TARVO
Voel u
met
Abdoel en het Vliegende Tapijt
FATALE V
V DIAMANTEN
Bezwaren Kamer van Koophandel
tegen plan IJmond-Noord
Westduitse generaals bevelen
algemene dienstplicht aan
Aan de Kroon is verzocht goedkeuring
aan streekplan te onthouden
MOUTBROOD
NAAIMACHINES
Diensttijd van 24 maanden voorshands
beslist noodzakelijk geacht
4
Betaling
abonnementsgeld
per giro
Zes pastoors opgelicht
Tennisster Maria Weiss
is Spaanse geworden
Lei op de zak mei de Zeeuwse boer
Minister Mansholt
Nederland moet India
en Pakistan helpen
ooooe©öoooooooe©©©oo©oe©OQöo
WIJNHANDEL
„DE ZYLPOORT"
Promotie mr. M. Rooy
Groot folkloristisch
festival in Arnhem
Honderdduizend land
arbeiders teveel?
Overschot aan agrariërs
zou produktiviteit remmen
Raadsverkiezingen in
Nieuwerkerk
R.v.d.A. won een zetel,
de A .R.-partij verloor er een
HOLLAND
FESTIVAL
Goldberg en Mozart
Bijbelgenootschap bijeen
FEUILLETON
R. HASSBERGER
DONDERDAG 21 JUNI 1956
De Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Haarlem en omstreken heeft zich naar
aanleiding van het vaststellen van het streekplan voor de IJmond-Noord door de
Provinciale Staten van Noordholland op 20 maart met een brief tot de Kroon gericht,
waarin zij als haar oordeel uitspreekt, dat het plan door zijn gedetailleerdheid in be
stemmingen een belemmering kan vormen in de ontplooiing van het bedrijfsleven
naar tijd en omstandigheden daar elke bestaande industrie categorisch is ingedeeld
en reeds thans een voor de toekomst vastgestelde plaats krijgt. Het plan is strijdig
met het bepaalde in artikelen van de Wet houdende voorlopige regeling inzake het
Nationale Plan en streekplannen, omdat het door de veelheid aan bestemmingen ten
aanzien van de verschillende groepsbelangen zich toegespitst heeft tot een dwingend
eenzijdig gerichte economische ordening binnen het gebied der provincie Noordhol
land en tezelfder tijd daarmee een onjuiste uitbreiding 'aan het begrip coördinatie en
planologische maatregelen binnen dit gebied heeft gegeven.
Voorts wordt opgemerkt, dat het plan getreden is in aan de gemeenten grondwettelijk
voorbehouden functies van autonomie en zelfbestuur, zoals die nader in de Gemeente
wet zijn vastgelegd. De Kamer verzoekt de Kroon goedkeuring aan het streekplan te
onthouden.
In het bezwaarschrift wordt opgemerkt,
dat de Kamer van oordeel blijft, dat het
streekplan souplesse mist door zijn te ver
gaande gedetailleerdheid in bestemmingen
en dat de hieruit voortvloeiende dwingende
economische ordening voor de IJmond-
Noord een zeer ongewenste belemmering
voor de ontwikkeling van het bedrijfsleven
aldaar in de toekomst kan vormen. Het be
drijfsleven en de bedrijfsontwikkeling
hebben de taak zich steeds soepel en vlot
aan te passen aan de economische ontwik
keling in het land en in de wereld, die zich
buiten de voor de IJmond-Noord gestelde
regels om, zal voltrekken. Het thans cate
gorisch indelen van elke industrie en het
reeds thans vaststellen, niet alleen van
haar plaats, doch ook van terreinvorm en
-grootte voor een niet begrensde periode, is
hiermede niet in overeenstemming.
Uiteengezet wordt, dat deze gedetail
leerdheid in bestemmingen ook uit. staats
rechtelijk oogpunt tot onjuiste verhoudin
gen aanleiding geeft en zij gaat tevens met
juridisch onaanvaardbare constructies ge
paard.
Uitbreiding industrieën
In het streekplan IJmond-Noord is aan
dacht geschonken aan de te verwachten
uitbreiding van de industrie en is er terecht
op gewezen, dat de natuurlijke geschikt
heid van het IJmond-gebied als industrie
terrein de verwachting inhoudt, dat binnen
afzienbare tijd zeer vele oppervlakken
door industrieën zullen zijn bezet. Een
groot gedeelte van de IJmond is dan ook
aangewezen als industrie-terrein. Dit past
op zichzelf in het begrip ruimtelijke orde
ning, waartoe de artikelen 6 en 7 van de
Wet inzake het Nationale Plan bevoegdheid
geven.
Dit streekplan gaat echter veel verder en
heeft de voor industrie aangewezen opper
vlakken ingedeeld in terreinen voor be
paalde industrieën, waardoor de ruimtelij
ke ordening te zeer wordt toegespitst tot
een dwingende eenzijdig gerichte economi
sche ordening. Het streekplan toch vestigt
de indruk, dat het is aangepast aan be
staande toekomstplannen van enkele in
dustriële ondernemingen. In de toelichting
op het streekplan wordt gesproken over de
vorm, afmetingen en begrenzingen der ter
reinen voor de basis-industrie, die deze in
de nabije toekomst zou hebben, waarbij
kennelijk een bepaald complex van nauw
gelieerde ondernemingen wordt bedoeld.
De Kamer wil in generlei opzicht aan de
zeer bijzondere betekenis van dit complex
van ondernemingen te kort doen, maar
meent anderzijds, dat het bij de totstandko
ming van de Wet nimmer de bedoeling van
de wetgever kan zijn geweest om door mid
del van een streekplan terreinen voor een
bepaalde onderneming, welke dan ook, aan
U kunt het Uzelf gemakkelijk maken
door het abonnementsgeld voor het
volgende kwartaal te voldoen op
onze postgirorekening no. 273107 ten
name van Haarlems Dagblad. U
bespaart daarmee incassokosten en
vermijdt geloop aan de deur.
Het te gireren bedrag is f 6.50, post-
abonnés 7.
U kunt het ons gemakkelijk maken
door Uw giro-opdracht te verzenden
vóór het eind van de maand. Wij
behoeven dan geen kwitanties uit te
zenden.
Voor automatische girobetalingen
(het allergemakkelijkste) zijn for
mulieren op aanvraag gaarne ter
beschikking. In dit geval dient men
wel voor voldoende saldo op de
giro-rekening zorg te dragen.
DE ADMINISTRATIE
te wijzen. Zij acht het onjuist, dat binnen
het kader van de bestemming van gron
den voor industriële doeleinden, bepaalde
ondernemingen worden verzekerd van de
voor haar uitbreiding benodigde industrie
terreinen, waardoor een voorkeursrecht
aan die bepaalde ondernemingen wordt
verstrekt.
Zelfstandigheid der gemeenten
Tenslotte vraagt de Kamer aandacht
voor het volgende. Bij de behandeling van
het ontwerp van Wet houdende voorlopige
regeling inzake het Nationale Plan en
Streekplannen in de Eerste Kamer der Sta-
ten-Generaal hebben verscheidene leden
in het voorlopig verslag uiting gegeven
aan hun bezorgdheid, dat de zelfstandig
heid der gemeenten en van de provincies
in het gedrang zal komen. De toenmalige
minister van Wederopbouw en Volkshuis
vesting antwoordde, dat in de voorgestelde
streekplannen sprake is van zodanige be
grenzing van deze zelfstandigheid van pro
vincie en gemeente als reeds behoort tot
de grondbeginselen van het staatsrechte
lijk bestel: de begrenzing gegrond op het
rijksbelang. De Kroon heeft van oudsher
zo vervolgt de minister de bevoegd
heid gehad in de activiteiten van de lage
re corporaties in te grijpen door niet-goed-
keuring of vernietiging wegens strijdigheid
met het algemeen belang. De bevoegdheden
in het onderhavige ontwerp van Wet aan
de Centrale Overheid toegekend, zijn van
dezelfde aard. De zelfstandigheid van pro
vincie en gemeente zal dan ook niet aan
omvang inboeten. Gezien in het licht van
deze ministeriële toezegging is het luce
clarius, dat het onderhavige streekplan
diep ingrijpt in de bevoegdheden der be
trokken gemeenten en dat deze inbreuk
voorts bezwaarlijk in overeenstemming is
te brengen met de duidelijke bewoording
van de Memorie van Antwoord op dit
wetsontwerp in de Tweede Kamer der Sta-
ten-Generaal, alwaar niet minder dan ne
gen aan het woord zijnde ministers uit
drukkelijk blijk geven van hun zorg voor
de gemeentelijke zelfstandigheid, wanneer
zij in verband met artikel 9 der Wet op
merken, dat Gedeputeerde Staten door het
geven van daartoe geëigende instructies
kunnen bewerken, dat de vrijheid van be
slissingen der gemeentebesturen door de
adviezen van planologische diensten niet
wordt aangetast.
Een 30-jarige gedetineerde wagenpoet
ser der N.S. uit Amsterdam, wie één geval
van oplichting van een pastoor te Amster
dam ten laste was gelegd, doch die naar
ter zitting bleek, nog vijf andere oplich
tingen van geestelijken op zijn rekening
had staan, is door de politierechter over
eenkomstig de eis veroordeeld tot zes
maanden met aftrek. In de vijf andere
gevallen, o.a. gepleegd in Dordrecht, Ab
coude en elders in Amsterdam, hadden de
geestelijken geen aangifte gedaan.
Tegen de pastoor die wel aangifte deed,
vertelde verdachte dat hij, van Breda naai
de hoofdstad overgeplaatst, een vergoeding
van de Nederlandse Spoorwegen verwacht
te die echter nog enige tijd zou vergen.
Hij had veel geld voor zijn verhuizing
nodig gehad en daarom vroeg hij dertig
gulden te leen van de pastoor, die hem het
geld gaf. De verdachte verzocht de pastoor
ook, zijn nieuwe woning te komen in
zegenen.
„U, die zelf katholiek bent, hebt het
speciaal op uw geestelijken gemunt. U
brengt op deze manier de liefdadigheid in
discrediet", zo merkte de politierechter op
alvorens hij vonnis wees.
Maria Weiss, de vroegere Argentijnse
tennisster, is gisteren als Spaanse genatu
raliseerd en kan nu weer spelen in inter
nationale wedstrijden. De Argentijnse
regering had haar namelijk verboden te
spelen tot ze een verklaring zou hebben
afgelegd over bepaalde onkosten-rekenin-
gen.
ADVERTENTIE
ADVERTENTIE
Alle merken, dus ruime keuze
ENGEL, Gr. Houtstr.181, Tel. 14444
Bijstand mag niet aan
voorwaarden gebonden worden
Onvoorwaardelijke hulpverlening, met
name aan India en Pakistan", aldius de mi
nister van Landbouw, Visserij en Voedsel
voorziening, S. L. Mansholt, „is de taak
van Nederland tegenover lager ontwikkel
de gebieden." De bewindsman zei dit in
een toespraak aan een koffiemaaltijd, na
afloop van de woensdag gehouden leden
vergadering van het Koninklijk Instituut
voor de Tropen in Amsterdam. Hij zag
voor Nederland als eerste opdracht, voor
lopig bilaterale hulpverlening zolang het
Westen nog niet tot gemeenschappelijke
multilaterale hulpverlening aan lager ont
wikkelde gebieden is gekomen.
Sprekend over de indrukken van zijn
verblijf in India en Pakistan, zei minister
Mansholt van mening te zijn, dat de hulp
verlening zich op het ogenblik in een z.g.
tweede fase bevindt, ingetreden toen de
Sovjet-Unie zich op dit terrein ging bewe
gen.
Critiek op V.S.
Tussen de hulpverleningspolitiek van
Amerika en Rusland zag de bewindsman
een scherp onderscheid. Amerika heeft na
de tweede wereldoorlog immer voorwaar
delijk hulp verleend, en daarmee vaak
weerstanden opgeroepen. Rusland daaren
tegen stelt bij zijn hulpverlening, b.v. aan
India en Pakistan, geen voorwaarden en is
bereid, surplus-goederen van het betrokken
land op te kopen. Bovendien verstrekt de
Sovjet-Unie kredieten op een veel langer
termijn dan Amerika dat doet. De Russi
sche bemoeienis met lager ontwikkelde ge
bieden heeft eerder het karakter van rui
ling van diensten en goederen dan van
hulp.
Minister Mansholt zag voor Nederland
ten aanzien van de hulpverlening aan In
dia en Pakistan zeer concrete mogelijk
heden. Vooral op het gebied van de inpol
deringswerkzaamheden kunnen wij zijns
inziens veel doen. Bovendien is het zeer
wel mogelijk ons melkoverschot op econo
misch gezonde basis naar deze landen uit
te voeren.
ADVERTENTIE
3
i
i
i
C I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Fa. P. BEAUFORT
Kinderhuisvest 4751
Telefoon 10717
Haarlem
U 1 O L A I S 19 5 5
per fles ƒ2.85
(Van onze correspondent in Bonn)
Vier gewezen generaals uit Hitiers vroe
gere leger hebben in het gebouw van het
Westduitse ministerie van verdediging een
rapport voor de defensie-commissie van de
Bondsdag uitgewerkt. Van deze vier is dc
voormalige generaal-veldmaarschalk Von
Manstein, die door de geallieerden als oor
logsmisdadiger gevangen is gehouden, de
bekendste. De generaals blijken voorstan
ders te zijn van de algemene dienstplicht
en zij vinden dat deze zeker 24 maanden
zal moeten duren. Naderhand kan met
achttien maanden volstaan worden. Het zal
volgens hen nog wel een jaar of drie duren
voordat men voldoende instructeurs voor
het nieuwe leger heeft.
De generaals zijn van mening dat de
Westduitse bondsrepubliek een leger van
een half miljoen man moet hebben. Von
Manstein zei dat zo'n leger wel voldoende
zal zijn om de Sovjet-Unie er van te weer
houden een aanval op West-Duitsland te
doen. Hij is er van overtuigd dat de West
duitse bondsrepubliek, in geval van een
Op woensdag 4 juli zal in het gebouw
van de Nederlandsche Economische Hooge-
school te Rotterdam de promotie geschie
den van mr. M. Rooy te Heemstede, hoofd
redacteur van de Nieuwe Rotterdamse
Courant, tot doctor in de economische we
tenschappen, na verdediging van het proef
schrift „Het economisch-sociale beeld van
het dagbladbedrijf in Nederland" en stel
lingen. Promotor is prof. H. W. Lambers.
Na afloop der promotie, welke des mid
dags om 3 uur begint, wordt in het gebouw
der hogeschool, Pieter de Hooghweg 122 te
Rotterdam, een receptie gehouden.
Op 4 en 5 augustus wordt in Arnhem een
groot internationaal folkloristisch festival
gehouden, waarschijnlijk het grootste, dat
ooit in West-Europa is gehouden. Verwacht
wordt dat er ongeveer vijftien buiten
landse groepen aan zullen deelnemen, te
weten uit België, Denemarken, Frankrijk,
Duitsland, Groot-Brittannië, Italië, door de
dansgroep „Ducato di Piaza", Ierland,
Luxemburg, Noorwegen en Zwitserland.
Met Oostenrijk, Roemenië en Polen zijn
nog onderhandelingen gaande. Nederland
zal vertegenwoordigd worden door diverse
groepen, onder meer uit Friesland. Twente,
Gelderse Achterhoek, Zeeland, Noordhol
land, Utrecht en Brabant. In totaal zullen
er zeshonderd deelnemers zijn.
Het rijk en de provincie Gelderland ver
leenden tezamen een garantie van zestien
duizend gulden voor het festival, de ge
meente Arnhem van vijftienduizend gul
den. De demonstraties zullen in 't Vitesse-
stadion plaats hebben. Als afsluiting van
het festival wordt een internationaal volks
bal gehouden.
Toen konden ze weer verder vliegen. Hun hart klopte nog van de schrik
„Daar zijn we goed afgekomen, zeg!", lachte Abdoel.
„Nou!", zei Mohab. „Ik dacht, dat we naar beneden zouden tuimelen! Je mag wel
goed uitkijken, waar je vliegt!"
Maar nu ging alles weer goed: het tapijtje zweefde netjes over de woestijn, alsof er
niet was gebeurd 11-12
aanval, het grootste gevaar loopt het slag
veld te worden. Wanneer de Sovjet-Unie
en haar satellieten thans onverwacht een
aanval zouden doen, dan zou de Westelijke
positie niet kunnen worden gehouden. De
generaals zijn er op tegen dat een klein
beroepsleger wordt opgericht naast een le
ger van dienstplichtigen, omdat het onmo
gelijk zou zijn die twee op de juiste wijze
op elkaar af te stemmen.
„Met graagte"
Op de vraag van een lid van de commis
sie hoe de generaals over de bescherming
van de burgerbevolking denken, werd ten
antwoord gegeven dat dit niet tot de vraag
stukken heeft behoord die men hen ter be
studering heeft gegeven. Op een vraag of
een goed geschoold leger van vrijwilligers
niet grotere strijdwaarde heeft dan een
leger van dienstplichtigen die tegen hun zin
onder de wapens zijn geroepen, luidde het
antwoord dat de Duitse jeugd „met graag
te" onder de wapens zou komen.
De christen-democratische commissie
leden bestempelden de mededelingen van
de generaals als een „uitmuntende uiteen
zetting", maar de socialisten wezen er op
dat de vier vroegere bevelhebbers geen re
kening hebben gehouden met actuele poli
tieke overwegingen, van ontspanning, ver
mindering van de bewapening en de her
eniging van Duitsland. Het blijkt duidelijk,
zo zeiden zij, dat de oude generaals altijd
maar meer soldaten willen hebben en dat
volgens hun opvattingen de dienstplicht
niet lang genoeg kan duren.
Op de derde dag van de „landbouwweek"
in Wageningen heeft ir. W. Kneppelhout,
medewerker van het Landbouw Economisch
Instituut in Den Haag een voordracht ge
houden over de agrarische werkgelegen
heid in de toekomst, waarin hij onder an
dere de mogelijkheden tot verhoging van
de arbeidsproduktiviteit in de agrarische
sector 'onder ogèn zag. Dë mogelijkheden
om de produktie op te voeren door nieuwe
gewassen en. cultuurtechnische verbeterin
gen mogen niet worden onderschat, maar
volgens ir. Kneppelhout zal vermindering
van het aantal arbeidskrachten voor ver
hoging der arbeidsproduktiviteit in de land
bouw in Nederland veel effectiever zijn.
„Bedrijven opheffen"
Volgens berekeningen van het Land-
bouw-Economisch Instituut bedraagt het
potentieel arbeidsoverschot alleen reeds op
de bedrijven van een tot tien hectare zand
grond in ons land 25.000 arbeidskrachten
en in de rivierkleigebieden 7500. De guns
tigste oplossing van dit probleem ligt vol
gens ir. Kneppelhout in de opheffing van
bedrijven en stimulering van afvloeiing.
Het is van betekenis om te bepalen, hoe
veel landarbeiders, boeren en boerenzonen
de landbouw zullen moeten verlaten.
Zijns inziens zal de agrarische bevolking
niet een percent per jaar moeten afnemen.
De agrarische beroepsbevolking bedraagt
dan een half miljoen mannen. In de eerst
volgende twintig jaar zou dus deze be
roepsbevolking moeten verminderen met
honderdduizend man, aldus ir. Kneppel
hout.
In de Zeeuwse gemeente Nieuwerkerk
zijn woensdag gemeenteraadsverkiezingen
gehouden. Nieuwerkerk is de laatste ge
meente in het vroegere rampgebied, waar
dit nog moest gebeuren. Er zijn uitgebracht
823 stemmen tegen 963 de vorige keer. (Er
waren ongeveer 300 rampslachtoffers in
het dorp).
De uitslag was: P.v.d.A. 2 zetels (1),
A.R. 1 (2), Dorpsbelang 1 (1), C.H.U. 1
(1) en de Staatkundig Geref. Partij 2 (2).
Het publiek had blijkbaar vooruit begre
pen dat er woensdagavond in het Concert
gebouw te Amsterdam iets bijzonders stond
te gebeuren met het optreden van het Ne
derlands Kamerorkest, onder leiding van
Szymon Goldberg: de grote zaal was al
thans geheel bezet. Er was een Mozart-
programma aangekondigd en men wist dat
Helen Schnabel en Karl Ulrich Schnabel
het Concert in Es voor twee piano's zouden
vertolken, maar men wist ook dat Szymon
Goldberg het Vioolconcert in A zou spe
len. En wie nog enige herinnering bewaart
aan diens vertolkingen van de Sonates van
Mozart, tezamen met Lili Kraus, ofwel eens
een bewonderend getuigenis betreffende
deze fabelachtige interpretaties gehoord
heeft, had nu een te mooie kans Goldberg
als Mozartvertolker te horen om daar niet
van te profiteren. Het publiek, dat om die
exclusieve reden gekomen was, werd niet
teleurgesteld, want
Goldberg heeft ons
met zijn solistische
vertolking (en te
vens met de inte
grale verklanking)
het muzikale para
dijs voorgetoverd,
waarin het genie Mozart koning is. Het
gaat niet aan om over technische bijzon
derheden te spreken bij een zo viriele en
tevens zo subtiele en vergeestelijkte inter
pretatie. Overleg en raffinement mogen
hierbij al een rol spelen, men merkt het
echter niet, want alles lijkt te leven uit een
spontane impulsiviteit, die men aanvaardt
als ware het die van de componist zelve.
Ik heb mij afgevraagd of deze herschep
ping niet het uiterste resultaat was van
alle denkbare pogingen om het wezen van
Mozarts kunst op ideale wijze kenbaar te
maken.
Te voren had het Nederlands Kameror
kest de Serenata Notturna in D voor solo
kwartet, twee kleine orkesten en pauken
ten gehore gebracht, waarin Szymon Gold
berg met de violist Piet Nijland, de altiste
Margaret Major en de contrabassist Wood-
row het concertino vormden en de aan
voerder met glans en verve solieerde. Qua
samenspel werd in dit stuk een belofte ge
geven die in het Vioolconcert in A briljant
ingelost werd.
Leidde Goldberg deze twee werken als
primarius in kamermuziekstijl, de Symfo
nie in g, K.V. 550, dirigeerde hij op ge
wone wijze. Een bijzonderheid bij deze ver
tolking was, dat Mozarts oorspronkelijke
versie van deze compositie gebruikt werd.
Deze wijkt van de latere en steeds gebruik
te in zoverre af, dat in de orkestratie geen
klarinetten te pas gebracht werden en dat
in het Andante enkele maten anders zijn.
Uiteraard is het orkestrale effect in de an
dere lezing iets dunner, maar bij de be
perkte bezetting der strijkers van het Ne
derlands Kamerorkest (twintig in getal)
past dit meer heldere timbre opperbest.
Goldberg leverde met zijn interpretatie van
óe bekende symphonie het bewijs van haar
tragische inhoud. De contrasten met de
meer zonnige passages, zoals het trio van
het Menuet, dat hij als een vriendelijke
Landler liet spelen, lieten dit des te meer
uitkomen. Het werd een épatant staaltje
van samenspel.
Deze merkwaardige Mozartavond werd
besloten met het Concert voor twee piano's,
bespeeld door het echtpaar Schnabel, dat
evenals Bartlett en Robertson (van wie
wij dit werk ook wel eens hoorden) een
ideaal pianoduo vormt. De cantilenes van
het middeldeel klonken als een wederzijdse
liefdesverklaring. De zingende pianotoon,
die Mozart zo lief was, kreeg hier het volle
pond. Het spirituele Rondo met zijn verras
sende bedriegelijke cadensen en zijn laatste
doorwerking, 'die een effectrijke finale
voorbereidt, bracht de vertolking op het
plan waarop het Vioolconcert ons zo zeer
geboeid had, zij het dan in een totaal an
dere sfeer. Dit dankte men zowel aan het
gave en levendige orkestspel onder lei
ding van Goldberg, als aan het perfecte
pianoduo Helen en Karl Ulrich Schnabel.
JOS. DE KLERK
In Amsterdam is de algemene vergade
ring gehouden van het Nederlands Bijbel
genootschap. Twee taaiafgevaardigden dr.
H. van der Veen en dr. L. Onvlee, die res
pectievelijk veertig en dertig jaar het Ge
nootschap dienden, namen tijdens de bij
eenkomst afscheid.
Mr. F. L. S. F. baron van Tuyll van
Serooskerken, de algemeen secretaris, zei
dat het Genootschap zeer ingenomen is
met het aanbod van zendingsdeputaten
van de Gereformeerde kerken in Noordhol
land om in de kosten van aanmaak van de
Bijbel in het Javaans bij te dragen.
Ook het werk in Suriname zal breder
worden opgezet.
(Copyright Cosmospresse, Genève)
Gebaseerd op historische
gegevens door
7)
Daarmede kwam het gehele gezelschap
van de tragi-comedie, die zich rond het
collier zou afspelen, voor het voetlicht:
de hoofdspelers, zoals de gravin De la Motte
de kardinaal De Rohan, graaf Cagliostro,
Rétaux de la Villette, die min of meer als
de regisseur van het stuk kon worden be
stempeld, de graaf De la Motte en zovele
anderen.
De levensgeschiedenis van al die mede
spelenden is interessant genoeg om er ro
mans over te schrijven, doch wij zullen ze
alleen zien als speler in dit drama, dat juist
door hun spel zo boeiend werd.
De in 1784 vijftigjarige kardinaal Louis
de Rohan was een vooraanstaande persoon
lijkheid in het toenmalige Frankrijk. Hij
d'ankte die belangrijkheid aan zijn car
rière, zijn afkomst en de omstandigheden.
Eindeloos is de reeks van vererende posten
en opdrachten, die hij vervulde. En te
merkwaardiger was die positie indien men
in aanmerking nam dat de vrijwel almach
tige jonge koningin hem een onverbloemde
haat toedroeg. Over de oorsprong van die
gevoelens van vijandschap is in de loop dei-
tijden veel te doen geweest. Het zal waar
schijnlijk nooit duidelijk worden, wat de
ware oorzaak van die gevoelens was. On
waar is in ieder geval het min of meer his
torische verhaal, dat die oorsprong te vin
den zou zijn in een verhouding tussen de
latere kardinaal de Rohan en Marie Antoi
nette ten tijde van zijn gezantschappen in
Wenen. Die post aanvaardde hij eerst twee
jaar na haar vertrek naar Parijs. In de ka
thedraal van Straatsburg leidde hij voor
dien de wel'komstdienst toen Marie An
toinette als 15-jarig meisje Frankrijk bin
nenkwam.
De kiem voor de haat tussen beiden moet
reeds vóór de Rohans Weense tijd gelegd
zijn. Wat de werkelijke oorzaak was, zal,
zoals gezegd, wel steeds een raadsel blij
ven, zoals de meeste menselijke verhoudin
gen raadselachtig zijn.
Zeker is echter, dat ook van grote invloed
is geweest de houding van Maria Theresia,
die in haar brieven aan Marie Antoinette
telkens weer van haar grote afschuw liet
blijken voor de haar te wereldse prelaat,
die inmiddels was benoemd tot lid van de
Académie Frangaise.
In 1771 volgde Rohans benoeming tot ge
zant in Wenen.
Zijn intocht aldaar versterkte Maria The
resia in haar vooroordeel. De grootse en
kostbare vertoning van die intocht, waar
mee tonnen gemoeid waren, gaf de vol
gens strakke normen levende keizerin een
beeld van de levensopvattingen van deze
gezant.
Wat daarop volgde was nog treffender.
De Rohan liet niets na om zijn gezantschap
te maken tot een nieuw cultureel en so
ciety-centrum, dat het toch waarlijk niet
doodse Weense leven dreigde te overtref
fen. En in Weense hofkringen ontstond ver
ontrusting over de Franse zeden, die hier
op zo arrogante wijze werden geïntrodu
ceerd.
Een openlijke breuk tussen de verschil
lende partijen werd veroorzaakt door een
brief van De Rohan aan Lodewijk XV. In
die brief waarschuwde De Rohan zijn ko
ning voor de op handen zijnde deling van
Polen en voor de dubbelzinnige houding,
die Maria Theresia daarbij innam. Ener
zijds treurde zij over de verdeling van dat
land, anderzijds intrigeerde ze om te trach
ten een zo groot mogelijk deel van Polen
voor haar eigen keizerrijk in de wacht te
slepen. Het was een brief, waarin ieder
respect voor de Oostenrijkse koningin ont
brak en waarin een onomwonden persoon
lijk oordeel werd gegeven in plaats van een
gerechtigde diplomatieke beschouwing.
De Franse minister van Buitenlandse
Zaken, Aiguillon, een verbeten tegenstan
der van De Rohan, speelde de brief in han
den van madame Dubarry, die hem nog
diezelfde dag tijdens een diner onder vrien
den liet circuleren. Ook Marie Antoinette
kreeg er voor de volgende ochtend reeds
kennis van. Zij liet De Rohan bij zich ont
bieden. Vergeefs echter..
Hij kwam eerst naar Frankrijk terug na
de troonsbestijging van Lodewijk XVI op
29 juni 1774 en wel als bisschop van
Straatsburg. Onmiddellijk begonnen toen
zijn pogingen, om een verzoening met Ma
rie Antoinette tot stand te brengen. Pogin
gen, die tien jaar lang zouden duren, maar
nimmer enige vrucht zouden afwerpen.
De haat en de openlijke vijandschap ble
ven bestaan en Marie Antoinette probeerde
telkens weer haar tegenstander te vernede
ren en klein te krijgen. Inmiddels steeg
echter De Rohan steeds verder op de ladder
naar succes, tegen alle weerstand in....
Met nauwelijks verborgen spanning volg
de de gehele hofkliek de historische strijd
die, hoe onbegrijpelijk ook, telkens weer
overwinningen voor De Rohan opleverde.
Zijn eerste zege was zijn benoeming tot
grootaalmoezenier, na het overlijden van
De la Roche in februari 1777. Die geschie
denis werd een staats-rel van de eerste
orde. De post was dan ook belangrijk ge
noeg voor zulk een deining!
Wie de documenten over deze strijdvraag
naleest, zal ontdekken dat de overwinning
van De Rohan te danken was aan het ster
ke diplomatieke spel tegenover de zwakke
nieuwe koning. De benoeming van De Ro
han ging echter gepaard met diens belofte,
te zullen aftreden indien hij, na twee jaren
zijn ambt te hebben uitgeoefend, niet tot
genoegen van koning en koningin zou heb
ben gearbeid. Lodewijk XVI heeft nimmer
van die belofte gebruik gemaakt om de
aartsvijand van zijn vrouw opzij te zetten.
Er kwamen nog meer overwinningen
voor De Rohan, zoals zijn benoeming tot
kardinaal in september van datzelfde jaar
en andere, minder opzienbarende triomfen.
Steeds weer wist en toonde De Rohan
zich diplomatiek de meerdere, mede dank
zij intriges, die hij kon ensceneren door
zijn veelzijdige functies en derhalve veel
zijdige contacten en invloeden.
De Rohan leerde tegen het einde van
1780 Joseph Balsamo, de graaf van Ca
gliostro, kennen. Van het eerste ogenblik
af was hij door hem geïmponeerd. „Hij zal
mij tot de rijkste man op aarde maken,
want hij kan goud en diamanten zélf
vervaardigen", verklaarde hij enthousiast
tegenover enkele vrienden, van wie er
slechts enkelen de cahrlatan doozagen.
Hij was zó geniaal immers in zijn oplich
terijen en fantasieën, dat hij ieder kon in
palmen.
Over de vroegste belevenissen, de af
komst en dergelijke bijzonderheden van
Cagliostro lopen de meningen der historici
en toenmalige schrijvers uiteen. Van het
jaar 1780 af zijn Cagliostro's gangen en
belevenissen echter vrij nauwkeurig te
volgen. Details daarover zijn vooral te vin
den in de briefwisseling tussen Ramond
Crabonnières, de particulier secretaris van
De Rohan, en diens vriend in Bazel,
Jakob Sarasin.
Cagliostro nam zijn intrek in een huis
in de Rue des Ecrivains in Straatsburg,
dat weldra het centrum werd van het
societyleven van de Elzas. Zijn innemende
manieren en levendige fantasie werkten
als een lamp op muggen, die een al of niet
reëel licht zoeken.
Reeds kort na zijn vestiging in Straats
burg liet De Rohan hem weten, dat hij
gaarne kennis met hem zou maken. Ca
gliostro bereidde zich op die ontmoeting
voor als minste van het tweetal, maar
werd plotseling de meerdere, toen De Ro
han hem al bij het eerste contact wilde
raadplegen als medicus in verband met
zijn verontrustende asthma-aanvallen. Van
dit ogenblik af was De Rohan zijn gewil
lige dienaar en onderhorige. De hoop, een
maal met behulp van de legendarische ca
paciteiten van Cagliostro als alchimist en
goudmaker, uit zijn aardse zorgen bevrijd
te worden, leverde De Rohan aan deze
aartsoplichter uit. Al het geld, dat hij be
zat en verwierf, stak hij in de onder
nemingen van Cagliostro, die in korte tijd
enorme sommen gelds verslonden.
Het noodlot haastte zich vooralsnog
echter nog onopgemerkt iets te stellen
tegenover de gunsten, die De Rohan steeds
in de schoot geworpen werden. In septem
ber 1781 maakte hij namelijk kennis met
gravin De la Motte.
(Wordt vervolgd).
