Op een zolder restaureert
Han Bolte oude meesters
met melk meer mans
Agenda voor
Haarlem
Edelachtbare „prenter" mee op de KW. 85
Tien jaar geleden ontplofte
de eerste proef-atoombom
Schilderijenbezit van Frans
Halsmuseum op de helling
Wijziging van verouderde
bepaling in de Grondwet
Bekwaamste geleerden ontsnapten aan
Hitler en werkten in Amerika
3
Ruim 2l/z ton subsidie voor
Haarlems onderwijs
K.R.O.-reporter moest zijn
paspoort afgeven
Haarlems burgemeester bekijkt de visserij van dichtbij
ZATERDAG 16 JULI 1955
Met de soldeerbout verwijdert Han Bolte een verfbladder op Cornells van Haarlems
„Adam en Eva".
Op een klein zolderatelier onder de hane-
balken van het Frans Halsmuseum treffen
wij Han Bolte, restaurateur in vaste dienst
van deze gemeentelijke kunsttempel, ge
bogen over een oud olieverfpaneel. Het is
een pas-verworven „Madonna met kind"
van de zestiende eeuwse meester Maerten
van Heemskerck, die het copieerde van
een sinds lang verloren gegane Raphael. Een
curieus geval dus en een kostelijke aan
winst voor het museum, maar helaas ziet
het stuk er ongelofelijk verwaarloosd uit.
Het houten paneel is over de gehele hoogte
op drie plaatsen gebarsten en de schilde
ring zelf vertoont talloze kleine en grote
beschadigingen, waarbij op vele plaatsen
het kale hout door de verf heenschemert.
Zelfs Hans Bolte betwijfelt daarom, of het
mogelijk zal zijn, deze ruïne nog geheel te
herstellen. De tientallen kleine beschadi
gingen en overschilderingen door vroegere
restaurateurs, of wat daarvoor doorging,
baren hem geen zorg, want die zijn vrij
gemakkelijk te verwijderen met de moder
ne technische en chemische hulpmiddelen.
Maar moeilijker wordt het wanneer, zoals
in dit paneel, delen van de oorspronkelijke
voorstelling nagenoeg verdwenen zijn. Hij
wijst ons daarbij op het gewaad van de
vrouwenfiguur, dat op de borst vrijwel
geen tekening meer in de peintuur ver
toont. „Nu kan ik natuurlijk wel ten naaste
bij gissen, hoe de plooien in dat fluweel
gelopen hebben en ze dan naschilderen,
uiteraard zonder de stijl van het origineel
geweld aan te doen. Maar als dat te grote
partijen betreft, dan wordt het schilderij
uiteindelijk meer een Bolte dan een
Heemskerck en dat zou regelrechte ver
valsing zijn. Je moet je dan ook altijd weer
de vraag stellen en daarin spreekt na
tuurlijk ook de directeur van het museum
een beslissend woord mee hoever je
gaan kunt bij dergelijke correcties."
Minutieus werk
Gelukkig komen desolate gevallen als
deze Heemskerck betrekkelijk weinig voor,
maar minder ingrijpende restauraties en
normale schoonmaakbeurten zijn van tijd
tot tijd eigenlijk voor ieder schilderij nood
zakelijk, omdat de vernis vergeelt (waar
door de kleuren een groot deel van hun
gloed verliezen), de verf bladdert of het
paneel gaat trekken en scheuren. Dat laat
ste is vrij eenvoudig te cureren: een „par-
ketteur" voorziet de achterkant van het
paneel van een netwerk van latjes, die als
extra-„ruggesteun" dienen. Het lijmen van
de scheuren is daarna een koud kunstje,
maar dan moet de restaurateur in actie
komen, om de gebarsten peintuur op de
breuklijnen zo onzichtbaar mogelijk te her
stellen. Dat is een uiterst minutieus werk,
dat soms weken kost. Een ander lastig
karwei is het wegwerken vam verfblad-
ders op schilderijen. Voor* zo'n be
handeling gebruikt Han Bolte een soldeer
bout die, flink heet, op het midden van
de verf blaas gezet wordt. De hitte van de
bout maakt de verf dan langzaam week,
de bladder zijgt ineen en de opgebolde
verf komt, als het goed gaat, weer vlak
op de ondergrond te liggen, waar zij met
een speciale lijm op de juiste plaats vast
gezet wordt. Op de foto is het principe van
dit „ontbladderen" duidelijk te zien, maar
het zal wel geen betoog behoeven, dat ook
dit een verschrikkelijk secuur werkje is.
Immers, als men de verf iets te warm laat
worden, vloeit zij weg of verbrandt zij
en als men de bout maar iets beweegt'
tijdens deze bewerking, verschuift de blad
der en mist men de „aansluiting" bij de
belendende partijen.
Bolte is thans drie jaar aan het Frans
Halsmuseum verbonden en in die tijd heeft
hij bijna dertig doeken en panelen de
meest urgente gevallen een grote beurt
gegeven. Sommige van die restauraties
hebben vele maanden gevergd, maar het
resultaat is dan ook verbluffend. In een
van de kleine zaaltjes aan de kant van het
Groot Heiligland b.v. hangt het bekende
drieluik van de zestiende eeuwse Vlaming
Gerard David, voorstellende de kruisiging
van Christus. Wie dat kapitale stuk gekend
heeft vóór de restauratie, vol „stoppen" en
overschilderingen, en vrijwel doodgeslagen
door vuil en vergeelde vernis, gelooft zijn
ogen niet: De rijke kleuren, de weelde aan
fijne détails, alles ziet er zo fris en spring
levend uit alsof het gisteren geschilderd
was! Maar vraag niet wat een tijd en een
pijnlijke nauwkeurigheid deze metamor
fose gekost heeft! „Regulier miniatuur-
werk," zegt Bolte, die bij bepaalde delen
van deze triptiek zelfs de binoculaire loupe
te hulp moest roepen om de minuscule dé
tails in hun oude luister te doen herleven!
Taak voor het leven
En zo is het ook met de Scorels, de Cor-
nelis van Haarlems, de Ruysdaels, de Ter-
borghs en de andere oude meesters, die zijn
vaardige handen in deze drie jaar gepas
seerd zijn. Elk van die stukken eist uiter
aard weer een andere „aanpak", vooral
als er delen van de oorspronkelijke schil
dering verloren gegaan zijn. De restaura
teur moet zich dan n.l. niet slechts de tech
niek en de persoonlijke stijl van de betref
fende schilder zien eigen te maken, maar
tevens proberen, zich in diens visie op zijn
onderwerp in te leven. Dat lukt slechts
zeer weinigen, maar Bolte, zelf kunstschil
der (het Frans Halsmuseum kocht onlangs
een aquarel van hem aan), is er één van.
Is zo'n restauratiebeurt echter afdoende?
„Daar ben je nooit zeker van", zegt Han
Bolte, „want zelfs als je het hele arsenaal
van moderne hulpmiddelen te baat neemt
en je werk met de uiterste zorg doet, is er
altijd kans op nieuwe bladders of andere
verrassingen. En directeur Baard voegt er
aan toe, dat er bijvoorbeeld in het Rijks
museum schilderijen zijn, die ieder jaar op
nieuw „op de helling" moeten. Bolte heeft
echter nu zelf een procédé ontdekt, waar
mee het beruchte „nadonkeren" van de
verf doeltreffend bezworen kan worden
en dat is een grote winst vergeleken met
de vroegere restauratietechniek, waarbij
men steeds weer te
kampen had in
overschilderingen
en correcties met
het euvel der ver
kleuringen achteraf.
Vrijwel geen oud
olieverfschilderij is
vrij van de lelijke
uit de toon vallen
de vlekken van
zulke „nadonikerin-
gen" men kijke
er b.v. de Halsen in
ons eigen museum
maar eens op na
en dus zullen zij
vroeger of later al
lemaal onderhanden
genomen moeten
worden.
Wat het Frans
Halsmuseum be
treft, zullen daar
mee stellig ettelijke
jaren gemoeid zijn,
genoeg in elk geval
om Han Bolte voor
de rest van zijn le
ven druk bezig te
houden. Maar dat
is voor hem geen
schrikbeeld; hij
vindt het prachtig
en dankbaar werk
- een mening waar
mee directeur Baard
het, op zijn eigen
manier, van harte
eens is!
Opnieuw zal de Haarlemse gemeente
raad een aantal kwesties behandelen, die
betrekking hebben op het onderwijs en
waarmee ruim tweehonderdvijftigduizend
gulden gemoeid zal zyn.
Voor het vernieuwen van de ketels van
de centrale verwarmingsinstallatie in het
schoolgebouw aan de Nassaulaan zal bij
voorbeeld een bedrag van vijftienduizend
gulden beschikbaar gesteld dienen te wor
den. Het bestuur van de vereniging voor
Christelijk uitgebreid lager onderwijs
vraagt ter aanvulling van de inventaris van
de gymnastiekzaal bij de Prinses Beatrix-
school en ter vervanging van enige ver
sleten matten in de hoofdenkamer van die
school een bedrag van f 3740,
Voorts stellen B. en W. aan de raad
voor om ten behoeve van de verbouwing
en verbetering van de inrichting van de
gymnastieklokalen in het gebouw Kleine
Houtweg/Badhuisstraat een bedrag van ten
hoogste f 219.480,beschikbaar te stellen.
Tenslotte verzoeken B. en W. de ge
meenteraad om aan het bestuur van de
vereniging van vrouwen tot bevordering
van huiselijk geluk in Heijthuijsen mede
werking te verlenen tot de verbetering van
de kunstverlichtingsinstallatie, de aan
schaffing van een aantal nieuwe leermid
delen ten dienst van de school voor ge
woon lager onderwijs aan de Koningstraat
en voor de verbetering van de kunstver
lichtingsinstallatie, de aanschaffing van een
aantal nieuwe banken en van een hoeveel
heid leer- en hulpmiddelen ten behoeve
van de school voor uitgebreid lager onder
wijs aan de Koningstraat bedragen van
respectievelijk f 2.985,— en f 12.055,— uit
te trekken.
B. en W. stellen vervolgens de raad voor
om mevrouw A. M. van Lelyveld-Vaste-
nouw te Haarlem te benoemen tot tijde
lijke lerares in de natuurkunde aan de
Hogere Burgerschool voor meisjes met vijf-
en zesjarige cursus.
De voordracht ter benoeming van een
onderwijzer aan de Th. M. Ketelaarschool
luidt: 1. de heer H. H. Engels te Sliedrecht
en 2 de heer A. A. van Damme te Dor
drecht.
Bij de ingekomen stukken bevinden zich
tenslotte de verzoeken om ontslag van me
vrouw M. Asma-Wissing als onderwijze
res aan de Jan Gijzenschool en van mejuf
frouw J. Zeevenhoven als onderwijzeres
aan de Führopschool.
ADVERTENTIE
Publkotie Nederlonds Zvlvelburcou, Grovenhogc
NEEM PER MAN
DRIEKWART KAN
Maerten van Heemskercks Madonna met
kind, zoals het door het museum verworven
werd. Enkele ernstige beschadigingen zijn
nu al weggewerkt.
Over de verboden KRO-reportage van
de Zondag te Brussel gehouden rooms-
katholieke betoging tegen het onderwijs-
ontwerp zijn nu nadere bijzonderheden be
kend geworden.
Vrijdag 8 Juli had de KRO via de Ne
derlandse radio-unie het N.I.R. gevraagd -
in overeenstemming met de gebruikelijke
internationale regeling - om de beschik
king over een studio en technische hulp
voor het monteren en overzenden van een
reportage. Dit verzoek werd ingewilligd.
Toen de KRO-reporter Ben Brands zich
Zondag meldde, moest hij zijn paspoort
afgeven en werd hem meegedeeld, dat er
des middags een schrijven was ontvangen
van de gedelegeerde van de minister van
Verkeer Anseele, waarin technische hulp
verlening aan buitenlandse omroepen was
verboden. De reporter vroeg een onder
houd met deze gedelegeerde om hem de
reden van het verbod te vragen. De gede
legeerde verklaarde geen reden te kunnen
opgeven, omdat de beslissing door de mi
nister was genomen. De KRO zou de reden
alleen kunnen vernemen door zich schrif
telijk tot de minister te wenden. Bij het
verlaten van de studio kreeg de reporter
zijn paspoort terug. Naar de KRO ons mee
deelt, zijn verdere stappen bij de Belgische
regering nog in overweging.
De regering heeft bij de Tweede Kamer
nog twee wetsontwerpen ten behoeve van
grondwetsherziening ingediend. Een der
voorgestelde wijzigingen heeft betrekking
op het verblijf van militairen buiten de
landsgrenzen.
Naar het oordeel van de regering had de
opvatting, dat dienstplichtigen van de
land- en luchtmacht zonder uitdrukkelijke
machtiging van de wetgever niet naar de
overzeese rijksdelen kunnen worden ge
zonden indien zij niet met een dergelijke
uitzending instemmen, bestaansreden in
een situatie waarin de verdediging van de
overzeese rijksdelen verzorgd werd door
een eigen krijgsmacht. Zij past niet in de
thans aanvaarde constructie van het ko
ninkrijk, waarin niet alleen de zeemacht,
doch ook de land- en luchtmacht een taak
hebben ten aanzien van het gehele ko
ninkrijk, dus met inbegrip van de overzee
se rijksdelen, en waarin afzonderlijke
krijgsmachten voor de overzeese rijksdelen
zijn vervallen.
De regering wil daarom de in artikel 199
gestelde beperkingen laten vervallen, ook
omdat de bepaling van dit artikel door de
feiten is achterhaald. Zij werd geschreven
in een tijd toen een bondgenootschappelij
ke samenwerking als die, waarin Neder
land thans in de N.A.V.O. medewerkt, nog
niet bestond.
Een andere wijziging betreft de aandui
ding van de krijgsmacht.
Geruime tijd geleden besloot de regering
de luchtmacht, evenals in het buitenland is
geschied, een zelfstandige plaats naast de
zee- en landmacht te verschaffen.
De terminologie van de artikelen 68, 90,
180 en 195 der grondwet, waarin slechts
sprake is van zee- en landmacht, is daar
mee niet in overeenstemming. Voorgesteld
wordt daarom de Grondwet aan de gewij
zigde situatie aan te passen, door daarin de
term „zee- en landmacht" te vervangen
door „krijgsmacht".
Vandaag is het tien jaar geleden dat de eerste proef-atoombom in de Ver
enigde Staten tot ontploffing werd gebracht. Nog geen maand later werd het
verschrikkelijkste aller wapens voor het eerst en naar wij hopen en bidden mo
gen voor het laatst gebruikt: op 6 Augustus werd Hirosjima en op 9 Augustus
Nagasaki verwoest. Japan was op slag op de knieën gebracht. Een jaar later
op 1 Juli 1946 begonnen de Amerikanen met hun eerste serie proefnemingen
op het atol Bikini, een van de Marshall-eilanden in de Stille Oceaan, dat op 1
Maart 1954 diende als proefterrein voor een nog verschrikkelijker wapen: de
waterstofbom, die behalve door de Verenigde Staten ook door de Sovjet-Unie is
ontwikkeld en als men de Londense „Daily Mail" geloven mag kan men binnen
kort ook de proefexplosie verwachten van de eerste Britse H-bom.
De atoombom is in het diepste geheim
ontwikkeld. De Amerikanen hebben wel
de Britse en Canadese regeringen op de
hoogte gehouden, maar zelfs hun Russische
bondgenoten in het ongewisse gelaten.
President Truman heeft Stalin op de con
ferentie van Potsdam slechts in het oor
gefluisterd dat er binnenkort een nieuw
wapen tegen Japan zou worden gebruikt.
De opdracht om de bom te vervaardigen
is uitgegaan van president Roosevelt, die
er door geleerden op was gewezen dat de
nazi's een dergelijk project op stapel had
den staan. Het merkwaardige is dat Hit-
Iers eigen politiek er toe heeft geleid dat
de voornaamste medewerkers aan het
bomproject werden verdreven of ontsnap
ten uit de gebieden, die binnen zyn in
vloedssfeer kwamen.
Het was een groepje uitgeweken geleer
den dat president Roosevelt in 1938 op de
hoogte stelde van de mogelijkheid een
atoombom te vervaardigen. Op hun aan
dringen liet de president gelden beschik
baar stellen voor een geheim project, dat
binnen enkele jaren zou uitgroeien tot het
voornaamste, duurste en strengst bewaak
te onderdeel van de Amerikaanse oorlogs
inspanning.
Reeds in 1935 was het bestaan van
atoomenergie bekend, maar de wetenschap
was er nog niet in geslaagd deze kracht
door middel van atoomsplitsing vrij te
maken. Onder normale omstandigheden
zou het misschien nog jaren geduurd heb
ben voor atoomenergie op grote schaal
ontwikkeld kon worden, maar de oorlog
dwong tot versnelling van het tempo van
het onderzoek. Dr. Lise Meitner, president
van het Kaiser Wilhelm Instituut te Ber
lijn, de Italiaan dr. Enrico Fermi en de
Deen dr. Niels Bohr waren de voornaam
ste medewerkers aan het project, die aan
Hitiers greep ontkwamen. In 1943 kreeg
de Deense ondergrondse lucht van een
speciale opdracht van Hitier aan de Ges
tapo om dr. Bohr gevangen te nemen. Zij
smokkelde de familie Bohr naar Zweden,
waar een Britse bommenwerper de geleer
de kwam halen. Zestig Britse geleerden,
onder wie de later ontmaskerde dr. Klaus
Fuchs werden bij het laboratoriumwerk
betrokken.
ZATERDAG 16 JULI
Rembrandt: „De aanslag op Hitier", 14
jaar, 7 en 9.15, uur. Studio: „Gek op man
nen", alle leeft., 7 en 9.15 uur. Luxor: „Lach
en vergeet", alle leeft., 7 en 9.15 uur. Lido:
„Dit gebeurde op 20 Juli 1944", 14 jaar, 7 en
9.15 uur. Frans Hals: „Three for the show",
alle leeft., 7 en 9.15 uur. Roxy: „De verlaten
wigwam", alle leeft., 7 en 9.15 uur. Minerva:
„De 5 Sullivans', alle leeft., 7 en 9.15 uur.
Cinema Palace: „Rear Window", 2de week,
18 jaar, 7 en 9.15 uur. Vleeshal, Grote Markt:
Tentoonstelling „Madame" van 10 tot 17.30
uur en van 19 tot 22 uur. Openluchttheater,
Bloemendaal, 14.30 uur: Extra kindervoor
stelling van „Panda", door Anneke Elro en
haar Sprookjes Gezelschap. Openluchtthea
ter, Bloemendaal, 20.30 uur: Spaans dans
ensemble Susana en José.
ZONDAG 17 JULI
Rembrandt: „Sjors van de rebellenclub",
11 uur en „De aanslag op Hitier", 14 jaar,
2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Studio: „Vacantiepro-
gramma", 10.30 uur en „Gek op mannen",
alle leeft., 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Luxor: Mon
tague's Jeugd variété, 10.30 uur en „Lach en
vergeet", alle leeft., 2, 4.15, 7 en 9.15 uur.
Lido: „Tembo", 11 uur; „Caroussel" en „Dit
gebeurde op 20 Juli 1944", 14 jaar, 2, 4.15, 7
en 9.15 uur. Frans Hals: „Three for the
show", a. 1., 2, 4.30, 7 en 9.15 uur. Roxy: „De
verlaten wigwam", alle leeft., 2, 4.15, 7 en
9.15 uur. Minerva: „De 5 Sullivans" alle
leeft., 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Cinema Palace:
Vacantieprogramma, 10.30 uur en „Rear
Window", 2de week, 18 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15
uur. Vleeshal, Grote Markt: Tentoonstelling
„Madame" van 10 tot 17.30 uur. Zuiderkapel,
Zuiderstraat, 10 en 5 uur, F. Niemeijer, 8 uur,
J eu gdsam enk omst.
MAANDAG 18 Juli
Rembrandt: „De aanslag op Hitier", 14
jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Studio: Vacantie
programma, 10.30 uur en „Gek op mannen",
alle leeft., 2.15, 7 en 9.15 uur. Luxor: Mon-
tagne's Jeugd variété, 10.30 uur en „Lach en
vergeet", alle leeft., 2, 7 en 9.15 uur. Lido:
„Caroussel" en „Dit gebeurde op 20 Juli
1944", 14 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Frans
Hals: „Three for the show", alle leeft., 2.30,
7 en 9.15 uur. Roxy: „De verlaten wigwam",
alle leeft., 2.30, 7 en 9.15 uur. Minerva: „Als
de dauw hangt, komt de regen", 18 jaar,
8.15 uur. Cinema Palace: Vacantieprogram
ma, 10.30 uur en „Rear Window", 2de week,
18 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Vleeshal, Grote
Markt: Tentoonstelling „Madame", van 10 tot
17.30 uur. Begijnhofkapel: Hei-man Zaiss
Comité, 8 uur.
(Van een verslaggever)
Er is een oud bijgeloof in de visserij,
dat „prenters" aan boord geen zegen op
de vangst brengen en daar doelde reder
N. Parlevliet dan ook gisteren op, toen hij
burgemeester mr. O. P. F. M. Cremers van
Haarlem en zyn tochtgenoot de heer A.
E. F. Arnold, directeur van de Michicls-
Arnold N.V. Cultuurmaatschappij uit Den
Haag de rekening beloofde voor eventueel
geleden schade Het was verre van se
rieus bedoeld, want ten eerste varen er op
de schepen van Parlevliet wel meer pas
sagiers, die de visserij eens van dichtby
willen bekijken en bovendien is het maar
een by geloof.
Op het werkdek van de „Huiberdina
Gysbertha", de trawlerlogger KW 85 was
het inmiddels gisteren rond het middag
uur ongewoon druk. De passagiers voor
deze ene reis op de haring hadden kennis
gemaakt met schipper Arend van Duin,
die met zijn onafscheidelijke witte Kees
de laatste preparatieven voor het vertrek
maakte, de kooien voor de burgemeester
en zijn medepassagier waren opgemaakt
en er viel met vreugde te constateren, dat
de burgemeester zich gedurende de reis
niet zou scheren, zodat hij te dien opzich
te als volwaardig lid van de bemanning
meeging en met een niet geringe baard
zou kunnen thuisvaren. En een „proppie",
zijnde een voorraadje gerstenat onder
Schiedams etiket, bevond zich eveneens in
de bagage, zodat het eerste braadje zee
banket van deze reis tenminste kan
zwemmen. Al was de uitmonstering dan
ook weer niet geheel in stijl, want een
pakje zware shag ontbrak aan de edel
achtbare fourage.
Blykens een statistiek van de gemeente
Nijmegen is het aantal studenten aan de R.K.
universiteit sinds 1949 toegenomen van 942
tot 1479, waarbij 298 meisjes-studenten. Van
de Nijmeegse studenten is 2 pet, niet katho
liek. Van de R.K. studenten in Nederland
studeert 18.5 pet. in Nijmegen.
Te Zierikzee is aanbesteed het verzwa
ren van de zeedijk bij Borrendamme op
Schouwen-Duiveland. Ingeschreven werd
door 13 aannemers. Hoogste inschrijfster
was de firma gebroeders Van Oordt uit
Werkendam met f 1.950.000, laagste de firma
Eliza Blok uit Rotterdam met f 1.496.700.
De beide gasten zijn niet geheel onbe
varen, maar de visserij is toch nog een
gesloten boek voor hen, Haarlems burge
meester heeft echter al zoveel jaren vlak
bij de zee gewoond, dat hij ook wel eens
kennis wilde maken met het harde werk,
dat er op de logger moet worden verzet,
voor de kuil van de trawl boven komt met
een trek haring binnen de mazen.
In dat opzicht treft hij het, want de KW
85 gaat deze reis trawlen en dus hard
werken. Aanvankelijk heeft het in de be
doeling gelegen mee te gaan met één van
de eerste loggers, die ter nieuwe haring
trokken, maar door de narigheden rond
het vertrek en de ietwat lauwe haring-
jacht is dat toen in de pen gebleven. Zo
dat gisteren pas uitvoering werd gegeven
aan het plan.
En met groot enthousiasme. Mr. Cre
mers had er op gestóan, met de beman
ning samen te eten, „anders is Eet net een
/arend gevangenisje". Van zeeziekte zal
hij niet zo overdreven veel last hebben,
want ten eerste werd de uitstoom begun
stigd door stralend weer („U zult nog wel
eens anders piepen, als we wat Noordelij
ker komen". „Niks te piepen, want ik heb
warme kleren bij me") en ten tweede
heeft mr. Cremers indertijd op de robben
jacht zoveel zeebenen opgedaan, dat hij de
havermoutpap, bestemd voor de zieke ka
pitein van het robben jagertje opat.
De beide echtgenoten van de passagiers
zijn een eindje mee gevaren op een volg-
bootje, dat ook de reden aan boord had
en tegen tweeën verdween de „Huiberdi
na Gysbertha" in de zeedamp, die van de
kim kwam aanrollen. Om over een kleine
week vermoedelijk weer in IJmuiden te
rug te keren, want op zee zal er wel een
„overstapje" op een thuisvarende visser
man gemaakt worden, wil het reisje niet
al te lang gaan duren.
Burgemeester Cremers (derde van rechts) met de andere opvarenden van de KW 85
voor het vertrek
Zekerheid
Op 2 December 1942 werd in het labo
ratorium van de universiteit van Chicago
de zekerheid verkregen dat de vervaardi
ging van een atoombom mogelijk was. On
middellijk begon de bouw van proeffabrie
ken en nog geen jaar later was de pro
ductie in volle gang. De orders werden
over zoveel verschillende fabrieken ver
deeld dat er bij geen enkel afzonderlijk
bedrijf vast te stellen viel waar het be
paalde onderdeel dat daar werd vervaar
digd voor dienen kon. Splijtstof fabrieken
verrezen in Hanford in de staat Washing
ton waar 17.000 man werkten en in Oak
Ridge in de staat Tennessee waar 78.000
man arbeidden in het grootste continu
bedrijf ter wereld, dat een half milliard
dollar kostte.
Alle draden kwamen samen in een labo
ratorium te Los Alamos nabij Santé Fe in
de staat Nieuw Mexico. Dr. J. Robert Op-
penheimer, dezelfde die later een „veilig
heidsrisico" genoemd zou worden, liet daar
de technische onderdelen verzamelen en
de splijtstof brengen die in de atoom
centra bereid werd uit uranium-erts dat
voor het overgrote deel uit de Belgische
Congo kwam. Zevenduizend mensen leef
den daar verstoken van alle contact met
de buitenwereld in een gesloten gemeen
schap, die in al hun materiële behoeften
voorzag.
Ontsteking
De dag was nog niet aangebroken toen
op 16 Juli 1945 het ontstekingsapparaat
van de eerste en toen enige atoom
bom in werking werd gesteld. De bom
lag in een zwarte bol verpakt op een hoge
stalen toren, die ergens in de eindeloze
Alamogordo-woestyn van Nieuw-Mexico
was opgesteld. Niemand bevond zich bin
nen een straal van tien kilometer om de
toren. De dichtstbijzijnde waarnemings
posten bevonden zich aan de grens van
de cirkel en vyf kilometer verder lag een
ring van andere posten. Striemende regen
vlagen, rollende donder en neerschietende
bliksems, die de scherpe contouren van de
bergen rondom tegen de nachtlucht ver
lichtten vormden een passend décor voor
dit eerste experiment. Niemand van de
waarnemers ontveinsde zich dat zich on
voorzienbare en vreselijke dingen zouden
kunnen voordoen.
In een stevige houten hut, half ingegra
ven in het woestijnzand en beschut door
een zware aarden wal, stond het schakel
bord, vanwaar talloze draden naar de
toren leidden. Voor de instrumenten ston
den de deskundigen, sommige in burger,
andere in uniform. Allen droegen donkere
brillen. Een monotone stem telde de mi
nuten af, die het grote ogenblik naderbij
brachten. De spanning werd zo ondragelijk
dat de meeste waarnemers op de grond
lagen, met het hoofd van de toren afge
wend, toen er nog twee minuten moesten
verstrijken.
Two minutes one minute. De stem
telde vervolgens de seconden af.
Toen gebeurde het. Eerst vlamde een
onwezenlijk-hel schijnsel op, dat de om
trek feller verlichtte dan het helderste
zonlicht. Een geweldige luchtdruk wierp
twee waarnemers die buiten de controle
post stonden tegen de grond. Een lang-
aanhoudend donderend geluid kwam aan
rollen en majestueus verhief zich een veel
kleurige rookwolk naar het uitspansel
twaalf kilometer hoog. Een waarnemer die
op het moment van de ontploffing in het
verblindende licht keek, werd tijdelijk met
blindheid geslagen. Zijn ogen liepen blij
vende schade op. Op de plaats waar de
toren had gestaan vond men een gewel
dige krater van acht bij vierhonderd meter,
waarbinnen het woestijnzand door de hitte
tot kwarts was versmolten. De stalen
toren was verpulverd.
Een automobilist, die gedurende drie se
conden op tweehonderd kilometer afstand
de verlichte bergtoppen zag, had de indruk
gekregen dat de zon de voorschriften der
natuur overtrad en even opkwam om met
een weer onder te gaan.
Onder gong
De eerste die in het openbaar heeft ge
zegd dat een politiek van koude oorlog bij
de stand der huidige oorlogsmiddelen de
ondergang van de wereldbeschaving be
tekent, is Malenkov geweest (12 Maart
1954). Die uitspraak is hem zwaar aange
rekend en de officiële Sovjet-Russische
lezing is nu dat de Sovjet-civilisatie van
die ondergang gevrijwaard zal blijven. De
beduchtheid voor een oorlog, waaruit geen
overwinnaar te voorschijn kan komen, is
echter zowel het voornaamste motief als
het voornaamste uitgangspunt van de con
ferentie der regeringsleiders die Maandag
te Genève begint.
Er bestaat een dwingende noodzaak om
daarover tot een vergelijk te komen.
