Jan Joris Lamers: Voor
ons
bestaat Stijl uit scherven
eveneens
Knappe sfeer in Tramlijn Begeerte
Victor Borge vergrijst,
1 M
zijn humor
Tuin omgespit...
SPIERPIJN!
Waar h Citroen Visa je met één volle tank
al niet kan brengen.
■sa
mm
Verschillen van smaken kunnen oorlogen veroorzaken
Extravert maar
Globe ontdoet melo-drama v£n al te glibberige kanten
boeiend spel bij
violist Kilmer
Golden Earring
in Beij neshal
DINSDAG 2 2
14
Deense entertainer met opgelapte show
I
APRIL
De Citroen Visa. Basisprijs v.a. f 12.555,-. Rijklaar v.a. f12.930,-.
15
19 80
door Alma Post
n
CITROEN* VISA
en is'
<e
I.
;tie-
1
Een afstand die u overigens aflegt- met al
|lcr denkbare comfort.
Zoals veel binnenruim-
Ite. Optim.Lil bedienings-
gemak. Een'stabiel wegge-
drag en een [xrfectc zit.
Prettige reis.'
u in theorie zo’n 700 kilometer ver komt.
En zelfs als we praktijk-
omstandigheden (remmen,
optrekken, het weer, e.d.in
aanmerking nemen, moet WW//"’/.//
Int m l CIL' n/iiti 11 als u
metéén tank niet makkelijk MMMHH
vlekken en heeft gelukkig een
heel aangenaam parfum. Zorg dat
u altijd een tube in huis hebt. Algesal
is uitsluitend verkrijgbaar bij apotheker
en drogist. Lees vooraf de gebruiks
voorschriften Algesal als bewegen
pijn doet.
van Amsterdam naar Orleans komt.
Of een andere plaats tot op zo’n 630
constant slechts 1 op 17,5. Wat betekent dat kilometer van uw woonplaats.
Er zijn allerlei manieren om spierpijn
op te lopen. Dat is zö gebeurd.
Gelukkig is er ook een voortreffelijke
manier om er snel weer vanaf te
komen. Inwrijven met Algesal maakt
de spieren los en soepel Algesal
brandt niet op de huid, geeft geen
ROTTERDAM. Het onafhan
kelijk Toneel heeft een program
ma gemaakt gewijd aan buiten
kanten, getiteld Stijl. Wie daar op
doordenkt moet wel haast tot de
conclusie komen dat het een be
langwekkend onderwerp is. Stijl
wordt gemaakt door mensen en is
van onmeetbare invloed op men
selijk gedrag. Jan Joris Lamers,
die Stijl bedacht heeft,, ziet het
verband heel direkt: „Uit smaken
verschillen komen oorlogen
voort”. Anderzijds voelt iemend
die over Stijl nadenkt zijn ge
dachten snel ontsporen. Hoe
noet je stijl in een toneelvorm
gieten? Hoelang blijft iets buiten
kant? De voorstelling (van 23 t.m.
26 april in de Toneelschuur te
zien) bestaat simpel gezegd uit
heren die in een met willekeurige
gebruiksvoorwerpen bezaaide
ruimte dingen doen en vooral tek
sten zeggen.
zijn.
(/er
De Visa Spécial heef t een tankinhoud
van 40 liter. Hij verbruikt bij 90 km/h
JAAP STORK
Jan Joris Lamers. centraal op deze foto, tn een scène van Stijl.
bracht,
(ADVERTENTIE)
I
•j
ns
Guusje van Tilborgh en Theu Boermans in Tramlijn Begeerte van Tennessee Williams.
(Foto Bert Verhoeff)
Het voorprogramma van het concert op
10 mei, dat om 20.15 uur begint, wordt
verzorgd door de Haarlemse bands Stock
en Skidmark.
In Stijl spelen naast Jan Joris Lamers:
Matthias Maat, Matthias de Koning, Aat
Ceelen, Leo Hogenboom, Marc Warning
en Eric den Hartog. Geen mensen van het
oude Onafhankelijk Toneel dus. „We heb
ben het OT opengegóoid, om niet na al die
jaren dat kluitje te houden. Het zou best
kunnen dat het een heel groot gezeldschap
wordt”.
Zowel de exuberante virtuositeit in Eu
gene Ysayes solosonate opus 27, nr. 3 als
Dvoraks temperamentvolle schrijfwijze
in de Sonate in F opus 57 bleken een kolfje
naar de hand van deze leerling van Arthur
Grumiaux getuige de gave en gloedvolle
wijze waarop Kilmer, geruggesteund door
het robuuste begeleidingswerk van pia-
gedachte associaties tussen twee verschil
lende topics wist te vinden. De niet inge
voerde bezoeker moest dan op zijn minst
denken dat Borge de kunst van het gren
zeloos improviseren verstond.
1 i
Tuinzaalconcert door Richard Kil
mer, viool en Jan van der Meer, piano.
Programma: Mozart, Ravel, Ysaye en
Dvorak. Haarlem, Concertgebouw, 21
april 1980.
Voorstelling: An Evening with Victor
Borge. Theater Carré. Amsterdam, 21
april 1980
26 n
;zit.
rdt.
tot een vrij klein publiek. Als hij bijvoor-
beel aankondigt een eigen arrangement
van een Bagatelle' van Mozart te spelen,
aarzelt hij uiteraard: „Now, let me see,
where the hell is C? Perhaps that’s the
reason why they say in the USA: long
time no see.” Grappen, die weliswaar in
gesleten zijn, maar al hun gein verhezen
bij elke poging tot vertaling in het Neder
lands.
Borge wordt ouder en zijn humor blijft
hetzelfde lot niet bespaard. Misschien dat
je in dat licht dan begrip kunt opbrengen
voor het geringe tempo waarin de show
wordt gebracht en we enkele slaapver
wekkende momenten dan maar buiten
beschouwing zullen laten. Enig lüchtig,
maar gevoelige delen uit werk van Liszt,
Chopin en Gershwin waren gelukkig van
voldoende gehalte om die tekortkomingen
eventjes te compenseren.
Voor het overige valt Borge teveel op
zijn routine terug, om zijn werk thans nog
te kunnen aanbevelen. Gags als het oproe
pen van een voormalige pianoleerling en
zijn verweerde sketch rond exclamation
marks ihochten we al te vaak meemaken
om nog echt leuk te kunnen zijn.
JOHN OOMKES
nist Jan van der Meer, een en ander deed
floreren.
Doch zo kleurrijk als deze jonge violist
genoemde partituren in klank wist om te
zetten, zo timide en onderkoeld bleek
doorgaans diens pleitbezorging voor het
het naar zichzelf verwijzen bij Stijl meer
expliciet is dan bij ander toneel. Over de
functie van Stijl naar het publiek toe:
„Deze walgelijke lijmbus op tafel, die is
alleen te verdragen omdat hij lijmt. Maar
over een paar jaar ga ik hem misschien
wel waarderen. In de voorstelling komen
een paar lelijke vazen voor, echt bewuste
loze vazen. Maar met een dot plastic in de
hals zou ik ze misschien wel een tijdje
thuis willen hebben staan. Het gaat er om,
dat je mensen confronteert met dit soort
zaken, dat bijvoorbeeld oorlogen kunnen
voortkomen uit stijl. Smaken verschillen
veroorzaakt oorlogen, zeg ik”.
„In de voorstelling komt een flitslamp
voor. Ij wilde daarvoor een Braun flitser
hebben, omdat ik die mooi vind. Ik ging
naar de winkel. Maar de verkoper komt
aan met een Osramflitser. Die kende ik
van vroeger, maar hij had een ander uiter
lijk gekregen, heel onadequaat gestroom
lijnd. „Een knieval voor de gemene
smaak” zei ik. „Daar gaat het toch niet
om, zei de verkoper. Hij was helemaal van
zijn stuk gebracht, wou me de zaak .uit
hebben. Kan ae nagaan hoe erg mensen
van hun stokje gaan als je daar mee
dóórgaat”.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Op zaterdagavond 10
mei geeft de Nederlandse rockband Gol
den Earring een concert in de Haarlemse
Beijneshal. Het optreden maakt deel uit
van een concertserie die volgens ingewij
den mogelijk hun afscheidstoernee is. De
Haagse band die 15 jaar lang het
etiket Neerlands populairste formatie
mocht dragen, besluit eind dit jaar of er
een punt wordt gezet achter de rijke
geschiedenis van de Earring.
Andere plannen van het Onafhankelijk
Toneel: de keus tussen een voorstelling in
afleveringen van 12 klassieke komedies of
het spelen van vier klassieke moderne.
Verder heeft Lamers plannen voor een
Faustprogramma met acteurs van OT,
Baal, Werkteater en Globe.
een beest noemt hangt er een aankondi
ging van King Kong en als Kowalski Blan
che eruit gooit en haar een busticket voor
Laurel geeft hangt er een bioscoopschil-
dering van A Ticket to Hell.
Een ander, even consequent doorge
voerd sfeerbepalend element is het optre
den van de zwarte jazz-zangeres Exa
Louise Brown, die voor de scène, tussen
de taferelen door vocaal commentaar laat
horen met de schitterende songs van Cole
Porter. Brown doet dat met humor en
vervult op die manier de functie van zan
geres in hotel Flamingo, waar Blanche
enige tijd amoureus zitting heeft gehad.
Bij dat alles is het jammer dat Globe
wat de spelers betreft maar krap aan de
artistieke eisen kan voldoen. Guusje van
Tilborgh moet de moeilijke, gecompli
ceerde rol van Blanche gestalte geven. Ze
redt het een heel eind, maar is toch niet bij
machte de begrenzing tussen schijn en
werkelijkheid aan te geven. Misschien ook
is het gebrek aan ervaring, aan artistieke
rijpheid, die haar verhindert noodzakelij
ke nuanceringen aan te geven. Een andere
actrice bij Globe zie ik Blanche ook niet
spelen, een gastcontragt was op z’n plaats
geweest. Stella Kowalski wordt door Lies-
beth Coops met een nuchter aanvaarden
van de situatie gespeeld en Theu Boer
mans maakt van de rechtlijnige Poolse
arbeider een creatie die bewondering af
dwingt. De andere spelers van Globe ma
ken zich in kleinere rollen verdienstelijk,
waarbij Ton Selter als Mitchell toch nog
wat al te introvert blijft.
KO VAN LEEUWEN.
(ADVERTENTIE)
Dat nu is beslist niet het geval. Zeker nu
niet meer, nu Borge ondanks zijn ver
ouderde en laten we wel wezen, nu en dan
oubollige aanpak, zijn show in een wat
opgelapte vorm presenteert als „An Eve
ning with Victor Borge”. Respect dwingt
de zo nu en dan tomeloos ginnegappende
Deen af met de momenten waarop hij wél
alert probeert te reageren op de zaal, zoals
de reactie op aanhoudend gekuch. De
entertainer wjjst dan onverwachts op de
openstaande klep van zijn Bösendorfer-
vleugel: „Tocht het niet teveel?”
Voor de in het Engels uitgesproken tek
sten is een behoorlijke mate aan spreek
vaardigheid beslist een eerste vereist; mis
schien is dat de reden dat de zo toeganke
lijke humor van Borge toch beperkt blijft
AMSTERDAM. Victor Borge, cle in
middels vergrijsde eminentie die in tal
van Amerikaanse talkshows en tv-series
zijn opwachting komt maken, om dan
met enkele ongelooflijk getimede
kwinkslagen de tekstschrijvers achter de
schermen een rolberoerte te bezorgen en
de kijkers voor de buis enkele oprecht
vrolijke ogenblikken, verzorgt momen
teel een korte Europese toernee, die hem
gisteravond naar Amsterdam voerde.
Een jaar of twintig geleden was de char
mante muzikale komiek - of komische
musicus, al naar het gelang het uitkomt, -
in staat tot een avond vol verbaal geweld,
waarin eerst het moment waarop hij ach
ter de vleugel zou plaatsnemen, en vervol
gens het moment suprème van het beroe
ren der toetsen zo lang mogelijk moest
worden uitgesteld. Die gimmick werkte
haast altijd optimaal omdat Borge als een
toonbeeld van beheersing naar believen
andere gespreksonderwerpen ter sprake
bracht, en vervolgens h^ast altijd nooit
A Streetcar Named Desire is een van de
bekendste stukken van Williams, hoewel
het in ons land niet overdadig gespeeld is.
Het is een stuk dat gaat over de tegenstel
lingen tussen de Amerikaanse in het zui
den gewortelde plantage-aristocr^tie en
de meer nuchter ingestelde noorderlin
gen. Een stuk ook' over eenzaamheid en
zoeken naar geborgenheid. Tennessee
Williams heeft dat op zijn eigen broeierige
wijze ondergebracht in de conflictueuze
situatie die ontstaat als de uit het zuiden
afkomstige Blanche in New Orleans in
trekt bij haar zus Stella. Stella is beneden
haar stand getrouwd met een Poolse im
migrant, Stanley Kowalski.
Blanche, een van de grote vrouwenrol
len die Williams zo graag creëert, heeft
alle ellende van de wereld al meegemaakt.
Ze trouwde jong en hopeloos verliefd,
maar haar man bleek homofiel en schoot
zichzelf dood toen Blanche het ontdekt
had. Als ze bij haar zuster en zwager
komt,is Blanche volkomen berooid. De
plantage moest worden verkocht vanwege
de hypotheekschulden. Verder is ze dak
loos, nymfomaan en aan de drank verslin
gerd. Zonder camouflage ligt het melo
drama op de loer. De confrontatie met de
primitieve arbeider Kowalski, die van
Blanche’s schijnleven niets moet hebben
voert haar tenslotte tot het werkelijke
drama. Door Kowalski verder over de
rode streep van de ellende geholpen be
landt Blanche aan het einde van de rit van
Tramlijn Begeerte in een krankzinnige
ninrichting.
HAARLEM. Violist Richard Kilmer,
Amerikaan van geboorte, maar al jaren
in ons land werkzaam als lid van het
recentelijk opgeheven Amati-kwartet en
het Nederlands Kamerorkest, toonde gis
teravond in Haarlem vooreerst de extra
verte zijde van zijn muzikantennatuur.
Voorzien van een voortreffelijke techni
sche bagage en opererend vanuit een
boeiende geestkracht tilde hij met name
na de pauze de avond tot een niveau dat
zijn talrijke collega’s in de Tuinzaal tot
groot enthousiasme bracht.
Or
expressieve raffinement en de sobere gra
tie zoals die aan de orde kwamen in res
pectievelijk Ravals sonate in G en Mozarts
Sonate in A KV 526, die overigens gekozen
is in het kader van het stedenproject,
waarbij Praag nu centraal staat.
Met de wetenschap dat het Richard Kil
mer na de pauze, ook waar het de intimi
teit betrof, bepaald niet aan artistieke
verbeeldingskracht heeft ontbroken, mo
ge men er echter op vertrouwen dat het
minder een affiniteitskwestie dan wel de
invloed van een onwennige aanloopperio
de is geweest, waardoor de solist niet bij
machte was de cantabiliteit bij Mozart en
de excentrieke klankwereld in Ravels So
nate een evenredig indringen profiel te
verlenen. In de finale leek het ijs gebroken
en klonken de toespelingen op Gershwin’s
Fascinating Rhythm smeuig in plaats van
academisch. -
Bij de première in Rotterdam was ik
feeds op zoek naar kritiek op de in onze
lijd geaccepteerde kunst- en andere stij
len, maar dat blijkt niet de bedoeling van
ie groep te zijn.
Lamers: „Nee, het is geen kritiek op
[stijl, en ook niet het propageren van een
epaalde stijl. We proberen juist het ge-
)rek over stijl op een minder benepen,
jnder moralistische manier te voeren. Ik
!g altijd: „laten zien dat het niet nodig is
vader geheel dood te slaan om iets
deuws ie kunnen maken”3Bij het maken
:an Stijl stelden de zeven acteurs aanvan
kelijk ieder iemand voor. Zelf was La-
-ners bijvoorbeeld een Architekt, volwas
en geworden asm het eind van de oorlog,
l|fe na de oorlog niets anders deed dan
ntwerpen van zijn leermeesters (die
fout” geweest waren) uitvoeren. De an-
ieren waren een fotograaf met faalangst,
en ziekelijk alles verzamelende „geval-
>n” adellijke Rus, een om modieuze rede-
len vormingstoneel makende regisseur,
en zeer belezen schrijver en een snobisti-
che producer. Ze praten over de oprich-
ing van een wereldtijdschrift.
De zeven mannen zijn bij elkaar om te
ijken hoe de stand van zaken is. Wat het
«grip modern is, wat het begrip commer-
ieel is. Het blijkt steeds te gaan om de
^formulering, en dan blijkt het een formu-
/lering die niets inhoudt. „Daardoor kom
je er op wat hqt begrip mooi of esthetisch
x 'Inhoudt”, aldus Lamers.
i Van die zeven figuren is in de voorstel-
Jing overigens niets concreets te merken.
Dat zou walgelijk zijn’,’, zegt Lamers.
Een van de ergste fouten van beginnende
veelschrijvers is hun poging realistische
V' lensen te beschrijven. Shakespeare’s
ersonages kom je ook niet op straat
wen. Een Shylock, die heeft geen regel
ïkst waaruit blijkt dat hij slecht is. Als ik
zou mogen wensen dan is het dat
lensen zich aan de voorstelling overge-
en en komen tot een associatief begrij-
en ervan”.
„De voorstelling is ook voor de zoveelste
laai een poging om het merkwaardige
ineelgebeuren aan de kaak te stellen. En
eer een stap vooruit in het uitproberen
an allerlei vormen. Er komen dingen in
oor die al in mijn eerste programma’s
iten, maar die nu doordachter zijn. Er
tten ook dingen in waarvan ik achteraf
as weet wat ik er mee bedoel. Vanaf het
egin kwam het begrip „diffuseren” bij
as op als we het hadden over stijl. Je
unt tegenwoordig niet meer over stijl
ireken, voor ons bestond stijl uit scher-
en, de voorstelling moest een gelijmd
opje worden. Ik realiseer me steeds meer
at'dat altijd zo geweest is”.
Stijl bestaat uit bestaande en zelfge-
:hreven teksten. Lamers putte uit een
tae hoeveelheid literatuur: de roman
ahlverwantschaften van Goethe, stuk-
Globe heeft er onder regie van Paul
Vermeulen Windsant alles aan gedaan om
het melodrama van al te glibberige kanten
te ontdoen. De sfeer van tegenstellingen is
raak uitgebeeld. Al bij de eerste opkomst
van Blanche, als zij met haar koffer in de
armoedige straat Eeuwige Jachtvelden
aankomt, is het duidelijk hoe de kaarten
geschud liggen. Het is vooral de vorm van
de voorstelling waarin Globe geslaagd is.
Het decorontwerp van Paul Gallis is veel
meer dan toneeldecoratie. Zijn decor
werkt bepalend en accentueert associa
tief. De woning van de Kowalski’s bevindt
zich te midden van een jungle van neonre
clames met op de achtergrond reus
achtige wolkenkrabbers. Er is een film-
affichering binnen dat toneelbeeld die
meegaat met de toneeltijd en de ontwikke
lingen in de scènes. Als er sprake is van
Blanche’s aankomst zien we Gejaagd
door de wind, als Blanche haar zwager
ken van Wilde, Rilke, films van Bunuel en
Resnais, de Nouveau Roman van Robbe
Grillet en de romans van Hugo Claus. „Bij
Claus staan dingen op een schijnbaar
willekeurige manier achter elkaar, bij de
x films van Resnais zie je dingen die je niet
begrijpt, maar die later betekenis krijgen.
Bij Goethe geven zoveel mensen hun me
ning over een tuin dat je niet meer weet
hoe die er uitziet, hij is té nauwkeurig
omschreven.” „Bij het maken raakte ik
gefascineerd doordat bijvoorbeeld be
paalde antieke principes, tnodern geci-
teert, opeens modern aandoen. Een me
trisch gezegde monoloog bijvoorbeeld,
tussen twee andere dingen in. Hoe mensen
in deze tijd denken te moeten verschijnen,
daar zijn alle klassieke citaten in terug te
vinden, het nieuwe ervan is de combi
natie”.
Als iemand in Stijl de Publikumsbe-
schimpfung van Peter Handke met zijn
gezicht naar de zaal zegt is dat niet be
doeld om het publiek te beledigen. „Hij
overdenkt alleen wat je kunt zeggen over
een bepaald onderwerp”. Als Lamers zelf
de krulpoten van een tafel rechtplakt doet
hij dat „omdat ik niet hou van gekruide
poten”.
Ik opper dat de voorstelling een bijzon
dere toneelvorm vertegenwoordigt, die al
leen naar zichzelf verwijst, maar daar wil
hij niets van horen. Ook Shakespeare’s
stukken wijzen alleen naar zichzelf. Ten
slotte komen we min of meer overeen dat
Voorstelling: Tramlijn „Begeerte”
(A Streetcar named Desire). Schrijver
Tennessee Williams. Gespeeld door
Zuidelijk Toneel Globe. Regie Paul
Vermeulen Windsant. Toneelbeeld
Paul Gallis. Vertaling en dramaturgie
Janine Brogt. Piano en zang Exa
Louise Brown. Belangrijkste spelers:
Guusje van Tilborgh, Liesbeth Coops,
Theu Boermans en Ton Selter. Pre
mière 18 april 1980 in Tilburg. Gezien
21 april Theater Gooiland, Hilversum.
Volgend seizoen zal waarschijnlijk in
Haarlem al een projéct met een grote cast
worden gedaan. Lamers wil een stuk van
Joachim Seiffert over Majakovski regis
seren: „De onpersoon of het zweetbad en
de dood van Majakbwski”. Er zullen OT-
mensen en amateurs aan meedoen, in
samenwerking met de Toneelschuur,
waar twee maanden gewerkt gaat
worden.
HILVERSUM. „Tramlijn Begeerte”
behoort tot de mythologische bagage van
elke toneelbezoeker en elke toneelmaker.
Het is een stuk dat ieder kent, zelfs als
men het nog nooit gezien heeft”, staat er
te lezen in het tekstboekje dat het Zuide
lijk Toneel Globe heeft uitgegeven ter
begeleiding van de voorstelling die zij nu
van dit stuk van Tennessee Williams
heeft uitgebracht. Dat is een rake stel
ling. Een krasse opmerking is het ook.
Maar de namen en karakters van de drie
belangrijkste personen erin, Blanche,
Stella en Stanley Kowalski, schijnen je
inderdaad oude bekenden toe.
