Leven gewijd aan organiseren
MR. J. CALS, KLEINE MAMMOET
van het staatskundig denken
IN NEDERLANDSE POLITIEK
Paaltjes rond
paleis op Dam
jALv
Russen bereid
Arabische
guerrilla’s
op te leiden
„Groot staatsman en vernieuwer
POLITICI HERDENKEN MR. CALS
BRITS VETO
IN DE VN
Irak zou 60.000
Perzen hebben
uitgewezen
Gevangenen eisen
aftreden directeur
Sterke daling van
geboortecijfer
in Amerika
en predikant
cè
II
15
VRIJDAG 31 DECEMBER 1971
RUSTIGER
Volgens New York Times
Rhodesië-resolutie
DEINING
Natuurzuiver
Daar hebben we tweeënzeventig
Een jaar met een extra dag
Het is nog zo wit en zuiver als King
rk Hoop dat het zo blijven mag
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG Het overlijden van mr. Jozef M. L. Th. Cals op 57-jarige
leeftijd is voor zijn naaste omgeving niet onverwacht gekomen. Na een
operatie aan de rug eind augustus 1971 was aan het licht gekomen, dat het
ergste moest worden gevreesd. Uitzicht op genezing was er nauwelijks,
hoop op een nog iets langer leven was er wel. Maar het was eigenlijk hopen
tegen beter weten in.
In Groningen
ïfl
IA
1 L
ADVERTENTIE
3. De wens van Moskou druk
Groningen, voorzitter van de Hartstich
ting, voorzitter van de staatscommissie
voor herziening van de Grond- en Kies
wet, parlementariër, staatssecretaris, mi
nister en minister-president."
Onder drie minister-presidenten had h(j
hel land gediend: dr. Drees, prof. Beel en
prof. De Quay. Voor geen van hen was hjj
een makkelijke collega. Hjj bleef vechten
voor zjjn departement en hij bleef winnen.
In 1963 koos hij een rustiger leven, nadat
h(j een ernstige operatie had ondergaan.
Twee jaar lang werkte hjj aan heel andere
zaken dan de politiek. Mr. Cals werd voor
zitter van de Raad voor de Kunst, curator
van de universiteit in Groningen en voor
zitter van de Raad voor de Ruimtelijke
Ordening. Ter bevordering van de Euro
pese dag op de scholen zou hij een con
gres in Rome presideren. Het kwam er niet
van, want met een regerings-Friendship
werd hij weer terug naar ons land gehaald,
omdat de koningin hem de opdracht wilde
geven een kabinet te formeren.
ming tot commissaris-generaal van de
commisise die de Nederlandse inzending
op de wereldtentoonstelling in Osaka
moest voorbereiden en bouwen. Hij hield
er een enorm enthousiasme voor het land
Japan en de instelling van de Japanners
aan over. Naast zijn werk voor de com-
missie-Cals-Donner betekende Osaka zijn
laatste belangrijke taak voor ons land.
„Ik vond het zeer aantrekkelijk om te
proberen een beeld van Nederland te ge
ven aan mensen van een heel andere cul
tuur,” zei hij toen zijn werk in Osaka vol
bracht was. Mr. Cals was zelf één der-
genen die het beeld van Nederland be
paalden: een kleine mammoet.
Oud-premier Cals in gesprek met drs. Schmelzer vlak voordat het kabinet ten
val kwam in de „nacht van Schmelzer.”
WASHINGTON. (AFP) In de Vere
nigde Staten is in de loop van 1971 het
geboortecijfer sterk gedaald. Het heeft
een peil bereikt dat het laagste is van de
gehele periode sinds de economische crisis
van een jaar of veertig geleden.
op Israel
uit te oefenen zonder het risico te
lopen dat de vijandelijkheden langs het
Suezkanaal worden hervat.
Volgens een officiële voorlopige bereke
ning is het geboortecijfer dit jaar naar 17,3
percent per duizend leden van de bevol
king gedaald. Vorig jaar stond dit percen
tage op 18.3.
De deskundigen, die eerdei dit jaar een
stijging van het geboortecijfer hadden
voorspeld, kunnen geen duidelijke oorza
ken voor deze daling aangeven.
Het Amerikaanse dagblad „New York
Times”, dat dit gisteren meldde, zegt zijn
inlichtingen te hebben gekregen van func
tionarissen van het Pentagon.
Het Russische aanbod zou zijn gedaan
aan de leider van de Palestijnse guerrilla
beweging El Fatah, Jasser Arafat, tijdens
diens bezoek aan Moskou in oktober van
dit jaar.
Volgens de New York Times betekent
dit een koersverandering in de Russische
politiek ten opzichte van de Arabische
guerrillabeweging. Het blad voert daar
voor drie redenen aan:
Mr. Cals heeft zjjn hele leven gewjjd aan
het besturen van grote organisaties: de
padvinderij, de gemeenteraad van Nijme
gen, het ministerie van Onderwijs en We
tenschappen, de landsregering en de we
reldtentoonstelling in Osaka. Zelf heeft hij
altijd gevonden dat hjj per ongeluk in de
politiek terecht was gekomen. Zowel zijn
benoeming in 1945 tot lid van de noodge-
meenteraad van Nijmegen, zijn benoeming
tot Kamerlid in 1948 als zijn benoeming
tot kabinetsformateur in 1965 kreeg hij
zelf tijdens congressen in het buitenland
te horen.
A. Vondeling, ten tijde van het kabinet-
Cals vice-minister-president en minister
van Financiën.
„Zijn optreden was altijd in de puntjes
voorbereid. Hij formuleerde hij zijn ge
dachten moeiteloos, maar zorgvuldig. Een
uitzonderlijk lange tijd voor een Neder
landse politicus is hij minister en staats
secretaris geweest, omdat hij bekwaam
was. Hij kende zijn zaken, kon goed met
zijn collega’s, de Kamer en met zijn
medewerkers op het departement ópschie
ten. Altijd was hij dienstvaardig en bereid
een moeilijke taak op zich te nemen. Hoe
moeilijk bleek kort na de aanvaarding
van het minister-presidentschap, toen zich
verwikkelingen rond het Koninklijk Huis,
de nationale economie en de partij-poli
tieke verhoudingen voordeden. De kabi
netscrisis van oktober 1966 versterkte bij
hem de mening, dat de partijvorming in
Nederland niet deugde en dat een grondi
ge hervorming ervan wenselijk was.”
De voorzitter van de P.v.d.A.-fractie in
de Tweede Kamer, drs. Den Uyl, getuigde
van mr. Cals dat in de lange periode van
zijn ministerschap van Onderwijs hij het
symbool is geworden van een ruimhartig,
vooruitstrevend cultuurbeleid. „Met hem
verliest ons land te vroeg een oorspronke
lijk en scherpzinnig man, die steeds naar
nieuwe wegen zocht. Degenen die streven
naar vernieuwing in de Nederlandse poli
tiek hebben aan mr. Cals zeer veel te
danken.”
(Van onze correspondent)
GRONINGEN. Ongeveer 25 gedeti
neerden uit het Groninger Huis van Be
waring hebben het vertrek geëist van
directeur drs. H. Nieboer. Zij eisen ook
het heengaan van gevangenispredikant P.
Bongenaar De presikant wordt door de
gedetineerden gezien als „psychologische
opruier” van de opstand van enige weken
geleden.
Zij nebben deze eisen gesteld aan
staatssecretaris mi Grosheide, die dinsdag
met het hoofd van de Directie Gevange
niswezen, drs. P Allewijn, een bezoek aan
de gevangenis heeft gebracht.
Het optreden van de KVP-fractie heeft
wel voor een zware delnig gezorgd in ka
tholieke kring, met name door de afsplit
sing van de radicalen. In dezelfde periode
ontstond D’66, die in de politieke gebeur
tenissen een duidelijk bewijs zag dat er
op staatkundig gebied hoognodig iets
moest gebeuren.
NEW YORK (Reuter). Engeland heeft
vandaag in de Veiligheidsraad met een
veto een resolutie getorpedeerd, die het
recente akkoord tussen Londen en bet
blanke minderheidsregime in Rhodesië
verwierp.
AMSTERDAM. Het plan van Pu
blieke Werken van Amsterdam om na
nieuwjaar te beginnen met het plaatsen
van 205 ijzeren (anti parkeer) paaltjes
(„Amsterdammertjes”) rond het Paleis op
de Dam is aanleiding geweest voor het
gemeenteraadslid mr. E. van Antwerpen
(D’66) om aan het gemeentebestuur
schriftelijk een aantal vragen te stellen
over deze kwestie. Mr. Van Antwerpen
vraagt of B. en W. het met hem eens zijn,
dat zo’n ijzeren omheining niet alleen
geen gezicht is maar bovendien afbreuk
doet aan het architectonisch karakter van
het gebouw. „Hoe valt deze barrière
voorts te rijmen met de plannen, die
worden ontwikkeld om aan het gebouw
een meer open karakter te geven?”, aldus
mr. Van Antwerpen. Hij wil voorts geïn
formeerd worden over de vraag hoe het
staat met de activiteiten ten aanzien van
de openheid, „nu het proefconcert dit jaar
niet zo’n succes is gebleken”.
Dat kabinet kwam er en leek een lang
leven beschoren te zijn: „Een kabinet van
sterke mannen” werd het alom genoemd.
Naast mr. Cals kwamen mr. Biesheuvel
(ARP) en dr. Vondeling (PvdA) als vice-
premier. Andere (nog steeds) bekende na
men uit dat kabinet waren: mr. Luns,
thans secretaris-generaal van de NAVO,
dr. Samkalden, die burgemeester van Am
sterdam is geworden, prof. Verdam, com
missaris van de koningin in de provincie
Utrecht, prof. Diepenhorst, die later nog
zitting zou nemen in het kabinet-Zijlstra,
de heer De Jong, die vier jaar lang minis
ter-president was, drs. Bogaers, drs. Den
Uyl, voorzitter van de Tweede-Kamer-
fractie van de PvdA, mr. Vrolijk, Tweede-
Kamerlid. Dit kabinet was groter dan het
kabinet-Marijnen, doordat het departe
ment van Cultuur, Recreatie en Maat
schappelijk werk werd opgericht.
Het leven van dit kabinet was niet bijs
ter lang. Slechts anderhalf jaar kon mr.
Cals hier voorzitter zijn. Sommigen zeiden
cynisch dat het kabinet te sterk was, an
deren betwijfelden of de KVP er goed aan
had gedaan met de PvdA in zee te gaan.
Hoe het ook zij, door een afwijzing met na
me van de KVP-fractie van het finan-
cieel-economisch beleid over „het gat van
Vondeling” liet de toenmalige fractielei
der van de KVP, drs. Schmelzer, weten dat
de KVP niet meer door wilde gaan met
dit kabinet. In de nog steeds vele malen
genoemde „Nacht van Schmelzer” werd
het kabinet-Cals naar huis gestuurd.
Negen landen, waaronder de Sovjet
unie en China, stemden voor. Vijf (De
Verenigde Staten, Frankrijk, Italië, België
en Japan) onthielden zich. Alleen Enge
land stemde tegen. Het was de zesde maal
in de geschiedenis van de Verengide Na
ties dat Engeland van zijn vetorecht ge
bruik maakte.
De resolutie was opgesteld door Soma
lië. Daarin werd het Brits-Rhodessiche
akkoord strijdig verklaard met het recht
op zelfbeschikking van het Rhodesische
volk.
NEW YORK. (AFP) Moskou zou
hebben aangeboden Arabische guerrilla
strijders op te leiden en degenen die bij
acties tegen Israel zijn gewond in Russi
sche ziekenhuizen te verzorgen.
De benoeming tot lid van de gemeente
raad van Nijmegen kwam vlak na de oor
log af, toen mr. Cals een jeugd congres in
Londen als bestuurder van de padvinderij
bijwoonde. Als jongste werd hij voorzitter
van de KVP-fractie, die maar liefst 27 van
de 39 raadszetels had. „Als leider van zo’n
grote fractie moet je er dan wel goed in
duiken. Ik werd dus ineens met mijn neus
op politieke zaken gedrukt,” verklaarde
de oud-premier later. Dat deed hij dan
ook, wat tot gevolg had dat hij op de
kandidatenlijst voor de Tweede Kamer
kwam.
Opnieuw tijdens een jeugdcongres in
Londen kreeg hij te horen dat hij benoemd
was tot lid van de Tweede Kamer en on
middellijk beëdigd moest worden, want
„Zeventig wetsvoorstellen van hem
werden door de beide Kamers aangeno
men, waaronder enkele monumentale
werkstukken. Tot de vernieuwing Van het
staatsrechtelijk denken in ons land lever
de mr. Cals fundamentele bijdragen. Hij
trok werk naar zich toe met een gretig
heid die anderen inspireerde. Waar hij
aan de slag ging, bracht hij met nieuwe
denkbeelden vaart in de zaak. Velen zul
len zich in deze dagen bewust zijn van de
grote leegte, die deze rusteloze, begaafde
werker achterlaat.”
K.V.P.-fractievoorzitter mr. F. H. J. J.
Andriessen zei onder meer: „Menselijker
wijs is hij ons te vroeg ontvallen. Zijn
naam zal onverbrekelijk verbonden blij
ven aan een belangrijk stuk onderwijs
vernieuwing, aan oorspronkelijk denken
over staatkundige vernieuwing, en aan het
kabinet waaraan hij als minister-president
leiding gaf. Met mr. Cals is een groot
staatsman heengegaan. Voor zijn inzet,
zijn idealisme en zijn bezetenheid voor
vernieuwing van verbetering van de sa
menleving, bestond in ruime kring waar
dering.”
„Hij was een stuk groter dan de mees
ten van ons”, aldus de reactie van dr. ir.
diezelfde dag nog zou er gestemd worden
over de soevereiniteitsoverdracht aan In
donesië. In die tijd was mr. Cals bezig aan
een advocatuur op te bouwen en was hij
voorzitter van de Katholieke Jeugdraad. In
1949 werd hij voorzitter van de mijnin-
dustrieraad. Mr. Cals vond het een opluch
ting toen hij in 1950 staatssecretaris voor
Onderwijs en Wetenschappen werd. „Niet
dat je dan niets te doen zou hebben, maar
dan kan je met eer gerust hart je bij
baantjes afzeggen. Dan accepteert men
het. Van een Kamerelid niet,” verklaarde
hij.
Gedurende zijn elfjarig ministerschap
(19521963) heeft hij ongeveer 150 wets
ontwerpen in beide Kamers ingediend. Het
hoogtepunt was ongetwijfeld zijn spitse en
felle verdediging in 1962 van de Mam
moetwet, die het gehele onderwijs op de
helling moest zetten. In totaal waren er
117 amendementen ingediend en de debat
ten in de Tweede Kamer liepen over 18
vergaderingen. Hij won tenslotte met glans
toen honderd Kamerleden hun fiat aan het
wetsontwerp gaven. Tijdens deze debatten
kwamen zijn grote capaciteiten naar vo
ren: uitermate kundig, adrem, geestig en
bovenal in staat tegenvallers te accep
teren. Toen op het laatst alles toch dreigde
te mislukken en hij geen kans meer zag de
klippen van links en rechts te omzeilen,
kwam de PvdA hem tegemoet. Tot zijn op
luchting hoorde hij vlak voor de eindstem
ming dat de PvdA toch met hem mee zou
gaan, wat voor hem betekende dat hij niet
behoefde af te treden, zoals hij van plan
was als het zou misgaan.
Vrienden en collega’s uit zijn naaste om
geving hebben altijd verondersteld dat
vooral hierdoor mr. Cals steeds meer heeft
gevoeld voor samenwerking met de PvdA
dan met de WD. Hoe het ook zij, mr. Cals
liet die voorkeur duidelijk blijken toen hij
een kabinet formeerde van KVP, PvdA en
ARP.
Mr. Cals, die ontegenzeglijk een zwa
re morele klap had te verduren, verliet
zijn partij nooit, maar trok zich wel vol
ledig terug uit de dagelijkse politiek. Een
jaar later werd hij benoemd tot minister
van Staat en nog weer een jaar later tot
één van de voorzitters (samen met prof.
Donner) van de staatscommissie tot her
ziening van de Grond- en Kieswet. In
het verleden had mr. Cals al laten blijken
bijzonder opvallende ideeën te hebben
over ons parlementair-democratische sys
teem, waarschijnlijk heeft dat meege
speeld bij deze benoeming. Met name de
Eerste Kamer wilde hij meer zien als een
kamer van experts, de Tweede Kamer zou
daarentegen meer all-round politici moe
ten herbergen. In het voorjaar van 1971
kwam het eindrapport van deze commis
sie uit met opmerkelijke resultaten, waar
van echter nog maar weinig ook realiteit
schijnt te worden.
In 1968 accepteerde mr. Cals de benoe-
V**
1. De vrees van Moskou dat de Volksre
publiek China zal proberen bij de Ara
bieren in de gunst te komen door de
guerrillabewegingen met wapens en in
de Verenigde Naties te steunen.
2. De wens om de guerrillastrijders af te
houden van daden, die voor de Arabi
sche eenheid schadelijk zijn en hun ter
roristische activiteit tegen Israel te be
vorderen.
Op 14 oktober 1966 ’s morgens om half vijf viel het kabinet-Cals. De ministers
Cals, Vondeling en Luns pakken hun tassen.
DEN HAAG. Minister-president
Biesheuvel heeft vanmorgen via de radio
mr. Cals herdacht namens de regering. De
premier zei onder meer: „Wij kunnen ons
moeilijk voorstellen dat de heer Cals niet
meer leeft. Hij was immers een en al
leven, één en al dynamiek en werkkracht.
Met bruisende energie vatte hij de meest
uiteenlopende taken aan, waaronder be
stuurder in het jeugdwerk, voorzitter van
de Raad voor de Kunst, regeringscommis
saris voor de wereldtentoonstelling in
Osaka, curator van de rijksuniversiteit te
Opgegraven. Bij Koets .an de noord
oostelijke oever van hei Meer van Ga-
lilea is een christelijke kerk opgegraven.
De kerk, gebouwd in Griekse stijl, was
gebouwd in het begin van de vijfde eeuw.
In 636 werd het gebouw door Arabische
invallers verwoest
TEHERAN. (Reuter) Irak heeft de
afgelopen paar dagen ongeveer 60.000 Per
zische mannen, vrouwen en kinderen het
land uitgezet, zo heeft de Perzische „Rode
Leeuw en Zon” (Rode Kruis) gisteren
bekendgemaakt.
Een woordvoerder van de Perzische re
gering had tevoren Irak ervan beschul
digd, in de afgelopen dagen tienduizenden
mensen met ongeveer duizend bussen
naar de grens te hebben gebracht en ze
daar aan hun lot te hebben overgelaten
bij vriezend weer.
Het Perzische Rode Kruis heeft opge
roepen tot steun voor de uitgewezenen,
van wie velen in speciale kampen langs
de Perzisch-Iraakse grens worden ver
zorgd.
Irak heeft in het begin van deze maand
de betrekkingen met Perzië verbroken,
nadat Perzische troepen drie kleine eilan
den in de Golf van Perzië hadden bezet.
De betrekkingen tussen beide landen
verslechterden reeds in 1969 in verband
met een geschil over de »<’bof>nvaart in de
monding van de Ruf-»"' n Tigris.
■syWSsV/iV'/S-
