REALITEIT EN SCHIJN IN
BRITSE FILMKOMEDIE
STERREN SNELLEN DOOR DE R UIMTE
Schönbergs Vioolconcert
ONZE NAMEN
IJdelheid sprak
ook hier een
woordje mee
Ook bewegingssnelheid van de aarde
om de zon verandert voortdurend
VERANDERINC VAN POOLSTER
The constant husband
ma.n' in de2e leJ±epperiTzszzrzsX,e" p»
De negen Muzen
Spaense Brabanders j
Deftigdoenet ij
mari
met zo
als mee wel dacht
Dit artikel van
F. ZIEGEL
is vertaald uit het
Russische tijdschrift
wereld"
99
99
REEDS EERDER heb ik in deze rubriek door dames geadoreerd object te zijn. Wat
jeschreven over de Engelse film en dan de
komische in het bijzonder. Het was naar
aanleiding van „Doctor at sea" dat ik stel
de hoe de basis van de Engelse humoris
tische film wordt gelegd met de goed vol
gehouden overdrijving en dat men door
daarin een climax te bewerkstelligen een
geestig contrast schept tussen de onwaar
schijnlijkheid, die bijna ridicuul wordt en
de realiteit, waarmee men die onwaar
schijnlijkheid wenst te vereenzelvigen. Die
wens is zo sterk, dat men houdt voor waar
wat voor iedere toeschouwer onwaar is,
ja, ze werkt uit, dat de toeschouwer er zo
veel plezier in krijgt, dat hij zelf de schijn
voor waar neemt om zijn plezier te kunnen
behouden. Een typisch voorbeeld is daar
van ook de film „The constant husband".
Ik bespreek die hier feitelijk om te wijzen
op nog een ander aspect van de Britse
filmkomedie: het déraillement van de hu-
nor. wanneer de filmmaker te veel de rea
liteit nastreeft om het onwaarschijnlijke
met het uiterlijk der waarschijnlijkheid te
bekleden. Er zijn in vele van de Engelse
„lichte komedies" dergelijke aspecten aan
te wijzen. „The constant husband" ontkomt
er niet aan.
dus de onwaarschijnlijkheid betreft: die
wordt tot het einde schijnwaar gemaakt.
Men is bereid te geloven in de merkwaar
dige levensstaat van de held dezer geschie
denis en aanvaardt graag alle gevolgen van
zijn succes ten opzichte van de vrouwen,
die hij in zijn netten wist te strikken.
WAT ECHTER de uitwerking van hel
gegeven verzwakt, is de zucht van scena
rio-schrijver en filmmaker om alles naar
het normale te willen trekken, terwijl men
in evenredigheid met het uitgangspunt
juist het abnormale verwacht. Er is soms
een disharmonie tussen de verwachtingen
van de toeschouwer en de vervullingen
van de film, een disharmonie, die de illu
sie van het „gekke" waarop men zich
heeft voorbereidt en waarom men zich bij
voorbaat reeds zit te verkneukelen in
eens teniet doet. In „The constant hus
band" is dat de scène in het departement
en de club, die zoveel onthullingen en rare
situaties beloofde, dat men zijn hart vast
houdt voor wat er nu weer komt.... om
te ervaren, dat wat er komt, helemaal de
k'ap op de vuurpijl niet is.
De film blijkt op zulke momenten adem
maken, is een aan geheugenverlies lijden
de polygamist, die ten minste zes keer ge
trouwd is geweest, zoals uit de nasporingen
in zijn verleden blijkt. De consequenties
van zijn veelwijverij moet hij dragen door
een veroordeling tot gevangenisstraf, welke
hij overigens prefereert boven de terugkeer
tot één zijner echtgenoten, die allen nog
komen. De toeschouwer snakt nog hele
maal niet naar adem en voelt zich teleur
gesteld. Situaties als deze komen nogal
eens voor in de Engelse komedie. Men zou
bijna denken aan opzet, alsof de film hang
is 't te bont te maken en over haar hoogte
punt te zullen groeien. Er kan ook sprake
zijn van stijl. Het ligt in de Britse menta
liteit zich niet te veel te laten gaan. Toch
in de uitwerking der opgeroepen emoties.
Overigens blijft „The constant husband"
een heel genoegelijk geval, waarmee men
zich een vol uur zeker zal amuseren. Het
begin is ronduit voortreffelijk. De zich in
de spiegel bekijkende Rex Harrison lijkt u
zelf aan te kijken met een verbaasde, ach-
P. W. FRANSE
blijken te dingen om zijn gunst. Hij heeft «eit zichi niet e veel te aten gaan. iocn terdochüge buk> die meleen contact maakt
zo n afschuw voor zijn vroeger ik, dat hij de hjkt mij de juiste verklaring, dat de film- t hoogst gestemde verwachtingen,
cel de verkieslijkste plaats op de aarde maker te veel een reele sfeer wil scheppen welke ge ten aanzjen Van het eruit voort-
vindt. Zijn verdedigster tracht weliswaar en er dan niet in slaagt die sfeer te over- vjoeiende Diezjer koestert,
met haar spitsvondige redeneringen de sPe'en. Wij voelen het niet ten onrechte als
rechter tot wanhoop te brengen, maar dat een verslapping der spanning en een tekort
weerhoudt hem niet zichzelf schuldig te
ENKELE WEKEN geleden werd de eerste quenties wart. de samenklank betreft, blijft
uitvoering im Nederland'gegeven van het ijzige verstarring over, als het srtelseü hoofd-
Vioolconcert opus 36 van Arnold Sdhön- zaak en het uitgangspunt van alle kunst,
berg. Het werk is al twintig jaar oud, doch het menselijk zieleleven, verdrongen wordt,
nog maar weinig gespeeld. Ten slotte: de kunst is geen research-werk,
Hier is nu een geval, waarvan men zou laboratoriumsfeer verschrikt en verjaagt
verklaren en dusdoende aan de keuze te
ontkomen wie van zijn vroegere eega's hij
nu in de toekomst trouw zal blijven. Hij
komt gemakkelijk tot dit besluit, omdat wij
met hem konden ervaren, dat het bepaald
lastig is als men er meer echtgenoten op-
nahoudt. Hij heeft er schoon genoeg van.
Men kan hem in die redenering volgen.
Het eerste en verreweg het grootste deel
van de film laat ons zien, dat hij zich er
bepaald bezwaard mee gevoelt. Nauwelijks
heeft hij ontdekt eerzaam gehuwd te zijn
met de een of hij ervaart op hardhandige
wijze dat hij officieel ook met een andere
beminnelijke dame in de echt is getreden.
Hij is een charmante kerel, die iedere
vrouw wel tot man wil hebben. Zes keer
heeft hij zijn charmes aldus uitgebuit. In
de rechtzaal komen de slagen op zijn
hoofd neer. Geen wonder dat hij al zijn
huwelijken wil ontlopen door zich schul
dig te verklaren aan polygamie om ten
minste zeker te zijn van zijn toekomst, die
hij in eer en deugd en zonder (zoveel)
vrouwen wenst door te brengen.
In dat eerste deel is de film het aardigst.
Langzaam maar zeker komen wij tot de
ontdekking met wat voor een man wij te
maken hebben. Wij worden met onze neus
op de ontstellende feiten geduwd. Toch
kunnen wij niet boos worden op deze man.
Hij is zo charmant. Hij moest wel een
vrouwenveroveraar zijn. De film slaagt er
in ons daar helemaal van te overtuigen en
Rex Harrison, die de vertolking der hoofd
rol op zich nam, heeft alles meer om een
kunnen zeggen: deze muziek voor zover
dit woord er nog op
toepasselijk is
moert niet gespeeld
worden. Ik zeg diit
niet als een misplaat
ste grappigheid, of als
een gemakkelijke
veroordeling, maar de
gedachtengang voort
zettend van Paul
Bekker, die indertijd
sommige der latere
werken van Beetho
ven beschouwde als
muziek, die niet gespeeld zou moeten wor
den: een abstracte schepping, die zonder
schade aan de idéé geen klinkende realisa
tie zou verdragen. Zonder twijfel is echter leven in latere jaren, wel degelijk be-
Schönbergs werk in veel hogere mate ab- schouwd werd als een der grootste levende
stract dan de muziek uit Beethovens latere componisten en dat aan de waarde van zijn
levensperiode. Zo abstract, dat al te weinig werk niet meer werd getwijfeld. Een per
toehoorders aan een dergelijke negatie van soonlijke ervaring: de Klavierstücke van
wat men gewoonlijk muziek noemt vreug- Schönberg opus 11 heb ik gekocht in 1912.
de kunnen beleven. De serieuze muziek- Hot iis nu vierenveertig jaar later, maar zij
vriend, die er niet van houdt om maar on- doen mij nu evenmin iets als toen ik ze zo-
middellijk een oordeel uit te spreken en die lang geleden leerde kennen,
wat hij hoort eerst eens in verband brengt Men ziet de Tristan-chromatiek van Ri-
met tal van verschijnselen van muzikale en chard Wagner gewoonlijk als keerpunt in
algemeen-culturele aard, zal trachten de de geschiedenis van het harmonisch den-
sleutel te vinden, dae hem eindelijk toegang ken der negentiende eeuw. Ontegenzegge-
moot verlenen tot het raadselachtige ge- lijk is de partituur van Tristan, méér dan
de muze. Maar de serieuze liefhebber van
muziek zal mij tegen
werpen: heeft niet
meermalen de tijd
het afwijzend oordeel
over muziek achter
haald? Moest niet
Beethoven na de pu
blicatie van zijn zeer
welluidende en onge
compliceerde sonates
voor piano e.i viool
opus 12 in de Allge-
meine Musikalische
Zeitung lezen: „Ge
leerd, geleerd en steeds maar geleendgeen
natuur, geen melodie". Ja zeker, maar daar
staat tégenover, dat Beethoven tijdens zijn
DE LEZER heeft het begrepen: het is
niet zo, dat zijn voorvader op een goe-
de dag een geslachtsnaam koos, dit heu-
gelijke feit per missive aan buren en
kennissen bekend maakte en er dan
verder nauwgezet op toezag dat zijn
keuze geëerbiedigd werd. Integendeel,
het waren vaak de onwonenden, die j
hem zijn toenaam bezorgden. En daaruit
ontstonden gaandeweg de namen, die
thans de lectuur van telefoon- en adres-
boeken zo boeiend maken voor ieder,
die daar het ware oog voor heeft.
m
HET IS niet voldoende dat Geraert
Machielsz in enkele akten nader met l
Backer wordt aangeduid. Want hij stond
werkelijk voor de oven. Men kan pas
zeggen, dat hij een familienaam droeg,
als zijn nageslacht die aanduiding be-
hield. Ook al had het de bakkerij al
lang de rug toegekeerd.
De vorming onzer geslachtsnamen
zette aarzelend in. De stamvader van de
Groningse regentenfamilie (Van But- 2
tingha) Wichers heette Rotger Sickens
(15551631). Zijn zoon droeg de bena- j
ming Wiclier Rotgers, diens in 1616 ge-
boren zoon Johan schreef aanvankelijk
ook Rotgers, maar ging later op zijn
eigen patroniem Wichers over. Dit werd j
de definitieve naam. hoewel een tak j
der familie Rotgers bleef heten. Derge- j
lijke naamwisselingen waren niet onge-
woon. De Schiedammer Leendert Cor-
nelisz Munnick (monnik), die als com- i
mandeur reizen naar Groenland maak-
te, beleefde daar kennelijk een avontuur
met een ijsbeer en werd sindsdien Den
Beer genoemd. Hij is de naamgever van
het geslacht Den Beer (Poortugael)
die tweede naam naar het dorpje op
IJsselmonde, waar de familie beziltin-
gen kreeg.
HET TOENEMEN van de bevolking j
werkte het dragen van geslachtsnamen
in de hand. In Drente liepen nog in 1825 J
dorpelingen zonder vaste namen rond,
zodat ze door Koning Willem 1 tot de
orde moesten worden geroepen, maar in
de steden was reeds een eeuw eerder
een burger zonder familienaam een t
zeldzaamheid. Althans in het westen,
waar allerlei vernieuwingen waren ge-
bracht door een stroom zuiderlingen: de
„Spaense Brabanders".
Amsterdam had rond 1525 slechts
13.500 inwoners, maar Antwerpen telde j
er in die jaren al 87.850. Toen na de val
van deze stad in 1585, allen, die de nieu-
we leer trouw wilden blijven, in massa
uitweken naar het noorden, bleek dat
zü aanzienlijk beter met geslachtsna-
men waren uitgerust dan de bevolking j
der koopsteden, waar zij zich vestig-
J den. Hetgeen ongetwijfeld stimulerend
heeft gewerkt. Er zijn zelfs spotverzen f
gemaakt op het als naaperij beschouw- j
de aannemen van familienamen.
Bariton. De bariton Jos Burckscn, die bouw dezer kunst. Want hij denlkt terecht:
de laatste jaren aan de opera te Mainz was
verbonden, keert per 1 september naar
Amsterdam terug. Hij heeft zijn repertoire
uitgebreid, zo deelt de directie van de Ne
derlandse Opera mede, met enige belang-
alleen van muzikale, van historische bete
kenis. Maar Wagner werd in geen enkel
opzich de slaaf van zijn verworvenheden.
Enkele jaren na Tristan ontstond zijn Meis-
tersinger, die eigenlijk een triomf van de
diatoniek zou kunnen heten. Was de com-
waarom wordt er zoveel over deze Schön
berg gesproken en waarom worden zijn
werken nog gespeeld, als ze dan zo onge
nietbaar zouden zijn?
Hij moge dan bédenken, dat Schönberg
rijke rollen, zoals Guglielmo in „Cosi fan een man van sterke overtuigingskracht was, poniist teruggekomen van zijn goavanccer-
tutte" en Figaro in „De Bruiloft". iemand die meende de kunstrichting te de denkbeelden? En zo niet, waarom dan
G.G.-club. Dezer dagen is in Den kunnen geven voor de toekomst en die in- deze stap achterwaarts? Omdat Wagner
Haag opgericht een „Vereniging van lief- derdaad buitengewoon veel invloed op de met geniaal inzicht die rrüddelen-ter-urt-
hebbers van detectiveverhalen en myste- jongeren heeft gehad. De figuur Schönberg drukking toepaste, die hij Ln bepaalde si-
rielectuur" onder de naam „Geoffry Gill is geen onbelangrijke, geen te negeren ver- tuaties nodig had. Hij heeft dit in zijn op-
Club" naar de held van Ivans' vermaarde
boeken. De bedoeling van het voorlopige
bestuur (secretariaat: Celebesstraat 88,
Den Haag) ls uitwisseling van indrukken,
gedachten en opvatting, benevens ontwik
keling van kennis, inzicht en smaak.
stel „Toekomstmuziek" duidelijk uitge
sproken: „Aan dit werk (Tristan) kan men
de strengste, uit mijn theorieën voort
vloeiende eisen stellen: niet omdat ik het
naar mijn stelsel zou hebben gevormd,
maar
schijning geweest. In zijn werken klinkt
het zuiveringsproces door, dat hij na de
laat-romantiek van het fin-de-sdècle na
streefde, overtuigd en vervuld van het fa
natisme, dat de ontdekker van nieuwe we
gen kenmerkt. Zijn uit de atonaliteit voort- want ik had alle theorie vergeten.
Litteraire pers. Te Amsterdam is gekomen stelsel, het twaalf-toons systeem, omdat ik mij hier tenslotte met de volste
opgericht de stichting „De litteraire pers", werd geadopteerd door veel jongeren, maar vrijheid en met zo grote onbekommerdheid
Deze zal zich in samenwerking met een hemzelf werd het noodlottig. Degenen die tegenover elk theoretisch probleem bewoog,
Amsterdamse uitgeversmaatschappij en het hanteerden als een der vele technische dat ik bij de arbeid zelf voelde, hoe ver die
onder redactie van Mascha Postnikowa, mogelijkheden en uitbreidingen, die het boven mijn systeem uitging."
Cok Grashoff, Gerrit Meijer^Ongel Snoek aanwendden waar hun artistiek inzicht het En Schönbergs Vioolconcert? Ik kan er
en Pieter Grashoff bezig houden met de hun dicteerde, vonden er zich mee verrijkt, het respectabel werkstuk van een zeer blj-
publicatie van teksten (ook van jonge Zij, die er zich als slaven tegenover ge- zonder man in zien, maar als muziek doet
Nederlandse auteurs) in bijzondere, ge- droegen, verarmden. het mij aan all's een tragische curiositeit,
lummerde edities. Afgezien van alle te ver gedreven conse- WILLEM ANDRIESSEN
DE DERDE tendens kan niet beter
omschreven worden dan met wat Cha-
rivarius d.d. noemde dat is deftigdoene-
rij. De opkomende adelstand had zich
reeds vroegtijdig genoemd naar al
dan niet rechtmatig verkregen bezit-
tingen. De zo ontstane aanduidingen als j
Van Amstcl en Van Egmont werden
erfelijk gevoerd. Hetgeen tot navolging
prikkelde toen ook de burgerij mach-
tige figuren ging opleveren. De rijken
in die dagen steeds tevens de re-
geerders begonnen de later met zo-
veel succes bekroonde wedloop met de
adel door zich ook te voorzien van een
nadere aanduiding, nog lang daarna zo
kenmerkend een „van" genoemd, dat
naamloze burgers in 1812 op verschel-
dene plaatsen tot de vondst Zondervan
kwamen. Daar d.d. altüd tot imitatie
noopt, is ook aldus de naamvorming
door de lagen der bevolking gesijpeld.
Wie de ladder beklom, kon niet langer
zonder geslachtsnaam. Daar kwam dan
nog vaak een wapen bij. Zo had de
naam van admiraal Jacob Simons de
Rijck slechts in zoverre iets met wel-
stand te doen, dat hij deze ging voeren
toen hij te deftig was geworden voor
zUn vaderlijk pratoniem Rijckerts-
(zoon), dat hij eerder tot Rijck had in-
gekort. Tenslotte zette hU de kroon op
het werk door zich jonker te noemen
J. G. DE BOER VAN DER LEY j
HET BEGIN van het kalenderjaar valt
bijna samen met het steeds wederkerende
gebeuren in het kosmische leven van onze
planeet: de aarde, in haar onophoudelijke
loop om de zon, nadert de gigantische fak
kel het dichtst. Dit is slechts één van de
vele bewegingen, waaraan onze planeet
onderhevig is. Het lijkt ongelofelijk,
dat zo'n reusachtig lichaam als de aar
de. dat naar berekening der geleerden bijna
6.000.000.000.000.000.000.000 (6 met 21 nullen)
ton weegt, aan zoveel verschillende bewe
gingen deelneemt.
Er zijn niet weinig bewijzen voor de
wenteling van de aarde om haar as. Als
men bijvoorbeeld van een toren een steen
laat vallen, zal deze enigszins naar het oos
ten afwijken, dat wil zeggen in dezelfde
richting als de aarde wentelt
De aardwenteling veroorzaakt ook de
sterkere onderspoeling der rechteroevers
van rivieren op het noordelijke en der lin
keroevers op het zuidelijke halfrond, de af
wijking van winden bij hun nadering van
de evenaar, de afgeplatheid bij de polen
en vele andere verschijnselen. De wente
ling van de aarde voltrekt zich zo gelijk
matig, dat Wij het helemaal niet gewaar
worden. Tot voor kort beschouwde men de
aarde dan ook als de beste klok haar
wenteling was regelmatiger en effener dan
de gang van welk uurwerkmechanisme ook.
Maar nu hebben astronomen de moge
lijkheid gekregen om de „gang" van de aar
de met kwartsklokken te controleren. In
die klokken is het gewone uurwerkmecha
nisme vervangen door een schilfertje
kwarts, dat tussen twee elektroden is op
gehangen en door de elektrische stroom in
een trillende beweging wordt gebracht
tot honderdduizend trillingen per seconde.
Die trillingen gaan met een verbazingwek
kende constantheid door, zodat een kwarts-
klok in vierentwintig uur niet meer dan
een duizendste seconde voor of achter loopt.
Het bleek nu dat de aardwenteling zich
helemaal niet zo gelijkmatig voltrekt als
men vroeger dacht. De verplaatsing van
luchtmassa's in de atmosfeer, de beweging
van water in de rivieren, de schommeling
van de grondtemperatuur, de seizoensver
andering van het plantendek en andere
verschijnselen dat alles heeft zijn uit
werking op de wenteling en maakt die lich
telijk hortend en ongelijkmatig. Wanneer
in de nabije toekomst nog nauwkeuriger
klokken atoomklokken, waar van de
trilling van het molecule gebruik wordt
gemaakt ter beschikking komen, zal
ongetwijfeld blijken dat de aardwenteling
nog onregelmatiger is
DE NATUUR is buitengewoon ingewik
keld in al haar uitingen. Er bestaat geen
volkomen gelijkmatige beweging. Men be-
schouwe bij voorbeeld de tweede beweging
der aarde haar loop om de zon. Zoals
alle planeten vormt de aardbaan een ellips.
De afstand van de aarde naar de zon ver
andert voortdurend. Wanneer, in het begin
van januari, de aarde door het perihelium
gaat het dichtst bij de zon gelegen punt
van haar baan scheiden ons bijna 147
miljoen kilometer van de zon. Een half jaar
later, wanneer de aarde het verst van de
zon verwijderd is, bedraagt de afstand on
geveer 152 miljoen kilometer. Dat verschil
van vijf miljoen kilometer is kolossaal vol
gens aardse maatstaf. Het bedraagt maar
drie percent van de gemiddelde afstand
tussen zon en aarde en oefent daarom ook
bijna geen merkbare invloed op de seizoen
wisseling uit.
De snelheid van de beweging van de
aarde om de zon verandert voortdurend.
Bij nadering wordt zij groter, bij verwijde
ring kleiner. Gemiddeld vliegt de aarde
over haar baan met een snelheid,die zeven
endertig keer zo groot is als die van een
kogel, dat wil zeggen: dertig kilometer per
seconde. Die snelheid is reusachtig volgens
aardse normen, maar indien wij de baan-
beweging van de aarde eens van grote af
stand konden gadeslaan, zou ons die lang
zamer dan een schildpad voorkomen. In
een uur doorloopt de aarde een afstand, die
negen keer zo groot is als zijn doorsnee,
terwijl een schildpad in diezelfde tijd een
afstand aflegt die gelijk is aan enkele
tientallen keren zijn lengtedoorsnee.
Vaak wordt de aarde met een tol verge
leken. Laat een tol draaien en geef zijn as
dan een lichte tik. In dat geval zal de as
een kegel beginnen te beschrijven, waarvan
de snelheid veel minder is dan die van de
tol. Nu, zo'n beweging maakt de aarde ook.
Men noemt dat precessie.
Maar wat geeft de aarde die tik? Wat
veroorzaakt precessie? De aarde is afgeplat
aan do polen en haar as vormt een hoek
met het vlak van haar baan alsook met die
van de maan. Zon en maan trekken de
equatoriale „toegiften" van de aarde aan,
die een gevolg zijn van haar afgeplatheid
-j bij de polen. Pers een bal van rubber tus-
son platte handen lichtelijk samen, dan
dijt deze uit in de breedte. Zo ongeveer is
de vorm van de aarde. Zon en maan pro
beren de aarde te richten, haar as een dus
danige stoot te geven, dat die loodrecht op
het vlak van de banen van aarde en maan
komt te staan. Maar dat lukt niet. De aarde
draait om haar as. Als gevolg van die wen
teling en de richtende werking van maan
en zon ontstaat precessie een langzame,
kegelvormige beweging van de aardas.
DE PERIODE van pre
cessie is zeer groot. Pas na
zesen twintigduizend jaar
herneemt de aardas haar
tegenwoordige stand. Ten
gevolge van precessie ver
andert de ligging van de
hemelpool dat punt
waaromheen, naar het
ons lijkt, de dagelijkse
wenteling der sterren zich j
voltrekt. „Will (je
Tegenwoordig ligt de
hemelpool dicht bij de Poolster de
ster alpha uit het sterrenbeeld Kleine
Beer: naar die streek van het heelal
is de aardas gericht. Zevenentwintig
honderd jaar voor onze tijdrekening ver
vulde een andere ster de rol van poolster,
namelijk alpha Draconis, waarvan in oude
Chinese kronieken uit de tijd van Keizer
Hoang Ti gewag wordt gemaakt. In Egyp
tische pyramiden uit die tijd werden gale
rijen blootgelegd, die ingebciteld zijn onder
een hoek van zevenentwintig graden met
de horizon. Precies op die hoogte was alpha
Draconis toen in Egypte zichtbaar.
Haar rol als aanwijzer van het noorden
zal de tegenwoordige Poolster tot ongeveer
het jaar 3500 behouden. In het jaar 10.000
gaat de hemelpool over naar de ster Deneb
(de hoofdster van het sterrenbeeld Zwaan)
en in 13.600 wordt een van de helderste
sterren aan de hemel poolster, namelijk
Vega, die trouwens die rol al vervulde voor
onze voorouders van ongeveer dertiendui
zend jaar geleden. De tijd zal komen wan
neer, tengevolge van precessie, de heldere
Sirius van onze Europese hemel gaat ver
dwijnen, het Zuiderkruis daarentegen voor
ons zichtbaar zal worden.
HERHAALT zich dus na zesentwintig
duizend jaar hetzelfde sterrenbeeld, zoals
wij dat nu waarnemen? Op die vraag moet
het antwoord ontkennend luiden. Zoals er
in de natuur geen volstrekt gelijkmatige
beweging bestaat, zo bestaat er ook geen
absoluut nauwkeurige herhaling. Strikt ge
sproken herhaalt zich niets. De hele natuur
in haar eindeloze beweging gaat slechts
door nieuwe stadia van ontwikkeling. Over
ze.-enüwintiigd uizend jaar
zullen de sterren, die zich
alle onafgebroken door
het heelal bewegen, zich
verplaatst hebben. De
maan veroorzaakt nog een
minder belangrijke bewe
ging van de aarde, die
men nutatie noemt. Als
gevolg van de inwerking
van de maan op verschil
lende punten van de aard-
ellipsoïde het lichaam
dat ontstaat door het wentelen van de ellips
om een van haar assen beschrijft de aard
as een kleine kegel met een periode van
18.6 jaar. Tengevolge daarvan beschrijft de
hemelpool tegen de achtergrond van de
sterrenhemel een heel kleine ellips, waar
van de grootste diameter dicht bij achttien
seconden van een boog en de kleinste on
geveer veertien seconden bedraagt.
IN DE MEESTE geografische leerboeken
wordt met nadruk gezegd, dat de hoek van
de aardas met het vlak van de aardbaan
altijd onveranderlijk blijft. Dat is echter
niet juist. Ofschoon uiterst langzaam,
schommelt de aarde en dus verandert ook
de neiging van haar as. Overigens is die
beweging nauwelijks merkbaar. De totale
uitslag bédraagt maar 1 gr. 37_ min.
Ook de vorm van de aardba'an blijft niet
ongewijzigd. De ellips wordt dan meer dan
minder uitgetrokken. De vorm van elke
ellips wordt gekenmerkt door haar excen
triciteit. Zo noemt men de verhouding tus
sen de afstand der brandpunten van de
ellips en haar grootste diameter. Bij de
cirkel vallen de brandpunten samen met
De „werkelijke" baan van de aarde. De zon vliegt, terwijl de aarde om haar draait,
door de ruimte. Bijgevolg is de aardbaan geen cirkel, maar een sterk uitgerekte
spiraal. Terwijl de aarde deze spiralen beschrijft, wordt zij „omcirkelt" in kleine
spiralen door de maan. Deze illustratie is overgenomen uit het eerste deel van het
standaardwerk „Het wonder der natuur" - „Hemel en Aarde" - door dr. Fritz
Kahn, vertaald onder toezicht van dr. C. van Rijsinge, verschenen bij de
uitgeverij Contact te Amsterdam.
zijn middelpunt en is de excentriciteit
daarom gelijk nul. Bij elke ellips ligt de
excentriciteit tussen nul en één. Tegen
woordig ligt de excentriciteit van de aard
baan dicht bij 0.017.
De rechte lijn, die de punten van de
aardbaan verbindt, die het dichtst en het
verst van de zon liggen, noemt men de
apside. De langzame draaiing van de apside
is oorzaak van de verandering der termij
nen van het passeren der aarde door het
perihelium. In de tegenwoordige tijd vindt
de grootste nadering tussen zon en aarde
op 3 januari plaats.
WANNEER WIJ zeggen dat de maan om
de aarde draait, dan is dat niet helemaal
correct. Want niet alleen trekt de aarde de
maan aan, dit gebeurt ook omgekeerd.
Maar daar de maan eenentachtig keer zo
licht als de aarde is, bevindt het gemeen
schappelijk zwaartepunt van het systeem
aarde-maan zich natuurlijk ook eenentach
tig keer zo dicht bij de aarde als bij da
maan. Het ligt 4664 kilometer van het aard-
centrum verwijderd, aan de kant van de
maan, dat wil zeggen: het bevindt zich
binnen in de aardbol op een afstand van
bijna zeventienhonderd kilometer van do
oppervlakte. Om dat punt draaien aarde en
maan. Dientengevolge naderen en verwij
deren wij ons afwisselend van de zon, het
geen een zeer geringe verandering van do
zichtbare doorsnede van onze dagfakkel
betekent.
Indien om de zon alléén de aarde draaide,
dan zouden beide hemellichamen een ellip9
om het gemeenschappelijk onbeweeglijke
zwaartepunt beschrijven. Maar in werke
lijkheid is de aantrekking van de zon door
de andere planeten de oorzaak, dat dal
zwaartepunt gedwongen wordt een zeer
ingewikkelde curve te beschrijven.
HET ZOU KUNNEN lijken dat, met uit
zondering van de eerste twee, alle overig*
bewegingen der aarde zo langzaam en on-
belangrijk zijn, dat zij nauwelijks van enig*
praktische betekenis kunnen zijn. Maar
zo'n conclusie is beslist fout.
Precessie, nutatie en alle andere „klein*
bewegingen" der aarde brengen een ver
andering teweeg in de zichtbare positie de*
sterren. Die posities worden door cijfers ea
lijnencoördinaten uitgedrukt. Voordat eea
stuurman de positie van zijn schip of vlieg
tuig kan bepalen, voordat de geodesist en
cartograaf een nauwkeurige geografische
kaart kunnen samenstellen, moeten zij
eerst met de grootst mogelijke nauwkeu
righeid de zichtbare coördinaten der ster
ren kennen. Daarvoor moeten zij de ster
rencatalogi raadplegen.
TENSLOTTE zou de voorspelling van
verduisteringen van zon en maan, de komst
van planeten, berekeningen van de zicht
baarheid der planeten en vele andere ver
schijnselen niet mogelijk zijn zonder dat
men weet hoe de aarde zich beweegt en
aan welke bewegingen zij deelneemt. Men
weet nu ook dat sterren, die men vroeger
voor onbeweeglijk aanzag, in werkelijkheid
door de ruimte reizen met snelheden van
tientallen en soms van honderden kilo
meters per seconde. De zon gedraagt zich
ln dat opzicht zoals elke andere ster. Te
zamen met al haar satellieten de aarde
dus inbegrepen vliegt zij met betrekking
tot vele andere sterren ln de richting van
het sterrenbeeld Hercules met een snelheid
van ongeveer tweehonderdvijftig kilometer
per seconde.
Indien wij opeens die hele geweldige
sterrenstad konden overzien, die Melkweg
heet en waartoe ook onze zon als een van
haar honderd miljard (100.000.000.000) ster
ren hoort, dan zouden wij ontdekken dat
de baan van het zonnestelsel door de
ruimte om het centrum van de Melkweg
loopt. Een machtige opeenhoping van ster
ren, die de kern vormen, dwingt door haar
aantrekkingskracht de zon en de andere
sterren zich daarom heen te draaien.
Lang is de weg van de zon om de kern
van de Melkweg: zij en met haar
de aarde voltooit die maar eens
in de ongeveer tweehonderd miljoen
jaar. Dat is dus de duur van een
„Melkweg-jaar". Het gehele geweldige
Melkwegstelsel op zijn beurt verplaatst zich
weer ten opzichte van de dichtstbijzijnde,
ons bekende andere spiraalnevels.
GELOOF NIET dat met de opsomming
van dertien bewegingen, waaraan de aarde
direct of indirect deelneemt, al haar be
wegingen uitgeput zijn. De natuur ls bui
tengewoon ingewikkeld en veelzijdig In al
haar uitingen en ln het bijzonder ook in
mechanische beweging. Strikt gesproken
neemt elk hemellichaam deel aan een on
telbaar aantal van elkaar afhankelijke be
wegingen.