Astronomische
ruzie over
totale zonsverduistering
CONCORDE ZIT WAARNEMERS DWARS
WILLEM
VOGT
3
nslaap.
raping-J
ibriikfl
lerende
6 KW
'el 023-
F
gpfe -:v
p fli
ES
ES
68
0
0
8W
i&H’
PU
I.
i
Nederlands team
IS
Ik- 4
ZATERDAG 23 JUNI
27
1973
(Van onze ruimtevaartmedewerker)
Erbij
Astronomen zijn over het algemeen bedaarde, bezonnen en vrede
lievende mensen die onderling zelden ruzie maken. Hoogstens heb
ben zij verschillen van mening over wetenschappelijke problemen.
Maar thans is er een werkelijk astronomische” ruzie losgebarsten,
en wel naar aanleiding van de totale zonsverduistering die zaterdag
30 juni te zien zal zijn in een 250 km brede strook dwars door
Midden-Afrika.
De tweespalt geldt het observeren van de eclips vanuit een Con
corde, die in de lengte vliegt van die verduisteringsstrook, waarin op
de grond vele waarnemingsposten zijn gevestigd. Die Concorde-
observaties kunnen om verscheidene redenen uniek en belangrijk
zijn, maar de waarnemingen door vele teams van sterrenkundigen
uit de gehele wereld vanuit tijdelijke stations op de grond kunnen er
danig door in de war worden geschopt of onmogelijk gemaakt. Dat
geldt ook voor het werk van het Nederlandse team, dat zijn tenten
heeft opgeslagen in Mauretanië.
TB
llllwj
leuke
ƒ«,-
uelpen
39,
ƒ«.-
23215
Pionieren met de radio
12640
Ide
ian
een je
die je
i korte
t alle
grote
koelkast
ttr. de-
aestraat
266148
Een Nederlands eclips-team onder lei
ding van dr. J. Houtgast van de Utrecht
se universiteit, heeft zich gevestigd by
Atar in het noordwesten van Maureta-
nië, waar de totaliteit rond 11.45 uur
onze tijd plaatsvindt. In dat gebied is de
kans op storende bewolking gering.
De „astronomische ruzie” g aat over
het feit dat sterrekundigen uit Frank-
de Oude Engweg.
WWW
Het contact met de NSF groeit uit tot
Vogts carrière bij de omproep. Als de
NSF noodgedwongen overgaat tot pro
ductie van goedkope ontvangapparaten,
wordt gelijkertijd een schrijnend gemis
een programmazendiers opgemerkt. Wil
men het product aantrekkelijk maken
dan zal de Nederlander meer dan alleen
morse-signalen moeten kunnen ontvan
gen. De overheid verleent d, NSF een
vergunning voor het oprichten van eer
fabriekszender.
Ondertussen is Vogt tot chef verkoop
gebombardeerd en weet bij het leger
e olie-
jr
erenstr.
23929.
Dit is geen bij een muziekstandaard zingende magistraat. maar het voor de micro
foon sprekende Kamerlid Bierema. Links Willem Vogt (1933).
waar hij gaat werken onder de chef van
Indische radio, ir- C. J. de Groot, die
verwoede pogingen onderneemt een
draadloze verbinding met Nederland tot
stand te brengen. Als Vogt in 1920 met
verlof in Nederland is, ontvangt hij een
telegram van ir. De Groot. Daarin wordt
hij geadviseerd contact op te nemen met
ir. Dubois van de Nederlandse Seintoe-
stellenfabriek, als hij tenminste wil luis
teren naar de eerste draadloze signalen
uit Indië, waartoe men op de Meent in
Blaricum een ontvangtoestel staat opge
sneld.
handel als onweerlegbaar feit wordt
aangevoerd. Pas na eerst weinig hoopvol
voorlopende besprekingen bereiken de
omroepen een compromis, dat het ineen
storten van de omroepwereld voorkomt.
Vogt' boek is door zijn overlijden veel
meer geworden dan een 'ezenswaardig
verhaal over hoe het allemaal begon.
Het is het document van een pionier, die
het geluk had in een tjjd te leven, dat er
nog ruimte was voor pionieren- Een
pionier was Vogt. de Plesman-van-de
omroep, zoals AVRO-voorzitter M. J.
Keyzer hem in het voorwoord van het
boek schetst. „Een leven met radio” door
Willem Vogt is een uitgave van uitgeve
rij Semper Agendo B.V. in Apeldoorn.
Bwr' --
gunstig. Op het knooppunt van de gren
zen van Mali, Algerije en Nigeria bij
voorbeeld is de duur 7 minuten en 4
seconden.
In de totaliteitsstrook dwars door Af
rika zijn al vele observatieposten inge
richt door astronomen uit ongeveer 20
landen, die te zamen enige honderden
uiteenlopende waarnemingen zullen ver
richten. Er zal veel dubbel werk worden
gedaan, omdat het mogelijk is dat op
bepaalde punten de weersomstandighe
den tegenwerken, maar elders de om
standigheden gunstig zijn. Zoveel moge
lijk is toch gestreefd naar het vermijden
van onnodige doublures.
effect hebben als ^fatale wolkenvelden,
waardoor optische waarnemingen waar
deloos worden. Dan gaat het voordeel
van zorgvuldig uitgekozen observatie-
plaatsen met geringe kans op bewolking
geheel verloren.
Het is ook vreemd, deze Concorde-
vlucht, wanneer men weet dat van bur-
gerluchtvaartorganisaties en militaire in
stanties van vele landen na veel onder
handelen gedaan is gekregen dat de
verduisteringsgordel vanaf enige tijd
vóór het verschijnsel tot het einde van
de totale verduistering toe vermeden zal
worden, juist om nadelige verschijnselen
te vermijden, die-nïe Concorde in verhe
vigde mate oproept.
De Concorde-ploeg zal het pleit in het
confict wel winnen, maar het staat zo
goed als vast dat de winst van deze
bijzondere waarnemingsoperatie niet op
weegt tegen het verlies aan grondobser-
vaties. Of het zou moeten zijn dat het
over de gehele totaliteitsgordel op de
kritieke momenten bewolkt is. De Con
corde vliegt hoog boven het wolken
dek.
Zonsverduisteringen ontstaan wanneer
de maan precies tussen de zon en de
aarde schuift en daardoor de zonneschijf
bedekt. Het is een toeval dat van de
aarde uit gezien de maan en de zon
vrijwel van schijnbare vergelijke grootte
rijn. Daardoor wordt bij een verduiste
ring of eclips alleen de eigenlijke zonne
schijf afgedekt, maar niet de ijle, maar
extreem hete gas-schil om de eigenlijke
ion, de corona. Deze corona is niet
lichtsterk genoeg om waar te nemen bij
een onbedekte zon, omdat het licht dan
volkomen overstraald wordt door het
licht van de zon zelf. In een kijker met
een rond schijfje de zonneschijf zelf
afdekken helpt ook niet, want de atmos
feer verstrooit het zonlicht zo dat de
corona toch nog onzichtbaar blijft door
de helder blauwe hemel.
Niettemin is die corona wetenschappe
lijk van groot belang, omdat zich daarin
processen afspelen die een beter inzicht
kunnen verschaffen over het mechanis
me van de zon zelf, dus van de verbran
dingsprocessen in een ster. Derhalve is
die corona ook van belang voor prakti-
ache zaken, zoals de aardse energievoor
ziening. Kennen we het verbrandings
proces in de zon nauwkeurig, dan is de
kans groot dat we het op aarde beheerst
kunnen imiteren, d. w. z. een beheerst
kemfusieproces kunnen verwezenlijken.
Dit zou het energieprobleem van de
mensheid tot in lengte van dagen oplos
sen, omdat de grondstoffen voor het
aux,
trassen
2766.
proces menselijkerwijs gesproken onbe
perkt op aarde aanwezig zijn.
Totale zonsverduisteringen zijn altijd
maar in een betrekkelijk smalle strook
op aarde zichtbaar, dit in tegenstelling
tot maansverduisteringen die aan de ge
hele nachtzijde van de aarde waarneem
baar zijn.
Buiten die smalle strook kijkt men
„om de maan heen”, waardoor de corona
niet te voorschijn komt, want zelfs het
geringste sikkeltje „eigenlijke" zon over
straalt dan nog het licht van de corona.
Het is dan ook zo dat de corona ineens
in een fractie van een seconde „te voor
schijn springt” op het moment dat het
laatste restant van de zonneschijf zich
achter de maan verbergt. Het is dan een
aan de buitenrand onregelmatig gevorm
de briljante ring, waarin zich turbulen
ties en stralen voordoen die zelfs met
het blote oog zichtbaar zijn.
Veel verduisteringen zijn nergens op
aarde totaal omdat de maanschijf niet
recht voor de zon komt, vanuit geen
enkel punt op aarde gezien. Andere
zonsverduisteringen zijn niet totaal,
maar ringvormig, omdat de maan dan te
ver van de aarde staat (en dus kleiner
Guus Weitzel, de „ster-reporter" van vroeger, zet een nieuwe plaat op in de studio
aan
rijk, Amerika en Engeland van plan zijn
in de Franse Concorde 001 de totale
verduistering „te volgen” met een snel
heid van tweemaal die van het geluid op
een hoogte van ongeveer 13 kilometer.
Met in het toestel geplaatste waarne-
mingsapparatuur kunnen zij in plaats
van de ruim 7 minuten die elk grondsta
tion ter beschikking heeft, niet minder
dan 80 minuten achtereen observaties
verrichten. Bovendien gebeuren die
waarnemingen zonder storende invloe
den van de onderste 13 kilometer van de
atmosfeer, waar die storingen het
grootst zijn.
Dat experiment in bescheidener
vorm al eerder uitgevoerd lijkt erg
mooi, maar de grondwaarnemers zijn er
bijzonder verstoord over. Er zijn er zelfs
die zeggen dat bij doorgaan van de
vlucht de grondwaarnemingen waarde
loos worden en niet door hoeven te
gaan.
De vlucht van de Concorde zal name
lijk sterke turbulenties teweegbrengen
in de stratosfeer, juist op de kritieke
momenten voor de grondwaamemings-
posten. Bovendien is de kans groot dat
condensstrepen ontstaan die hetzelfde
Totale zonsverduisteringen zijn
teen zeldzaamheid. Zij komen ge-
niddeld eens per anderhalf jaar
'joor. De eerstkomende zijn die
van 30 juni en 24 december van
dit jaar, 20 juni 1974, 29 april en
23 oktober 1976, IS april en 12
oktober 1977, 26 februari en 22
augustus 1979 en 16 februari en 10
augustus 1980. Zij zijn geen van
alle ergens in Europa zichtbaar.
Voor een bepaald willekeurig
punt op aarde, bijvoorbeeld Ne
derland, zijn totale eclipsen wel
zeer zeldzaam. „Wij beleefden de
laatste totale zonsverduistering in
het jaar 1433 en de eerstvolgende
zullen bij ons zichtbaar zijn in
2135 en 2151, dus tweemaal kort
achtereen.
zijn eerste verkoopsucces te boeken; een
order voor vijf mobiele stations. Gesti
muleerd door dat succes stapt Vogt naar
Plesman en verkoopt met al zijn overre
dingskracht de voordelen van draadloze
verbinding tussen vliegtuigen en de
grond. Plesman stapt er pas na een
geslaagd experiment in.
De zender van de NSF levert aan
kranten nieuws en beursberichten via
ontvangtoestellen, waarop op afge
sproken tijden slechts één zender kan
worden ontvangen. Kranten, die zonder
betalen de berichten afnemen, worden
dour medewerker Vaz Dias, meedogen
loos opgespoord. Na ruggespraak met de
abonnees wordt een gefingeerd bericht
gelanceerd, dat prompt door de Stroese
Nieuwsbode wordt overgenomen. De vol
gende dag echter blijkt geen enkele
andere krant het nieuws te hebben
afgedrukt en ontvangt de Stroese
Nieuwsbode een vriendelijk briefje van
Vaz Dias: „Amice. Jij behoort tot de
enkelen, die erin gevlogen zijn. Je kunt
het goedmaken door terstond een abon
nement te nemen op mijn onmisbare
radiodienst. Sans rancune, je De
fabriekszender van de NSF bewijst ook
goede diensten als naar aanleiding van
een dreigende watersnoodramp in Gel
derland verzoeken om hulp worden uit
gezonden.
In 1925 wordt de fabriekszender var
de NSF voortgezet onder de naam Hil-
versumse Draadomroep, die als voorlo
per van de AVRO kan worden be
schouwd. De HDO maakt heel wat reac
ties los: pastoor Perquin sticht de KRC
en ook de NCRV en de VARA komei
van de grond. In 1928 komt uit de HD''
de AVRO voort.
Willem Vogt lardeert zijn rejaas me’
vele anekdotes en schetst ook de grot
problemen die de omroepen hebbe
moeten overwinnen De AVRO met na
me, want in 1930 komt de overheid met
het zendtijdenbesluit, hetgeen voor de
AVRO halvering van de zendtijd bete-
Een bijzonder fraaie opname van de
totale zonsverduistering op 22 septem
ber 1968, vervaardigd door het Institute
d’Astrophysique te Parijs, het instituut
dat thans medewerking verleent aan de
omstreden Concorde-vlucht.
Aangewezen voor proefne
mingen met draadloze telegrafie,
ie genie-telegrafisten Slingerland,
Meurs, Balkenende en Vogt” Die
mededeling in 1906 betekende in
feite het begin van de carrière van
omroeppionier Willem Vogt, die
deze week op 84-jarige leeftijd is
overleden. Juist voor zijn dood ver
scheen van zijn hand het boek „Een
leven met radio” of „de belevenis
sen van een strijdbaar radioman’
Het boek handelt niet alleen over
de loopbaan van Willem Vogt, maar
geeft informatie over het ontstaan
van ons zo bijzondere zuilenstelsel.
Uit het boek^ dat geïllustreerd is
met talloze foto’s lichten we enkele
gegevens aan de band waarvan een
globale indruk van Vogts loopbaan
kan worden opgebouwd.
Willem Vogt ligt in 1906 bij de Genie
In Utrecht, als hij wordt uitverkoren
voor experimenten met draadloze tele
grafie. Als de Indische PTT bij de Genie
aanklopt met een verzoek om assestentie
voor de bemanning van radiostations in
Indië tekent zich de loopbaan van Wil
lem Vogt al af. In 1911 vertrekt Vogt
taar Batavia, waar hij eerst op het
telegraafkantoor Weltevreden wordt ge
stationeerd. Daarna wordt hij de chef
van de radiostations op Timor en Am
bon, waar hij mede ten dienste van
de pers naar buitenlandse zenders
luistert. In Europa woedt de eerste we
reldoorlog en Vogt haalt uit zijn ont
vangtoestel veel nieuws over het verloop
van de strijd.
In 1917 verhuist Vogt naar Bandoeng,
kent. Het leidt tot demonstraties in Den
Haag en een Amsterdams predikant ver
scheurt ten aanschouwe van tweedui
zend mensen op het podium van het
Concertgebouw een foto van minister
Reymer in stukken
Weer wordt de AVRO bedreigd als de
Amsterdamse Kamer van Koophandel de
AVRO voor 7,50 per jaar probeert in te
schrijven in het hand elsregister onder
het motto: de AVRO is een bedrijf. Tot
aan de Hoge Raad wordt het uitgevoch
ten, maar de AVRO verliest. De AVRO
wint wel een gevecht met de fiscus, die
de AVRO personele belasting wil laten
betalen.
Veel dreigender is het verlangen van
minister Lieftinck de omroepen vennoot
schapsbelasting te laten betalen, waarbij
het register van de Kamer van Koop-
lijkt) om de gehele zonneschijf te be
dekken.
De totaliteitsgordel kan maximaal 256
km breed zijn, namelijk in het gunstig-'
ste geval dat de maan dicht bij de aarde
staat en dus zo „groot” mogelijk is. De
lengte van de gebogen totaliteitsgordel
varieert ook door tal van factoren.
De breedte van de strook van totaliteit
is op 30 juni uitzonderlijk groot: ruim
250 km. Dat zelfde is het geval met de
lengte. De totaliteit begint in Brits Guy
ana om 11.55 uur onze tijd en eindigt
om 14.21 uur onze tijd ergens in de
Indische Oceaan. Kort na het begin zal
de eclips ook te zien zijn in Paramaribo,
waar men in dit opzicht gelukkiger is
dan in ons rijksdeel Nederland. Hier
moeten wij tot het jaar 2135 wachten,
voordat we een totale eclips kunnen
zien.
Het verschijnsel van de totaliteit ver
plaatst zich razendsnel: gemiddeld met
ongeveer 36 kilometer per minuut. Op
een willekeurig vast punt in de totali
teitsstrook kan een totale eclips maxi
maal 7 minuten en 28 seconden duren
onder de gunstigste omstandigheden. De
ze omstandigheden zijn 30 juni bijzonder
:ilfcptJ .L- j.1 t)->r
FT x
E'
-
w
