V
^Jll
VAN LEIJENHORST (CHU) IN DE AANVAL:
I
if'
24
ln oppositie
Lijsttrekker Van Agt
door Willem Franssen
Beginselpolitiek
Inkomensbeleid
tor
NAVO
Wankelmoedigheid
IK
I
kjs
6
I
„Goudzwaard hoeft niet uit de partij, maar dan moet hij wel ophouden
de semi-geestelijke vader van het CDA en zijn verkiezingsprogram te
zijn. Het lidmaatschap van de NAVO zal, naar te vrezen is, een
belangrijk controversieel item worden in de komende verkiezingsstrijd
en de meningen binnen de PvdA geven met name weinig reden tot
gerustheid. De mogelijkheid van regeringssamenwerking met de
PvdA is niet uitgesloten, maar dan moeten de socialisten zich anders
opstellen dan in 1973. Trouwens, uit het oogpunt van een stabiele
kamermeerderheid is alles beter dan een minderheidsregering van
CDA en VVD. De fusie van het CDA in oktober staat vast, al zullen
enkele mensen dat niet meemaken. Ex-CDA-leider Aantjes is nu wat
uit het lood, maar met die zaak moeten we nu eens ophouden, als
tenminste Aantjes zelf er ook eens mee ophoudt”.
y
B..
BW
-
I*
i
■L
L«!
I
I
I m2
rung
aand
arde-
Goudzwaard
is de vader
Huur-
te op
nimte
met
i
tenen
n u
Prof Goudzwaard in overleg met CDA-fractievoorzitter Lubbers (onder)
glas
I
vinkel
Vr.pr.
tenen
vanaf
- Waren die uitlatingen in De
Nederlander het startsein van de
campagne om Goudzwaard c.s. zo
snel mogelijk uit het CDA te lozen?
Die tot een negatieve conclusie
kwam.
Maar velen hebben nu juist na
het kernwapendebat de indruk, dat
de middelen wel geheiligd zijn.
„Als jeen dat is naar mijn smaak
te veel gebeurd dat onderscheid
doel-beginsel ophangt aan het
kernwapendebat dan wek je op zijn
minst de indruk, datje met
beginselpolitiek bezig bent geweest
en wanneer dat niet goed is
geweest, dat het dan maar
doelpolitiek moet worden. Een
belangrijk ding heeft Goudzwaard
trouwens ook gezegd: we moeten
niet uit de NAVO”.
De vice-fractievoorzitter van het
CDA uit nog meer ongenoegen op
de handel en wandel van het ARP-
fenomeen Goudzwaard: het
„ongevraagde advies”, waarmee hij
voorjaar 1979 op de proppen kwam,
een advies over hoe het kabinet zich
zou moeten beteren. „Met dit advies
had hij ook de geëigende wegen
kunnen bewandelen, hij had het
naar voren kunnen brengen op een
congres. Welnu, daarna is de
commissie-Steenkamp
gekomen
U bedoelt: waarin de ARP voluit
kan functioneren?
„Een ander punt, de
kernwapenparagraaf in het
program. Goudzwaard lanceerde
een aanval op de defensieminister
Scholten (CHU). Toen is er contact
met Goudzwaard opgenomen en is
er gezegd: wat nou, eerst heb je de
zaak ondertekend en nu distantieer
je je ervan. Goudzwaard nam toen
vervolgens zijn woorden tegenover
Scholten terug. Kijk, dit vind ik nu
een voorbeeld van
wankelmoedigheid”.
veranderd en als er nu een punt is
geweest waarop het CDA
Goudzwaard ter wille is geweest,
dan is het juist dit rapport geweest,
waarvoor diverse mensen zich
hebben moeten uitsloven en
waarvan men later zei: nou ja, het
was eigenlijk niet nodig geweest”.
Drs. Van Leijenhorst en staatssecretaris mevrouw Haars eten een broodje in de
pauze van een vergadering van de Unieraad. (Boven)
Maar moet Goudzwaard nu weg
of niet en moeten met hem ex-
dissidenten verdwijnen? U zegt
Goudzwaard niet kwijt te willen,
maar u verlangt van hem een
koersverandering, die van hem niet
is te verwachten. Dan is toch de
conclusie: Goudzwaard stap op,
maar wat dan?
„Stel je voor, dat Bob eruit gaat en
stel je voor, dat hij met een eigen
lijst komt. Dan zie ik hem met zijn
volgelingen twee kamerzetels
krijgen, in het gunstigste geval
misschien drie. Dat zou je de PPR-
II-beweging kunnen noemen. Maar
dat is versplintering en ik denk niet
dat Goudzwaard dat wil. Ik denk,
dat hij en de dissidenten binnen het
CDA een belangrijke rol kunnen
spelen”.
„Kijk, Goudzwaard zou zich happy
voelen in een voorhoedepartij.
Maar dat is het CDA niet. Het CDA
is de grootste regeringspartij en het
Zou het volgens u nog
geloofwaardig zijn als de ex-CDA-
dissidenten toch weer kandidaat
worden gesteld bij de volgende
kamerverkiezingen
Van Leijenhorst geeft daar geen
hard antwoord op. „De CHU heeft
niets met die problematiek te
maken, de KVP heeft er één; ja, dat
moeten de onderscheiden partijen
zelf uitmaken. Maar wat de
meningsverschillen binnen de
fractie betreft, geloof ik dat de
verwachtingen over de
meningsverschillen tussen de
dissidenten en de rest van de fractie
somberder zijn dan de
werkelijkheid. Want hoe opereert
men binnen zo’n grote fractie als
je een week na het debat elkaar
weer tegenkomt, dan is de
stemming: we gaan weer verder. Ik
denk dat ook de taxatie door de
dissidenten zelf onderschat is. Als
je je geweten opklopt en daarmee
naar buiten treedt, zo duidelijk, dan
kun je moeilijk meer terug. Ik denk,
dat men met het steunen van de
eerste motie-Stemerdink het
kabinet een extra duwtje heeft
willen geven, zo van: probeer het
uiterste te bereiken”.
Van Leijenhorst lachend: „Ja, als je
je beginselen zo duidelijk naar
buiten brengt, dan kun je in
vrijheid je beslissingen nemen”.
Maar de dissidenten stonden
toch onder grote druk. In hoeverre
hadden ze de vrijheid bij hun
mening te blijven?
„Als je zo aan je beginselen zegt
vast te houden, dan kun je er voor
jezelf ook de consequenties uit
trekken. En al die verhalen over de
massage door Lubbers. Zijn laatste
woorden in het fractieberaad
waren: mensen, jullie moeten zelf
beslissen. Misschien had hij de
hoop dat hij door zijn roerende
woorden de tien al binnen de lijnen
had. Dat is meer het karakter
binnen de KVP. Een glas wijn daar,
een babbeltje hier, maar dat is er in
de ARP niet. Daar strijkje ze er
De dissidenten zouden dan voor
zichzelf alle mogelijkheden hebben
afgeknapt.
eerder mee tegen de haren in. Men
kan er ook tegenover elkaar erg
hard zijn”.
„Uit mijn contacten met PvdA’ers
blijkt dat er bij de socialisten een
belangrijke stroming tegen de
NAVO is, en ik ben niet gerust over
deze ontwikkelingen. Wat we met
het kernwapendebat hebben
bereikt, is dat we het automatisme
van de kernbewapening hebben
doorbroken. De discussie, het
„Lubbers maakte daar een
taxatiefout en Van Agt dat bleek
ook duidelijk in Dronten heeft nu
zeker de beste papieren voor het
lijsttrekkerschap en ik vind hem
ook geschikt als lijsttrekker, al
heeft Lubbers ook de kwaliteiten
daartoe”.
Wordt de NAVO een belangrijk
punt in de verkiezingsstrijd?
Van Leijenhorst: „De eerste fase
van het kernwapendebat hebben
we achter de rug, maar ik ben bang
dat het in de tweede fase zal gaan
om de NAVO zelf, over het
lidmaatschap”.
Professor Goudzwaard tussen zijn
vrouw en minister de Koning. Geheel
links de ministers Albeda en De Ruiter.
debat, heeft bij ons ook heel wat
teweeggebracht”.
Zou u toch niet met de PvdA
willen samenwerken?
Van Leijenhorst: „De
verliestendenzen zijn er inderdaad.
Aan het zitten in de oppositie zie ik
persoonlijk goede kanten zitten”.
Christelijke politiek, wat is dat
nu eigenlijk: beginselen opofferen
aan eenheid en macht?
Inderdaad noodgedwongen,
want zelfs voor modaal zit
koopkrachthandhaving er niet
meer in. De regering zou liever
anders willen.
Van Leijenhorst: „Ja, dat geef ik
ook toe, door zaken van buitenaf.
De regering praat nu over vier
miljard ombuigen extra in de
collectieve sector, maar het is de
vraag of we er daarmee komen. Dat
kan alleen als er ook een duidelijk
inkomensbeleid komt. Als je de
VVD haar zin zou doen, dan zouden
we nog veel meer op
overheidsuitgaven moeten
besnoeien. Maar de VVD is op dit
punt niet altijd even consequent.
Pais en Ginjaar hadden grote
moeite met inleveren”.
loek-
Lk.
roon-
lerap-
n.
■eatie-
at 17
vanaf
am
NO
EN
len
en
gebe-
1000,-
itenen
2.500,-
inkel-
jaar
*nwo-
i.000,-
■eatie-
7.500,-
ook geen afstand van. Maar ook
anderen hebben in het program een
zeer belangrijk aandeel gehad. Ik
noem mensen als Cremers, de KVP-
gouvemeur in Limburg en CHU-
voorzitter Van Leeuwen. U vindt
het misschien vreemd, maar in het
algemeen deel ik de ideeën van
Goudzwaard. Bij het uitkomen van
het boek ter gelegenheid van het
honderdjarig bestaan van de ARP
heb ik zijn inbreng daarin openlijk
geprezen. Maar waar ik moeite mee
heb, dat is zijn rol van de semi-
buitenstaander”
„Als Goudzwaard wat te vertellen
heeft, waarom doet hij dat dan niet
via de daartoe geëigende kanalen.
Waarom komt hij dan in Dronten
niet op het spreekgestoelte, maar
schrijft hij in plaats daarvan een
artikel in Trouw. Het CDA kan niet
zo worden zoals Goudzwaard dat
wil. Er zijn meer mensen dan hij.
We moeten naar een CDA waarin
CHU, KVP en ARP voluit kunnen
functioneren”.
„Ik zie graag een zo stabiel
mogelijke regeringsmeerderheid,
ook in belang van het land, al lijkt
dat het lood-om-oud-ijzer-principe.
De meerderheid die het kabinet nu
heeft met twee zetels, is erg krap. Er
hoeven maar een paar man in je
fractie dwars te liggen of je zit in de
problemen. De mogelijkheid van
een samenwerking met de PvdA
sluit ik niet uit, maar dan moet de
PvdA het CDA anders tegemoet
treden op voet van
gelijkwaardigheid dan in 1973”.
„Ik zie wel punten waarop we het
met de PvdA eens zouden kunnen
worden. Op sociaal-economisch en
financieel terrein bijvoorbeeld.
Vele andere mogelijkheden zou ik
beter vinden dan een
minderheidsregering met de VVD.
En dan kom ik toch weer terug op
Goudzwaard. Wat het sociaal-
economisch beleid betreft is de
fractie en is de regering mede door
omstandigheden van buitenaf
duidelijk in de richting van
Goudzwaard gekomen, door naast
de collectieve sector ook meer
ombuigingen te vragen van de
private sector”.
Na het kernwapendebat is een
ander vraagstuk aan de
oppervlakte gekomen: welke
richting is het CDA bezig op te
gaan. Sommigen zien een
opschuiven naar rechts, ook al als
gevolg van de politieke
blokvorming van PvdA en D’66 ter
linkerzijde en CDA en WD aan de
rechterkant.
Van Leijenhorst: „Ik heb in het
nieuwste nummer van De
Nederlander nog een verhaal
geschreven als antwoord op de
„verantwoording” van
Goudzwaard in Trouw over
beginsel- en doelpolitiek. Ik wil, wij
willen Goudzwaard niet kwijt.
Maar ik heb nog wat anders
geschreven. En daarvoor had ik het
schema van de ARP bekeken met
betrekking tot de werkzaamheden
in de CD A-programmacommissie
en toen kwam ik tot de conclusie,
dat wanneer Goudzwaard blijft
zeuren, we in tijdnood komen. En
dat moet niet”.
- U hebt duidelijk geschreven, dat
er wel anderen zijn die het werk
van Goudzwaard ook kunnen doen
en waar Goudzwaard zulke
fundamentele kritiek heeft op het
CDA zal hij toch niet die
ommezwaai maken die u en
anderen van hem verlangen. Met
andere woorden, als hij blijft
.doorzeuren” zult u toch tegen hem
moeten zeggen: ga maar?
alleenrecht op het CDA-
verkiezingsprogramma, al worden
veel rapporten met zijn naam
gesierd in de publiciteit. En het is
zo, Goudzwaard neemt daar zelf
Van Leijenhorst: „Wat vraagt u nu
van mij: dat ik moet bewijzen dat
het CDA niet rechts is? Ik vraag het
de critici om aan te tonen dat het
CDA verrechtst. Neem het
milieubeleid, ontwikkelingshulp,
het energievraagstuk. Daarin zou je
het CDA niet rechts kunnen
noemen”.
„Maar neem nu eens het vraagstuk
van het lidmaatschap van de
NAVO. Dat vraagstuk zal zeker aan
de orde worden gesteld, omdat wij
de NAVO kritisch, maar loyaal
moeten volgen. Maar de praktijk is
dan wel dat D’66 en PvdA zich dan
weer wat linkser op moeten stellen
en dat kan er eventueel toe leiden
dat je geen loyaal lid meer bent of
datje er zelfs uitstapt”.
„Je kunt wel getuigenispolitiek
gaan bedrijven, maar dan krijg je
daardoor ten eerste een door ons
gevreesde „Alleingang” van West-
Duitsland, en dat is vrij griezelig, en
ten tweede is er het punt, dat wil je
greep op de bewapeningswedloop
houden, dan moeten we op
hetzelfde niveau met de
bondgenoten verder kunnen
praten. En daarmee bevind ik mij
op de lijn van Van der Stoel
(PvdA)”.
Tweede Kamer kwamen er in christendemocratische kring reacties op d
houding van de CDA-fractie en vooral van de CDA-ers in het kabinet mr
Van Agt voorop. Professor Goudzwaard, die als grote man gold bij d
samenstelling van het beginselprogramma van het CDA. weigcrd
samen met Aantjes en lanting-Boersema nog verder te werken in d
programcormnissie Goudzwaard dreigde zeWs me! uittreding uit de part
als het CDA zip houding in het kernwapenvr iaqstuk niet zou corrigerer
De werkgroep Niet bi| brood alleen eist dat tiet CDA niet voor ,.d
leiderkiest maar voor „de uitgangspunten en hel program' Ze gaat ee
eigen congres honden. De voorzitters van KVP AR, CHU en CDA kwarne
deze week - een maand na bet gewraakte debat - met een verklaring d?
het kabinet onjuist is opgetreden m dat debat en aaiden daarme
Goudzwaard c.s. Hoe men echter met name in CHU-kring denkt ove
Goudzwaard en diens politieke volgelingen vindt men terug in bijgaan
intervieuw met CHU-er en vice-fractievoerzitter van het CDA, van leijer
horst
Van Leijenhorst is niet van plan te
zeggen, dat het overgrote deel van
het CDA Goudzwaard zo
langzamerhand kan missen als
kiespijn. Integendeel, de inbreng
van Bob in het CDA wordt als
waardevol betiteld.
„Alleen, het idee van de partij-
ideoloog, dat zou ik toch af willen
zwakken. Hij heeft niet het
heeft daardoor een speciale
verantwoordelijkheid en een ander
karakter. De AR heeft in dat geheel
altijd wat schoten voor de boeg
kunnen lossen. En laten we niet
vergeten: ook de ARP is voor de
CDA-fusie. En die fusie gaat zeker
op 11 oktober door, al zullen er
CDA’ers zijn die dat niet zullen
meemaken”.
„Als er zorgen bestaan zorgen
waarvoor overigens geen redenen
aanwezig zijn over het ontstaan
van een soort pragmatische
christen-democratische partij zoals
de Duitse CDU, dan deel ik die
zorgen. Maar er bestaat geen
aanleiding toe. En laten we wel
wezen, de worsteling die in de CDA-
fractie is gevoerd over het
kemwapenvraagstuk lijkt in de
verste verte niet op een soort doel-
benadering”.
„Na afloop van het
kernwapendebat heb ik nog lang
met enkele dissidenten gesproken,
met Borgman onder andere;
gesprekken waarin alles is
opgehelderd. Alleen: er bestonden
beoordelingsverschillen tussen 6 en
19 december, tussen het stemmen
voor de eerste motie-Stemerdink en
het effect dat daarvan werd
verwacht, en het toch
tegenstemmen tegen de tweede
motie-Stemerdink. Het was een
vraagstuk van wanneer ga je te ver
en verlies je invloed binnen de
NAVO en wanneer ga je niet ver
genoeg en bereik je daardoor
niets”.
De taxatiefout van Lubbers met
de voor hem verstrekkende
gevolgen: buigen voor Van Agt en
geen lijsttrekker bij de komende
verkiezingen.
Van Leijenhorst: „Wat
Goudzwaard wil, dat is
beginselpolitiek. Ik vind zijn
onderscheid tussen beginsel- en
doelpolitiek veel te scherp. Wat je je
als CDA’er moet afvragen is, waar
leg je als christelijke partij de
nadruk op. Welnu, dat is de
beginselpolitiek. Maar buiten dat
probeer je als beginselpartij watte
verwezenlijken en daarvoor is een
doel nodig, een doel dat de
middelen overigens niet mag
heiligen”.
Den Uyl en PvdA-voorzitter
Max van den Berg hebben gezegd
dat Nederland lid moet blijven.
Het toekomstbeeld van het CDA
wordt niet eensluidend gunstig
genoemd. Opschuiving naar rechts,
linkervleugel dood en verlies bij de
kamerverkiezingen. Het CDA zou
dus in de oppositie terecht kunnen
komen. Wat vindt u daarvan?
„Tijdens de laatste algemene
beschouwingen kreeg het kabinet
een voldoende. De tijden waren ook
Van Leijenhorst: „In artikel 1 van
het program politieke overtuiging
staat dat het bijbelse getuigenis van
Gods beloften en geboden
beslissende betekenis heeft op
mens, maatschappij en overheid.
Daarmee lever je in de eerste plaats
alle ideologieën in, daartoe verbind
je je samen en daarmee plaatsje
jezelf in een perspectief dat uitstijgt
boven dit leven. Maar tegelijk zit er
erg veel menselijks bij. Daarom ben
ik er persoonlijk toe geneigd niet te
hoog van de toren te blazen, het is
een mengeling van principes en
aardse praktijken. Ik kan het altijd
niet zo gaaf zeggen als
Goudzwaard, want zo gaaf is het
niet altijd”.
Vlak voor zijn vertrek naar de
Nederlandse Antillen zit de vice-
voorzitter van de CD A-fractie in de
Tweede Kamer, de CHU’er drs.
Gerard van Leijenhorst, duidelijk
op zijn praatstoel in zijn
Garderense woning. In het CHU-
partijblad De Nederlander had hij
de gedoodverfde CDA-ideoloog
Bob Goudzwaard, leider ad-interim
voor een deel van het anti
revolutionaire volk, flink de les
gelezen. Meneer Goudzwaard
moest ophouden met zijn gezeur,
want al zijn met name in het
dagblad Trouw geventileerde
kritiek op de koers van het CDA, op
het kabinet-Van Agt, al zijn
geschrijf over de CDA-beginselen,
die tegen doelpolitiek worden
ingewisseld, dat alles begon volgens
Van Leijenhorst behoorlijk
vervelend te worden. En als
Goudzwaard dan zonodig wilde
opstappen, dan waren er in het AR-
- kamp genoeg bekwame Heden om
Goudzwaards werk in de CDA-
programcommissie over te nemen,
alsook het werk van Aantjes en
mevrouw Laning, die hun werk in
die commissie ook hebben
opgeschort.
niet van CDA’
k f
