HET KLAASLOZE JAAR
BRYLCREEM
Tri-anó
A/phenaar
GRAMMOFOONPLATEN
MUZIEK EN
MUZIEKINSTRUMENTEN
Een Sinterklaas-vertelling
„Sint-elftal" van burgemeesters naar Leider
BRYLCREEM brengt
een Sinterklaas-verrassing
in drievoud!
Dr Schweitzer in
Nederland
Verzending van
zeepost
Automobilisten in
België gaan staken
VRIJDAG 20 NOVEMBER 1959
CORK.
Actie tegen benzine-accijns
Advertentie
Ik heb lang geaarzeld, voordat ik be
sloot onderstaande onthulling aan vier
blanco foliovellen toe te vertrouwen. Dat
ik het tenslotte tóch doe, is te wijten, of,
7.0 men wil, te danken aan mijn misschien
al te overdreven liefde voor de waarheid.
Ik heb enkel en alleen deze ware toedracht
op schrift gesteld, omdat ik niet kan tole
reren, dat in alle boeken over de Neder
landse historie nog steeds de volstrekte
onwetendheid van de geschiedschrijvers
tot uiting komt over de oorzaken van het
Klaasloze Jaar 1799. Als een Louwerse en
zelfs een professor Pieter Geyl in hun
werken de oorzaak van de decemberbe-
roering volkomen veronachtzamen ja,
sterker, als een man als professor P. J.
Blok de kinderopstand van 1799 geheel en
al verzwijgt (alsof niet gans ons land de
adem een week lang heeft ingehouden!),
dan voel ik het als een plicht dit verzuim
te herstellen. Temeer omdat ik, naar ik
meen, de enige ben dank zij mijn oud
oom Johannes, die daartoe in staat is.
Oom Johannes is drie maanden geleden
overleden. Hij bezat alle papieren, die be
trekking hebben op de kinderopstand.
Vorige week werden ze door onze be
jaarde notaris overhandigd. De stukken
bevonden zich in een verkleurde envelop
pe van geschept papier het zegel was
flets en verweerd. Het is zeer waarschijn
lijk dat ook oom Johannes het couvert
nooit heeft geopend. Misschien zelfs is het
zegel wel onaangeroerd gebleven, sinds de
dag waarop zijn betovergrootvader op der
tigjarige leeftijd de lak aanbracht en er
zijn ring indrukte. In ieder geval is me
niet gebleken, dat iemand er ooit iets van
wist.
Maar thans heb ik de bewijzen in han
den, dat de decembermaand van 1799 in
derdaad een rampmaand is geweest. Be
halve de met zorgvuldige letters geschre
ven verklaring van mijn voorvader Jaco
bus, is er de brief van St. Nicolaas zelf, op
gesteld in het oud-Castiliaans, vol speci
fiek Madrileense uitdrukkingen, maar
toch, volgens de door mij te hulp geroe
pen beëdigde vertaler Enrique y Sampa,
zeer duidelijk leesbaar en onbetwistbaar
authentiek. De handtekening van de bis
schop van Myra is trouwens door schrift
kundigen van naam vergeleken met die,
welke onder de beroemde acte van 1432
staat (provinciaal museum Saragossa). Ze
lijken als twee druppels water op elkaar.
Tot goed begrip echter eerst een korte
karakterschets van Jacobus, zoals die uit
familiepapieren tot mij komt. Hij was in
dat veelbewogen jaar waarin de Engelsen
en Russen in Noordholland landden (daar
over reppen de geschiedenisboeken wel!),
nog vrij jong. Een man in goede doen, ma
kelaar in Oostindische produkten, echter
gespecialiseerd ,in thee. Zijn vrouw was
reeds enkele jaren overleden, enkele da
gen nadat zij het leven had geschonken
aan mijn betovergrootvader. Van dat
ogenblik af schijnt Jacobus nogal excen
triek te zijn geworden. Hij verkocht zijn
woonhuis in Amsterdam (hield zijn kan
toor echter aan) en ging een kasteeltje
bewonen in de Gooise bossen, toentertijd
ver verwijderd van enig stedelijk conglo
meraat
Ik weet niet of hij daar gelukkig was
vermoedelijk niet. Ook heb ik nergens kun
nen ontdekken of hij alleen woonde, of dat
hij een uitgebreide huishoudelijke staf tot
zijn beschikking had. Wel staat vast dat
mijn betovergrootvader, de toen vijfjari
ge Constantijn, bij hem was en ook dat
zijn vader erg met hem ingenomen was.
Toch weerhield Jacobus' vadertrots hem
er niet van z'n zoon als middel te gebrui
ken voor een persoonlijke wraakneming.
Jacobus schrijft hierover zelf het vol
gende (ik heb de stijl van die dagen, met
z'n vele aan het Frans ontleende uitdruk
kingen iets gemoderniseerd):
„Het plan om wraak te nemen rijpte
bij mij reeds in november 1797. Ik her
inner mij als de dag van gisteren het
ogenblik van vernedering waaraan ik in
de familiekring werd blootgesteld, hoe
wel dit nu ongeveer vijftien jaren geleden
is. Het St. Nicolaasfeest vierden we in
ons ouderlijk huis, vlakbij de Warmoes
straat. Als ik het wel heb, is er, sedert
ik het verkocht, een pakhuis in gevestigd
vijftien tot twintig jaar geleden was
het nog een vrij luxueus ingericht heren
huis, waarin we van generatie op genera
tie gewoond hadden.
De St. Nicolaasherdenking vond bij ons
thuis plaats volgens zeer strenge tradi
ties. Eerst werd gezamenlijk de feestdis
genuttigd en pas daarna kwam, klokslag
acht, de man uit Spanje zijn opwachting
maken. Ik had het altijd een bijzonder
genoeglijk feest gevonden, al wil ik wel
bekennen dat ik. ofschoon reeds vijftien
jaar, nog altijd iets van vrees voelde als
ik me tegenover zijne excellentie bevond.
Op de avond van de vijfde december 1783
verkeerde die vrees in grote woede; uiter
lijk beheerste ik me echter zo goed moge
lijk.
Ik had, enkele weken ervoor, kennis
gemaakt met een zeer bekoorlijk meisje,
Angelina, dat werkte in de handwasserij
van Olthof in de Molenstraat. Het heeft
geen zin hierop op deze plaats nader in te
gaan. Ik kan volstaan met te zeggen, dat
we diepe genegenheid voor elkaar koes
terden, welke weldra veranderde in een
oprecht wederzijds gevoel van liefde.
M'n ouders had ik hiervan onkundig ge
laten. wetend dat zij zeer zeker alles zou
den doen om m'n omgang met Angelina te
verhinderen, hoe zuiver en ongerept en
hoezeer ook van onbesproken gedrag dit
schone meisje mocht zijn. Ik wist wel bijna
zeker, dat zij mij te jong achtten voor een
dergelijke verhouding. Bovendien zouden
ze ongetwijfeld neerzien op een eenvoudig
meisje, dat haar boterham moest verdie-
SSmCHriES SJAPfl*
nen in een wasserij (Angelina was een
wees).
Deze wetenschap deed echter niets af
aan onze liefde en we waren vast besloten
zo spoedig mogelijk te trouwen.
Ons geheim geluk duurde helaas slechts
zeer kort. De in andere jaren met zoveel
verlangen tegemoet geziene komst van
hem, die zich de grote kindervriend
noemt, maakte er abrupt een einde aan.
Als gewoonlijk riep St. Nicolaas alle le
den van onze familie een voor een bij
zich, berispte een enkeling (maar steeds
huichelachtig zacht en vriendelijk), zwaai
de een ander lof toe, gaf een derde goede
raad. Toen ik, als zesde, geroepen werd
begaf ik me, ondanks m'n lichte vrees,
toch onbevangen naar voren, maakte een
korte buiging en wachtte af. Eerst ge
beurde er niets doch ternauwernood had
ik m'n ogen onderzoekend op die van St.
Nicolaas gericht,
of zijn hand schoot
naar voren en ik
kreeg een zo
harde oorvijg, dat
me een felle kreet
ontsnapte. Tranen
schoten me in de
ogen, niet alleen
door de striemen
de pijn, die zich
door m'n hele
hoofd voortplant
te, doch evenzeer
als gevolg van de
niet uit te druk
ken vernedering
welke ik op dit
moment onder
vond. „Dat", zei
de Sint, „is voor
je heimelijke om
gang met een
wasmeid". Tot zo
ver de bijna let
terlijke verklaring
van Jacobus. Hij
vertelt verder hoe
geschokt en ver
ontwaardigd hij
was door dit ge
baar, door deze
onverwachte ont
hulling ten aan-
schouwe van zijn
ouders en vooral
door de mee
dogenloze wijze,
waarop St. Nico
laas hem ten prooi
liet vallen aan de
strenge opvat
tingen van zijn
vader. Een week
later reeds werd
Jacobus 't ouderlijk huis uit gestuurd. Hij
moest een leertijd volgen in Utrecht op
het makelaarskantoor van een collega
van zijn vader. Angelina heeft hij nooit
meer teruggezien.
Jarenlang broeide Jacobus op wraak.
Men mag aannemen, dat het gebeurde
een onuitwisbaar stempel had gedrukt op
zijn geestesgesteldheid; zijn denken bui
ten zijn kantoorwerk om, werd bepaald
door een alles overheersende wraakge-
dachte.
In 1799, toen Constantijn een jaar of
vijf was en dus de leeftijd had om met
St. Nicolaas kennis te maken, kwam
zijn genoegdoening. Zoals alle vaders
toentertijd schreef ook Jacobus twee we
ken vóór 6 december een brief aan de
excellentste en hoogwaardigste heer,
waarin hij hem beleefd uitnodigde tot een
bezoek terwille van zijn zoon. Op één punt
verschilde zijn verzoek echter van dat van
andere ouders: hij drong zeer sterk aan
op een bezoek op 1 december reeds, dit
in verband met een buitenlandse zaken
reis. die hij op 2 december zou beginnen
en die twintig dagen in beslag zou nemen.
Hoewel hij niet antwoordde, kwam St.
Nicolaas inderdaad op de eerste decem
ber, 's avonds omstreeks zeven uur op het
kasteel van Jacobus. Deze had zich dagen
van te voren zeer nerveus getoond (gelijk
hij zelf toegeeft). Dit verhinderde hem
echter niet zorgvuldig maatregelen te tref
fen, die voor zijn wraakoefening noodza
kelijk waren. Zo er al huishoudelijk per
soneel geweest is, werd dit ongetwijfeld
weggestuurd het zal een week vakan
tie hebben gekregen met ruime vergoe
ding voor derving van kost en inwoning.
Eigenhandig haalde Jacobus een klein
rommelkamertje aan het eind van de bo
vengang leeg, stouwde de goederen in de
kelder en voorzag daarna de vrijgekomen
kamer van een grote, houten bank. Een
smid werd opdracht gegeven een nieuw
slot in de deur te maken.
St. Nicolaas die zich vermoedelijk niets
meer herinnerde van het incident, dat
zich vijftien jaren tevoren had afgespeeld,
was nog maar nauwelijks binnengelaten
of mijn betoudovergrootvader leidde hem
door de donkere gang naar het rommel
hok, noodde hem binnen, liet hem op de
bank plaatsnemen en verdweenDe
deur sloot hij met zorg achter zich.
Vervolgens ging hij te zamen met Con
stantijn eten, gaf hem vele geschenken
en zei dat de hoge gast zich in de datum
vergist had. Of de kleine Constantijn dit
geloofde, weet ik niet. Waarschijnlijk wel
hij was immers pas vijf.
Nergens heb ik kunnen ontdekken hoe
St. Nicolaas zich in gevangenschap hield.
Sloeg hij op de deur, schreeuwde hij,
probeerde hij het slot te forceren of
bad hij slechts in stilte? Ik neem aan dat
Jacobus hem dagelijks van voedsel voor
zag. De smid had namelijk een ijzeren
luikje in de deur aangebracht, dat alleen
van buiten af geopend kon worden. Het
luik bevindt zich er nog steeds.
Wat Jacobus echter geenszins voorzien
heeft, waren de gevolgen van deze gevan
genisschap voor de Nederlandse jeugd, of
beter voor de jeugd van de Bataafse Re
publiek.
De eerste dagen van december was nie
mand ongerust, maar toen 3 december
aanbrak de datum waarop St. Nicolaas
zijn tocht langs de kinderen begint brak
het rumoer los. Duizenden kinderen wacht
ten thuis tevergeefs op de komst van de
Spaanse heilige. Terwijl het bouquet van
de op tafel staande bisschopswijn vervloog,
raakten honderden gezinnen bijna in pa
niekstemming. Het waren echter niet de
ouderen die in opstand kwamen. Het was
de jeugd zelf!
En hier kunnen we niet beter doen dan
aanhalen wat prof. dr. G. J. H. van Kom
meren schrijft in zijn „Geschiedenis on
zer provinciën" (13e hoofstuk, blz. 320
e.v.) over het z.g. Klaasloze Jaar:
„Het begon in Amsterdam, vanouds de
Sinterklaasstad. Op 4 december om
streeks zes uur dromden eerst honder
den, maar weldra reeds duizenden kinde
deren bij elkaar op de Nieuwe Markt.
Het was een spontane meeting, niet op
gewekt door convocaties of anderszins,
maar louter en alleen door een innerlijke
drang bij de jongeren om zich een uitlaat
klep te zoeken voor de ondraaglijk gewor
den spanning, ontstaan door het uitblijven
van de zo vertrouwde St. Nicolaasfiguur.
Vijf kinderen van twaalf jaar leidden de
bijeenkomst (hun namen zijn bekend ge
bleven). De leeftijden van de deelnemers
varieerden van 5 tot 15 jaar. Uit alle ste
gen en straten stroomden de opgewonde
nen samen; ten prooi aan een verscheu
rende twijfel waar het de ouderen betrof;
de jongeren werden gekweld door angst
over het lot van hun geliefde vrind, die dit
jaar, voor het eerst sinds eeuwen blijk
baar in moeilijkheden was geraakt.
De demonstratie van twijfel, angst en
verontwaardiging sloeg naar bijna alle
steden en dorpen in Nederland over. Uit
het feit dat de communicatiemiddelen in
die tijd zeer gebrekkig waren en in onze
ogen verre van snel, mag men conclude
ren dat de jeugfl overal in ons land tezelf
dertijd onbewust tot een gelijke uiting van
wanhoop kwam. In 's Gravenhage werden
dertien straatlantaarns omver gehaald, in
Utrecht werden drie uren achtereen Sin
terklaasliedjes gezongen. In Amsterdam
waar de verontwaardiging het felst op
laaide, klommen verscheidene kinderen
naar het hoogste punt van de Sint Nico-
laaskerk. De ontevredenheid en de angst
bleven voortduren.
De vijfde december werd een algemene
rouwdag. De schaarse scholen moesten
sluiten omdat geen kind Taan dacht die
dag onderwijs te volgen. De fabrieken
werkten op halve kracht wegens het uit
blijven van het jeugdig personeel. Bijna
alle kantoren waren gesloten, omdat de
vaders in hun huisgezinnen moesten
trachten een paniek te voorkomen.
In alle vroegte van deze vijfde decem
ber kwamen de stadsbestuurderen van
Amsterdam bij elkaar. Om te beginnen
zond men een lang telegram naar Karei
IV, de toenmalige koning van Spanje, om
nadere inlichtingen. Toen dat gebeurd
was, besprak men uitvoerig de ontstane
noodtoestand. Met slechts één stem tegen
werd tenslotte een voorstel aangenomen
om in allerijl een officiële intocht voor te
bereiden van een figuur, die uiterlijk zo
veel mogelijk moest gelijken op de afwe
zige Spaanse kindervriend. Een wevers
leerling van Spaanse afkomst bleek bereid
zich hiervoor te lenen, waarbij de vroede
vaderen de voorwaarden stelden, dat hij
nooit of te nimmer het geheim zou mogen
verklappen.
Op de middag van dezelfde dag, om
streeks vier uur, werd de met zoveel
spoed georganiseerde intocht van St. Ni
colaas gehouden. Men boekte in zoverre
succes, dat de jongere kinderen gerust
werden gesteld van de ouderen be
grepen velen dat het een falsificatie be
trof maar ze zwegen om hun jonge
broertjes en zusjes niet te verontrusten.'
St. Nicolaas is dit jaar ziek", zei een
op die dag uitgegeven officieel bulletin
„Hij heeft een tocht door de stad ge
maakt, maar is niet
in staat elk kind per
soonlijk te bezoeken
Vandaar dat de
ouders die avond
thuis geschenken uit
deelden die ze
haastig zelf hadden
gemaakt of gekocht
Wij weten nu wie de
oorzaak is geweest
van de grote jeugd-
demonstraties van
1799: mijn betoud
overgrootvader Jaco
bus. Moge deze ont
hulling (die ik niet
dan met grote tegen
zin hier doe) in het
vervolg in verkorte
vorm een plaats vin
den in de overi
gens prijzenswaar
dige nauwkeurige en
objectieve overzich
ten van onze vader
landse geschiedenis.
In 1800 was de toe
stand weer zoals hij
al eeuwen lang ge
weest was. Jacobus
liet op 7 december '99
de bisschop van
Myra vrij. Deze
schreef hierop van
Spanje uit een brief
aan m'n voorvader
om te protesteren
tegen de behandeling,
die hij op zijn kasteel
ondergaa.i had. Een
officiële aanklacht
heeft zijne excellen
tie echter nooit inge
diend. Deze zou trou
wens weinig nuttig
effect hebben opge
leverd. want nog in
datzelfde Klaasloze
Jaar, op 15 decem
ber, stierf Jacobus
Burgemeester W. Baas van Sint Lau
rens heeft enige jaren geleden het initia
tief genomen om met alle burgemeesters
van de „sint-gemeenten" in Nederland
een bezoek te brengen aan het Belgische
Sint Niklaas. Sindsdien is er een „elftal"
van burgemeesters, die elk de scepter
zwaaien, in een gemeente, waarvan de
naam met Sint begint. Dit „elftal" waar
van vijf Zeeuwse burgemeesters deel uit
maken, heeft een uitnodiging gekregen om
de intocht van Sint Nicolaas in Leiden op
25 november bij te wonen. Er is een off-
ciële ontvangst ten stadhuize aan verbon
den en het ziet er naar uit, dat radio en
televisie de Nederlandse luisteraars en kij
kers zullen laten delen in de aanblik van
de verzameling „Sint-burgemeesters".
De burgemeesters van Sint Laurens
Sint Philipsland, Sint Annaland, Sint
Maartensdijk en van Sint Jansteen gaan
nu met hun dames naar Leiden om daar
hun collega's van Sint Geertruid, Sint
Maarten, Sint Michielsgestel. Sint Odil'ën-
burg. Sint Oedenrode en Sint Pancras en
ook Sint Nicolaas te ontmoeten.
Het „Sint-elftal" heeft ook de Belgische
collega van Sint Niklaas niet vergeten, zo
dat ook deze bij de intocht van Sint Nico
laas in Leiden aanwezig zal zijn.
mmm
De goede Sint liet dit jaar zijn stoom
boot even in Engeland stoppen. Daar
vond hij de surprise die van geven en
ontvangen een féést maakt: de
BRYLCREEM GIFT SET.
Een royale pot van deze beroemde
Engelse haarcrème voor mooi gezond
haar plus gratis een top-kwaliteit
zakkam plus gratis een handige zak-
spiegel. Alles samen in een fleurige,
kleurige Sinterklaas-verpakking (óók
gratis!). Los vandaag nog het cadeau
probleem op: de BRYLCREEM
GIFT SET is voor iedereen de
prettigste verrassing!
Voor de prijs van één pot
nu de complete set:
kam en spiegel dus geheel gratis!
3.95
the perfect hairdressing
Beecham (Sederland) N. V.
Voor Engros: Jacq Mot N. V., Amsterdam
Op het ogenblik vertoeft in ons land de
85-jarige dr. Albert Schweitzer. Hij be
zoekt hier een aantal vrienden en kennis
sen. Morgenochtend zal hij in Rotterdam
zijn. Des avonds zal hij, naar verluidt, ons
land weer verlaten. Dr. Schweitzer heeft
woensdag in de Belgische hoofdstad een
prijs van een miljoen Franse francs in
ontvangst genomen van de Joseph Lemai-
re-stichting. Deze werd hem toegewezen
voor de 45 jaar, die hij in Lambarene heeft
doorgebracht en voor het werk dat hij daar
ten behoeve van de zieken heeft verricht.
Met de volgende schepen kan zeepost
worden verzonden. De data, waarop de
correspondentie uiterlijk ter post moet zijn
bezorgd, staan achter de naam van het
schip vermeld.
Argentinië: ms „Montferland" (26 nov.);
Australië: ss „Hector" (22 nov.), ss „Port
Pierie" (25 nov.), ts „Rothenstein" (25 nov.);
Brazilië: ms „GraVeland" (23 nov.), ss „Li-
bertad" (26 nov.); Canada: ss „Nieuw-
Amsterdam" (22 nov.), ss „Arkadia" (26
nov.); Chili: Via New York (22 nov.); Ned.
Antillen: ms ..Adonis" (23 nov.); Nieuw
Zeeland: ss „Corinthie" (26 nov.); Suri
name: ms „Hera" (24 nov.); Unie van Z.
Afrika en Z.W.-Afrika: ms „Pretoria
Castle" (22 nov.), ss „Rondo" (24 nov.).
Inlichtingen betreffende de verzendings
data van postpakketten geven de post-
De grote Belgische automobilistenver
enigingen en de Vlaamse automobilisten-
bond hebben besloten zaterdag een alge
mene staking van de automobilisten uit te
roepen. Van de ochtend tot des avonds
zes uur zullen, aldus het dringend ver
zoek van de verenigingen, alle auto's in de
garages blijven bij wijze van protest te
gen de door de regering voorgenomen ver
hoging van de accijns op benzine tot 34
cent, waardoor de prijs van een liter ben
zine in België meer dan 61 cent zal gaan
bedragen. Wanneer hij geld nodig heeft
denkt de minister van Financiën steeds
aan de automobielen, aldus verklaarde de
president van de Belgische Touring Club,
E. Legrand. Men wacht thans met span
ning af of de actie, de eerste „staking"
van zelfstandige personen, enig succes zal
hebben. Intussen is een klein schandaal
ontdekt, dat de grote petroleummaat-
schappijen in een kwalijk daglicht heeft
geplaatst. De maatschappijen hebben
namelijk sedert het begin van het jaar
grote hoeveelheden vloeibaar gas met
benzine gemengd. Op de hoeveelheden
vloeibaar gas, welke zonder gevaar voor
de kwaliteit in de benzine werden ge
mengd, betaalden de maatschappijen na
tuurlijk geen accijns. De ambtenaren zijn
er tenslotte achter gekomen. Het verlies
voor de schatkist, inzake de opbrengst
van accijnzen, wordt op enkele honderden
miljoenen franks geschat. Normaal had
den de maatschappijen, wanneer zij door
een nieuwe techniek vloeibaar gas met
benzine mengen, de prijs van de brand
stof moeten verlagen, wat zij echter niet
hebben gedaan. In ieder geval staan de
maatschappijen er thans niet goed op bij
de minister van Financiën.
CONCERT VAN AMSTERDAMSE
POLITIEKAPEL AFGELAST
Het concert dat de Amsterdamse Politie-
kapel vanavond onder auspiciën van het
Instituut voor Arbeidersontwikkeling in
het Concertgebouw in Haarlem zou ge
ven. gaat niet door.
Advertentie
TIPS VOOR SINTERKLAAS
Tri-ang treinen HO
Zeer aantrekkelijke
aanvangssets verkrijgbaar.
Veel uitbreidingsmogelijkheden.
Prachtig assortiment wagens
en locomotieven.
Tri-ang metalen speelgoed
Dit is de Junior tip 10,75.
Nog talloze andere modellen.
Tri-ang
Minic
Dit is een van de vele metalen
scheepsmodellen. Ook metalen
havenmodellen verkrijgbaar.
Schaal 1 1200. Van 0,75 af.
De favoriete verzamelhobby van
uw jongens!!
Frog-plastic-vliegtuigmodellen
(van 1.45 af).
Al deze artikelen zijn,
evenals de prachtige
POPPEN
gemaakt in de bekende
Tri-ang fabrieken - Engeland
Verkrijgbaar in speelgoed
winkels en warenhuizen
Ambassadeur in Peru. Binnenkort is
de benoeming te verwachten van mr. C.
W. A. baron van Haersolte, ambtenaar van
de buitenlandse dienst der tweede klasse,
tot ambassadeur te Lima, Peru.
Advertentie
VOOR DE GROOTSTE SORTERING
KRUISWEG 49 HAARLEM TELEFOON 11552
