gedurende achttien Herdenking van Adrlaniis de Zesde
maanden - waarvan
een jaar te rome -
is een nederlander
hoofd geweest van
de katholieke kerk
Erbij
ZATERDAG 7 MAART 1959
PAGINA TWb
DE MORGEN van de tweede december
1521 was Rome vol soldaten. Het geschut
van de Engelenburcht was op de stad ge-
richt. Een ongewoon grote macht be-
waakte het Vaticaan en de paleizen der
kardinalen. Door bonte en welbewapende
stoeten begeleid zag men deze kerkvor-
sten naar het Apostolisch Palcis trekken.
Paus Leo X was de vorige dag gestorven.
Onrust maakte zich meester van de Ro-
meinse bevolking. De overleden Paus en
zijn voorganger, Julius II, waren heren Hf
naar haar hart geweest, grote vorsten die E=
een weidse hofstaat hadden gevoerd. Wat
ging nu de toekomst brengen?
Het is waar, Paus Julius II, de krijgshaf- j§|I
tige, die zijn wereldlijk gezag zo sterk had
uitgebreid en gewapenderhand de Kerke
lijke Staat in Midden-Italië had gegrond
vest, had misschien wat meer oorlog ge
voerd dan de Romeinen lief was. Maar
hoeveej had hij niet bijgedragen tot de glo
rie van de eeuwige stad!De beroemdste kun.
DE Nëderlandse kolonie heeft in het
begin van deze week plechtig her
dacht, dat vijfhonderd, jaar geleden
Adriaen Florisz bestemd om onder
de naam Adrianus (of Hadrianus) de
Zesde tegen het einde van zijn leven
Paus van de rooms-katholieke kerk
te worden in Utrecht werd gebo
ren. Zijn regering als kerkvorst heeft
minder dan twee jaar geduurd. Deze
enige Nederlandse Paus is tevens de
laatste niet-Italiaan geweest, die de
tiara heeft gedragen. In de vroege
nuddeleeuwen zijn er enkele Syri
sche en Griekse pausen geweestin
de late middeleeuwen enige Duitse
en Spaanse, een Engelse, een Portu
gese en dertien Franse (ongeacht
enige tegenpausen van laatstge
noemde nationaliteit). Grote katho
lieke naties als HongarijePolen
Ierland en Kroatië hebben, evenals
Zwitserland of de Scandinavische
landen, nooit een paus gehad.
Paus Adriaan VI stierf op 14 sep
tember 1523. Zijn stoffelijk overschot
werd bijgezet in de Santa Maria delf
Anima, welke grote hallenkerk oor
spronkelijk is gesticht door een echt
paar uit Zwijndrecht ten gunste van
Nederduitse pelgrims. Deze kerk
bevat vele herinneringen aan de Ne
derlanden, niet alleen de talrijke
grafmonumenten, maar ook de schil
deringen. Helaas is de kerk tijdens
de Tachtigjarige Oorlog door de
Habsburgers genaast. Zij is nu de
Oostenrijkse kerk te Rome.
Het grote praalgraf voor Adrianus
VI werd door de vermaarde Sienese
architect en beeldhouwer Baldassar-
re Peruzzi uitgevoerd. Het is een
werkelijk groots monument. Men
ziet de Paus uitgestrekt op een rust
bed, de tiara op het hoofdop het
deksel van zijn sarcofaag. Onder die
sarcofaag is een groot basreliëf,
voorstellende de aankomst van
\drianus te Rome, waar hij wordt
verwelkomd (en deze voorstelling
zou stellig de Paus niet hebben be
haagd, maar de Italianen van die
tijd konden het zonder de heidense
oudheid niet stellen) door de ge
helmde godin Roma, terwijl de
stroomgod Tiber cliënt om de plaats
aan te duiden. In nissen aan weers
zijden van het graf zijn vier symbo
lische figuren: rechtvaardigheid,
voorzichtigheid, kracht en matig
heid. Boven de figuur des Pausen
staat, de Madonna met het Christus
kind geflankeerd door Petrus en
Paul us, nog weer daarboven dragen
engelen de pauselijke sleutels en
driekroon.
Bij dit graf hebben de Nederlan
ders zich verenigd. Er werd gewijde
muziek ten gehore gebracht, waarna
pater Polman, een bekende histori
cusdie zich bezig houdt met navor
singen in de Vaticaanse archieven
inzake de geschiedenis van het Jan
senisme, een herdenkingsrede uit
sprak. Namens cle stad Utrecht werd
door de directeur van het Neder
lands Historisch Instituut, clr.
PoeUiekke. een lauwerkrans bij het
graf neergelegd. Namens de Neder
landse regering werd een krans door
onze ambassadeur bii de Heilige
Stoel gelegd. Een receptie ten huize
van graaf De Merchant d'Ansem-
bourgh besloot deze herdenking.
aan de keizerlijke gezant honderdduizenu
dukaten toegezegd, zo hij met diens hulp
stenaars had hij naar Rome ontboden. Op mocht worden gekozen. Het mocht niet ba-
zijn bevel had Michelangelo twee jaar ten. Hij slaagde er niet in het vereiste aan
lang achterovergekromd de zoldering van tal van tweederde der stemmen beha-
de Sixtijnse Kapel beschilderd, de Paus 'en- Evenmin echter wist iemand anders
verwensende die hem tot deze verfoeide bereiken.
opdracht had gedwongen en maar niet wil- Voor De Medici gaat de tijd dringen. Hi.i
de inzien, dat hij beeldhouwer en geen beeft bericht gekregen, dat er weer een
schilder was, niettemin zich opgaven stel
lende die alleen zijn genie vermocht te
overwinnen. Rafaël had de pauselijke ver
trekken gesierd met zijn meesterlijke fres-
van die oorlogszuchtige Delia Roveres
van plan is naar Siena op te rukken en
wie weet of niet Florence zijn volgend
doel zal zijn. En dus stelt hij de negend'
co's, Bramante had opdracht ontvangen januari voor een buitenstaander te verkie-
tot de bouw van een nieuwe Sint Pieter, die zen: kardinaal Adriaan, bisschop van d"
op het plein van die naam langzaam aan Spaanse stad Tortosa, een geleerd man,
bezig was de oude basiliek te vervangen en Gven in de zestig. En wat meer zegt: een
bestemd was om uit te groeien tot de groot- goed mens van heilige levenswandel, riet
ste kerk der christenheid. Een groot heer voorstel valt in goede aarde. Bij de volgen-
was Julius geweest, gestreng, maar een de stemming krijgt bisschop Adriaan rum-
waardig vorst. schoots de vereiste meerderheid.
Onder zijn opvolger hadden de Romei
nen zich helemaal op hun gemak gevoeld. HABEMUS PONTIFICEM! Wij hebben
Paus Leo stamde uit het kunstzinnige en een Paus! Kardinaal Cornaro verschijnt
prachtlievende geslacht der Medici, de voor het venster om de ongeduldig op het
Florentijnse bankiers, die waren opge- Pietersplein wachtenden van de verkie-
klommen tot de ongekroonde heersers zing kond te doen. Maar zijn hese stem
over hun geboortestad. Onder zijn bewind heeft geen draagkracht, zijn woorden zijn
schitterde het Vaticaanse hof als nooit te- onverstaanbaar. Slechts zoveel weet men:
voren. Van dit hof is in de vorige eeuw ge- er is een nieuwe paus gekozen. De tijding
zegd dat zijns gelijke in ,de wereldgeschie- doet het Pietersplein volstromen. De wild-
denis niet meer is voorgekomen. Het Vati- ste geruchten doen de ronde. De voorstan-
caan was vol gezang en snarenspel, Leo X ders van verschillende kandidaten dreigen
meende dat de vrolijkheid het menselijk slaags te raken. Steeds opgewondener
leven verlengde. Godsdienstige en wereld- wordt de menigte, het rumoer zwelt aan.
se feesten volgden elkaar onafgebroken Tenslotte weet iemand in het Vaticaan door
op. Krachtig werden kunsten en weten- te dringen en verneemt met zekerheid op
schappen bevorderd, de bouw van de Pie- wie de keuze is gevallen. Snel verbreidt
terskerk voortgezet. De kardinalen volg- zich zijn naam. Het volk staat met stom
den het pauselijk voorbeeld. Hun paleizen heid geslagen. Dit is erger dan hun som
waren vorstelijke hoven gelijk, al moest berste voorgevoelens. Dit slaat alle ver-
menigeen zich daartoe diep in de schulden wachtingen de bodem in: een vreemdeling
steken. Het luxueuze hof van Leo X bracht gekozen en nog wel één uit het hoge noorden
de Romeinen glans en voordeel, want het uit een land dat in de ogen der door de
geld rolde in overvloed. Wat deerde het renaissance verwende Italianen nauwelijks
hun of de weeldezucht van de Paus het door de beschaving is aangeraakt! Een
steeds moeilijker maakte aan de nodige Nederlander, een barbaar!
fondsen te komen? Dat het gesjacher met
aflaatbrieven in het verre Duitsland voor ADRIAAN FLORISZOON werd op 2
Maarten Luther de druppel was geweest maart 1459 te Utrecht als zoon van de
die de emmer deed overlopen en hem had scheepstimmerman Floris Boeiensz gebo-
gebracht tot zijn openlijk protest? Wat, ren. Daar hij al vroeg aanleg tot de studie
dat dit een ketterij in het leven had geroe- toont, wordt hij te Zwolle of Deventer bij
pen, die als een lopend vuur voortwoeker- de broeders des Gemenen Levens
de? Het leven was goed onder Leo X! school gezonden. Als zeventienjarige
En nu was de Paus gestorven. Zijn dood knaap gaat hij naar de universiteit van
bracht onrust. Wie kon, haalde uit het Va- Leuven, toentertijd de enige in de Neder-
ticaan, wat er nog te halen was. De eigen landen. Toch zou het hem onmogelijk ge-
zuster van de Paus, met één van de groot- weest zijn de doktershoed te behalen hij
ste schuldeisers gehuwd, gaf het voor- heeft zijn vader reeds vroeg verloren
beeld nog voor haar broeder de ogen voor zonder de financiële hulp van Margaretha
altijd had gesloten. De ontnuchtering liet de weduwe van Karei de Stoute, die hem
niet lang op zich wachten: het praalzieke de parochie van Goederede bezorgt. Al
bewind van Leo X had een berooide boedel spoedig wordt hij zelf hoogleraar, later vi-
achtergelaten, een lege schatkist, een ce-kanselier en tot twee keer toe rector
drukkende schuldenlast. Vele banken en van de universtieit. Als hoogleraar telt hij
winkels in de stad bleven gesloten. Rome Erasmus onder zijn toehoorders. Door een
leek verlaten, de dood was in de pot. Be- aantal kerkelijke ambten (onder meer
als „heidens" veroordeeld, op zijn last
-ty Sf ''CN I' niet worden voltooid, de intocht is plech-
dg genoeg. Voorop gaan de dienaren dei-
kardinalen, de ambtenaren, de dienaren
\v van de overleden paus, het stadsbestuur
'"v\ en de Romeinse adel.
i/j Er zijn weinig burgers op de been. Wie
kon. was Rome vanwege de pest ont
vlucht. Maar uit de sloppen en stegen ko
men de armen, dubbel ellendig nu onder
de gesel van de ziekle, om de nieuwe Paus
toe te juichen van wie zij reeds hadden
gehoord, dat hij een vriend der hunnen
was. En geen welkomstgroet had meer
naar het hart van Adriaan kunnen zijn.
Zo is Paus Adriaan op 29 augustus, bijna
acht maanden na zijn verkiezing, in het
Vaticaan aangekomen. Diezelfde dag
geeft hij verordeningen uit. De eerste
luidt, dat iedereen de wapens moet afleg
gen en dat alle mannen en vrouwen van
kwade of verdachte zeden de stad binnen
drie dagen dienen te verlaten. De tweede
wil. dat alle priesters de baard afscheren.
DE RIJKNECHTS van Leo X melden
zich aan het Vaticaan, hopende weer te
worden aangenomen. Als Adriaan ver
neemt, dat het er honderd zijn, slaat hij
verschrikt een kruis en verklaart er
twaalf te willen aanhouden. Feitelijk heeft
hij aan vier genoeg, maar hij kan hierin
niet onderdoen voor de kardinalen. De
overigen kunnen gaan. Op dergelijke wij
ze wordt het mes gezet in de luxe van het
Vaticaanse hof. Men zegt, schrijven de
tot zijn begroeting naar Rome gezonden
Venetianen aan hun meester, dat de Paus
per dag één dukaat besteedt, die hij
'savonds eigenhandig uit zijn beurs haalt
en aan zijn huismeester reikt met de woor
den: voor de uitgaven van morgen. Voor
zichzelf heeft Adriaan geen behoeften.
Zijn twee Nederlandse bedienden acht hij
voldoende en natuurlijk heeft hij zijn Ne
derlandse- huishoudster meegebracht, die
zijn bed opmaakt, de was voor hem doet,
het linnengoed verstelt en zijn eten kookt.
Het zou ook roekeloos zijn geweest zich
aan iemand anders toe te vertrouwen. Al
wat het hol' bespaart, dient ter delging van
de schulden. Al wat de sobere levenswijze
uit het pauselijk inkomen overlaat is voor
de armen bestemd.
Zodra in december het aantal sterfgeval
len daalt, roep Adriaan de kardinalen te
rug en hervat de arbeid. Een zijner doel-
strevingèn is de ambten, die door Leo X
werden weggeschonken of verkocht, terug
te nemen en opnieuw aan waardigen en
bekwamen te verlenen. Ook wil hij het
aantal ambtenaren van de curie beperken.
blijft zijn levenswijze uiterst eenvoudig, té Barcelona in te schepen moet hij af- Daarmee snijdt hij in veler vlees. Groot
Voor het luxueuze Rome is deze soberheid zien, aangezien deze stad door de pest is js de weerstand die hij oproept. Maar ook
onbegrijpelijk. In de brief, waarin Leo X bezocht. De keus valt dus op een andere
aan Karei V van Adriaans benoeming tot haven, maar het duurt nog tot 5 augus-
kardinaal mededeling doet, dringt de Paus tus voor alle voorbereidingen voor zijn
er dan ook op aan, dat Karei de nieuwebe- vertrek zijn getroffen en hij zee kiest, door
)e koepels van de St. Pieter te Rome naar ontwerp van Michelangelo
op andere wijze schept hij zich tegenstand
waar hij medewerking niet kan ontberen.
zorgd vroegen de
tallozen, die van de
luxe van Leo's hof
hadden geprofi
teerd, zich af wat
de toekomst zou
brengen.
Het conclaaf was
op 8 december bij
eengeroepen, maar
het moest worden
uitgesteld. Leo X
had in het jaar
van zijn dood een
verbond gesloten
met de keizer van
Duitsland de ons
uit de vaderlandse
geschiedenis zo wél
bekende Karei V
en keizerlijke en
pauselijke troepen
waren bezig het
Franse leger uit
Italië te verdrijven.
Prospero Colonna,
een lid van de hoge
Romeinse adel, had
nu kans gezien de
proost van de
Salvatorkerk in
Utrecht) wordt hij
'n welgesteld man.
zo welgesteld zelfs
dat hij in zijn tes
tament uit zijn Leu
vense bezittingen
de universiteit met
een college voor
arme studenten be
giftigt.
GEHEEL ONGEVOELIG voor kunst is
noemde in staat zal stellen naar de waar- kardinaal Cesarini en vele bisschoppen Adriaan niet. Zijn portret, waarvan het
digheid van zijn rang te leven, want het en gezanten vergezeld. De pauselijke ga- origineel in de Senaatskamer te Leuven
is bekend dat Adriaan altijd de armoede lei en de begeleidende schepen houden uit hangt, laat hij door een bekwaam schil-
tot gezellin heeft gehad. vrees voor zeerovers de kust. De reis
duurt lang. Pas op 23 augustus legt hij te
NOG VOOR HET conclaaf uiteenging Livorno aan. Daar komen vijf Toskaanse
zond het een brief naar Adriaan met het kardinalen, in rijke gewaden hoog te
bericht van zijn benoeming.
Voorzichtig weert Adriaan alle eerbe- ren een kostbaar geschenk met zich me-
der, de Nederlander Jan van Scorel ma
ken. Ondanks zijn rechtzinnigheid blijft hij
in correspondentie met de humanist Eras
mus en vraagt zelfs als Paus meermalen
paard gezeten, hem verwelkomen. Zij voe- diens raad. De glorie, waar Rome door
toon, dat hem als paus toekomt af, tot hij
eindelijk op 9 februari een maand na da
to de officiële brief met het bericht van
zijn verkiezing ontvangt. Dan besluit hij
Als Keizer_ Maxi- 00jc ^eze laatste en zwaarste taak op zich
rniliaan in 1507 een te nemen. Maar wij behoeven niet te twij
felen aan de oprechtheid van zijn woorden
als hij daags daarna aan een vriend in Dor-
drecht schrijft: „lek hadde liever gewild
rel de Vijfde, valt bUyten pauselicke, cardinaelsche ende
zijn oog op de vro- bisschoppelicke weerdigheyt in mijn
proosdye te Utrecht God te dienen"! En
met weemoed moet hij daarbij hebben ge
dacht aan het mooie, nieuwe huis, dat hij
juist in die jaren te Utrecht liet bouwen en
dat hij nu nooit zou betreden.
twee pauselijke mecenaten in is gehuld,
de. De Paus is met dit eerbetoon echter dooft uit. Wrok en wrevel komen in de
weinig ingenomen: „Kardinalen gekleed
als koningen"! werpt hij hun voor de voe
ten. „Vergader u liever schatten in de
harten, de bittere stemming wordt wel
door niets beter gekenschetst dan door
deze uitlating van de humanist Sadoleto,
leermeester zoekt
vooor zijn klein
zoon, de latere Ka-
me, geleerde Leu
vense
Acht
heeft
jonge
grote
professor
jaar lang
Adriaan de
prins met
toewijding
hemel"! Vergeefs trachten de kardinalen die zich in zijn bisdom van Carpentras te-
de Paus over te halen om voorlopig in rugtrekt: Wij zijn aan de ene pest ontko-
Toscane te blijven, daar te Rome de pest men om in een kwadere te geraken!
is uitgebroken. ER is NOG MEER dat ergernis geeft.
Op 28 augustus landt hij in Ostia, de ha- Tot zijn naaste medewerkers kiest de Paus
drie Nederlanders, weliswaar reeds lan
ger aan de curie werkzaam, maar door
hem (ot do hoogste ombten verheven Ver
ven van Rome, waar een zo sterke wind
staat, dat enkele schepen van zijn escorte
verongelukken, zodat het strand in korte
tijd overdekt is met geredde aartsbis
schoppen, bisschoppen, gezanten en ande
re leden van het gevolg. Paus Adriaan
onderwezen en op-
Paus Adrianus VI
wijst intussen het weelderig middagmaal
NA ENIG heen en weer geschrijf tus- dat voor hem is aangericht, af en rijdt op
gevoed. In 1515 sen Rome en de Vitoria begeeft Paus een muilezel naar Rome.
wordt Karei meer- Adriaan zich 12 maart op reis. In Sara- De Paus brengt de nacht vóór de stad
derjarig verklaard gossa ontvangt hij het huldebetoon van door in Sint Pauls buiten de muren. Dc
Fransgezinde kardinaal Ferreri onder- Adriaan, tot pauselijke commissaris voor de gezanten der grote mogendheden. Hij volgende dag neemt hij daar de hulde de>
weg naar Rome te onderscheppen en te de Nederlanden benoemd, wordt belast
Milaan gevangen te zetten. Pas nadat Co- met de verbreiding van de aflaat van Paus
lonna zich had laten verbidden om zijn ge- Leo X en Karei V ten behoeve van de
vangene zijn vrijheid te hergeven en deze öijksbouw, een goed vaderlands werk. Een
goed en wel in Rome was aangekomen, maand later wordt hij evenwel afgevaar-
konden zich de 27e december 1521 negen- digd met een diplomatieke zending naar
endertig kardinalen, na de mis in de Six- Ferdinand, koning van Spanje, Kareis
tijnse kapel te hebben aangehoord, in con- grootvader.
claaf verenigen. De zesendertig Italiaan- Ferdinand sterft in januari 1516 en Ka-
se kardinalen waren allen aanwezig. Van rei volgt hem op. Adriaan blijft in Spanje
de twaalf niet-Italianen evenals Pius ais medewerker van de eerste minister
XII zoveel eeuwen later had Leo X ernaar kardinaal Ximenes, hij wordt tot bisschop
gestreefd het Heilig College tot een verte- van Tortosa benoemd en vervolgens tot
genwoordiging van de internationale Kerk kardinaal verheven. Als Karei zijn Spaan
te maken waren er slechts drie: twee se erflanden in 1520 verlaten moet om de
Spanjaarden en één Zwitser, want een Duitse keizerskroon in ontvangst te gaan
reis naar Rome was niet zo'n eenvoudige nemen, laat hij Adriaan als zijn gouver-
geeft hun duidelijk te kennen, dat hij neu- kardinalen in ontvangst en houdt dar
traal wil blijven. Zijn apostolaat is dat 's middags zijn intocht. Al mocht de voo
van de vrede. Van zijn voornemen om zich hem opgerichte erepoort, door de Pan
zaak in die dagen.
neur achter (Ximenes was inmiddels over-
De ingeslotenen konden het niet eens leden). Een zware taak heeft hij daarme-
worden. Een van de meest serieuze kandi
daten was kardinaal Alexander Farnese,
de op Adriaans schouders gelegd, er was
opstand in Castilië en de Franse koning
gesteund door de invloedrijke kardinaal had Navarra bezet. Adriaan organiseert |j|
Julius de Medici, aartsbisschop van Flo
rence en een neef van de overleden Paus.
de tegenweer met groot succes.
Welk een carrière! Van arm, berooid
Ook keizer Karei V steunde hem. Farnese student tot kardinaal en onderkoning. Het
had er heel wat voor op het spel moeten is wel zeker dat Adriaan deze eer nooit
zetten. Vroeger had hij Franse sympa- heeft nagestreefd. Van hem is terecht ge-
thieën gehad. Nu moest hij zijn zoon, zegd, dat hij geen groter ongeluk in zijn le-
twaalf jaar oud maar reeds bisschop naar ven kende dan te moeten regeren. De spe-
Napels zenden als borg voor zijn veran- ling van het lot en zijn bekwaamheid stu-
derde gezindheid. Bovendien had Farnese wen hem zijns ondanks omhoog. Daarbij
HET IS GEWOONTE in een beschrijving van het cinquecento het paus
schap van Adriaan af te doen als een tussenspel, dat geen sporen naliet.
De vraag blijft: had hij meer kunnen bereiken, indien het hem gegeven
was om langer te 'regeren dan de achttien maanden, waarvan hij er goed
twaalf te Rome heeft doorgebracht? Waarschijnlijk niet. Rome was er
nog lang niet aan toe om de juistheid te erkennen van de zuiveringen, die
Adriaan voorstond. Zelfs nadat het opgeschrikt was door de plundering
door de keizerlijke troepen in 1527 duurt het nog achttien jaren voor
het concilie van Trente begint, dat met grote onderbrekingen in 1563 tot
een einde komt. Pas dan gordt de kerk zich aan tot de strijd der contra
reformatie, waarin zij er in zal slagen de hervorming tot staan te brengen
en zelfs een goed deel van het verloren terrein te herwinnen. Van kerkelijk
standpunt gezien kwam Adriaan te vroeg: het zaad dat hij uitstrooide
viel tussen distels en doornen. Zo blijft de beste heugenis aan hem over
in de Lage Landen: het Pauscollege te Leuven, Paushuize te Utrecht en
dat is goed, want in zijn voortreffelijke en minder voortreffelijke eigen
schappen, in zijn onkreukbaarheid en plichtsbetrachting, zijn rechtschapen
heid en weldadige zin, in zijn vasthoudendheid die in tiet koppige, zijn
nuchterheid die in het bekrompene dreigt om te slaan, zijn zuinigheid bij
het schriele af herkennen wij met een glimlach een der onzen. K. L.
Luther door Lucas Cranach
der telt hij enkele Spanjaarden en slechts
weinige Italianen onder zijn vertrouwden.
Op deze wijze schept hij zich een be
trouwbaar bestuursapparaat, maar ten
koste van veel naijver en afkeer. Boven
dien is de bedachtzaamheid der Nederlan
ders, die niet gaarne over één nacht ijs
gaan en het „wij zullen zien" van de Paus
het vlotte Italiaanse temperament een
gruwel. Slechts aan de pamfletschrijvers
schaft het welkom voedsel.
EVENMIN heeft Adriaan succes in de
andere punten van zijn programma. De
door Luther ontketende beweging heeft
een omvang aangenomen, die haar tot een
politiek vraagstuk maakt. Wat deert het
Luther of pauselijke en keizerlijke ban
vloek hem hebben getroffen, nu hij onder
de Duitse vorsten machtige beschermers
heeft gevonden? Te vergeefs doet de Paus
een beroep op de Rijksdag, eind 1522 en
begin 1523 te Neurenberg gehouden, tot
een krachtige bestrijding van het gevaar
dat de kerk bedreigt. Het antwoord bevat
de gebruikelijke en rechtvaardige
verwijten aan de Heilige Stoel, maar is
feitelijk een verklaring van onwil en on
macht om tegen Luther op te treden. Ook
Erasmus, herhaaldelijk door Adriaan ge
raadpleegd, kan geen uitkomst bieden. De
ze raadt alle gewelddadige maatregelen
af. Scherp stelt de wijsgeer het probleem:
de gewetensvrijheid te verenigen met een
juist begrip van autoriteit. Vanwaar komt
het kwaad, wat is er tegen te doen? Om
deze vraag te onderzoeken en te bespre
ken zou de Paus onkreukbare, wijze en
zachtmoedige mannen naar Rome moeten
roepen uit alle delen van Europa.
Met, de meegebrachte Spaanse troepen
weet Adriaan de delen van de kerkelijke
staat, voor zijn komst door indringers buit
gemaakt, te heroveren. Met de Noordita-
liaanse vorsten sluit hij verdragen en al
dus heeft hij in eigen gebied de vrede ver
zekerd. Maar het is vergeefs dat hij de
keizer en de Franse koning bezweert hun
steeds weer oplaaiende stijd te staken. En
dat ondanks het onmiskenbaar gevaar. In
1521 hebben de Turken Belgrado veroverd,
Hongarije wordt bedreigd. De christelijke
vorsten. Karei, Frans en Hendrik VIII,
hebben betere dingen te doen dan hun
eeuwig geharrewar, wordt de Paus niet
moede hun voor te houden. Het is tot do
vemans oren gesproken. In juni slaat sul
tan Soliman het beleg voor Rhodus, de
stad op het. eiland van die naam, strate
gisch aan de zuidkust van Klein-Azië ge
legen. Het is een laatste erfdeel van de
kruistochten, zetel der Jeruzalemridders.
Dapper is de verdediging, maar onmach
tig tegenover de Turkse bommen en mij
nen. Ondanks alle vertogen van de Paus
komt geen der christelijke vorsten te hulp.
Rhodus moet capituleren. Op kerstdag
1522 houdt Soliman zijn triomfantelijke in
tocht, in de stad. Grootmoedig schenkt hij
het overschot van het dappere garnizoen
lijfsbehoud en vrije aftocht. Als het be
richt van Rhodus' val Rome bereikt, zien
de kardinalen Adriaan wenen.
DAN BREEKT DE STRIJD, die de Paus
tevergeefs in Europa had getracht te be
slechten, uit in eigen huis. Na Adriaans
komst heeft De Medici zich naar Floren
ce begeven, het veld latend aan zijn ri
vaal, de kardinaal Soderini, even vurig
Fransgezind als De Medici de keizer is
toegedaan. Wat hem niet belet zijn tegen
stander nauwlettend in het oog te houden.
Wanneer hij dan enige brieven in handen
weet te krijgen, waarin Soderini voorstelt
om in Sicilië een opstand tegen Karei V
te doen uitbreken, zodat de keizerlijke
troepen uit Noord-Italië naar het zuiden
zullen moeten trekken en Frans I zich
weer van Milaan meester kan maken,
slaat hij zijn slag. De brieven worden aan
de Paus voorgelegd, die diep geschokt is
over dit verraad, dat niet slechts zijn
vredespogingen doorkruist, maar boven
dien Italië weer tot strijdtoneel zou ma
ken. Soderini wordt in de Engelenburcht
gevangen gezet in afwachting van zijn pro
ces. De Medici keert met een gevolg van
twee duizend ruiters in Rome terug en
laat zich daar algemeen respecteren als
de toekomstige paus. De gevangenneming
van Soderini brengt evenwel de Paus in
politieke verwikkelingen, die hem tenslot
te noodzaken zijn neutraliteit on te g^ven
en een verdrag te sluiten met de keizer.
Daarmede is met alleen weder een illu
sie verloren gegaan, erger: het betekent
oorlog. Nog bij Adriaans leven vallen de
Fransen Lombardije weer binnen.
Het nieuwe verbond tus^n keizer en
paus wordt op 5 augustus 1523 met grote
plechtigheid in de Santa Mw's» Maggiore
afgekondigd. Aan het aansluitend! ban
ket neemt de Paus niei don' Hij roept de
gastvrijheid van de Spaanse kardinaal
Carvajal in.
VERDRIET en teleurstelling hebben de
krachten van Adriaan ondermijnd. Hij
wordt lijdende, kan zich hoe langer hoe
minder aan kerkelijke zaken wijden. Be
gin september wordt het duidelijk, dat het
einde nabij is. Op zijn sterfbed weet
Adriaan met grote moeite de kardinalen
te bewegen aan zijn vriend en naaste me
dewerker Van Enckevoirt het purper toe
te kennen, maakt zijn testament en wacht
dan gelaten de dood af. Nog één beproe
ving ondergaat de Paus, een voorval zo
stuitend, dat wij het als ongeloofwaardig
zouden verwerpen zo niet een betrouwba
re getuige het aan Karei V had bericht.
Een groot aantal kardinalen dringt de
sterfkamer binnen en prest de Paus hen
te vertellen waar hij zijn geld heeft ver
borgen. Vergeefs bezweert de stervende
hen. dat hij geen duizend dukaten bezit.
Zij kunnen het niet geloven, houden aan
hem te kwellen tot zij eindelijk worden
"erjaagd. De veertiende komt het einde.
En inderdaad vindt men in de nalaten
schap niet meer dan een duizend dukaten.
Het stoffelijk overschot wordt voorlopig
m Sint Pieter bijgezet. Het conclaaf nast
-'itkeer wel op en kiest De Medici tot paus,
welke de naam Clemens VTT aanneemt.
Rome haalt verlicht adem. Een van Cle
mens' eerste dadep zni 71'in r-nn Soderini
edelmoedig vergiffenis te sehnnirpn
Tien iaar later laat V*m *"t«'-s»voir*
stoffelijke resten van Paus Adriaan VT
overbrengen naar Santa Maria rj§u'A":-
ma. de kerk der Duitsers, waartoe dn Ne
derlanders toen nog werden gerekend, ""we
de volle breedte van het praalgraf, do'
Van Enckevoirt deed oprichten, staat non
Latijns opschrift, waarvan de vertalm"
luidt: Helaas, van hoeveel belang is h°t
in welke tijd het talent ook van de beste
tot uiting komt. Het klinkt als een harte-
kreet door de eeuwen heen.
