Kanttekeningen bij Breitner
Sinfonia van Lex van Delden
"AKKERTJES"
15
Naar aanleiding der expositie in de Vishal
„Wie was Rembrandt?"
Reizende expositie van
didactische aard
KUNSTMAAND AMSTERDAM
Kunt U
niet slapen
van de pijn?
„Broederschap der
kandidaat notarissen"
Vijftigduizend eruit
Commandant vliegbasis
Ypenburg staat terecht
Dronken achter 't stuur
Sunarjo als ambassadeur
naar Londen
Vertrek van KLM-toestel
met Russische geestelijken
uit New York vertraagd
Kerkelijk Nieuws
DONDERDAG 14 JUNI 1956
De commissie, belast met de keuze van
de exposities van beeldende kunst in de
Vishal te Haarlem, moest zich in de ver
antwoording in de catalogus van B reit -
ners werk, dat tot 8 juli daar te zien is,
nog afvragen hoe dit werk het zou doen in
deze ruimte onder een toch ietwat moei
lijk lijkende belichting. Erkend moet wor
den dat deze belichting op een grijze, re
genachtige dag niet ideaal genoemd kan
worden. Maar dat is die belichting op der
gelijke dagen in het Amsterdamse Stede
lijk Museum ook niet altijd.
Van belang is dat dergelijke tentoonstel
lingen in het centrum van Haarlem gehou
den kunnen worden. Niet iedere belang
stellende is zo gemakkelijk in de gelegen
heid af en toe naar dat Stedelijk Museum
met zijn prachtige Brêibners te gaan.
Voorts moet ik zeggen dat het zien van dit
werk in een andere in deze ruimte
een bijzondere sensatie was. Welke schil
der voelt soms niet de behoefte zijn eigen
werk eens onder een ander licht te zien?
Hoewel geen bovenlicht, gelijk in de Vis
hal, had Breitners atelier op het Prinsen
eiland betrekkelijk hoog invallend licht.
Maar dit atelier had in tegenstelling tot het
Stedelijk Museuim minder direct belichte
hoeken. Was het daarom dat ik aan Breit
ners atelier moest denken bij mijn bezoek
aan de Vishal, die verder daarvan toch wel
zeer verschilt? Een feit is dat het doek
„Trampaarden" (no. 23) meewerkte aan
het terugvinden van de atmosfeer, die ik
eens trof in deze thans door Breitners
leerling C. J. Maks bezette ruimte. Er hing
toen een dergelijke compositie. En voorts
zag i'k een schilderij van de hand van
Maks, dat van eenzelfde compositie was
uitgegaan. Breitner had Maks verzocht een
dergelijke, eens gemaakte compositie nog
eens voor hem op te zetten, opdat hij er
zelve op zou kunnen doorwerken. Dat
laatste is er niet van gekomen en Maks
voltooide het doek ais een eigen schilderij,
een „hommage" aan de meester.
Het grote schilderij naar eenzelfde on
derwerp „De Dam te Amsterdam bij avond"
namelijk, zien we hier op een korte wand
alleen hangen en zo trekt het magistrale
van dit werk toch de aandacht op een ma
nier, die we maar weinig mochten mee
maken. Moge Amsterdam met zijn vele
Breitners dichtbij liggen, die van Rotter
dam, Otterloo, Den Haag en een particu
liere verzamelaar kan men minder vaak
ontmoeten. Voor die uit de collectie van
J. W. Peijnenburg uit Geldrop geldt dit in
het bijzonder. Welk een waardig „pendant"
van „Rustende ca valerie" is d'af even kleine
paneel „Manoeuvre op de Brabantse heide"
uit deze verzameling. Voorbeelden van
vooral fijne schilderkunst zijn het, later
door Breitner steeds weer in and'ere onder
werpen teruggevonden in wenken als
„Vrouw op divan" en „Meisje in rode ki
mono, op sofa liggend" werken die hij
maakte tussen grotere en breder geschil
derde stadsgezichten door. Tekeningen en
aquarellen, zoals die uit het Rijksmuseum
Kiëller-Müller en het Museum Boymans
komt men ook zelden tegen in het Stede
lijk.
Ondanks de geringe afstand tussen Haar
lem en Amterdam was het naar mijn smaak
toch nog de moeite waard om in dit Rem-
brandtjaar de enige andere grote schilder,
die zich zo met Amsterdam verbonden
voelde, te eren met een expositie. Bij dieze
opmerking kom ik aan de vraag die prof.
Otto B. de Kat stelt in de inleiding tot de
catalogus: „Is het deze diepe verbonden
heid van schilder en stad die een barricade
heeft opgeworpen tussen de kunst van
Breitner en haar verstaanbaarheid buiten
onze landsgrenzen?" Ten dele, dacht ik.
Het is misschien dienstig te vermelden dat
ik slechts één buitenlander ontmoette,
wiens waardering voor Breitner de onze
nabij kwam. Het was de Franse schilder
Chambrin, die Amsterdam werkelijk leerde
kennen, die hier bijna 'n jaar gewerkt heeft.
Onder zijn werken kwam en steeg zijn
waardering voor deze figuur. Breitner moge
een grote liefde voor Amsterdam gekoes
terd hebben, de beschouwer van zijn werk
voelt deze pas indien hij zelf liefde voor de
stad koestert.
Breitners werk is anders dan dat van
Rembrandt, objectiever tegenover zijn
onderwerp voor zover hij zich daarover
schilderend uitlaat. Zijn instelling is die
van een impressionist, die met zijn oog op
de buitenkant der dingen stuit, die zich
bezig houdt met de uiterlijke verschij
ningsvorm der dingen. Breitner kon zijn
modellen zien als stillevens. Bij Rembrandt
zijn het in de eerste plaats mensen. Cézan-
ne zocht naar eeuwige schilderkunstige
waarden en opende met de onderstreping
daarvan nieuwe verschieten. Breitner be
kommerde zich daar minder om. Een ras
schilder ongetwijfeld, maar eigenlijk was
het slechts Maks die direct op hem kon
doorgaan en toch nog iets toevoegen aan
wat was. later is het Verwey geweest. Ook
al omdat rond Verwey en Boot iets van dit
soort schilderen in Haarlem leefde en leeft,
heeft deze tentoonstelling hier zin. In het
buitenland echter zal het werk van de eens
in deze contreien werkende Herman Kruij-
der vermoedelijk meer opzien baren. Diens
werk, getuigend veel meer van innerlijk
beleven, appelleert aan iedere daarvoor
gevoelige beschouwer. Kruijders ondervin
dingen zijn minder aan de bepaalde plaats
gebonden. Ik noem Kruijder, omdat prof..
Otto B. de Kat in zijn voorwoord Van Gogh
noemde, voor wie hetzelfde geldt. Diens
werk vond hier bijvoorbeeld gemakkelijker
ingang dan dat van Cézanne, dat naar on
derwerp zo steunt op het zuiden en voor
een groter publiek enige vertrouwdheid
met het zien van meer puur schilderkun
stige waarden vereist. BOB BUYS
ADVERTENTIE
flitsen Uw klachten weg!
De minister van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen heeft dinsdag in het
Haagse Gemeentemuseum een didactische
tentoonstelling over Rembrandt geopend.
De opzet en de teksten zijn van dr. J.
Hulsker, chef van de afdeling kunsten van
het genoemde ministerie. Het Rijksbureau
voor kunsthistorische documentatie ver
leende medewerking voor het verstrekken
van gegevens. De foto's werden gerepro
duceerd door het fotografisch atelier van
de PJjksdienst voor Monumentenzorg.
De heer H. J. M. Verburg, conservator
van het Gemeentemuseum, heeft op een
eenvoudige en ingenieuze wijze kleine ten-
toonstellingswanden ontworpen, die ge
makkelijk verzendbaar zijn te maken voor
volgende tentoonstellingen in het land,
waarbij aanpassing mogelijk is aan de klei
nere of grotere ruimte, die telkens ter be
schikking staat. Het is de bedoeling de ten
toonstelling, na de sluiting in Den Haag op
22 juli, een reis door het land te laten ma
ken. Dat zal geschieden door bemiddeling
van het bureau van de Rijksinspecteur voor
Roerende Monumenten.
Er is reeds zeer veel geromantiseerd
over Rembrandt en daarom heeft men met
deze tentoonstelling willen tonen hoe nu de
werkelijkheid was: bekende feiten, ontdaan
van alle romantiek. Vele gegevens werden
gevonden in notariële akten, processtuk
ken en andere documenten. De tentoonstel
ling is in vier afdelingen: het leven, de we
reld, het werk en de faam van Rembrandt,
ingedeeld. „Wie was Rembrandt?" bevat
kaarten, die aangeven waar Rembrandt
heeft gewoond en foto's die laten zien hoe
de interieurs en het kostuum in zijn tijd
waren. Men ziet afbeeldingen van zijn
vrienden en opdrachtgevers, van zijn tijd
genoten en zijn leerlingen. Er zijn afbeel
dingen van zijn werken, die tonen hoe Rem
brandt zijn omgeving zelf zag. Dan volgen
reprodukties van de schilderijen, de etsen
en de tekeningen, die de ontwikkeling van
Rembrandts kunst tonen. Er worden details
van zijn werken getoond, er is aandacht
besteed aan zijn gebruik van het „clair-
obscur".
De algemene vergadering van de „Broe
derschap der candidaat-notarissen" zal
vrijdag worden gehouden in Valkenburg.
Op deze bijeenkomst zullen de pre-ad-
viezen over de rechtspersoon in het nieuwe
Burgerlijk Wetboek, die zijn uitgebracht
door professor mr. W. C. L. van der Grin
ten, hoogleraar aan de r.-k. economische
hogeschool te Tilburg en mr. Y. Scholten,
advocaat te Amsterdam, worden behan
deld. De vergadering zal worden bijge
woond door prof. mr. J. C. van Oven,
minister van Justitie.
In de zestiende trekking van de vierde
klasse der 531ste staatsloterij is de prijs
van f 50.000 gevallen op lot nr. 15.895.
De Kunstmaand Amsterdam is aan haar
laatste concerten toegekomen: woensdag
was er een orkestavond onder leiding van
Jan Brussen met medewerking van de vio
listen Theo Olof en Herman Krebbers,
donderdag worden de manifestaties beslo
ten met een programma van kamermuziek
werken van Mozart door het Hol
lands Strijkkwartet, met medewerking van
Jolle en Jan Huckriede, respectievelijk
klarinet en piano.
Mozart heeft in de Kunstmaand een be
hoorlijke beurt gekregen en wel met een
aantal werken waarvan vele niet tot het
lopende repertoire behoren. Dit was op
het concert van woensdagavond in de
Bachzaal ook het geval met het „Concer-
tone" voor twee violen en orkest, een soort
concerto grosso, waarin de twee soloviolen
naast de hobo en de cello het concertino
vormen. Het is een werk uit Mozarts ze
ventiende levensjaar en het schijnt zo te
zijn, dat hij er op bedacht geweest is er in
Parijs, waar men in die tijd belust was op
dergelijke concertante composities, mee
voor de dag te komen, wat echter voor zo
ver wij weten, niet gebeurd is. Het vreem
de van de combinatie, met al haar conse
quenties de vormgeving betreffende, heeft
toch niet kunnen verhinderen, dat er qua
constructie een prachtig evenwicht in het
stuk ontstond en dat de juveniele geest van
de jeugdige componist er zich met heerlij
ke melodieën en frappante orkestrale ef
fecten in manifesteerde. Alleen de solisti
sche rol van de cello maakt zich moeilijk
los uit het orkestraal geheel met zijn dub
bele altpartij. Het duo Olof-Krebbers vond
echter een dankbare gelegenheid in het
werk om zich naar waarde te laten gelden.
Wat trouwens ook het geval was met de
(niet genoemde) solo-hoboïst van het or
kest.
Met belangstelling hebben wij ook ge
luisterd naar de Tweede Symfonie (Sinfo
nia giocosa) van Lex van Delden, een werk
dat drie jaar geleden voor een amateur
orkest geschreven werd, welke omstandig
heid ertoe bijgedragen heeft dat de com
ponist bepaalde grenzen stelde aan de
moeilijkheidsgraad en dat hij ook zijn or
kestratie beperkte. Dit alles heeft blijk
baar toch geen invloed gehad op zijn inspi
ratie, op het vinden van markante thema's,
lyrische alternatieven en het bereiken van
een doorzichtig klankenweefsel in welge
kozen tinten. Wat mij verleden week bij 't
beluisteren van zijn ballet „Tij en Ontij"
bijzonder opviel, namelijk de consequent
zingende lijn in zijn muziek en de kleurige
orkestratie die het niet in buitenissighe
den zoekt, trof mij ook in gelijke mate in
deze oudere compositie, zulks vooral in een
middendeel, waar hij enkele soloblazers
een mooie melodie laat exposeren en con-
trapunctisch ontwikkelen. Lex van Delden
kon zich de weelde veroorloven gewoon te
doen, omdat hij wat te zeggen heeft, zelfs
als hij voor amateurs schrijft.
Het werk bood. gan de dirigent Jan
Brussen een mooie kans te tonen wat hij
in zijn mars heeften dat bleek niet ge
ring te zijn. Ook in het „Concertone" van
Mozart was zijn directie zeer te prijzen
geweest, meer dan in de „Don Quichotte"-
suite voor strijkorkest van Telemann, die
nog geraffineerder kan klinken. Aan het
slot van de avond haalde Brussen nog een
mooie vlag thuis met „Masques et berga-
masques" van Fauré, de charmantste mu
ziek die men zich dromen kan, vooral waar
zij, zoals in het Pastorale deel een verras
send harmonische rijkdom aan haar innige
melodieën paart. Jan Brussen vermocht
het orkest opvallend licht en doorschijnend
te houden. Dit was bepalend voor het gro
te succes dat aan de uitvoering van deze
delicate muziek ten deel viel.
JOS DE KLERK
De 46-jarige luitenant-kolonel der Kon.
luchtmacht J. R., commandant van de
vliegbasis Ypenburg, stond woensdag voor
de krijgsraad te velde West terecht wegens
het feit dat hij in de nacht van 26 op 27
april in Den Haag zijn auto had bestuurd,
terwijl hij onder zodanige invloed ver
keerd zou hebben van sterke dranken, dat
hij niet in staat kon worden geacht zijn
auto naar behoren te besturen.
De luitenant-kolonel werd om kwart
voor vijf in de morgen aangehouden door
twee agenten omdat zijn auto tijdens het
rijden erg slingerde en zelfs over het trot
toir reed. Bij de gebruikelijke proef bleek
's mans bloed 2,03 pro mille alcohol te
bevatten.
Een mede-inzittende verklaarde, te heb
ben aangeboden het stuur over te nemen.
Dit wilde beklaagde niet, naar zijn zeggen,
omdat hij niet wist of de mede-inzittende,
een majoor van de luchtmacht, kon auto
rijden.
De auditeur-militair nam bij het stellen
van zijn eis de zeer goede staat van dienst
en het feit dat het ten tijde van het mis
drijf nog zeer stil was op straat, in aan
merking. Een vrijheidsstraf achtte hij niet
nodig.
Hij eiste dat beklaagde zou worden ver
oordeeld tot een geldboete van f150 en
ontzegging van de rijbevoegdheid voor de
tijd van een jaar. De krijgsraad veroor
deelde de luitenant-kolonel echter tot een
voorwaardelijke gevangenisstraf van twee
weken met een proeftijd van drie jaar, een
geldboete van f400 en ontzegging van de
rijbevoegdheid voor de tijd van twee jaar.
De beklaagde legde zich bij dit vonnis
neer: hij zegde toe, geen hoger beroep te
zullen aantekenen.
DJAKARTA (ANP) De oud-minister
van Buitenlandse Zaken, Sunax-jo, zal
professor Supomo vervangen als ambassa
deur van Indonesië in Groot-Brittannië,
aldus verneemt de correspondent van het
ANP in Djakarta uit welingelichte krin
gen. Sunarjo is een van de leiders van de
partij van premier Ali Sastroamidjojo, de
P.N.I.
„Bont aan boord
Het KLM-vliegtuig, waarmee de acht
Russische kerkelijke leiders, die een bezoek
aan de VS hebben gebracht, woensdag
avond uit New York zouden vertrekken, is
op 't vliegveld Idlewild opgehouden als ge
volg van een anonieme telefonische mede
deling, dat er zich aan boord van het vlieg
tuig een bom zou bevinden.
Het Russische gezelschap dat onder lei
ding staat van metropoliet Nikolai, en de
29 andere passagiers verlieten het toestel
om de politie in de gelegenheid te stellen
tot een nauwkeurig onderzoek.
Met een escorte van niet minder dan 40
politiemannen werden de acht Russische
geestelijken naar een perskamer op de
luchthaven gebracht, terwijl andere politie
mannen zich aan boord van het toestel be
gaven om dit zowel als de bagage van de
passagiers aan een grondig onderzoek te
onderwerpen. Terwijl zij het vliegtuig door
zochten speelden zoeklichten onafgebroken
over de romp van het toestel.
Volgens de politie is het anonieme tele
foontje waarschijnlijk het werk van een
„gek" geweest, maar men wilde het neer
storten van een Indisch passagiersvliegtuig
tengevolge van sabotage indachtig niet
het minste risico nemen.
Het vertrekuur van de Russische prela
ten was niet bekendgemaakt omdat men
eventuele anti-Russische demonstraties op
de luchthaven wilde vermijden.
Op de luchthaven werd de orthodoxe
geestelijken uitgeleide gedaan door een aan
tal vertegenwoordigers van de nationale
raad van kerken van Christus in de Ver
enigde Staten, welke als gastheer van de
Russen was opgetreden.
Even na middernacht plaatselijke tijd
deelde de politie mee, dat er geen bom in
het vliegtuig was gevonden. Om 1.50 uur
kon het toestel opstijgen.
Ned. Herv. Kerk
Benoemd tot hulppred. te Wilsum (O.) C.
Broere, kand. te Oegstgeest.
Beroepen te Nijkerkerveen W. Vroeg-
indeweij te Bleisw k, die bedankte voor
Bennekom te Oosterwolde (Fr.) (toez.)
D. J. Miedema te Tzummarum.
Geref. Kerken
Beroepen te Kampen dr. D. v. Swigchem
te Oude- en Nieuwe Wetering.-
Beroepen te Laren (N.H.) P. Popma te
Abcoude te Amsterdam-Noord (vak.
Joh. de Boer) G. ter Steege te Vianen te
Treebeek C. Brilman te Ooster-Nijkerk.
Geref. Gemeenten
Beroepen te Dordrecht H. Ligtenberg te
Rotterdam-West.
Chr. Geref. Kerken
Tweetal te Bussum E. Venema te Maas
sluis en M. Vlietstra te Eemdijk.
Marihuana. Twee Rotterdammers, die
veertien dagen geleden in hoger beroep voor
het Haagse hof terechtstonden terzake nn
het" verhandelen van marihuana-sigaretten
in Katendrecht, zijn woensdag veroordeeld
tot straffen van respectievelijk een half jaar
en negen maanden gevangenisstraf.
Ir. A. t. H. Roebroek
(KVP.)
(K VP)
J. A. Jonkman
(PvdA.)
H. D. Louw ei
(V.V.D.)
C G A. Merlens
<K V P.)
H Ooslcrhuli
(P.v.d.A.)
(P. d A.)
Mr. R. Polleme
(Chr. Hist.)
Mr. F. G C. I. M. Teulings
(KVP.)
(K. V. P.)
J. J. Kramer
(PvdA.)
H Algro
(AR.)
W.C. Wandel»»»
(V.V.D.)
J. H. J, Maenon
(K. V. P.)
A. N. Molen»»»
(V.V-D.)
Mr. E. M. J. A. Sassen
(K.V.P.)
<K. V. P.)
J. L. Hoogland
(P.v.d.A.)
B.K d» Vo. van SWM»Qk
(V.V.D.)
H. J. de Drcu
(P.v.d.A.)
J. Tjalma
(AR.)
M»vp.HVervroy-Jonker
(P.v.d.A)
J. Schipper
(AR.)
i. Brandenburg
V (C.P.N.)
Ir. E. H. A. Kraayvangei
(K.V.P.)
J H M Derhsen
(KVP)
Dr. H. J. J van Vellhove»
(K V P.)
J. In 't Veld
(P.v.d.A.)
A. Anema
(A.R.)
I. Reven
(Chr- Hlrt.)
Mr. Dr. P. J. Wilteman
(K.V.P.)
Mr. W. Rip
(A.R.)
H. C. Nijkamp
(KVP)
W. Schermerhor»
(P.v.d.A.)
Mej. M Tieenk Willink
(PvdA)
Mr. W. f. Lichtenauor
(Chr. Hist.)
H M >an lieshoul
KVP)'
C. J. P Cammelbeeck
(PvdA)
F. Wibaul
(P.. d A
P. J Kapteyn
(P.dAt
Mr. G. Vijseboxs»
(Chr Hill.)
(P.*. d. A)
