Tholen exposeert tevens kunst van Dali en Constant
Ernst Oosterveld
1
Katlewicz beïnvloedt
klimaat in goede zin
Pierre Bayleprijs voor historicus Vollemans
Gevarieerde expositie in ’t Oude Slot
Liefde voor poppen uitgelicht
eiao b.v.
krijgt opdracht
voor compositie
v exposities
Mm
Fotografisch afdrukken
met kopieermachine
J 4
Transparant spel NPO in Haydns Symfonie
Architectuurkritiek zelf bekritiseerd
F’
12
13
ZATERDAG 19 JANUARI
1980
KUNST
i
tapijtreiniging,
vaste vloerbedekking
losse kleden bankstellen
nieuwe vloerbedekking
en gordijnstoffen
HAARLEM. In Galerie Tho
len, Anegang 31, is tot eind janua-
iri grafisch werk te zien van Max
1Ernst, Salvador Dali en, als Ne
derlandse inbreng temidden van
'dit Europees geweld, Constant.
'Hoofdmoot van de tentoonstel
ling is een serie van 34 etsen, die
^Max Ernst in 1972, vier jaar voor
'zijn dood, maakte bij de Balla-
>de du Soldat van Georges Ribe-
(mont-Desaignes.
2b
1
Grafisch werk Max Ernst
eigenzinnig procédé
naar
Constant: het bondgenootschap van Casanova.
ARTHUR BELMON
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
B
Publicatie van de Nederlandse Vereniging voor de Handel in Gedroogde Zuidvi uchten _j
(De tentoonstelling duurt tot 31 jan. Ge
opend dinsdag t/m zaterdag, van 11-17 u.)
Hmmm... ‘Eet ze’... dat is de
titel van ’n nieuw recepten
boekje dat bol staat van de
recepten met gedroogde zuid
vruchten.
Hachee met rozijnen...
gevulde eenden... kwarkpud-
ding met abrikozen... enzo
voort... enzovoort... zet de i
zon op tafel en...eet ze. 1
Vraag gratis nieuw recep- 1
tenboekje Gedroogde I
Zuidvruchten aan:
Antwoordnummer 3212,
1000 SM Amsterdam.
zijn in de Napoleontische kampementen
en de loopgraven van Verdun. Maar af en
toe zet een agressief uit het Japanse rijst
papier priemende bajonet, of een toevallig
door de voorstelling heen waggelend
eendje de toeschouwer op het verkeerde
been. Max Ernst, geboren als Duitser,
genaturaliseerd tot Amerikaan, en gestor
ven als Fransman, heeft té veel nationali
teiten bezeten om niet als pacifist de ge
schiedenis in te willen gaan.
(Van onze kunstredactie)
HEEMSTEDE. Vrijwel synchroon
aan het Improvisatieconcours voor Pop
penspelers dat zich zaterdag 26 januari in
het Haarlemse Concertgebouw zal afspe
len, is momenteel in het Heemsteeds Cul
tureel Centrum ’t Oude Slot een aardige
en mooie expositie van hand- en mario-
netpoppen te zien. De tentoonstelling
licht voor de geïnteresseerde bezoeker/
ster feitelijk een tweetal aspecten van
het poppenspelersvak voorbeeldig uit. Je
raakt bij het zien van de liefde en het
vakmanschap waarmee de speler zijn
poppen leven inblaast onder de indruk
van zijn noodzakelijke veelzijdigheid. En
je krijgt de kans om in alle rust te bekij
ken hoe verschillend poppenspelers ei
genlijk te werk gaan bij hun scheppings
drang.
ste uur, en schepper van Nieuw Babylon,
is een aantal jaren geleden een geheel
nieuwe weg opgeslagen. Het figuratieve
heeft weer een plaats in zijn werk gekre
gen, en vooral zijn recente schilderijen
zijn van een kwaliteit die hij vroeger,
mijns inziens, nooit gehaald heeft. In de
Cobra- beweging is hij toch altijd een van
de mindere g .pardon, Goden gebleven, en
zijn New Babylon-bouwsels en tekenin
gen blonken toch meer uit door eigenzin
nigheid dan door pure schoonheid, of een
waarlijk opzienbarende nieuwe visie op
de toekomst.
Maar het werk van de laatste
paar jaar bevalt mij zeer. Naar de schilde
rijen maakt Constant ook litho’s, en de
sfeer van olieverf blijft verrassend goed
bewaard. Ter illustratie hierbij een zwart
wit foto, waarop de prachtige kleuren
helaas maar nauwelijks tot hun recht
komen.
Uit de onmiddellijke omgeving zijn pop
pen van Marijke Kots (Mijko), Rien Baart-
mans (Merlijn) en Nelissen zelf present.
naar
Staten
Verder stelt Tas ook
enkele andere fotografi
sche werken ten toon.
Elgar, die in zijn Enigma Variaties het
orkestkoloriet meesterlijk benut, kwam
op dit NPO-concert zeer welsprekend
over het voetlicht. Deze verzameling kari
katuren, muzikale portretten en situatie
schetsen benaderen de grens waar muziek
een beeldend karakter krijgt: je ziet als
het ware de groene, glooiende heuvels en
de statige landhuizen met hun gecultiveer
de atmosfeer aan je ogen voorbijtrekken.
Katlewicz slaagde er in om dit afgeron
de en weldadig-milde karakter te behou
den tot in de meest gedecideerde passages
uit deze partituur, met een veelheid klank-
kleumuances die de meest lyrische maten
tot grote verfijning brachten. Het NPO
pakte deze intenties voortreffelijk op in
gecultiveerd en prachtig homogeen or-
kestspel GEMMA COEBERGH
Voor
Ook levering
Zljlweg 286, Haarlem.
Tal.: 023-313289
ROTTERDAM. De Pierre Bayleprijs
voor architectuurkritiek is gistermiddag
in de Rotterdamse Doelen uitgereikt aan
de kunsthistoricus Kees Vollemans. Bij
deze gelegenheid heeft de prijswinnaar
niet nagelaten vraagtekens te plaatsen
bij de huidige ftinctie van architectuur
kritiek.
De Pierre Bayleprijs werd in 1955 door
de Rotterdamse Kunststichting ingesteld.
Hij wordt jaarlijks verleend aan die kriti-
kus die „helpt cultuurgoed de weg te vin
den van de producent naar de afnemer”
en daarbij „even bedrijvig” is „als Rotter
dams haven, die hetzelfde doet in materi
eel opzicht”. Hij wordt elke keer op een
ander terrein uitgereikt en ditmaal was,
evenals in 1972, de architectuur aan de
beurt.
Recentelijk heeft hij vooral een rol ge
speeld in de discussie tussen de aanhan
gers van de Venetiaanse School (van Ta-
furi, Dal Co) en die van de nieuwe Franse
„genealogische” geschiedsschrijving van
Michel Foucault. Ofschoon deze discussie
weinig openbaar geweest is en vooral bin
nen de Delftse afdeling is gevoerd, heeft
zij de Nederlandse architectuurkritiek
diepgaand beïnvloed.
De Venetiaanse School meent in wat zij
„historische kritiek” noemt op grond van
grote hoeveelheden verzameld feitenma
teriaal de heersende tendenties in de vak
beoefening met elkaar te kunnen vergelij
ken en zo een, zij het heterogeen, histo
risch beeld te kunnen schetsen.
De genealogie, voor welke Vollemans
vooral opteert, beschouwt de vakbeoefe
ning als een wijze van machtsuitoefening
die de „gebruikers”, naarmate zij via in
spraak en dergelijke in haar voorberei
ding worden betrokken, meer en meer
disciplineert en terroriseert. Het gaat er
dan om de herkomst van deze discipline in
het dagelijkse leven te laten zien.
Voor wie dit alles nog niet genoeg is, zijn
er tevens nog een stuk of wat litho’s te
bewonderen van Constant (Nieuwen-
hüijs). Constant. Cobra-man van het eer-
Tot en met 27 januari,
donderdag tot en met
zondag van 12 tot 17 uur.
Maanmoedert/e met sterrenkind/e van Ca
milla Koevoets.
Nu Salvador Dali vanwege de grote
overzichtstentoonstelling in het Parijse
Centre Beaubourg weer overal veel aan
dacht trekt, is het een aardig idee van
Tholen geweest om als aanvulling bij deze
een aantal etsen uit de
zestiger jaren van de oude Spaanse mees
ter op te hangen. De paden van Ernst en
Dali hebben elkaar nogal eens gekruisd.
In 1930 maakten zij bijvoorbeeld, samen
met Luis Bunuel, de film L’Age d’Or.
HAARLEM. Het Noordhollands
Philharmonisch Orkest had in het pro
gramma van vrijdagavond alle mogelijk
heden om op allerlei manieren aan bod te
komen. Het meest geschakeerd en in de
meest uitgebreide bezetting in de Enigma
Variaties van Edward Elgar, maar ook in
de Symfonie Concertante van Haydn
(een mengvorm van symfonie en solocon
cert, waarbij de solopartijen door vier
orkestleden werden vervuld) en op nog
meer bescheiden schaal in de Suite Don
Quichotte van Telemann. Een en ander
door de soepele handen van Jerzy Katle-
vicz aaneengesmeed tot geïnspireerd mu
siceren, waarbij eens te meer duidelijk
werd hoezeer deze dirigent in staat is het
muzikaalpsychologische klimaat in gun
stige zin te beïnvloeden.
een kritikus met een duidelijke theoreti
sche achtergrond.
Vollemans heeft in zijn dankwoord wei
nig heel gelaten van deze beide uitgangs
punten: de cultuurspreiding van de
Kunststichting en de mogelijkheid van
kriteria op grond waarvan de kritikus aan
het werk zou kunnen gaan.
Kees Vollemans heeft te Leiden kunst
geschiedenis gestudeerd en is vanaf 1970
wetenschappelijk medewerker aan de
Technische Hogeschool te Delft, in de
afdeling Bouwkunde. Hij is verbonden
aan de Socialistische Uitgeverij Nijme
gen, is redactielid van het tijdschrift Te
Elfder Ure en heeft in verschillende archi
tectuurbladen gepubliceerd. Hij is vooral
bekend geworden door het vertalen en
becommentariëren van buitenlandse his
torici en kritici als Arnold Hauser, Frie
drich Antal, John Berger, Mandredo Ta-
furi, Walter Benjamin.
„Er zit iets vreemds in als je hier rond
loopt”, laat Jan Nelissen poppenspeler
pur sang zich ontvallen, als we even
samen met hem over de zolder van het
Oude Slot een rondgang maken. Hij was
behulpzaam bij het selecteren en benade
ren van collega-poppenspelers om hun
medewerking aan deze parade te verkrij
gen en leidt dezer dagen menige school
klas rond teneinde wat noodzakelijke ach
tergrondinformatie te verschaffen. „Ik
bedoel normaal zit er leven in deze pop
pen, dan bewegen zij. Als er gespeeld
wordt heeft het iets feestelijks.” NeÜssen
heeft gelijk. Op zich is het merkwaardig
om iets levendigs zo merkwaardig te zien
bevriezen.
Het uitgangspunt van de jury is ditmaal
de „crisis in de architectuur” geweest.
„Nadat algemeen geldige waarden en nor
men op de tocht waren gezet”, stelt het
juryrapport, „is er een duidelijk moment
van verwarring ontstaan dat geleid heeft
tot een kritische situatie in de vakbeoefe
ning”. Pas onlangs heeft de situatie zich
weer wat genormaliseerd. Voor de archi
tectuurkritiek betekend dit dat zij pas in
de laatste tijd kan loskomen van een
rechtstreeks „maatschappelijk engage
ment” en weer kan analyseren op grond
van ook historische en culturele „kri
teria”.
Vandaar dat de jury heeft gezocht naar
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. De 28-jarige Haarlemse
componist Ernst Oosterveld, als docent
compositie verbonden aan het Rotter
dams conservatorium, heeft via de Rot
terdamse Kunststichting een opdracht
gekregen voor het schrijven van een
werk voor het Nederlands Klarinet
Kwartet. Donemus heeft de compositie,
Average Music IV geheten, inmiddels
uitgegeven.
Vierde concert in de serie B van het
Noordhollands Philharmonisch Or
kest. Dirigent: Jerzy Katlewicz. Solis
ten: Gijsbert Beths, viool, Wout van
Wilgenburg, cello, Henri Gouder de
Beauregard, hobo, Paul Csonka, fa-:
got. Programma: Telemann, Haydn,
Elgar.
Concertgebouw Haarlem, 18 januari
1980.
Deze machines, waar
van talloze bestaan in de
VS en enkel één in Ne
derland (in Amsterdam,
waarop kunstenaars ook
regelmatig experimente
ren) kunnen kleurdia’s
en foto’s afdrukken op
verschillende soorten
papier. Het effect is een
ietwat wazig, vreemd ge
kleurd duplicaat.
Uit het feit dat de Suite van Telemann
een bezetting had als bij een symfonie van
Haydn én uit de intensief-llchte aanpak
van deze illustratieve muziek bleek dat
Katlewicz zich niet bekommert om auten-
thieke uitvoeringspraktijken van barok
muziek. In dit geval wel opmerkelijk,
maar volstrekt niet storend omdat de es
sentiële gedaante van de muziek toch
steeds duidelijk verschijnt. Fris en pittig,
lichtvoetig en vlot, precies wat zo’n muzi
kaal tableau voor 18e-eeuwse adellijke
kringen hebben moet.
Een aanpak die dan als het ware vanzelf
zijn vervolg vond in de Symfonie Concer
tante van Haydn. Afmetingen, thematiek
en vormgeving zijn hier uiteraard meer
ontwikkeld maar bezitten diezelfde ver
fijnde stroomlijning. In de behoefte aan
gracieuze nuances werd ruimschoots
voorzien door het transparante orkestspel
dat een fraai draagvlak vormde voor de
solopartijen van viool, hobo, cello en fa
got. Door Gijsbert Beths, Henri Gouder de
Beauregard, Wout van Wilgenburg en
Paul Csonka werden deze solopartijen
waarvan de technische moeilijkheids
graad lang niet mis is uitstekend
vervuld.
Het bij uitstek Engelse idioom van de
klassicistische laat-romanticus Edward
Is de architectuurkritiek niet zuiver een
verlengstuk geworden van de bouw- en
planningsprocessen die zij zegt te bekriti
seren? En is haar taak niet goeddeels
overbodig geworden in de tegenwoordige
inspraakpraktijk, in welke oppositionele
groepen bij beleidsvoorbereidingen wor
den betrokken? De kritische taak is daar
mee, volgens Vollemans, verschoven naar
fundamenteler historisch onderzoek naar
de waardensystemen in de architectoni
sche vakbeoefening. De kritikus dient niet
meer een gebouw of een project te beoor
delen op grond van de in de architectuur
levende waarden. Hij moet de werking
zelf van deze waarden laten zien. Dat zou
de taak van de architectuurkritiek in de
jaren tachtig zijn.
Het controversiële van deze opvatting is
natuurlijk dat het dan welhaast onmoge
lijk is een bijzonder gebouw of een speci
fiek project aan een kritiek te onderwer
pen. De kritiek is in de eerste plaats alge
meen, zij is gericht op de hele vakbeoefe
ning en op haar ontvangst door het pu
bliek. Een enkel gebouw valt bij gereedko-
ming moeilijk op deze wijze te be
schrijven.
Daarbij valt het op hoe Nelissen in zijn
poppen van papier-maché anders dan me
nige vakbroeder of -zuster geen ogen of
pupillen aanbrengt. Duidelijk aangezette
oogleden suggereren voldoende. Heel an
ders is weer het werk van het Speeltheater
van Onny Huisink en Saskia Janse, van
wie een serie grote poppen te zien is die zij
vervaardigden ten behoeve van een pro
ductie van de Nederlandse Operastich
ting.
Twee jaar geleden werd Mauel de Fal-
la’s El Retablo de Maese Pedro opgevoerd
met zware stangpoppen van het Speelthe
ater, die geïnspireerd lijken te zijn door de
poppen die in de Siciliaanse straatthea-
ters worden gebruikt. Het formaat dat
daarbij gebruikt wordt is groot; zo rond
de 1.20 m. De boze morenkoning Massilio
meet zelfs 3,5 meter en moest door drie
spelers worden bewogen.
Qua vormgeving spreken de op het Ja
panse Kabuki-theater en Bunraku pop
pentheater gebaseerde poppen van Lucas
Goudzwaard, en de tedere, eenvoudige
stilering van Camilla Koevoets van Toer
malijn verder het meest tot de verbeel
ding, maar op de tentoonstelling wordt
ook werk van Felicia van Deth, ’t Hemel
tje, Popstudio Hinderik en Henk Abbing
getoond. In ’t Oude Slot, dat sinds kort
poppentheater voorstellingen voor vol
wassenen brengt, is de helaas informatief
en didactisch tekortschietende tentoon
stelling nog tot 3 februari te zien.
(Dagelijks, behalve maandags en dins
dags; van 14 tot 17 uur).
Abstracte grafiek uit Israel wordt tot
en met 10 februari geëxposeerd in het
Prentenkabinet van het Frans Halsmu
seum aan het Groot Heiligland 62 in Haar
lem. Werk van 17 Israëlische kunstenaars
is opgenomen naar de keuze van Wouter
Kotte, hoofd van de verzameling Heden
daagse kunst in Utrecht. De tentoonstel
ling is tot stand gekomen in het kader van
het Cultureel Verdrag tussen Israel en
Nederland. Dagelijks van 10 tot 17 uur,
zondag van 13 tot 17 uur.
De tweede in een reeks van zes kleine
tentoonstellingen in het Frans Halsmu
seum, Op de Bakstenen, is tot en met 10
februari te bezichtigen. Deze kleine expo
sities zijn gewijd aan werk van Haarlemse
kunstenaars.
De Groep, een collectief van Haarlemse
kunstenaars, exposeert tekeningen, gra
fiek, schilderijen, objecten en fotografie
in de Vishal aan de Grote Markt in Haar
lem van 19 januari tot en met 17 februari.
Oosterveld, die een leerling is van Theo
Loevendie, heeft een negen minuten du
rende en vijfdelige compositie geschre
ven, waarin hij het totale geluidsspectrum
van bas- tot esklarinet heeft willen van
gen. Op basis van rekenkundige verhou
dingen - zo kan een klein gedeelte van het
spectrum alleen door basklarinet bestre
ken worden - heeft hij de lengte van de
verschillende delen berekend. Het werk
kent verder zeer gecompliceerde ritmi
sche variaties, terwijl Oosterveld er een
suggestief, theatraal tintje aan heeft ver
leend, door voor elk deel een ander stoe-
lenplan uit te tekenen. Het zal op korte
termijn worden uitgevoerd.
Een andere recente compositie van de
Haarlemse componist, waarbij eveneens
mathematica als basisprincipe om de
hoek komt kijken, is Rotations (1979). Het
zal eind maart door een slagwerkensem-
ble van het Rotterdams Conservatorium,
tezamen met enkele andere stukken, wor
den opgenomen voor een grammofoon
plaat.
Henk Tas is en jonge
Rotterdamse kunste
naar die oorspronkelijk
de zeefdrukkunst be
oefende. Tas, die regel
matig naar de Ver
enigde Staten reist,
maakte onlangs kennis
met een manier van fo
tografische reproduktie
door middel van een ko
pieermachine in New
York.
ir Facet van de reeks Pal vervaardigt met gebruik van een
kopieermachine door Henk Tas.
De naam van Max Ernst verscheen nog
maar enkele weken geleden op zowel de
kunstpagina’s, als in de society-kolommen
van alle kranten ter wereld. Dit ter gele
genheid van het overlijden, rond de kerst,
van kunstverzamelaarster-oliemiljonaire
Peggy Guggenheim, die zich in de jaren
veertig Mevrouw Ernst mocht noemen.
Het belang van Ernst voor de twintigste-
eeuwse kunst stijgt echter verre boven het
niveau van wie-doet-het-met-wie. Hij
stond niet alleen aan de wieg van twee van
de allerbelangrijkste kunststromingen
van deze eeuw, maar was hier ook een der
gangmakers: zowel Dada als het Surrea
lisme hebben veel aan Ernst te danken.
Max Ernst heeft in zijn 85 jaar durende
leven een gigantisch oeuvre opgebouwd.
Zijn olieverfschilderijen staan hierin op
eenzame hoogte. Maar ook op de zijpaden,
die Ernst bewandeld heeft, is voor de
toeschouwer genoeg interessants te zien.
Op de jubileumtentoonstelling van de tien
jaar bestaande galerie Collection d’Art
(Keizersgracht 516, Amsterdam) staan
momenteel een aantal van zijn beeld
houwwerken geëxposeerd. Die doen een
beetje denken aan driedimensionaal uit
gevoerde figuren van Paul Klee, niet voor
niets een van de beste vrienden van Max
Ernst.
Zelf dichter en filosoof, heeft Ernst zich
ook vaak laten inspireren door het werk
van andere dichters. Zijn illustraties bij
La femme 100 têtes bezorgden hem in 1929
een reputatie als een soort van eigentijdse
Gustave Doré. Collages van oude houtgra
vures, op geheel eigen wijze grafisch gein- Emst-expositie
terpreteerd, en van aanvullingen voor- i:-
zien.
In het werk, dat nu bij Tholen te zien is,
maakt Ernst nog steeds gebruik van dit
beproefde procédé. Het onderwerp, de
oorlogsvoering, geeft hem alle ruimte om
een poëtisch-romantisch beeld te schep
pen van het krijgsgebeuren in vroegere
tijden. Wapenrusting, sabels en klaroe
nen, het moet een gezellige boel geweest
In Galerie VAN aan de
Hagestraat 18 in Haar
lem, exposeert Tas enke
le resultaten van zijn ex
perimenten met deze
machines. Onder zijn
Xerox-transfers bevindt
zich een grappige serie
getiteld Pal, waarop een
reeks afbeeldingen van
een grappig gummy-
popje zijn afgedrukt op
een lang vel Japans
papier.
«s
-
