Koerden kiezen
kleinste kwaad
Shatt-el-Arab grote twistappel
Iraakse kernreactor zeer omstreden
Israel bang voor
arabische atoombom
IRAK
25
19 80
OKTOBER
DONDERDAG 9
BINNEN* EN BUITENLAND
2<
(Door Rienko Wilton)
WH
■■I
u
T
BBBS
itallatie
er
g
Het Iraaks-Iraanse conflict
over de grensrivier Shatt-el-
Arab aanleiding tot de oor
log tussen beide landen die nu
zijn derde week is ingegaan
is een erfenis uit het grijze
verleden. Al eeuwen lang gaf
de „grens” tussen wat nu het
moderne Irak en Iran is aan
leiding tot spanningen tussen
de Ottomaanse sultans en de
Perzische sjahs, zonder dat dit
evenwel tot grote gewapende
conflicten leidde.
ijkende dering
wah-
tor
de
rit
dnieuw
>ek voor
ntje
kosten.
u
rug ziet
Basra
ifKosrowabad.
Umm Qasr
KOEWEIT
o
”V-Faw-
Khor-al-Amayar:
bubiyan^^^^^^:
'v’&^nAbadan
i
80 A 33c-
Conflict
Iran-Irak speelt al eeuwen
ig
aad strekt
voorkomen.
n
zei
IAEA,
Op 14 juni werd in Parijs een Egypti-
Frankrijk
dat
de
de
f
F
k
l
natie (Iran) zeggenschap heeft over de
andere oever van de Shatt-el-Arab”.
In 1937 kwamen Iran en Irak, onder
invloed van de verslechterende internatio
nale toestand, tot een nieuw grensverdrag
dat ditmaal in het voordeel van Irak uit
viel: Iran erkende de Iraakse soevereini
teit over de hele Shatt-el-Arab met uitzon-
j van een strook van 8 kilometer
lengte voor de Iraanse haven Abadan (die
ook, net zoals Basra, aan de rivier ligt)
waarbij weer de Thalweg als grens werd
aangehouden.
Nu naar het jongste verleden. In 1969
herriep de sjah van Iran het verdrag van
1937. Twee jaar later annexeerde hij drie
eilandjes aan het andere einde van de
Golf in de Straat van Hormoez, die tot de
Verenigde Arabische Emiraten behoor
den. In 1974 ging de sjah de Koerden in
Noord-Irak onder de leiding van Barzani
in hun opstand tegen Bagdad steunen. De
Koerdenoorlog was een ramp voor heel
Irak, en in maart 1975, tijdens de OPEC-
conferentie in Algiers, kozen de Irakezen
eieren voor hun geld. Iraks tweede man,
de huidige president Saddam Hoessein,
omhelsde de sjah en zij tekenden een
verdrag dat „alle conflicten tussen beide
landen voor eeuwig uit de weg ruimde”.
De grens op dit kaartje loopt
zoals Irak dat graag wil: de grens
rivier met Iran valt geheel onder
soeveriniteit van Bagdad.
kregen. In juli van dit jaar klaagde de
Israëlische minister van Buitenlandse Za
ken, Yitzhak Sjamir, dat Frankrijk Irak
zou helpen en dat Bagdad met die hulp
een atoombom zou gaan maken. Frank
rijk wees er toen op dat het met Irak in
1975 een atoomovereenkomst heeft afge
sloten en verwierp het internationale ver
wijt dat het de vrede in het Midden-Oos-
ten in gevaar bracht. Het zou zich on
danks alle druk aan zijn contract houden,
aldus het Franse ministerie van Buiten
landse Zaken.
De firma zou atoomtechnologie aan Irak
leveren.
„Wij hopen dat Sad
dam Hoessein de oorlog
zal winnen. Hij is het
Hij verwees naar be
richten vanuit Tel Aviv
dat Israel de Koerdische
opstandelingen in Irak
de afgelopen tien jaar
economische en militaire
hulp had gegeven. „Wij
zijn eigenlijjk pacifisten,
maar als wij onze rech
ten niet krijgen, zullen
wij strijden tot het ein
de”, aldus Fakhro.
symbool geworden voor
alle Koerden die recht
zoeken”, aldus een voor
aanstaande Koerd. „Wij
zijn bang, dat als hij ver
liest, het volgende re
giem niet zo verdraag
zaam zal zijn.”
2n
Volgens de overeenkomst moet Frank
rijk aan Irak sterk verrijkt uranium leve
ren voor een onderzoeksreactor met de
naam Osirak, die buiten Bagdad gebouwd
wordt. Dit centrum gaat 600 Iraakse kern-
deskundigen opleiden.
De bom kwam echter verkeerd terecht, in
een boekwinkel met dezelfde naam. Op
dezelfde dag werd het kantoor van een
Italiaanse firma door een bom vernield.
sche kerngeleerde, Yahia al Meshad, ver
moord. De man werkte voor de Iraakse
commissie voor atoomenergie. Vorige
maand pleegde een tot dan toe onbekende
„Commissie ter beveiliging van de islami
tische revolutie” een bomaanslag op Jean-
Jacques Graf, een Franse atoomgeleerde
die ook aan het Osirak-object meewerkt.
Diplomaten in Beiroet zeiden dat de
Iraakse plannen passen in#het streven van
het land naar het nemen van de economi
sche en militaire leiding in de regio. Irak is
de op een na grootste olieproducent en in
1982 zal in Bagdad een topconferentie van
niet gebonden landen worden gehouden.
(van onze redactie buitenland)
Irak doet alle moeite om in de Ara
bische wereld de leiding te nemen op
nucleair gebied, waardoor internatio
nale bezorgdheid is ontstaan over de
mogelijkheid dat een eventuele ko
mende oorlog in het Midden-Oosten
met atoomwapens zou kunnen wor
den uitgevochten.
Beide Koerdische af
delingen hebben duide
lijk gemaakt dat zij de
Iraanse geestelijke lei
der, ayatollah Ruhollah
Khomeini, beschouwen
als hun gemeenschappe
lijke vijand. De Iraakse
president Saddam Hoes
sein wordt getolereerd
als de minste van twee
kwaden.
(Van onze redactie buitenland)
De vijf miljoen Koerden die in het ruige berggebied tussen Iran en
Internationale Commissie voor Atoome
nergie in Wenen, de Iraakse reactor
scherp in het oog zal houden en dat Irak
met het Franse uranium geen kernwa
pens kan bouwen. Een Franse atoomge
leerde Francis Perrin, sprek het officiële
standpunt echter tegen en zei deze maand
dat landen zoals Irak binnen enkele jaren
atoombommen kunnen maken.
Het Iraakse atoomprogramma is door
een serie geheimzinnige incidenten opge
houden, waar enkele Westerse diplomaten
de hand van Israel in zien. Vorig jaar
werd het hart van de Osirak-reactor door
een bom van saboteurs vernield net voor
dat de reactor naar Irak zou worden ver
scheept vanuit de Franse havenstad Tou
lon. De Fransen beloofden een vervangen
de reactor. De Franse politie heeft vorige
maand de bewaking van enkele fabrieken
van atoominstallaties verscherpt.
Het verdrag definieerde de Iraaks-
Iraanse grens weer op basis van de proto
collen van Constantinopel van 1913, dat
wil zeggen de Thalweg werd weer de
grens, de Shatt-el-Arab werd „gesplitst”.
Voorts deed Irak territoriale concessies
meer naar het noorden bij Qasr a Shirin.
Daarnaast werd overeengekomen dat
Irak en Iran zouden afzien van het „aan
moedigen van subversieve elementen op
eikaars territorium”. In gewoon Neder
lands betekende dit, dat de sjah zijn steun
vonden de
vrijheids-
bekwaam
In Libanon verblijven
momenteel ruim 100.000
Koerden. Velen onder
hen zijn gewapend en zij
vormen een onafhanke
lijke militie. Tot op he
den hebben zich nog
geen schermutselingen
voorgedaan met pro-
Iraanse, sjiitische groe
pen, zoals Amal, maar
volgens ingewijden is dit
in de toekomst in het ge
heel niet ondenkbaar.
Israel heeft al gezegd bang te zijn voor
een atoomaanval door Arabische landen.
Die hebben daarop geantwoord dat Israel
al over een atoombom beschikt. Israel
heeft de Iraakse plannen afgekeurd en
een vraagteken geplaatst achter de Iraak
se bewering dat het kernenergie alleen
voor vreedzame doeleinden wil ge
bruiken.
Atoomgeleerden zeggen dat Irak al over
een jaar of vier atoomwapens kan produ
ceren. Syrië, Egypte, Libië, Koeweit en
Op deze pagina achtergrondinformatie over een aantal aspecten van
de oorlog tussen Iran en Irak. In de eerste plaats een artikel waarin de
historische achtergronden van het gewapende conflict tussen beide
landen onder de loep worden genomen. Daarbij spelen de Koerden, die
een grote minderheid vormen in zowel Irak, Iran als Turkije, een rol. De
strijd van de Koerden voor zelfbeschikking vormt het onderwerp van
een tweede artikel op deze pagina.
Daarnaast aandacht voor het zeer omstreden atoomprogramma van
Irak. De Iraakse kernreactor werd vorige week gebombardeerd, maar
de schade aan de reactor zelf zou slechts gering zijn. Volgens de eerste
berichten was Iran voor het bombardement verantwoordelijk, maar
Teheran ontkende dat onmiddellijk. Sommige waarnemers wijzen naar
Israel als verantwoordelijke voor de aanval op de Iraakse atoomreactor.
Daarbij wezen ze op de grote Israëlische vrees dat Irak binnenkort zal
kunnen beschikken over atoombommen. Een hoge Israëlische functio
naris raadde Iran bovendien kort na het uitbreken van de huidige oorlog
aan zo spoedig mogelijk de Iraakse reactor buiten werking te stellen.
Syrië en Libië hebben ook atoompro
gramma’s en Koeweit en Saoedi-Arabië
zien uit naar geschikte projecten. Het zou I
allemaal bestemd zijn voor het opwekken
van elektriciteit. Maar de directeur-gene-
raal van de IAEA, dr. Sigvard Eklund,
heeft vorige maand gewaarschuwd voor
het gevaar van een atoomwapenwedloop
in kwetsbare gebieden „die ongemakke
lijk dicht bij de oliebronnen en olieroutes
liggen”.
,r- Het eerste grensverdrag in de nieuwste
I geschiedenis tussen Irak en Iran was dat
van Erzerum (31 mei 1847) waarbij werd
.1 overeengekomen de precieze grens later
te markeren. Daar is het in feite nooit van
r gekomen. Wel werd in 1913 en 1914 bij de
zogenaamde protocollen van Constanti-
i nopel de grens bij Shatt-el-Arab voorlopig
f vastgesteld als lopende langs de zoge-
i naamde Thalweg, dat is de lijn die de
T diepste punten van de waterweg met el-
il kaar verbindt. Maar in de praktijk kwam
het erop neer dat Irak de feitelijke contro
le had over de hele Shatt-el-Arab.
Irak werd in 1932 een soevereine staat.
Omdat de kwestie Shatt-el-Arab onduide
lijk bleef en omdat Iran de Iraakse soeve-
reiniteit over de waterweg niet wenste te
erkennen, deed Bagdad een beroep op de
I Volkenbond, de voorloper van de Ver-
enigde Naties. Interessant is te zien hoe
I generaal Nuri, die later de sterke man van
Irak werd totdat de monarchie in 1958 ten
val kwam, destijds de Iraakse zaak verde-
f digde.
Wat hij toen zei, komt in feite overeen
met de argumenten die Irak nu nog steeds
f hanteert:
„Perzië heeft een kustlijn van bijna 2000
kilometer met veel havens aan de Golf en
I ankerplaatsen. Bij Chor Moesa, slechts 50
kilometer van Shatt-el-Arab, heeft Perzië
een geweldige diepzeehaven. Irak is het
land van twee rivieren, de Tigris en de
I Eufraat. Daar waar deze samenkomen, de
Shatt-el-Arab, is Iraks enige uitweg naar
I de zee. De waterweg moet voortdurend
onderhouden worden voor de moderne
scheepvaart, en Basra, 100 kilometer van
de monding van de Shatt-el-Arab, is Iraks
enige haven. Het is vanuit Iraaks stand-
punt gezien, ongewenst dat een andere
Saoedi-Arabië staan ook al te dringen.
Bagdad wijst er op dat Irak een van de 114
landen is die hun handtekening hebben
gezet onder het zogeheten non-prolifera
tieverdrag van 1968, dat is bedoeld om de
verspreiding van kernwapens tegen te
gaan, terwijl Israel dat verdrag nimmer
heeft getekend maar volgens atoomge
leerden vermoedelijk wel de beschikking
heeft over ongeveer 15 atoombommen.
Israel ziet de ontwikkeling in Irak als
een bedreiging en enkele Arabische lan
den vrezen een mogelijke „eerste klap”
van Israel. Deze maand nog heeft de Syri
sche minister van Defensie, Moestafa
Tlas, gewaarschuwd voor het gevaar van
een kernoorlog in het Midden-Oosten.
„Zou Israel atoombommen tegen de Ara
bieren gebruiken haar dan zou de Sovjet
unie vrienden te hulp snellen,” zo zei hij.
Irak doet atoomzaken met Frankrijk,
Italië en Brazilië, maar heeft de eerste
atoomtechnologie in 1968 van Moskou ge-
Ondanks hun betrok
kenheid bij de oorlog
voering tussen Iran en
Irak, hebben de Koerden
hun guerrilla-activitei-
ten niet beëindigd. Vol
gens berichten uit Lon
den had een woordvoer
der van de Barzani-
groep verklaard dat
Koerden twee Iraakse
helicopters naar bene
den hadden gehaald en
29 soldaten hadden ge
dood. Een andere groep
eiste de verantwoorde
lijkheid op voor het op
blazen van Iraakse olie-
pijpleidingen in Turkije.
„Dat zijn geen ware
Koerden, zij zijn betaal
de saboteurs. Dat zijn
degenen die onderhan
delen met Israel en de
verrader Khomeini”, al
dus Fakhro, een 35-jari-
ge Koerd die geboren is
in Beiroet.
aanmoediging zich weer te roeren (terwijl
Khomeini het leger op zijn eigen Iraanse
Koerden afstuurde).
Maar Irak voelde zich niet alleen als
gevolg van deze zaken door Iran bedreigd.
Het grootste gevaar vormde volgens Bag
dad de snelle desintegratie van Iran zelf,
en het daardoor ontstane machtsvacuüm
in de Golf. Irak was maar al te graag
bereid het gat te vullen met het argument
dat bij chaos in West-Azië de supermo
gendheden bij de minste of geringste aan
leiding zouden interveniëren. Dat is ook
gebeurd: Irak was tegen de gijzeling door
Teheran van de Amerikaanse diplomaten
omdat Washington daarop zeker zou rea
geren, en de Russische inval in Afghanis
tan werd door Bagdad om dezelfde reden
afgekeurd.
Irak keerde zich afgelopen voorjaar de
finitief tegen Iran: het eiste heel de Shatt-
el-Arab op plus drie eilandjes bij de Straat
van Hormoez die Iran zou moeten terug
geven aan Aboe Dhabi. Bijna twee weken
geleden herriep de Iraakse president Sad
dam Hoessein het (in Iran’s voordeel in
1975 afgesloten) grensverdrag van Algiers
en 24 uur later begon de onverklaarde,
maar wel degelijk verklaarbare oorlog
tussen Irak en Iran.
De meeste Iraakse
Koerden wonen in de na
bijheid van Kirkoek,
Soelaimanieh en Mosoel,
steden die herhaaldelijk
het doelwit zijn geweest
van Iraanse luchtaanval
len. In Iran woont een
groot aantal in de omge
ving van Qasr-e-Sjirin
aan de noordelijke punt
van het Iraakse invasief-
ront. Het lijkt geen toe
val te zijn dat juist Qasr-
e-Sjirin de eerste Iraanse
stad was die in handen
viel van de Irakezen.
Hoesseins Baath-re-
giem gaf de Koerden in
Irak onlangs voor het
eerst toestemming om
verkiezingen voor auto
nomie te houden. Deze
soepelheid staat in schril
contrast met de situatie
in Iran, waar de onder-
handelingen tussen de
Koerden en Teheran in
een impasse lijken te zijn
geraakt.
„Irak en Iran vechten
een grensoorlog uit en
Koerdische gebieden in
beide naties worden aan
gevallen. De Koerden
hebben zichzelf moeten
verdedigen,” aldus de
leider van de Koerdische
Rezgari-fractie in Bei
roet. De Rezgari vormen
een van de twee Koerdi
sche afdelingen die in Li
banon zijn vertegen
woordigd. De andere is
de democratische partij-
fractie. Beide zeggen
pro-Irak te zijn.
tiviteiten van de Koer
den op Iraans territori
um. Kort voor het uitbre
ken van de oorlog op 22
september werd melding
gemaakt van nieuwe
Koerdische acties in
Iran.
Enkele Koerdische
groepen eisen evenwel
meer dan autonomie. Zij
staan erop dat het olierij
ke Kirkoek deel zal uit
maken van een auto
noom Koerdistan en wei
geren de peshgardi-guer-
rillagroepen te ont
binden.
Irak wonen, hebben gedurende de oorlog tussen beide oliegiganten aan
beide zijden gevochten. De Koerden vormen een clan-achtig volk, dat
gedurende lange tijd heeft gestreden voor zelfbestuur over een door
land omgeven territorium van ongeveer 192.000 vierkante kilometer,
gelegen binnen de grenzen van Iran, Irak en Turkije.
Het gebied waar de Koerden wonen, beslaat grote
delen van Iran, Turkije en Irak.
De lucht aan de Iraanse kant van de Shatt-el-Arab is geheel verduisterd door rookwolken van brandende
olieopslagplaatsen. Het Iraaks-Iraanse conflict draait met name om de heerschappij over deze waterweg.
aan de Barzani-Koerden in Noord-Irak
plotseling introk (en de Koerdenrebellie
inderdaad binnen enkele weken in elkaar
stortte) en dat Bagdad zijn claims op de
Iraanse olieprovincie Khoezestan, aan de
andere kant van de Shatt-el-Arab, in de
ijskast zette.
Khoezestan wordt door de arabieren
Aranistan genoemd, niet geheel ten on
rechte, want de bevolking daar is in meer
derheid van arabische afkomst. Al bijna
100 jaar hebben de arabieren in Khoeze
stan blootgestaan aan een sterk „Iranize-
ringsproces”. Hen werd door de centrale
regering in Teheran voorgehouden dat zij
Perzen, geen arabieren waren.
Iran heeft zich stipt aan het verdrag van
Algiers (1975) gehouden en wel tot de val
van de sjah, ruim anderhalf jaar geleden.
Daarna verslechterde de Iraaks-Iraanse
relatie snel. Niet verwonderlijk, want
Khomeini’s sji’itische revolutie deed grote
onrust ontstaan bij de sji’ieten in Zuid-
Irak, die 60 procent van de totale Iraakse
bevolking uitmaken en die zich gedomi
neerd voelen door de soennitische mos
lims beheerste Baath-partij die in Irak de
lakens uitdeelt. Daarnaast begonnen de
Koerden in Noord-Irak met Teherans
Zij hebben nauwe eth-
nische banden met de
Perzen, maar behoren
eerder tot de soenniti
sche mohammedanen
dan tot de sjiiten, waar
toe het merendeel van de
Iraniërs wordt gerekend.
Zij spreken een eigen In-
do-Europese taal.
De Koerdische onder
danen van het Otto
maanse rijk hielden in
1919 tijdens de vrede
sconferentie van Parijs
een pleidooi voor auto
nomie, een jaar voor dit
rijk volgens bepalingen
van het verdrag van Sè
vres werd ontbonden.
Het verdrag stelde vast
dat er een autonoom
Koerdistan zou worden
geschapen. In 1923 werd
evenwel het verdrag van
Lausanne gesloten,
waarbij de bepalingen
van Sèvres vervielen en
het idee van Koerdische
onafhankelijkheid op
nieuw op de lange baan
werd geschoven.
Als gevolg van deze
gang van zaken namen
verscheidene groepen
Koerden hun toevlucht
tot geweld. Tussen 1920
en 1930 werden verschei
dene Koerdische opstan
den in Turkije en Iran
hard onderdrukt.
In Irak
Koerdische
strijders een
leider in Moestapha Bar
zani, die de peshgardi
de Koerdische guerrilla
strijders aanvoerde
tot zijn dood in 1978. Hij
accepteerde hulp van het
regiem van wijlen de
Sjah van Iran tegen de
Irakezen.
In 1965 creëerden her
haaldelijke confronta
ties tussen Koerdische
opstandelingen en Iraak
se troepen dicht bij de
Iraaks-Iraanse grens
spanning tussen de twee
olierijke naties. Sinds
dien hebben Irak en Iran
elkaar over en weer er
van beschuldigd dat zij
de Koerden aanspoor
den om in opstand te
komen.
In 1975 ondertekenden
de toenmalige vice-presi
dent van Irak, Saddam
Hoessein, en wijlen de
sjah van Iran het ver
drag van Algiers, waar
bij werd bepaald dat
Iran alle steun aan Koer
dische opstandelingen
zou beëindigen in ruil
voor Iraanse zeggen
schap over de helft van
de waterweg Shatt-el-
Arab.
Toen president Sad
dam Hoessein op 17 sep
tember jongstleden dit
verdrag eenzijdig opzeg
de, verklaarde hij dat
Iran zich onder het be
wind van ayatollah Ru
hollah Khomeini niet
had gehouden aan de
voorwaarden van dit
verdrag met betrekking
tot de Koerden.
De Iraanse geestelijke
leider daarentegen be
schuldigde Irak ervan
dat het verantwoordelijk
was voor opstandige ac-
Egypte heeft in 1955 in Cairo een com
missie voor atoomenergie opgericht, twee
jaar eerder dan Bagdad. Beide landen 1
hebben onderzoekreactors uit de Sovjet- i
Unie ingevoerd, maar Cairo klopte later
bij de VS aan om hulp. De Egyptische
olieproduktie is nu op recordhoogte, maar
het land zal toch kernreactors moeten
bouwen om in het jaar 2000 ernsitge moei
lijkheden bij de energievoorziening te
100-
km
•ANKARA
.Erzuroem
•Tebriz
TEHERAN-
SYRIË
rVDAMASKt
IRAN
;oe<
Gebied bewoond door Koerden
J-00
SAOEDI
ARABIË
TURKIJE c
Mnlotyo
•Homadon
•Keimonsjah
5 •Mornijhe
