i:
W
R
IS
KJ
door Chriet Titulaer
De televisiesatelliet
Voordelen
Over de grenzen
Nadelen
Omroepbestel
De toekomst
i2 eigen
n. Deze
j bevat:
Ken met
voonka-
en twee
is voor-
lagprijs
erende
merging
de Z-
ft deze
niehout
iwapp.,
t ligbad
Prijs
Eén van de belangrijkste argumenten om
ruimtevaart te verdedigen, is het bestaan van
communicatiesatellieten. Vanaf de lancering
van de eerste kunstmaan is het duidelijk ge
weest dat de ruimte gebruikt zou kunnen wor
den om de communicatie op aarde te verbete
ren. Het principe is vrij eenvoudig: met een
steunzender kunnen we op aarde bereiken dat
een programma over enige afstand wordt door
gegeven. Hoe hoger de steunzender is, des te
verder het bereik. Een kunstmaan kan ook
worden gebruikt als een heel hoge steunzen
der. Dit betekent dat we een programma dat we
via een kunstmaan kunnen doorgeven, vele
duizenden kilometers verder op de aardbol
kunnen brengen.
embad.
tig ge-
o.a. z’n
(42 m2),
dkamer
k.k.
In Hilversum zit een aantal mensen al maandenlang wat onrustig op hun stoel te
schuiven. Het zijn de topfiguren binnen de Nederlandse omroep. Ze vrezen de komst
van de televisiesatelliet, omdat ze denken dat deze wel eens een tijdbom zou kunnen
zijn onder ons omroepbestel.
De komst van de satelliet betekent namelijk dat de gemiddelde Nederlandse
televisiekijker enkele tientallen kanalen zal kunnen ontvangen. De omroepen krijgen
dan veel meer concurrentie uit het buitenland dan nu al het geval is en dat zou wel
eens kunnen betekenen dat niet alleen de kijker, maar ook de adverteerder meer
afstemt op zenders van buiten onze landsgrenzen dan op zenders die vanuit
Hilversum worden gevoed.
In onderstaand artikel zet onze wetenschapsmedewerker Chriet Titulaer uiteen hoe
de televisiesatelliet precies werkt, wat de voor- en nadelen ervan zijn en wat de invloed
kan zijn op ons bestel. Voorts komen de praktische uitvoering, de financiering en de
mogelijkheden tot piraterij aan bod. De opmars van de satelliet is niet meer te stuiten;
de toekomst is begonnen.
v:
RM
r
Televisiesatelliet in opmars
jNBMJ
Ook Nederland doet mee aan deze organisatie.
zullen worden gebruikt om ook de programma’s
lietcommunicatie in het Friese plaatsje Burum. In
dat plaatsje staan twee schotelvormige antennes,
elk met een middellijn van ongeveer 25 meter. Eén
van die antennes is gericht op een geostationaire
satelliet, ergens boven de Atlantische Oceaan.
Met deze satelliet wordt het merendeel van de
telefoongesprekken tussen Nederland en Amerika
gevoerd. Als u 09 draait en vervolgens een 1, hebt u
verbinding met die satelliet. Vanuit deze code kunt
u verder automatisch een willekeurige abonnee
kiezen, in bijvoorbeeld de Verenigde Staten. De
tweede antenne is gericht op een kunstmaan boven
de Indische Oceaan. Met deze kunstmaan wordt
contact gelegd met de landen van het Verre-Oosten.
De belangstelling voor kunstmanen in een geosta
tionaire baan is zó groot geworden, dat er een waar
parelsnoer van geostationaire satellieten om de
aarde ontstaat. Op dit ogenblik bevinden zich vele
tientallen satellieten in die baan.
t van één
ontvangst-
van de televisiesatellieten te distribueren. Kabel
netten bieden daarom aan abonnees een groot
voordeel: ze hoeven immers met de komst van de
televisiesatelliet geen nieuwe antenne te kopen.
In feite is de opmars van de televisiesatelliet
daarom een duidelijk argument voor kabeltelevisie.
De abonnees krijgen extra programma’s aangebo
den, zonder dat dit werkelijk noemenswaardige
kosten met zich meebrengt. De kabeltelevisie zal de
komst van de televisiesatelliet daarom gebruiken
als argument om ook in minder dichtbevolkte ge
bieden een kabelnet te gaan aanleggen.
Een ander voordeel dat televisiesatellieten bieden
is, dat zij het bestaande landnet vrijlaten voor
regionale uitzendingen. In Nederland wordt er
steeds meer gesproken over regionale radio- en
televisieprogramma’s en er wordt druk mee geëx
perimenteerd. Een Nederlandse televisiesatelliet
zou het bestaande zenderpark volledig vrij kunnen
maken voor dit soort regionale programma’s.
Een televisiebeeld, opgevangen op de Technische Hoge
school in Delft en afkomstig van een geostationaire satelliet
die een uitzending verzorgde in de richting van India. We
zien dat er zeer ver bulten het gebied waarvoor de
uitzending is bestemd signalen kunnen worden opgevan
gen (foto TH. Delft).
Een televisiesatelliet bestrijkt een ovaalvormig gebied op
de landkaart. Op deze tekening zijn een aantal gebieden
aangegeven die vanuit een geostationaire baan gericht
bestreken kunnen worden. We zien dat er nogal wat
televisiesignalen op Nederland worden „gemorst". Als we
genoegen nemen met een iets mindere kwaliteit, kunnen al
deze gebieden nog iets groter worden gemaakt, zodat er
nog veel meer in Nederland opgevangen kan worden
(tekening ESA).
Duitsland, België, Frankrijk en Engeland met satel
lieten gaan verzorgen, op te vangen.
Dit overlappen heeft betrekking op een perfecte
kwaliteit van het signaal. Een signaal wordt echter
langzaam zwakker en dat betekent dat als we iets
grotere antennes gebruiken of tevreden zijn met
een iets slechtere kwaliteit, dit overlappen een veel
groter effect gaat hebben. We zouden in staat
kunnen zijn ook de signalen van programma’s die
bestemd zijn voor landen als Zwitserland of Dene
marken, hier op te vangen.
CTS, een experimentele telecommunicatiesatelliet
van Amerika en Canada, die wordt gebruikt voor
uitzendingen die met kleine antennes opgevangen
kunnen worden. De CTS is een voorloper van een
televisiesatelliet (foto SPAR) (geheel links).
uime
19.63.
iden,
imer,
ir, 2e
ibbel
nter-
gas.
n en
(lig-
jren
In feite is het een beetje vreemd dat we ook in
Nederland denken aan televisiesatellieten, omdat
we een uitstekend landnet van zenders en steunzen-
ders hebben. Het net dat wij hebben, is zelfs bere
kend op de komst van een derde kanaal. Plannen
voor het gebruik van dat derde kanaal worden op
het ogenblik volop gemaakt.
Technisch is het echter zo dat het derde kanaal
ook meteen het maximum betekent: ook in de verre
toekomst hebben we geen mogelijkheid een vierde
kanaal in Nederland te gaan aanleggen. Televisie-
satellieten voegen echter vijf nieuwe kanalen aan
deze mogelijkheden toe. Op een conferentie in
Genève is uitgemaakt dat ieder land ter wereld de
beschikking zal krijgen over vijf televisiekanalen
die via satellieten verzorgd kunnen worden. Die vijf
kanalen kunnen worden gebruikt voor vijf verschil
lende televisieprogramma’s of bijvoorbeeld voor
vier televisieprogramma’s en het vijfde kanaal voor
acht radioprogramma’s.
Met een televisiesatelliet kunnen we in elk geval
de volgende voordelen bereiken: in de eerste plaats
zijn alle steunzenders overbodig geworden. Eén
televisiesatelliet is voldoende om heel Nederland te
bestrijken. Eén televisiesatelliet is zelfs voldoende
om een veel groter gebied, mogelijk zelfs heel
Europa, te bestrijken. Vooral in bergachtige gebie
den is dit een groot voordeel. Als er nog geen
bestaand landnet is, is een televisiesatelliet een heel
goedkope mogelijkheid om een eigen televisienet
werk in het land aan te leggen. Een tweede voordeel
is dat de kwaliteit van de uitzendingen verbeterd
kan worden. Omdat de uitzendingen vanuit de
ruimte plaatsvinden, zal er minder storing zijn.
Een derde voordeel is dat televisiesatellieten een
goedkopere zendmogelijkheid bieden. Een satelliet
kost rond honderd miljoen gulden, een lancering
zestig miljoen gulden. Een satelliet is nu berekend
op een levensduur van zeven jaar. Per jaar zou er
dus ruim twintig miljoen gulden moeten worden
afgeschreven.
Aangezien één satelliet vijf kanalen kan verzor
gen, bedragen de vaste kosten vier miljoen gulden
per jaar. Bij die kosten komt dan nog het bedrag
dat nodig is om een grondstation te onderhouden en
een satelliet te voeden met programma’s. Verschil
lende berekeningen hebben uitgewezen dat een
satellietkanaal ongeveer vijftien miljoen gulden per
jaar gaat kosten. In kleine landen is een landnet
zeker niet duurder. In Nederland bedragen de
kosten van één zender op dit ogenblik zelfs minder
dan dat bedrag. In grote landen is een televisiesatel
liet echter erg veel goedkoper dan een landnet.
>ning.
ter-
-gas.
t pla-
eet-
>ggia,
laap-
itafel,
berg-
rden.
jude.
met
gas.
.met
iers,
igen
10,16
gen
□or-
•ilet,
inkl.
itie-
ien.
Een televisiesatelliet kan zo worden gebouwd dat
hij programma’s uitzendt naar een bepaald gebied.
Zo’n gebied is op de landkaart ovaal van vorm.
Omdat de landen niet dezelfde ovaalvormige be
grenzingen hebben, zal er steeds wat worden
„overlapt”. Een deel van het signaal komt buiten de
landsgrenzen terecht en kan door anderen worden
opgevangen. Op die manier zullen we in Nederland
in staat zijn om ook de televisie-uitzendingen die
per-
trok-
erre:
erne
aap-
/lizo-
00,-.
Er zijn ook nadelen verbonden aan de komst van
I
i nrWl nen kan ook televisiePr°grarnrrla worden
overgeseind.
Onze PTT heeft een eigen grondstation voor satel-
Een heel bijzondere in het scala van banen die
ruimtevaartuigen beschrijven, is de geostationaire
baan. Dit is een baan op 36.000 km boven de aarde,
ze is cirkelvormig en loopt precies boven de eve
naar. Het bijzondere van zo’n baan is dat de kunst
maan die haar beschrijft, er 24 uur over doet om
één keer rond de aarde te gaan. Verreweg de
meeste kunstmanen bevinden zich in een lagere
baan. Die lagere baan houdt tevens in dat het veel
korter duurt om één keer rond de aarde te wente
len: Skylab bijvoorbeeld draaide één keer in de 89
minuten om de aarde voordat het ruimtelaboratori-
um op 11 juli 1979 in de atmosfeer van de aarde
verbrandde.
Omdat de aarde ook één keer in de 24 uur om
haar eigen as draait, betekent dit dat een kunst
maan in een geostationaire baan stil hangt ten
opzichte van de aarde. Een geostationaire kunst
maan kan daarom worden beschouwd als het topje
van een heel hoge (steun)zender, maar dan zonder
paal.
In principe kunnen we de helft van de aarde met
één geostationaire satelliet overzien. In de praktijk
wordt de kwaliteit van het signaal vlakbij de rand
van het gebied dat wordt bestreken, zó slecht dat
het daar niet bruikbaar is. We kunnen echter met
drie van deze geostationaire satellieten, die op
'gelijke afstanden van elkaar in die baan zijn ver
spreid, de hele aarde overzien.
Van geostationaire kunstmanen wordt volop ge
bruik gemaakt voor het distribueren van televisie
uitzendingen over de hele wereld en ook voor het
overbrengen van telefoongesprekken van het ene
continent naar het andere.
De organisatie die over de hele wereld zorgt voor
het totstandkomen van communicatie via de ruim
te, heet Intelsat Deze organisatie beschikt op dit
moment over enkele tientallen kunstmanen, die
samen een capaciteit hebben van meer dan 100.000
telefoonlijnen. Met enkele honderden van deze lij
nen
OTS, een experimentele Europese telecommunica
tiesatelliet. De OTS zal over enkele jaren worden
opgevolgd door een nieuwe generatie Europese
communicatiesatellieten (foto Fokker) (foto hier
naast).
De televisiesatelliet. Dit is een Duits ontwerp voor een
televisiesatelliet die in 1983 in de ruimte zou kunnen zijn
(foto MSB).
n
Ieder land kan in principe vijf televisiekanalen
via satellieten gaan verzorgen. Nederland zou, als
alles gaat zoals nu is voorzien, de volgende pro
gramma’s kunnen ontvangen: België, Duitsland,
Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland, en Luxem
burg. Deze zes landen hebben namelijk dezelfde
positie toegewezen gekregen als Nederland in de al
genoemde geostationaire baan. Die positie is 19
graden westerlengte. Dat wil zeggen dat een Neder
landse satelliet op 19 graden westerlengte pal boven
de evenaar op 36.000 km hoogte gebracht kan
worden.
Het is geen probleem dat er nog zes landen in
diezelfde positie zitten; de afstanden van de satellie
ten ten opzichte van elkaar zullen zo groot zijn dat
botsingen zijn uitgesloten. Al deze landen kunnen
we daarom gaan ontvangen met één schotelvormi
ge antenne die op dat bepaalde punt is gericht. We
kunnen gemakkelijk uitrekenen dat zo’n antenne in
ongeveer zuidelijke richting zou moeten wijzen,
naar een punt op 27 graden boven de horizon.
In theorie is het mogelijk om, als al deze landen
hun volle capaciteit gaan gebruiken, 7x5 is 35
televisiekanalen met één parabolische antenne te
gaan ontvangen. Het hoeft overigens daar niet mee
op te houden, want met een tweede antenne kunnen
we programma’s van andere landen, zoals Enge
land en de Scandinavische landen, gaan ontvangen.
Het is daarom niet overdreven te zeggen dat we in
de toekomst (we denken dan aan een periode over
tien jaar) zo’n veertig programma’s in Nederland
kunnen ontvangen. Voorwaarde daarvoor is dat
alle landen hun capaciteit van vijf kanalen inder
daad zullen gaan gebruiken Een belangrijke hin
derpaal om dat inderdaad te gaan doen, zal overi
gens de financiering zijn: wie gaat het maken van
deze programma’s betalen?
Een deel van de financiering zal opgebracht kun
nen worden uit reclamegelden. Ook televisiesatel
lieten kunnen worden gebruikt om STER-reclame
vanuit de ruimte te gaan verzorgen. Het ziet er nu
naar uit dat als Nederland niet snel zorgt dat het
zelf een regeling treft voor het vullen van deze
satellietkanalen, dat andere landen dat gaan doen.
Met name Luxemburg wordt genoemd als een
kandidaat voor het verzorgen van televisie-uitzen
dingen vanuit de ruimte, gericht op Nederland.
Luxemburg zou Nederlandse adverteerders kun
nen aantrekken en televisieprogramma’s met Ne
derlandse reclameboodschappen speciaal op Ne
derland kunnen richten. Luxemburg ontkent offici
eel dat het hiermee bezig is, maar een stroom van
berichten bewijst duidelijk het tegendeel.
De komst van de televisiesatelliet is zeker bedrei
gend voor de Nederlandse omroep. Met de komst
van die satelliet zal de concurrentie zo sterk toene
men, dat het voor de Nederlandse omroepen moei
lijk wordt om hun eigen identiteit te bewijzen. Als
de gemiddelde Nederlander over tien jaar de keuze
heeft uit 40 televisiekanalen waarvan bijvoorbeeld
vier Nederlandse, dan zal het minder vaak voorko
men dat zonder meer voor de Nederlandse uitzen
ding wordt gekozen.
Er doemen overigens heel andere mogelijkheden
op. Zo is het mogelijk om één beelduitzending over
heel Europa te verzorgen, waarbij in ieder land in
de eigen taal een commentaar te beluisteren is.
Technisch is zo’n Europese uitzending met toch per
land een eigen karakter, goed te realiseren. De
vraag of zoiets gerealiseerd zal worden is eerder
een politieke: het nieuwgekozen Europese Parle
ment mag in dit opzicht bewijzen wat het waard is.
In het verleden hebben we zowel op het gebied
van radio als van televisie, de uitzendingen van
piraten meegemaakt. Nadat deze piraten een aantal
jaren hun gang waren gegaan, werd de wetgeving
aangepast aan de nieuwe situatie. De dreigende
mogelijkheid van het verzorgen van uitzendingen
vanuit de ruimte roept opnieuw de mogelijkheid op
piraterij te gaan bedrijven.
Onze wetgeving voorziet nog niet in deze moge
lijkheid. Zolang dit gat in de wetgeving bestaat,
zullen piraten de mogelijkheid hebben om vanuit
de ruimte eigen uitzendingen te gaan verzorgen.
Radio Luxemburg lijkt, zoals gezegd, een aangewe
zen kandidaat voor deze vorm van piraterij.
Het lijkt wellicht futuristisch om nu te praten
over televisiesatellieten. Toch is de komst van deze
satelliet heel dichtbij. In de Verenigde Staten zijn er
al experimentele uitzendingen geweest en Japan
heeft op dit ogenblik al een eigen televisiesatelliet,
de GS. China heeft tien televisiesatellieten besteld
in Duitsland.
Een aantal landen, waaronder een combinatie
van Scandinavische landen, onderzoekt wie het
beste een televisiesatelliet voor hen kan bouwen.
Een aantal Arabische landen en enkele Europese
landen overwegen om snel met een eigen televisie
satelliet te komen. Waarschijnlijk zullen Duitsland
en Frankrijk in 1984 al uitzendingen verzorgen met
behulp van een televisiesatelliet. Momenteel wordt
onderzocht of ze dit samen zullen doen of dat beide
landen hun eigen weg zullen gaan.
Voordat deze plannen definitief werden, heeft de
Europeese ruimte-organisatie ESA plannen ge
maakt voor een Europese televisiesatelliet. De be
sluiteloosheid van de Europese landen heeft Duits
land en Frankrijk er echter toe gebracht niet te
wachten op de Europese plannen, maar hun eigen
weg te gaan.
Lanceermogelijkheden zullen er volop zijn in de
nabije toekomst. Hoewel de Amerikaanse Space
Shuttle vertraagd is, is het waarschijnlijk dat. het
toestel vanaf het voorjaar van 1980 beschikbaar is
voor het uitvoeren van commerciële vluchten in de
ruimte. In principe kan iedereen een complete
Space-Shuttlevlucht reserveren en zo eigen satellie
ten in de ruimte brengen. De Europese raket Ariane
zal nog in dit jaar een eerste vlucht maken. Ook de
Ariane is geschikt om televisiesatellieten te lan
ceren.
Bij dit alles zouden we kunnen opmerken dat
Nederland in feite niet staat te wachten op de komst
van een televisiesatelliet Dit is zeker waar. De
situatie zal echter zijn, dat andere landen om ons
heen wel gaan beginnen. De ervaring leert dat de
Nederlandse kijker dan de mogelijkheid zal willen
hebben om ook die programma’s op zijn eigen
toestel te ontvangen.
Dit betekent dat niet alleen individuele televisie
kijkers in ons land, maar ook exploitanten van
centrale antenne-inrichtingen en kabelnetten, zul
len komen met antennes waarmee zij een satelliet-
programma kunnen opvangen. Op die manier
wordt Nederland ook zonder Nederlandse televisie
satelliet geschikt gemaakt voor de ontvangst van
programma’s van televisiesatellieten.
Het argument dat een Nederlandse televisiesatel
liet niet gelanceerd moet worden omdat dan ieder
een verplicht wordt zo’n antenne te kopen, gaat
daarom niet op. De situatie zal omgekeerd zijn. De
antennes zullen er komen om buitenlandse zenders
op te vangen, daarna kan een Nederlandse televi
siesatelliet de zo gecreëerde mogelijkheid verder
gaan gebruiken. De opmars van de televisiesatelliet
is niet te stuiten.
televisiesatellieten. Eén nadeel is dat de individuele
kijker zelf een nieuwe antenne en een stukje elek
tronica om het signaal dat via de antenne binnen
komt geschikt te maken voor het tv-toestel, moet
kopen. Volgens Philips zal bij massaproduktie de
antenne en dat apparaat samen ongeveer duizend
gulden gaan kosten. Bezitters van een aansluiting
op kabeltelevisie of centrale antenne-inrichtingen
zullen deze kosten niet hoeven te maken, daar zal de
ontvangst van de beelden van de televisiesatelliet
centraal worden geregeld.
Een ander nadeel is dat de antenne steeds in een
vaste richting moet staan. De antenne is gericht op
het punt 27 graden boven de horizon. Dat is niet zo
heel veel. Dit betekent dat hoge gebouwen een
goede ontvangst in de weg kunnen staan, als deze
hoge gebouwen in de stralengang van de antenne
staan. Omdat de antennepositie vast is, betekent dit
ook dat het moeilijk zal zijn radio-uitzendingen uit
de ruimte op een autoradio op te vangen. Een
antenne zou dan immers niet steeds op hetzelfde
punt gericht kunnen zijn. Dit soort problemen zal
technisch gezien overigens ongetwijfeld oplosbaar
zijn.
sss’^
De veelbesproken televisiesatelliet onderscheidt
zich van de bestaande communicatiesatellieten,
doordat hij in staat is direct uitzendingen naar de
kijkers toe te verzorgen. De bestaande communica
tiesatellieten kunnen worden gebruikt voor het
overseinen van een televisieprogramma
punt naar een ander punt. Vanuit het o
punt moet zo’n televisieprogramma daarna weer
worden gedistribueerd.
De ruimtevaartuitzendingen die wij hebben ver-
I zorgd, kwamen bijvoorbeeld uit de Verenigde Sta
ten, gingen via een satelliet de oceaan over, werden
opgevangen in Raistings en werden vandaar naar
I Hilversum gebracht. Vanuit Hilversum vond de
distributie van deze televisiebeelden plaats alsof
het een normale uitzending betrof.
Met de televisiesatelliet behoeft het opvangen niet
meer in een centraal punt te gebeuren. Er is geen
antenne van 25 meter middellijn meer nodig, zoals
bij de huidige communicatiesatellieten. Een scho
telvormige antenne met een middellijn van 90 cm is
voldoende. Een kijker kan daarom met de komst
t van televisiesatellieten als hij zo’n antenne met een
middellijn van 90 cm op zijn dak plaatst, recht
streeks uit de ruimte een programma ontvangen.
Kijkers, die zijn aangesloten op een kabeltelevi
sienet, hebben helemaal geen problemen. De ex
ploitant van het kabelnet zal zorgen dat hij een
geschikte antenne krijgt om de programma’s van
de televisiesatelliet op te vangen. De kabelnetten
