Ook de Cavaillé-Coll werd aangetast
door de Haarlemse orgelepidemie
DRIE NIEUWE JXClliSC ROMANS
NIEUWE POPULAIRE WETENSCHAPSBOEKEN
km trsrz
Wekelijks toegevoegd aan alle edities van
Haarlems Dagblad Oprechte Haarlenische Courant
en IJmuider Courant
Het is de hoogste tijd dat de xaah
doortastend aangepakt wordt
De Gaullistische haan
kraait victorie
j ëft?
".a ;9>.
TERWIJL, TEN EERSTE, het be
roemde Müller-orgel van de Haarlemse
Grote Kerk in reparatie is en pas in
de hop van het volgend jaar als geheel
en naar wij hopen, volkomen in zijn
oorspronkelijke staat hersteld) in ge
bruik zal kunnen worden genomen; en
terwijl vervolgens het aloude Covelcr-
orgel (of wat daar dan nog van over
gebleven is) uit de Nieuwe Kerk ook
grondig vernieuwd wordt en nu reeds
voor de helft bespeelbaar gemaakt is;
en nu tenslotte ook begonnen wordt
met. de restauratie van het karakter
volle orgel van de Waalse kerk,
horen wij voortdurend klachten over
de toestand waarin het vermaarde in
strument van Aristide Cavaillé-Col in
het Haarlems Concertgebouw zich be
vindt. Het lijkt wel of in Haarlem een
orgelepidemie geheerst heeft en ten
dele nog heerst. Laatstgenoemde pa
tiënt staat nog op de wachtlijst en
wordt intussen met injecties geregeld
op peil gehouden, doch van genezing
door middel van deze lapmiddelen is
geen sprake; integendeel, er hebben
haast geen bespelingen plaats, of de
ingewandsziekten van het orgel open
baren zich door „hangers" en andere
defecten, die de concerterende organist
noodzaken aanmerkelijke delen van het
klankmateriaal uit te schakelen en met
kunst en vliegwerk zijn artistieke taak
zo te vervullen, dat het publiek niets
of niet te veel merkt van de manke
menten van het instrument. Dit vergt
een uiteraard weinig prettige en buiten
gewone concentratie en handigheid,
die de bespeler nooit het veilig gevoel
laat zich op het speeltuig volledig naar
zijn inzichten te kunnen uitleven. Do
klachten dienaangaande dateren niet
van vandaag of gisteren, maar zij gaan
hoe langer hoe alarmerender klinken,
wat voor Haarlems hooggeroemde
orgelcultuur, waar de wereld over
spreekt, een bedenkelijk geval wordt.
Want juist om zijn grote contrast met
het barokinstrument van de Grote
Kerk een contrast naar zijn aard van
superieure kwaliteit is de „Cavaillé
Coll" van de concertzaal een zeldzaam
bezit, dat voor een aanmerkelijk deel
de faam onzer stad als centrum van
orgelkunst bepaalt. Wij hebben ge
juicht toen, vijfendertig jaar geleden
het concertorgel ten dienste van het
Haarlemse muziekleven kon worden
ingewijd, omdat wij de mogelijkheden
voorzagen die het, als respectabele
tegenhanger vaij het vermaarde Müller-
orgel, voor onze orgelcultuur in de toe
komst zou kunnen betekenen. Reeds
had het toen een aanzienlijke rol ver
vuld in het concertleven van Amster
dam, waar het in 1875 nieuw geplaatst
was in het „Palcis voor Volksvlijt" en
het middelpunt werd voor de her
leving van de orgelkunst in Nederland,
toen in 1879 de even bescheiden als
grote Belgische organist en pianist
J. B. C. Pauw uit Brussel naar Amster
dam beroepen werd als bespeler van
het „Paleis-orgel", zich blijvend in
Holland vestigde ener een geslacht
van uitvoerende kunstenaars vormde,
waarvan de invloeden nog levendig
nawerken. Cornelis de Wolf, één van
zijn eminentste leerlingen, heeft De
Pauw onomwonden dc grondlegger
genoemd van het artistiek-virtuoze
orgelspel in Nederland. Ook heeft
De Pauw dikwijls zelf verklaard
dat het „Paleis-orgeF hem blijvend aan
Amsterdam verbonden heeft. Ook in
deze zin behoort het thans Haarlemse
„Cavaillé-Coir-orgel tot de belang
rijkste monumenten van de Neder
landse muziekcultuur.
VRAAGT MEN ZICH AF, waarom Amsterdam zich van dit kostbaar instrument
kon laten vervreemden, dan moet men daarvoor het antwoord zoeken in de ont
wikkeling die het muziekleven van de hoofdstad nam, door het totstandkomen van
het Concertgebouw, dat, na het „Paleis van Volksvlijt", het centrale punt werd.
Tussen beiden ontstond een ongelijke strijd, welke eindigde met een verkommerd
en verlopen „Paleis", waarin het eens zo geprezen instrument van Cavaillé-Coll een
grage prooi voor de ratten werd. Het heeft zelfs niet veel gescheeld of het was totaal
ten onder gegaan in de brand die het gebouw in as legde. Gelukkig was het een
paar jaar tevoren aangekocht door de heren H. Stoop en J. C. Bunge, die het aan
de gemeente Haarlem ten geschenke aanboden. Haarlem heeft dit grandioze cadeau
aanvaard met al de consequenties die er aan verbonden waren; en dit was een rijk
geschenk, dat de gemeente zichzelf offreerde.
op zijn hooggeprezen kunst van het into- gen, zoals de Parijse orgels met in de eer
neren en het in evenwicht brengen van het ste plaats dat van de Nötre Dame en dat
totale klankmateriaal. Iets eigens aan Ca- van St. Sulpice. en verder tal van instru-
vaillé Coil's systeem zijn de combinatie- menten die hij bouwde in Frankrijk, En
treden, waarmee onder het spelen vooruit geland, België, alsmede de vijf die hij in
bepaalde tongwerken en vulstemmen kun- Holland leverde, ondanks de roem die
nen worden opgeroepen. zijn naam omgaf, werden zijn laatste jaren
Boven deze algemeenheden van het waaruit enige nobele vrienden hem ten
systeem regeerde het genie van de kun- verbitterd door grote geldelijke zorgen,
stenaar, die voor elk geval naar nieuwe slotte wisten te bevrijden,
oplossingen zocht en zich liever financieel Cavaillé Coll kon, toen hij in 1899 over-
ruïneerde, dan resultaten te bereiken die leed. zijn gezin niets nalaten dan zijn
hem niet volmaakt bevredigden. Ondanks roem en zijn smetteloze naam.
zijn wereldfaam en de machtige scheppin-
Het Cavaillé Coll-orgel in het Haarlemse Concertgebouw.
gen, die nog steeds van zijn genie getui-
DE EERSTE materiële consequentie van
de aanvaarding was het verbouwen van
het podium van de concertzaal, op gevaar
af dat deze daardoor iets van zijn voor
treffelijke akoestische eigenschappen zou
inboeten. Vervolgens, oordelende dat de
digste orgel, dat in een Nederlandse con
certzaal te horen was. Of de Haarlemmers
dat altijd wel goed beseft hebben én zich
rekenschap hebben gegeven van de ideële
consequenties van het geval, kan betwij
feld worden. Maar een feit is het, dat
orgelbouwkunst inzake tractuur sinds de Haarlems betekenis als centrum van orgel-
verstreken halve eeuw een belangrijke cultuur er mede op steunt,
evolutie had doorgemaakt, en overwegen
de, in de geest van Cavaillé Coll te zullen
handelen, wanneer het instrument aan de
nieuwere technische vindingen zou worden
DE ROL DIE van oudsher de tongwer
ken overwegend het karakter van de
aangepast^"vé'r'mits'*de gen'iale'"orge 1 bouw er Franse orgelbouwkunst bepaald heeft is
uiteraard kenmerkend voor het oeuvre van
nooit gedraald had van belangrijke inven
ties van anderen gebruik te maken zo
Aristide Cavaillé Coll; daar was hij nu
werd besloten tot een ingrijpende wijziging eenmaal Fransman voor en voortzetter van
nationale tradities. Hij verscheen net op
het moment dat die tradities een crisis van
onverschilligheid en wanbegrip doormaak
ten. Het geluk diende hem. dat hij als
van het technisch apparaat. De mechani
sche tractuur met Barkerhevels als tussen
station om de speelwijze te verlichten, zou
dan plaats maken voor consequente pneu
matiek en elektriciteit, middelen die aan
de orde van de dag waren en bewezen
hadden tal van problemen te kunnen op
lossen. Daarbij was dan uiteraard een
nieuwe speeltafel noodzakelijk, als voor
heen voorzien van drie handklavieren en
pedaal, maar bovendien toegerust met
vaste en vrije combinaties en met een
generaal-crescendo-wals. Het klinkend
materiaal, verdeeld over zevenenveertig
registers, bleef wat het steeds geweest
was.
VERBOUWING en plaatsing werden
verricht door de Amsterdamse orgelbou
wer S. Adema. die indertijd met zijn con
structie van het nog steeds befaamde orgel
van de Mozes en Aaron-kerk te Amster
dam getoond had bijzonder vertrouwd te
zijn met de specifieke eigenschappen van
DE LOOP DER omstandigheden heeft
gewild, dat Haarlem een geesteskind van
hem erfde en, de consequentie daarvan
aanvaardend, de taak op zich nam er voor
te zorgen, dat het de adel van zijn afkomst ONDER DE TALLOZE litteraire prij- kolonel hem al lange tijd verborgen heeft
niet zou verspelen en vooral te bevorde- 2gn dig in FrankTijk toegekend worden, is gehouden? Zo staan beide broers tegen-
ren, dat het gezond zou blijven. Maar nu dg -n J955 gestic^te prjx des ubraires de over elkaar: elkanders gevangene. Zo
is het zie.< en er moet per se aan gedokterd pranceeen der zeer begeerde. Want staan overwinnaar en overwonnene tegen-
worden. Daarbij rijst de vraag op welke dflar dg2g pajm uitgereikt wordt door over hun eigen geweten en overtuiging,
wijze en met welke middelen dit zou moe- mensen wier beroep het is de verspreiding verschillend en toch gelijk,
ten geschieden. Daar zu.len van bevoegde VQn het boek te bevorderen en de zoeken-
zijde wel de nodige rapporten over uitge- de lezers voor te Hchten kan de bekroonde DE GROTE AANTREKKELIJKHEID
bracht worden en er zal wel degelijk con- au(cur U(in e?n «irjke oplage verzekerd van de roman ligt in de boeiende en over-
suit gehouden worden door experts, daar 2j n Dg ie^er kav zicy, dit keer 20nder tuigende wijze waarop de schrijver, in
het hier een orgel betreft, dat onder toe- ~arzeUlig door de keuze der Franse\oek- krachtige scènes, flitsende dialogen en
zicht staat van „monumentenzorg". Het handelaren laten leiden La Corrida de gevoelige monologues interieurs, zich de-
moge dan nutteloos zijn daarop vooruit te Ia victoire" (uitg Albin Michel) door Geor- ze dubbele tweestrijd laat ontwikkelen,
lopen, maar een mening mag men er toch Conchon rs'een boeiende roman, knap waarbij allengs de banden des bloeds en
over hebben. De mijne is dan dat het te- gecomponeerd aangeboren ridderlijkheid het winnen van
rugkeren tot de oorspronkelijke mecha- Juan de gantisteban, zoon van aristo- de politieke meningsverschillen
nische tractuur goede kansen kan maken. cratiSche huize heeft onder de rode" Het risico om bij de behandeling van
Wij zijn nu vijfendertig jaar ouder sinds vlag gevochten en staat ten onrechte be- dergelijke dramatische spanningen in het
de ombouw en de plaatsing van het orgel kend als de Moordenaar van Valencia. Na melodramatische te vervallen, is groot,
in de Haarlemse Concertzaal, en in die de overwinning zoeken de Franquisten Des te meer valt het in de auteur te loven
spanne tijds heeft de ontwikkeling van de hem overal en als een opgejaagd man dat hij in deze confrontatie van overwin-
orgelbouw een opvallende terugkerende kecrt hij heimelijk naar zijn ouderlijk huis naar en overwonnene, een natuurlijke
wending gemaakt naar de veilige mecha- in Madrid terug Trinidad, de dienstbode, toon en een klare eenvoud van uitdruk-
nische tractuur. die. de ondervinding die hem van zijn geboorte af heeft meege- kin* bewaard heeft.
het °m1nsr te Ulüd?n0 heeRfl^n1 wSelïnd^ ^aakt-laat hem binnen en hij bevindt zich IN DE ROMAN van Conchon vormt
net minst te lijaen heelt \an wisselende tegenover zijn oudere broer Luis de San- gDanie de natuurlijke omliistine van het
temperaturen en andersoortige remmende tisteban kolonel in het leger van Franco naiuuriijxe omlijsting tan
invloeden intnwen word» hel de hnnocfe «Ti Koionei in net ïeger van ranco. onderwerp. In „Trois pierres chaudes en
invloeden, intussen wordt het de hoogste Het conflict is geboren: zal Luis zijn broer rsnaonp" /uit» r t affnnti door Tarmiec
tiid dat de 7aak doortastend aanoenakt ..;*i- thspagne (Ultg, K. L,alIOnt) dOOr Jacques
jonge pasgevestigde orgelbouwer - wordl* de zaak do°rtastend aan«ePakt uitleveren, zoals hij dreigt te zullen doen; ^au is het enige keizer aa^S^
was pas tweeëntwintig jaar - de opdracht P^xer 4 februari 1811 overleden te Pargs vtordt. zai juan in dat geval Luis verdacht maken je herinnert de titel en het feit dat een
kreeg het waardevolle Cliquot-orgel van 13 oktober 1899. jos. cle Merk bij de Franquisten door te zeggen dat de ;0ng meisie even heen en weer reist naar
kreeg
de abdij van Saint Denis te restaureren.
Dit gebeurde in 1833 en het duurde tot 1841
eer hij er mee klaar kwam: acht jaren van
rijke ervaringen en van een met succes
bekroonde poging om een stijl te vinden
die traditie met progressie zou verbinden
en in evenwicht brengen. Hij wist de En
gelsman Barker, die de pneumatische hef
boom ontdekt had doch hiermee in zijn
land geen succes had, aan zijn onderne
ming te verbinden en bracht dit nieuwe
systeem van tractuur, dat de speelwijze „YOGA IN DE PRAKTIJK", door dr.
aanmerkelijk verlichtte, in St. Denis voor V. C. Rele, uitg. De Driehoek, Amsterdam.
het eerst in toepassing. De Yogi en hun praktijken blijken voor de
westerse mens een aantrekkingskracht te
bezitten. Zij onderwerpen zich aan een
vtpomtp nrrn T-.Tr v,,„ discipline, voeren bepaalde lichaamsbe-
HIERMEE DEED DE pneumatiek haar llit hiorH^r
jong meisje even heen en weer reist naar
Madrid om Franco neer te schieten. Een
politieke daad? Neen, een symbolische.
Het schijnt dat de auteur daardoor wil
zeggen, dat de wereld een Eden zal zijn als
ze van alle tyrannie bevrijd is. Ook de ti
tel is symbolisch. De „drie stenen in Span
je" zijn drie stenen, ter herinnering neer
gelegd in de omgeving van Madrid. Ter
herinnering aan wie? Men weet het niet
meer. Aan „de opstandige" vermoed ik.
Herinnering en fantasie zijn de hulpmid-
eenvoudige massage, geeft hulpmiddelen len. maar speciaal aan de hersencellen, delen die de schrijver gebruikt om zich-
aan om meer onafhankelijkheid te ver- Welke oplossingen hiervoor zijn bedacht, zelf te zoeken en om een wereld te schet-
werven, waarschuwt tegen kwakzalvers laat Schrader ons in goed geïnformeerde sen waaruit de angst zal zijn gebannen,
die gouden bergen beloven, bespreekt het reportagestijl zien. Wij maken kennis met De taferelen uit zijn herinnering zijn met
belang van een juiste voeding en keert de onderkoeling, waardoor de zuurstof- door ironie getemperde gevoeligheid en
zich tegen speciale reuma-diëten. Bij de behoefte van de cellen daalt en dus een soms met veel poëzie getekend. Maar de
zijn met ae specmeKe eigenscnappen van n rfnrpp!houw Ca wegingen uit met de bedoeling hierdoor bespreking van de geneesmiddelen miste ik langere onderbreking van de bloedstroom stilistische trouvailles en verrassende beel-
Cavaillé Coli's orgelstructuur en niet het bescheiden intrede in de orgelbouw, ca- ,irhaam tP nndprwernen. en het in rte Knine-nrenaraten Over de modernere ™.nn, ic Wii horen iron een reelrc ira-, den die in de eerste hladziidpn de lezer
minst met het klankkarakter van diens in
strumenten.
Het was een hele gebeurtenis toen op 14
oktober 1924 de stadsorganist George Ro-
vaillé Coll doorzag ook het nut van de
door Cummins gevonden windreservoirs; ""f' L-omnn no
het lichaam te onderwerpen, en het in de kinine-preparaten. Over de modernere mogelijk is. Wij horen van een reeks va- den, die in de eerste bladzijden de lezer
dienst te stellen van de geest en uiteinde- ideeën over reumatiek en. arthrosis defor- riaties op het thema „kunstmatig hart", treffen door hun oorpsronkelijkheid worden
mans is er een populaire maar verant- Het laatste deel van het boek verlaat de al spoedig hinderlijk door hun overdaad,
woorde uiteenzetting. Antwoorden op chirurgen met hun opwindende operaties De veelvuldig voorkomende associatieve
hïn h*vprtonadï naar benaak^ bereikte hier- ondergeschikt onderdeel van een geeste- tachtig veel voorkomende vragen sluiten om enige opvattingen over het ontstaan en beeldspraak geeft de indruk van kunst-
het verjongde „Palcisorgel nu ah na p ctrpvpn Dp srhriivpr hppft prhfpr niet Hit hr»pir f.pn utanrHovnl wprlr vnnr natipnt roorizomon von Kot hartinfarct on aHor- maticheid en bl 1 ikt veelal oniuist. Ver-
Haarlems bezit, inwijdde met de Passa-
caglia van Bach, en dat de Orgelsymfonie
van Saint-Saëns voor 't eerst in onze con
certzaal klonk. Het stond van toen af on
betwistbaar vast, dat Haarlem zich ver-
L Bnn D„,i0 «rinHverHeiino waaruit ver ljJk streven. De schrijver heeft echter niet dit boek. Een waardevol werk voor patiënt,
rassende klankprodukt.es resulteerden. alles westerc le^rs wülen eisen.
Het zou ons te ver voeren de grote „orga-
nier" te volgen op zijn speurtochten naar
nieuwe spelen (zijn „jeux harmoniques"
rijkt had met het mooiste en merkwaar- b.v.); wij dienen te volstaan met te wijzen "f_rbe^ D* a™tei,n;
voorkomen van het hartinfarct en ader- matigheid en blijkt veelal onjuist Ver
verkalking te geven. Merkwaardigerwijs schillende passages en gelukkig gefor-
is het hartinfarct pas tussen 1912 en 1922 muieerde opmerkingen bewijzen dat Bu-
ontdekt en daarna algemeen bekend ge- reau suggestief kan uitdrukken hetgeen hij
worden Het is deze ziekte waarop de ver- zeggen wil. Maar fantasie moet nu een-
ontrustende woorden ..de doden worden maal geleid worden en stijlmiddelen moe-
dieet wordt ook nog even aangestipt: er utrecht. Met de dramatische woorden „de jonger" doelen. Een zeer goed boek voor ten met cntische zin worden aangewend,
Hij gaf het boek de ondertitel „het voor
kómen van vroegtijdige veroudering".
Verder blijkt yoga ook een middel om
huisarts, wijkverpleegster en allen die met
reuma-patiënten te maken hebben.
„DE SLAG OM DE HARTSLAG" door
wordt op soberheid aangedrongen. We zien
dus het mystieke streven der Yogi hier
doden worden jonger" leidt Schrader zijn elke geïnteresseerde leek en ongetwijfeld als de auteur wil dat zij doel treffen.
boeiende boek in. Vanaf het begin dezer ook vbor menig arts.
uitgelegd als een systeem van lichaams- eeuw met de ontdekking der röntgen-
oefeningen waar men jong, fit en gezond
bij blijft. Het boekje bevat een nauwkeu-
stralen en de ontwikkeling van de elektro
cardiografie door Van Einthoven begon
rige uitleg van de verschillende oefe- de snejle toename van de kennis der hart-
ningen. verduidelijkt met schetsjes. Men ziekten en hun bestrijding. De hartcathe-
kan door dit instructieve boekje dan ook terisatie waar bij een gummislangetje door
zeer binnenkort in vishouding. sprinkhaan- armader via de sleutelbeenader in de eer
houding of cobrahouding gaan. Misschien ste harthelft wordt geschoven, werd reeds
dat dan ook iets van de oosterse rust en jn 1929 ontdekt maar bleef tot 1940 ver
geestkracht vaart in de man of vrouw die ggten Het was de derde pijler waar0p dc
deze houdingen aanneemt
„OVERWIN REUMATIEK" door
liam Kitay, uitg. De Driehoek, Amsterdam
(bewerkt door F. J. Steiner, reumatoloog).
Na een inleiding van niemand minder dan
Hans Selye, de geestelijke vader van het
kennis werd opgebouwd. De röntgen
stralen en contraststoffen maakten hart en
Wil- vaten zichtbaar het elektrocardiogram
gaf kennis over de hartspier zelf en de
catheterisatie gaf informaties over de
zuurstofverzadiging van het bloed in het
hart. Billroth, een gezaghebbend chirurg
stress-begrip die agressief spreekt over de poneerde in 1887 het axioma: „de chirurg
kwakzalverskuren en het eindeloze geklets die ooit zou proberen om een wond in het
die welig tieren rond de reumalijder, ko- hart te hechten kan er zeker van zijn dat
men we aan de Amerikaans-optimistische hij voor altijd de achting van zijn collega s
woorden: „U behoeft niet langer onder de verliest". In 1898 doorbrak Rehn deze uit-
pijn en de belemmering van gewrichts-
reumatiek te lijden". Het boek is een werk
boek dat aangeeft hoe op eenvoudige wijze
thuis door de patiënt zelf in overleg met
zijn huisarts doeltreffend aan zijn ge
spraak en nu worden overal ter wereld
harten aan de lopende band geopereerd.
Een van de taken van het bloed is het
transport van zuurstof, opgenomen in de
long. naar de weefselcellen. De hongerigste
nezing kan worden gewerkt. Reumatiek zijn de cellen der hersenen. Bij een zuur-
is namelijk een ziekte waarbij dagelijks stofgebrek van tien minuten worden ze
herhaalde afwisseling van rust, massage beschadigd. Wil men aan het hart opereren,
en oefeningen een aanmerkelijke verbete- dan moet men de bloedstroom en dus hef
ring kan bewerkstelligen. De auteur be- zuurstoftransnort tijdelijk stilleggen, het-
schrijft uitvoerig verschillende oefeningen, geen schade betekent aan de lichaamscel-
BEHEERSTHEID van uitdrukking en
heldere compositie vindt de lezer in
„L'Aigle et le Cheval" (uitg. Denoël) van
René Hardy.
In de blauwe lucht boven San Diego de
Alcala zweeft een arend: een goed voor
teken. Want „Onoverwinnelijke Arend" is
de bijnaam van de halfbloed Paco, die op
de renbaan het paard van John Thimothy
Freemont, bijgenaamd de Trotse, zal be
rijden.
Dank zij „flash-backs" leert de lezer
het leven kennen van de tot armoede ver
vallen, eens gevierde, ranch-bezitter J. T.
Freemont. Nadat een brand, waarin zijn
gezin was omgekomen, de grote ranch
van Freemont verwoest had, leefde deze
in trotse wanhoop, afgezonderd van allen
die hem in zijn glorietijd gekend, bewon
derd of benijd hadden. Maar in zijn een
zaamheid groeide in hem de hardnekkige
wil om wraak te nemen op zijn lot door
nog eenmaal in San Diego met zijn enig
overgebleven paard de wedren te winnen.
Sfeervol en spannend in het hoofdthema
uitgewerkt: de dagenlange tocht van John,
Paco en het paard Prince door de woeste
gebieden die High Valley van San Diego
scheiden, de onbuigzaamheid en de triomf
van John Thimothy de Trotse. Een ver
haal van rauwe tederheid, moedige onver
zettelijkheid, doortastende rechtlijnigheid.
S. Elte
