In de put
Half geld
Duiven
HET EINDE VAN DE DYNAMIETEN
Niet gek
V
KL-,.
al.
Veiligheidsinstituut geeft nieuwe cursus
t
al.
i
4
19 7 6
DONDERDAG
2
SEPTEMBER
15
14
3
s
56
0
t
9-
itie.
ar
ONDER REDACTIE VAN KEES TOPS
ER BEGINT LIJN te komen in
de plannen van Bouw-es-wat-an-
ders, de groep onbezoldigde vrij
willigers die al geruime tijd de
krachten bundelt om het geplande
appartementen-hotel van de Zand-
voortse zakenman Nicolaas Bouwes
van het Leidseplein te houden. Niet
alleen nam het planbureau onlangs
de stichtingsvorm aan („dit om de
werkzaamheden te institutionalise
ren, en voor de duidelijkheid naar
buiten toe”), bovendien weet het
zich sinds een kleine week gesteund
door de medewerking van zes ar
chitecten van naam.
KW
z’ vIS
-
I
ft* la
ARTIS
1
architecten in
laait
echt
heel
Ir. Herman Hertzberger: „Ik schaam me een beetje dat ik me niet eerder heb gemeld”.
Een duiker brengt „slurry”-ladingen onder water aan.
Bouw-es-wat-anders brengt
het geweer
van de vraag of Amsterdam nog hotels
nodig heeft - daar houd ik me buiten”.
ting,
lure
Ing. De Raadt: „De cursisten komen
uiteraard voor de receptuur. Die krijgen
ze, maar wij als medewerkers van het
Veiligheidsinstituut voeren daar natuur
lijk direct het begrip veiligheid in op.”
bonden dat daardoor de spreeuwen,
noch de Artis-bewoners, noch de be
planting schade mogen oplopen.
DE HEER DE RAADT haast zich te
zeggen dat die meest recente cursus niet
is bedoeld'om duikers op te leiden. „Al
i besteden we uiteraard wel aandacht aan
duikaspecten". Volgens ing. De Raadt is
er al jarenlang behoefte aan de cursus.
„In Nederland wordt regelmatig onder
water gesprongen en verder zijn er Ne
derlandse duikers in het buitenland op
dit gebied werkzaam”.
Voorbeelden van werken waarbij on
der water wordt gesprongen zijn het
verwijderen van rotsdrempels, het ber-
tigd
3 uw
srfc-
ige-
van
ind.
dér-
igen.
iren-
ara
tas
„HET PLANBUREAU is tot op heden
nooit serieus genomen”, zegt de Amster
damse architect Herman Hertzberger.
„Het is te verwachten dat dat verandert
wanneer 'er bekende namen achter gaan
staan. Dat is de reden waarom ik eraan
meewerk. Daar komt bij dat ik het
persoonlijk erg zou betreuren als daar
een groot hotel kwam te staan, afgezien
UITGANGSPUNT IS dus het plan van
Bouw-es-wat-anders. Hertzberger: „We
maken met elkaar een plan, uitgaande
van hun plan. We gaan dus niet hele
maal overnieuw beginnen. Je kan het zo
zien, dat we wat ruggegraat willen ge
ven aan hun plan. Niet dat dat rugge-
graatloos is, maar met onze iets grotere
ervaring kunnen we ze helpen tot een
beeld te komen. Het eerste dat wij als
adviseurs hebben gezegd, is dat er een
plan moet komen, voor de duidelijkheid.
Dat is nodig, omdat de gemeente anders
zegt: Wat moeten we met al die alterna
tieven, jullie weten zelf niet wat je>
wilt.”
De voor de cursus vergaarde kennis is
een destillatie uit literatuurstudie, eigen
ervaring en uitwisseling van ervaringen
op het internationale congres voor
springtechnieken in Leeds. Op dit vakge
bied is een vrije uitwisseling van kennis
en ervaring, onder meer ook met Duitse
en Oostenrijkse collega’s.
EEN BELANGRIJK onderdeel van de
cursus vormt de kennis van de zogehe
ten schokgolfwerking in water. Wanneer
onder water een lading tot ontploffing
wordt gebracht, gaat daar in radiale
richting een schokgolf vanuit. De belang
rijkste vraag daarbij is, binnen welke
afstand zich geen mensen in het water
mogen bevinden: zo’n schokgolf kan,
wanneer hij door het lichaam gaat,/do
delijk zijn. Door middel van dierenproe
ven in het buitenland heeft men be
paald, wat, bij bepaalde gegevens, de
uitwerking is en aan de hand daarvan is
Dit onder de titel „Amsterdam in de
put’’, dezelfde benaming die is gege
ven aan de expostie over hetzelfde
onderwerp, die nu al in het Histo
risch Museum is te bezichtigen. Het is
dan ook de bedoeling dat de toehoor
ders van drs. Van Regteren Altena
(lector in de middeleeuwse archeolo
gie aan de Universiteit van Amster
dam) na afloop van diens voordracht
met lichtbeelden een kijkje gaan ne
men in de expositieruimte. Voor de
lezing plus bezichtiging van de ten
toonstelling is de normale prijs 1,75
per persoon) verschuldigd. Toegangs
kaarten kan men voor aanstaande
dinsdag bestellen bij het secretariaat
van het museum, Kalverstraat 92 in
Amsterdam.
eraan mee te werken. Zolang er nog niet
helemaal „ja” is gezegd tegen het plan-
Bouwes, hoewel het al bijna te laat is, is
er toch nog wat aan. te doen”.
Een belangrijke doelstelling in de nu
gebundelde aktiviteiten van architecten
en planbureau is volgens Herman Hertz
berger, de gemeenteraad ervan te door
dringen dat het plan-Bouwes niet hei
enige plan voor het Leidseplein is. En
dat de heer Bouwes niet de enige is die
belangstelling heeft voor de grond. Zoals
bekend wordt het initiatief van hei
planbureau ondersteund door het Bouw
fonds Nederlandse Gemeenten, dat al
vast een kredietgarantie van 150.000 op
tafel heeft gelegd om samenwerking mei
de architecten mogelijk te maken.
Niet alleen het planbureau, ook Her
man Hertzberger beschouwt de samen
werking tussen zoveel architecten als
een uitzonderlijke zaak. „Het is een
unieke situatie dat mensen die gewend
zijn alleen te werken, nu met elkaar iets
gaan doen. Dat ze hun zelfstandigheid
opgeven om een gezamenlijk resultaat te
bereiken. De werkwijze wordt ongeveei
zo, dat wij reageren op het al aanwezige
materiaal van het planbureau, dat wij
onze reactie naar het planbureau sturen,
dat daar zijn conclusies weer aan ver
bindt. Het wordt een soort vraag- en
antwoordspel.”
en dreigend geworden, maar de vraag
is hoelang men met deze ingeblikte
afschrikmethode door kan gaan. De
vogels zijn slim genoeg om het be
drog na verloop van tijd te ontdek
ken.
Daar komt bij dat spreeuwen
slechts ten dele standvogels zjn, zodat
een bepaald deel het hele jaar in die
streken doorbrengt waar de dieren
zijn geboren. Daarnaast zijn er mas-
Er zijn nog geen concrete plannen in
die zin dat het wat en het waar precies
vaststaat. „Wel bekend is, dat de nadruk
moet komen te liggen op een voetgan
gers- en ontmoetingsfunctie. En over
wat er verder precies in komt moert nog
overleg worden gepleegd. In het alge
meen moet dat deel van het plein een
veelzijdiger, veelkleuriger bestemming
krijgen dan-alleen een hotel”.
gen van scheepswrakken, het maken van
sleuven voor pijpleidingen en voorts ve
lerlei „off-shore”-activiteiten waarbij
springstoffen niet kunnen worden ge
mist. In totaal zijn er naar schatting
honderd Nederlanders die zich met dit
werk bezighouden.
DE SITUATIE is bekend. Het plan-
Bouwes behelst een groot appartemen
tenhotel met daarbij onder meer een
parkeergarage en winkels. De tegenstan
ders van dat plan, vertegenwoordigd
door het planbureau Bouw-es-wat-an-
ders, willen op het nieuw te bebouwen
gevangenisterrein de culturele en uit-
gaanssfeer van het Leidseplein handha
ven. Zij denken dus eerder aan bestem
mingen als een theatertje, een creatief
centrum, het muziekcentrum (Paradiso),
openbaar groen, cafeetjes en woningen.
Hoe denken de architecten daarover?
Herman Hertzberger kan zich ermee
verenigen. „Ais daar een groot hotel
komt, dan krijg je wat de ecologen een
monocultuur noemen. Dan overheerst er
een soort bezoekers, een soort aktivitei
ten. Dat kan je zo bekijken. Ga maar
eens naar een groot hotel en kijk maai
eens wat je ziet. Dat zijn alleen maar
mensen die er iets te maken hebben. Als
je daar even stilstaat dan komt er
vrijwel onmiddellijk iemand naar je toe
om te vragen: Wat wenst u?
„Daarom ben ik erg angstig voor' dat
hotel-plan. Begrijp me goed, ik ben niet
tegen de architectuur, ik ben tegen de
uitgangspunten. Het gaat om stedebouw-
kundige argumenten. Het Leidseplein is
een heel belangrijk punt in de stad. Het
is van oudsher een stukje omheind ge
bied. En het gevangenisterrein zou een
unieke toevoeging kunnen zijn aan dat
pleinachtige gebied (het is geen
plein) dat het Leidseplein is”.
Een geheel andere soort veiligheid wordt
daarbij niet uit het oog verlo en. Dit is
de veiligheid die ervoor moet' zorgen dat
een cursist de vergaarde kennis niet gaat
gebruiken om er in zijn vrije avonduren
muren van bankkluizen mee op te bla
zen. Er is dan ook een vorm van ballo
tage aan dg deelname verbonden.
De heer De Raadt: „De kandidaten
moeten in het bezit zijn van een zogehe
ten „Verklaring van goed gedrag”, die ze
bij het gemeentehuis kunnen afhalen. Er
wordt onderzocht of een cursist met de
politie in a.anraking is geweest. U moet
bedenken dat hem namelijk in de cursus
wordt geleerd bijvoorbeeld een thermi
sche lans om te gaan en die mag hij
natuurlijk niet ten eigen gerieve gaan
gebruiken”. De ballotageprocedure is in
gesteld in overleg met Justitie. De Ar
beidsinspectie kan na de cursus de men
sen automatisch volgen omdat die voor
ieder karwei een springplan in moet
dienen.
IN 1914 IS ER eens een handboek
over springstoffen verschenen en daarna
nooit meer. Het gevolg: ieder volgde zijn
eigen manier, wat niet alleen duur was
maar vooral onveilig. Het is dan ook
niet verwonderlijk dat de cursus Spring-
meester, voor het eerst in 1973, werd (en
wordt) gegeven in het in de Amsterdam
se Hobbemastraat gevestigde veiligheids
instituut. Daar ook start men 1 oktober
de voor Nederland gloednieuwe cursus
„Springmeester onder water”.
Hoofddocent ing. B. de Raadt, tech
nisch hoofdambtenaar voor Bijzondere
Diensten 10e district Arbeidsinspectie,
vertelt over het werken met springstof
fen onder water en over de voorgeschie
denis van de cursus. „Die allereerste
cursus Springmeester is ontstaan uit de
wens van aannemers aan de Arbeidsin
spectie om voorschriften te geven voor
het werken met springstoffen. En het
logische gevolg was dat er een cursus
zou moeten worden gegeven. Die startte
in 1973 en was samengesteld in samen
werking met de Babex (bond van aanne
mers die werken met explosieven), het
TNO en het Staatstoezicht op de mijnen.
Vervolgens begonnen we met de cursus
„Veilig werken met springstoffen” met
de aanvullende cursussen „Gebouwen en
-■ hoge bouwwerken”, „Open groeven” en
nu dan „Onder water”.”
den zo’n 25.000 verwilderde duiven
boven Mokum rondfladderen) zijn,
dat de duivenpoep dakgoten verstopt
en tevens vensterbanken en moeders
wasje bevuilt.
Volgens de sanitaire afdeling van
de geneeskundige dienst echter, is een
ernstiger bezwaar dat de dieren zijn
besmet met luizen en mijten, die voor
de gezondheid van de mensen nadeli
ge gevolgen kunnen hebben. Voorts
kunnen zij paratyfus en tuberculose
verspreiden. Volgens de sanitaire
dienst is het aantal duiven zo snel
gegroeid, onder invloed van de hoge
temperaturen in de afgelopen jaren.
Vrijwel het gehele jaar nestelen de
duiven nu en produceren zij eieren.
Zoals bekend worden regelmatig
duiven gevangen en afgemaakt. De
laatste twee en een half jaar zijn er
zodoende bijna 10.000 vogels gesneu
veld. De andere .methode om het
duivenbestand aan banden te leggen,
is de pil, die de duiven gelijk met
maïskorrels wordt gevoerd. Deze truc
heeft evenwel weinig kans van slagen
zolang toeristen en Amsterdammers
de beesten blijven vetmesten. „Als zij
hun buik al rond hebben voordat wij
met ons voer komen, zijn zij moeilijk
te lokken”, zo stelt de sanitaire 'dienst
machteloos vast.
een formule samengesteld met inge
bouwde veiligheidsfactor. Duikers heb
ben bovendien een formule tot hun
beschikking waarmee ze hetzelfde resul
taat snel uit het hoofd kunnen uitreke
nen.
Volgens ing. De Raadt zal het gebruik
van springstoffen zich nog sterk uitbrei
den. Een belangrijke ontdekking dien
aangaande is die van zogenoemde
„slurry” een springstof die naar ver
wachting de dynamieten geheel zal ver
dringen. De chemische samenstelling
daarvan bant de nadelen van nitroglyce
rine (dat in dynamiet zit) uit en een
resultaat daarvan is dat slurry, wanneer
het op het verkeerde moment ontvlamt
nog te blussen is. Met nog andere voor
delen, aanleiding voor ing. De Raadt om
een artikel in „De Veiligheid” (een uit
gave van het Veiligheidsinstituut) de
pakkende kop „De laatste dagen van de
dynamieten” mee te geven.
EN OVER VOGELS GESPROKEN:
Niet alleen Artis heeft last van grote
hoeveelheden ongewenste vogels. Ver
schillende buurten klagen over de
overlast die welig tierende, verwil
derde duiven, ondanks bestrijding
met vangnet en geboortebeperking
middels de pil, veroorzaken. Prakti
sche bezwaren van het wat uit de
hand gelopen duivenbestand (er zou-
VERDERE TOELATINGSEISEN tot
de c ursus zijn een LTS-opleiding (ge
wenst) een minimum leeftijd van 21
jaar en „een zodanige lichamelijk en
geestelijke toestand, dat men voldoende
in staat is, de aan het werken met
springstoffen verbonden gevaren te
voorkomen”. Hoe wordt die geestelijke
toestand beoordeeld? De heer De Raadt:
„We ontmoeten de mensen pas op de
cursus. Voordien hebben we alleen de
inschrijvingen gezien. In de cursus merk
je wel of iemand vreemd reageert en
dan kan je het geval altijd nog voorleg
gen aan de begeleidingscommissie, die de
cursus bewaakt en tevens als ballotage
commissie optreedt”. Een psychologische
test wordt de asplrant-cursisten niet af
genomen, onder meer in verband met
het vrijwillige karakter van de cursus.
WERKEN MET SPRINGSTOFFEN,
met dynamiet bijvoorbeeld, is niet van
gevaar ontbloot. Dat weet iedereen.
Sterker: als er een fout bij wordt ge
maakt,. dan is dat doorgaans dodelijk.
Ook dat is algemeen bekend. Des te
merkwaardiger is het dat, terwijl op
menig arbeidsterrein stringente normen
en voorschriften dienen te worden opge
volgd, dat tot voor drie j aar niet of
nauwelijks het geval was bij de aanne
mers die met springstoffen werken.
SPREEUWEN ZIJN NIET GEK, zo
stelt Artis tot haar grote ergernis
vast. Dat zit zo. Behalve vele vaste
klanten, zoals reigers, meeuwen en
mussen, strijken de laatste weken
iedere avond ettelijke duizenden an
dere, niet betalende bezoekers neer.
Spreeuwen. Op zich geen ramp, ware
het niet dat de gigantische meute
gevleugelde vrienden een even gigan
tische hoeveelheid visitekaartjes ach
terlaat. Poep dus. De bijtende uit
werpselen vormen nu een ware be
dreiging voor de Artis-beplanting, te
meer daar ze bij gebrek aan regen
niet tijdig worden weggespoeld. De
eerste struiken zijn al onder vuilig
heid bezweken.
Wat nu? Het personeel van Artis -
ook niet gek - probeert sinds kort de
onzindelijke kwetteraars in de maling
te nemen. In een poging de voor
zonsondergang arriverende spreeu
wenwolk in de meest letterlijke zin
om de tuin te leiden, laat men door
middel van een geluidsbandje plus
versterkers geluiden van in angst
verkerende spreeuwen door de tuin
schallen. Tot op heden is hét resul
taat redelijk: de wolk is minder dik
DE FINANCIëLE KANT van de zaak.
Duidelijk is dat het plan van Bouwe?
veel vierkante meters aan rendabele op
pervlakte oplevert. „Dat is ook leuk vooi
het huishoudboekje van Amsterdam”,
stelt Hertzberger vast. „Maar als Am
sterdam dat aspect steeds zou latei»
overheersen, dan is het moment nabij
dat er in het geheel geen huis meer
hoeft te worden gehouden. Het is dus»
een economische denkfout. Het zou voor
mij dan ook een enorme teleurstelling
zijn als de stad open en bloot een
beslissing zou nemen die slechts beoog*
het huishoudboekje te spekken.
„Aan de andere kant vind ik wel, dat
we met beide benen op de grond moeten
blijven staan en moeten beseffen dat dit
gebied iets moet opbrengen. Daar is geen
bezwaar tegen. Het mag wat opbrengen
maar het moet niet zo zijn dat het in de
eerste plaats uitgemolken moet worden
Het zal duidelijk zijn dat ons plan
minder zal opbrengen dan dat van Bou
wes. Maar leuke dingen zijn dan ook
meestal niet commercieel.”
Voorlopig echter is het eerste oog
merk, de raad met de neus op het feit te
drukken dat het plan-Bouwes niet het
enige is. „Allereerst”, aldus Hertzberger,
„moeten die mensen worden wakker ge
maakt voor de grotere mogelijkheden.
En voor het idee dat aan het Leidseplein
geen molog-achtige bestemming van mo
nocultuur moet worden gegeven, maar
een meer toegankelijke bestemming. Zo
dra de gemeenteraad daar gevoelig voor
is gemaakt, dan is het eerste doel be
reikt”.
sale aantallen die zich, alvorens voor
de winter weg te trekken, tot de
bekende luidruchtige spreeuwenwol
ken verzamelen. Om deze reden zal
het Artis-personeel misschien tot diep
in de herfst elke avond paraat moe
ten zijn om tenminste een déél ven
de vliegende vervuilers kwijt te ra
ken. Tenzij er een meer effectieve
afweermethode wordt gevonden,
waaraan de voorwaarde wordt ver
ing. B. de Raadt bezig met het doormeten van een onsteker tijdens instructies die hij
heeft gegeven in Suriname.
OVER ARTIS GESPROKEN:
Koopjesjagers kunnen deze septem
bermaand weer smullen. Voor de
halve toegangsprijs is de tuin te be
zichtigen. Dat wil zeggen, dat volwas
senen voor een bezoek maar drie
gulden hoeven naar te tellen; voor
kinderen van drie tot en met veertien
jaar betaalt men daar weer de helft
van.
HET AMSTERDAMS Historisch
Museum heeft voor de komende
maanden een serie lezingen op het
programma gezet. Eerste spreker in
de reeks is drs. H. H. van Regteren
Altena, die op dinsdagavond 21 sep
tember zijn licht Iaat schijnen op
gedane opgravingen bij het Damrak.
ALDO VAN EIJCK. Herman Hertz
berger, Frank van Klingeren. Henk
Klunder. Jan Rietveld en Jan Verster.
Het zijn niet de eersten de besten, die
zich bereid hebben verklaard, samen
met het planbureau concrete voorstellen
en plannen voor het gevangenisterrein
aan het Leidseplein te maken en uit te
werken. De gemeenteraad, die uiterlijk
januari 1977 zal moeten beslissen over
een voordracht tot erfpachtsuitgifte van
de grond aan Bouwes, mag eruit aflei
den dat het de kersverse stichting ernst
is. Daartoe wordt nu - met de architec
ten - een plan opgesteld dat in de plaats
komt voor de vele alternatieven die
Bouw-es-wat-anders tot nu hoe heeft ge
presenteerd.
DAT ZICH PLOTSELING een
gezelschap gerenommeerde architecten
bij het planbureau heeft aangemeld, is
het gevolg van een verzoek van het
planbureau zélf. Herman Hertzberger:
„Bouw-es-wat-anders heeft zich met een
piijzenswaardige energie op deze zaak
gestort. Eigenlijk voel ik me een beetje
schuldig, dat ik niet eerder heb besloten
5
