Of: hoe
i
HET BLOEDBAD VAN VASSY
m
n
Pi',
eenvoudig het ruim een eeuw
anderhalve maand
weer te keren
geleden
naar Parijs te gaan
was om in
en
èSSbs t&sxsssrésssns
Vier eeuwen geleden
begonnen de
godsdienstoorlogen
m
SP
f:
p.
Wouter Slob
HET DAGBOEK VAN APPIE
Toen men op de terugweg een dronken
koetsier op de bok bleek te hebben,
stapten de dames in Neuilly uit en ver
volgden haar weg in een fiacre
nieuwe schoenen, Hendrik een nieuwe las,
Mr. Jan Pieter van Wickevoort Croni-
melin en (hiernaast) zijn echtgenote
Catharina van hennep, naar een schil
derij in eigendom van de heer F. J. J.
van Wickevoort Crommelin te War
mond, getekend door Jaap Veenendaal.
de benedenzijde naar Montmorency, al
waar wij doornat aankwamen, doch door
een goed vuur en een goed diné zijn ge
restaureerd, zodat wij ten Elf uuren we
derom te Parijs zijn gearriveerd.
Men ziet, dat er momenten waren dat Henny „broekegoed" van 9 francs. Me
de kroniekschrijver vrij uitvoerig was. vrouw nam nog een lap katoen mee en
Een der weinige „avonturen" had nieuwe muilen (die toen 3 francs kostten
plaats op 12 mei, toen men naar St. Ger- in Parijs). De hoedepluimen moesten na
main was geweest om park, kasteel en al die wandelpartijen en regenbuien weer
bloemenkassen te bezichtigen. Men had eens „opgemaakt" worden en mevrouw
het kasteel van buiten bekeken, op het had ook nieuwe handschoenen nodig (2.25
terras gewandeld en ook in het bos, waar- frs). Voor 10 francs chocolade werd inge-
DE REIS HEEN ging vanuit H*emste- ningen. In de kerk de monumenten van na men had gedejeuneerd en gegeten in kocht, vermoedelijk voor de reis, Aamoud,
de over Rotterdam, Dordrecht, Willems- Louis XII en Anna de Bretagne, Francois Prinse de Galles". Maar., „in het retour die thuis was gebleven, zou verrast, wor-
dorp en Breda, alwaar men aan het einde I en Claude de France, Henry II en Ca- in Neuilly uit de Koets gegaan, uithoofde den met „broekegoed" en om de nieuwe
van de eerste dag aankwam en overnacht- tharina de Medicis. In de caveaux alle van Dronkenschap van den koetsier, wan- hoed van de pater familias te vervoeren
te. Daarna werd kwartier gemaakt in Brus- monumenten der Koningen. Te Montmo- neer de Dames verders de weg hebben werd een hoededoos van 2 francs gekocht,
sel Doornik Riissel, Amiens, Chantilly en rency ontbeten au Cheval Blanc. Het ge- vervoigd met een fiacre..."
c in i1 MnlnnUnn i r. ï7/\mrn1 rfo.no nn CPVPD 1 1 i i _1 1 r Jnm /In +AWirtT*oie in Rorcon
hoedies voor de kinderen" werd frs 48.- heele s/r.elschap is vervolgens op seven Men komt wel tot de slotsom, dat de da- Onderweg op de terugreis in Bergen
kwam men op 22 april om half een te Ezels en drie paardjes de Hermitage van gen goed besteed werden. Men zag veel. dig als de heenreis, want vóór Le Bour-
Pariis aan We weten precies dat in Rijs- J J. en .in de Valley gaan bezichtigen at en dronk op tijd, wandelde en deed get brak reeds een der riemen van het
TT Sei hotel de l'Europe „goed maar duur" en vervolgens door het Bois van Montmo- boodschappen. Deze laatste bezigheid rijtuig. Men moet weten, dat de rijtuigen
IN HET GEMEENTE-ARCHIEF van Heemstede ligt een oud notitieboekje. jn tegensteiiing tot Hotel de la Porte rency en dat van St. Leu naar St. Leu wordt alleen maar op het laatst vermeld, in die dagen nog lang niet alle van veren
Vlt-.w.ninr van neemsieuc ugl w.. cu wag -n tegenstelling tot Hotel de la Porte rency en aai v r
Het is lant? van vorm, zodat het in de binnenzak van een herenrok paste. Het Amiens waarvan we lezen: „goed en niet gereden, alwaar wij het Kasteel en Park maar er zijn enige afzonderlijke bladzij- waren voorzien. De z.g. kast was in le-
rotlood dat er biihoorde en waarmede tal van aantekeningen zijn gemaakt, duur-, hebben bezien. Vervolgens wederom langs den gewijd aan de inkopen, welke in de deren riemen schommelend opgehangen.
Steek, e, nog in. Op de eerste bl.dgijde staat in sierlijke letters geschreven: SnStTa?mTS
Pieter van tijd tot tijd geld naar behoef
te. Mr. Jan Pieter hield de beurs en het
overzicht: we komen posten tegen: „aan
Het is het zakboekje van mr. Jan Pieter van Wickevoort Crommelin. de eerste Piet» 0f „aan Hendrik", „aan mijn vrouw
Heer van Berkenrode uit het geslacht der Crommelins. In de familie is hij bekend ^"aDa"He^^
geworden als „Appie", zoals we weten uit de alleraard^te v^ejhandelm^ we^e vermoedelijk de knecht bedoeld wordt
REIS NAAR PARIJS; 15 APRIL 1823
van jhr. F. van Lennep in het Jaarboek van „Haerlem" (1960) onder de tite
„Appie en Ampie en hun nakomelingen" is verschenen. Het is een merkwaardige WANNEER alle belevenissen in Parijs
gewaarwording om bijna anderhalve eeuw later die nauwkeurig bijgehouden Vet zo nauwgezet genoteerd werden als
p o jde overige ervaringen dan is het bezoek
belevenissen onder ogen te krijgen. uan de familie zonder grote schokken ver
lopen. Men heeft verschillende musea be-
keken, theaters bezocht, komedies gezien
MR. JAN PIETER van Wickevoort 125.50 terwijl het verblijf in Parijs van gn vooral gewandeld, thee gedronken, ijs
Crommelin was in zijn tijd een man van 22 april tot en met 21 mei hem heet: gegeten en bezoeken afgelegd. Des zondags
aanzien en invloed. Geboren in 1763 heeft gekost frs. 3456.45 Boven dit alles komi wgrd ter kerk gegaan en de namen der
hij verschillende belangrijke functies be- nog de huur van de koets, welke 15U,- predikanten genoteerd. Parken werden be
kleed onder Raadpensionaris Rutger Jan bedroeg. wonderd en ook het befaamde kerkhof
Schimmelpenninck. onder Koning Lodewijk was j wat Père Lachaise, het kasteel van Vincennes,
Napoleon en later onder Koning Willem -tb-aiHor Har» tpdpnwnnrriie Het kas- het Hotel des Invalides. Grotere uitstap-
I. In 1790 trouwt hij Catharina van Len- ^kTeteont duidelifk aan dat de reis les werden per rijtuig ondernomen (eens
nep en 7 jaar later koopt hij „Berken- boekje^°°?t nost" betaald moest kostte een calèche frs. 18,-) Ook werden
rode", dat hij laat afbreken en waarvoor van »P°sJ°.1 '!p =teeds niet hele- verschillende toen bekende fabrieken be-
het huis in plaats komt dat er thans nog worie ygd h*no. M ^^et zichügd, zoals de porceleinfabriek te Se-
10 Mey met de family
7jin macht welke door de paarden in behoorlijk tem-
blycken met stoel boven p macht po pef uur kon worden afgeiegd. Dus om-
zal optillen. Geen wonder dat hij in zijn J() km Maar dat neemt nlet weg,
nSr?,IJzeren FrRs" die speciaal "in ^t post" ook wel een andere betekenis
de paardensport zal uitblinken.
kan hebben gehad. In het geval waarover
In totaal zal het echtpaar ovlrlijdtals post" werd verstaan de eerstvolgende wis-
ren krijgen, waarvan ®r ®en overlijdt a j laat waar de reiskoets dus van ver-
het een jaar oud is. Allen zien in Am p werd v00rzien. Mr. Jan Pieter
met Van Lennep te spreken - kwamen voor zijn rekening. Vermoedelijk
vallingen met glans Haar heeft hij een koets gehuurd voor de heen-
is Maria. De tweede zoon heet Jan Pieter Ai.n a
en terugreis en moest hij dus de paarden
selplaats, waar de reiskoets dus van ver-
- - Ammo" se paarden werd voorzien. Mr. Jan Pietei
sterdam het levenslicht en „Amp e betaalde zo per traject „van post tot
mevrouw Crommelin doorstaat om f Maar nok de tollen
i.onnan to «nreken - alle be- P r'ekening vermoedelijk
HET WAS OP een mooie lente-ochtend in maart van het
Adolf. Dan wordt Catharina Elizabeth ge- 7^7'post ^part bete- 1562 dat,e,en troep ruiters onder bevel van een der aan
boren, vervolgens Hester (door de farm- zienlijkste edelen van Frankrijk, Frans de Guise, door het
lie Hekkie genoemd) en de jongste zoon dorpje Vassv trok. Vassy ligt in het oosten van Frankrijk, in
kind^hal™tóenodiromdSatmMrnjaVnPie- HET HOLLANDSCH DIEP werd toen de buurt van Domremy, de plaats waar Jeanne Are het
ter met drie zijner kinderen en zijn vrouw per stoomboot overgestoken en men kan ]evensljcht had gezien. Het was ochtend. De soldaten, die
in 1823 de grote reis naar de Franse rustig aannemen, dat dit een sensatie van j g en zware r;t achter de mg hadden, zaten onver
hoofdstad heeft ondernomen. Hoewel blijk- de eerste «;ctewas, «t s^msche^n wat dommelig in het zadel. Toen klonken door
2enrt™hadrte1'kinderen mee"namelijk de één der eerste zijn geweest welke onze de heldere lucht zangstemmen, die een psalm hadden aan-
m 1823 no° niet gehuwden: Jan Pieter binnenwateren bevoer Overigens was er geheven. Het geluid kwam blijkbaar uit een schuur die een
Adolf („Piet" genaamd en 25 jaar oud), aan boord gelegenheid om iets te gebrui- yan w jiet bouwland stond. Het was of er een
Hester (de latere mevrouw Teding van ken wat dan ook door het gezelschap werd scho| doo(. dp bende ging en a„en richtten de
®e^hout, toen 21 jaar) en en u en geven van f00ien was aan de orde blik op hun leider. Die beet op zijn baard, zoals hij gewoon
HetTalt natuurlijk onmiddellijk op dat van de dag, hetgeen voor Mr. Jan Pieter was te doelli wanneer hij geprikkeld was en deed zijn paard
de oudste zoon, Aarnoud Hendrik, 26 jaar helemaal geen bezwaar was TOk dit alles ric!lting veranderen. Dwars door het veld ging het op
in dit reisgezelschap ontbreekt, hoewel hij te noteren. Zo moe^ worden gegeven de schuur af. Zijn tweehonderd mannen volgden hem, ter-
tr°okuwen)V'dI*hier Van Tenne'p, die 'zo De staljongens kregen bij het wisselen wijl zh' hun zwaarden trokken en schreeuwden: „Tuë, tuë,
welwillend was mijn aantekeningen door te der paarden steeds wat jtoegestopt^ Zelfs m0rt dieu, tuë ces Huguenots!
lezen, meende dat
wereldstad werden gedaan. Tenslotte Ook de haspel van een der achterwielen
kwam men niet elke dag in Parijs en het was gebroken. Een en ander moest ter
was aardig om van de gelegenheid ge- plaatse worden gerepareerd. De reis ging
bruik te maken iets mee te nemen naar thans langs de oostelijke route: Compièg-
huis ne, Cambray, Mons, Namen, Luik en Maas
tricht, uit welke laatste plaats men vrij-
HET WAREN OVER 't algemeen dege- dag 30 mei des ochtends om half 9 ver-
lijke zaken welke men kocht. Zo kreeg trok naar.Leuven waar men pas om
Hendrik een nieuwe hoed van frs 9.-. Voor 6 uur in de namiddag aankwam omdat er
uitgegeven. Een paar kousen voor Hecky onderweg ergens op een post geen paar-
kostte frs 6.-, zwarte kant „voor mijn den aanwezig bleken te zijn. Na de paar-
vrouw" frs 16.- en een „ridicule" van frs den rust te hebben gegeven is men toen
9.-. Bepaald duur waren de corsetten: 66 noodgedwongen maar verder gereist met
francs voor twee stuks (voor mevrouw en dezèlfde bespanning Ook aan de volgen
voor Hecky)! de post vond men toen geen paarden. Te
Piet was blijkbaar door zijn laarzen Leuven werd na deze vermoeiende en wat
heen en ook Hecky kreeg een paar nieuwe, vervelende toer in Hotel de Cologne over-
welk schoeisel bij elkaar 36 francs kostte, nacht, doch men kon de volgende mor-
Daar tussen door kwam steeds weer de gen pas om half elf vertrekken, omdat
rekening van de wasvrouw, een rekening er herstellingen aan het rijtuig moesten
welke voor een gezelschap van vijf per- worden uitgevoerd. Pas om 12 uur in de
sonen nog aardig opliep. nacht kwam men te Breda aan nadat in
Voor Itje van Wickevoort Crommelin Antwerpen weer iets aan een der wielen
(een nichtje, waar Jan Pieter verliefd op had gehaperd en men daardoor twee uur
was, doch waar hij niet mee mocht trou- werd opgehouden.
wen) werd een cadeau gekocht, waarover
we verder in het ongewisse blijven en ZO WAS HET DAN ZONDAG 1 juni ge-
voor „de meiden" werd stof meegenomen worden, toen voor de laatste etappe werd
voor een totaal bedrag van 20 francs. Zelf ingestapt. En reeds om kwart over acht,
kocht Mr. Jan Pieter een grijze hoed en zodat men met de stoomboot van 10 uur
liet zijn oude repareren. Mevrouw kreeg vanaf de Moerdijk kon overvaren. Toch
duurde het nog tot.half tien in de
avond dat men door het inrijhek „Ber-
kenrode" binnen reed. De .passage over
de Maas bij Rotterdam uit hoofde der ge
ringe wind en die nog tegen was, meer
dan een uur had weggenomen en wij bo
vendien hier en daar enig oponthoud heb
ben ondervonden" verklaart deze late
thuiskomst. Zo waren „Appie en Ampie"
weer weibehouden thuis, waar de volgen
de dagen allen, die „tot de club" behoor-
den zoals de heer Van Lennep het
noemt wel het naadje van de kous
zullen hebben willen weten. De reis zal
nog heel lang een gespreksthema in de
salons van de Heemsteedse buitenplaat
sen zijn geweest en IJzeren Frits zal met
voldoening later de pantalon hebben laten
zien, welke hij zich had laten snijden van
de „broekestof" uit de Lichtstad.
1
(des plus grosses) waren. Toen had De
Guise natuurlijk, zij het tot zijn leedwe
zen, wel moeten ingrijpen. Bovendien had
hij zijn manschappen met nadruk verbo
den zwangere vrouwen te doden. Hem trof
dus, meende hij, geen enkele blaam.
j HET BLOEDBAD van Vassy heeft af-
schuwelijke gevolgen gehad. Het maakte
een abrupt einde aan het nauwelijks enige
„IJzeren Frits" ver-
de douaniers en zij die de paspoorten vi-
moedelijk lieyer^jaHeen op reis^SltMoeUijker is na te gaan wat de maal- DE EERSTE MAN die zij ontmoetten, hem twee zwaardslagen, zodat hij ter aar
maanden voordien gesloten edict van St.
Germain, het zogenaamde tolerantie-edict,
predikant wegsleurden, werd aan Frans de waarbij de vervolging van de protestanten
Mr. JAN PIETER heeft alle uitgaven van
„j heenreis, van hei verblijf in Parijs en ggn7teerd" Wel weten we, dat er deur van de schuur stond. Zij vroegen hem verheffen om te vluchten, gingen zij hem hadden gevonden in de schuur waar hij toegestaan buiten de ommuurde steden
daarna van de terugreis nauwkeurig ge- koff'ie 2edronken werd en dat er op ruwe toon of hij Hugenoot was en in ophieuw te lijf, zodat hij opnieuw neerviel bij de godsdienstoefeningen werd gebruikt, godsdienstoefeningen te houden. Dat was
teerd Gn komt tot SGI"! tOt3l6 Ult§3Vc Vail J 1 1 O j J /"Av. 'S«tTTTAAr/J (Jol nn nw «-.1n haH A.,#. J n- L.1 1J. Inninin +-/-» .mnv /Ia OaTTTOaet
ivii --- tiiripn in Hir tiid kostten Ook werd geen was een eenvoudige wijnboer die voor de de stortte en toen hij zich probeerde te Guise een bijbel gebracht, die de soldaten in Frankrijk werd gestaakt en hun werd
Hp heenreis van het verb lij 1 in Harigs en ujuen m uic 1 __i1 11u-■> - -1-t- - -• u...-*e+o/ian
1 1monii 00
rTrois'ptes Frs. 1330,-. voor de heenreis van tijd tot tijd ijs werd geconsumeerd, wie hij geloofde Op ^^woord dat en op de plaats zelf overleed,
en voor de terugreis van frs. 1894,55 plus Paspoorten kostten alle drie tezamen 12
hij in Jezus Christus geloofde, gaven zij
Frans nam het boek aan, riep zijn broe- de laatste stilte voor de storm geweest.
Vermoedelijk huurde mr. Jan Pieter
een koets in Nederland en moest hij de
paarden van „post" tot „post huren.
De „kast" was niet geveerd, doch m
lederen riemen schommelend
opgehangen.
.«.vM >r
A,l O
1 1K - \\i
'Oxl il
der de kardinaal en zei: „Kijk, zulke boe- Philips II was kort tevoren, in 1559, uit
Toen drong De Guise met zijn man- ken gebruiken die Hugenoten!" De kardi- de Nederlanden naar Spanje vertrokken en
schappen de schuur binnen en het moor- naai wierp er een blik in en zeide: „Daar de Nederlandse edelen waren bezig Gran-
den nam een aanvang. De predikant Leo- steekt geen kwaad in: het is de bijbel en veile, zijn plaatsvervanger, weg te wer-
nard Morel had juist de preekstoel beste- de Heilige Schrift". De hertog werd nu he- ken. In Frankrijk was in datzelfde jaar
gen die door een kogel getroffen werd, zo- iemaa\ razend en riep onder het uitbraken 1559 koning Hendrik II tijdens een steek-
dat het hout versplinterde. Morel daalde van een vioek: „Wat, de Heilige Schrift? spel dodelijk gewond en de regering was
snel naar beneden, knielde neer en bad Het is 1500 jaar geieden dat jezus heeft in handen gelegd van zijn oudste zoon,
God medelijden te hebben niet ahs®n ge\eejd en geleden en dit boek is nu pas Frans II, een geestelijk en lichamelijk
hem, maar ook met zijn arme kudde. Na gedrukt. Hoe kan je zeggen dat dit het minderwaardige jongen die al in 1560
dit gebed wierp hij zijn toga af en pro- evangeue js? fjet is geen lor waard!" De stierf. Hem volgde zijn tienjarig broertje
beerde te vluchten, maar vlak bij de deur 2g Woedende uitval mishaagde de kardi- Karei IX op en dat werd een schone ge
struikelde hij over een lijk en werd door nafd en zijn omgeving hoorde hem zeggen: legenheid voor zijn moeder, de heerszuch
ten sabelhouw m de rechterschouder ge- m-n br0er heeft ongelijk." Frans de Gui- tige Catharina de Medici, de leiding der
troffen. Juist wilden de soldaten hem af- sg keerde zich met een ruk om en liep staatszaken aan zich te trekken. In
maken, toen iemand riep: „Dat is de pre- briesend van woede heen, terwijl hij aan Frankrijk was het Calvinisme doorgedron-
dikant, hij moet naar de hertog De Guise zi-n baard rukte om zich een houding te gen, de leer van de felle Calvijn. De grote
worden gebracht" Twee edelen uit het ge
volg van De Guise sleepten de ongelukki
ge weg en brachten hem in het nabijgele
gen klooster voor het aangezicht van Char
les de Guise, de jongere broer van Frans,
die kardinaal en bisschop van Chalons was.
Daar ontwikkelde zich het volgende merk
geven.
massa van het Franse volk was van deze
ketterij volkomen afkerig, maar onder de
hogere standen vond de hervorming veel
Zelfs de zuster van koning Frans I werd
HET BOVENSTAANDE is ontleend aan
en gedeeltelijk vertaald uit de Mémoires aannaneers.
van Condé, een lijvig werk in vijf delen
laar ontwiKKeiae zien net voigenae ment- dat in de 17ei eeuw in Den Haag is ge- ervan verdacht het nieuwe geloof goedge-
waardige gesprek, waaraan Frans de Gui- drukt. Het verhaal gaat door met een be- M noemfie uen Hp nien-
se deelnam toen zijn soldaten hun woede schrijving van de wijze waarop de onschul- j omhelsden Hugenoten Meestal
op do Hugenoten hadden gekoeld, van w,e d.ge kerkgangers ».n V...yo„ het even naamTs'^Sn veA.Ï
er meer dan zestig het leven hadden ge- werdeni geto^ ra hrt em tering vgn Eidgenossen; vroeger is
teten. Ljst der slachtoffers, mannen, vrouwen en eedarut „ari vprhand m?t Hp
iri\i,,itc„-e-t nnriotic ie- in geaacni aan veroana met ae
kinderen. Maar wat uiterst curieus is: in
DE GUISE schreeuwde de predikant het boek is ook een brief opgenomen van
naam Hugo. Hugo Capet, de Middeleeuw
se Franse koning, werd gezien als de held
de de man, „ik ben 'geën verleider, ik heb De Guise verontschuldigt zich over het ge- hnfien van die woeste rulter zlin-
het evangelie van Jezus Christus gepre- beurde op vrij naïeve wijze- toen hij in DE ADELLIJKE GESLACHTEN in
dikt". De hertog werd over dit eenvoudige de schuur hoorde zingen, was hij er, zegt Frankrijk leefden voortdurend in onmin
antwoord rood van toorn en beet hem toe: hij, met zijn mannen heengereden om te met elkaar en naarmate nu de familie De
„Predikt het evangelie dan oproer? Jij kijken wat er aan de hand was. Toen een Guise zich opwierp als kampioen van het
bent de schuld van de dood van al deze drietal edelen die hij vooruitzond om de oude geloof, vond het nieuwe bescherming
mensen en daarvoor zal je op dit ogen- menigte te verwittigen dat hij tot hen wil- djj dp Bourbons, waarvan Louis, de prins
blik worden opgeknoopt! Vooruit provoost, de spreken, de deur opende, werden zij van condé en Antoine, de koning van Na
laat een galg oprichten en deze schelm op- onverwacht met stenen bekogeld, waar- varre de belangrijkste telgen waren Tussen
hangen." van de kerkgangers een grote voorraad
Terwijl de beulsknechten de ongelukkige hadden verzameld en waarbij heel grote (Vervolg zie pag. 4)
