Homo-
seksualiteit
bij mannen
Doel van
HMH
Herkenbaarheid in saaie gedichten
huisvrouwen
voor
Sombere
bennen
KOCKYN
ZATERDAGS Bi jVOEGSEL
Klapper”:
verhalen
voor wie
griezelen kan
N
IR
N
IR
Spookbeeld,
ll
Ij
24
er):
Ier):
11
N
rh
EEN KERMISKRONIEK
r
5 5
Uitgeprobeerd
door Hein Dik
f
BJ
Saai gedicht
X
■5E2
Literatuuronderwijs: Wanneer
is Bredero geboren? Wat zijn
kenmerkende aspecten van
de Middeleeuwen? Tientallen
jaren hebben dit soort vragen
centraal gestaan. Sinds kort
bestaat er een stroming die
vindt dat het anders moet.
Laten zien dat lezen leuk is
bijvoorbeeld. Dat is één van
de doelstellingen van het
tijdschrift .Klapper’.
in het dressoir bewaar ik
messen vorken lepels
en een zonnebril uit de hema
bij de voordeur ligt een
bruine voetenmat
gemaakt door blinden
Het gebeurde in een school te Stadskanaal. Leerlingen eisten verspreiding van
het tijdschrift „Klapper”. Maar het schoolbestuur weigerde hardnekkig. Reden?
Er zat nogal wat sex in de kolommen van het blad. De scholieren zouden op
zondige ideetjes kunnen komen. Het conflict liep hoog op. Uiteindelijk kregen de
leerlingen hun zin. De „Klappers” werden uitgedeeld.
„Magazine voor lezers” is de ondertitel van „Klapper", een blad dat sinds twee
jaar wordt uitgegeven door Wolters Noordhoff in Groningen. Het is bestemd voor
leerlingen in de hoogste klassen van Havo en VWO. De ruzie in Stadskanaal is
een uitzondering voor „Klapper”. In de meeste scholen wordt het tijdschrift
enthousiast ontvangen.
De eerste saaie gedichten voor
huisvrouwen verschenen in het na
jaar van 1979 in de rubriek „Dag in
dag uit” van de Volkskrant. Heleen
Hlldering kreeg vele reacties van le
zers, vrouwen en mannen, die haar
gedichten erg goed vonden. Nu zijn
ze door de Bezige Bij samen met
„Automatisch Handschrift” uitgege
ven in een lief boekje dat je alle
huisvrouwen en -mannen van Neder
land zo cadeau zou willen doen.
Uitgaan van lezer
Ook triviale teksten
Nieuwe emoties
de planten staan in sier-
potten op de vensterbank
het gietertje is van blik
als asbak gebruik ik
een porselein klompje
souvenir uit montferland
de radio is al maanden stuk
de deur in de kamer klemt
mijn wastafel lekt
de stofzuiger staat in de
gangkast onder de trap
in bed vergeet ik mijn herinneringen.
Nog ouderwets
i
i?r):
1
Ik bezit een leunstoel
en een schemerlamp
in de hoek bij de
marmeren schoorsteen
een tafel met tafelkleed
waarop een fruitschaal
-
I
I
.100,-
rOED
en in
.800,-
Kweken van
netto
>.000,-
enthousiaste
TE-
legen
1.000,-
lezers
2GEN
1.000,-
Jo Bertram
1.000,-
Yz
2
J. W. VAN VUGT
Pagina uit Klapper"
ïlijke)
in een
1
JOKE LINDERS-NOUWENS
KO VAN LEEUWEN
;-A'l
I.S00,-
voor-
naken
vel in
geen
it met
12.
ippeld
ui ca.
inkel-
vloer-
st aan
ikt is
voor
>reca-
„Klapper” beoogt vernieuwing van het
literatuuronderwijs aan middelbare
scholen. „Wij stellen het leesplezier
centraal”, legt redacteur Jo Bertram uit.
Hij was leraar Nederlands, stond elf jaar
voor de klas en legt zich nu toe op een
moderne aanpak van het leesonderwijs.
Bertram: „Wij bieden teksten aan uit het
gewone leven. Niet alleen literaire
stukken. We nemen ook krantenartikelen,
strips en foto’s op in „Klapper”. Zo
proberen we aan te sluiten bij de
belangstelling van de teerlingen. Ons doel
is enthousiaste lezers te kweken.”
Volgens Bertram leidt traditioneel
literatuuronderwijs vaak tot een afkeer
van lezen. „Veel jonge mensen is het
plezier in lezen vergald door wat zij op
school aan literatuuronderwijs te
verwerken hebben gekregen”, aldus een
inleiding in het tijdschrift. „Vaak hebben
zij zich zo lang bezig moeten houden met
stokoude, oervervelende verhaten, of
teksten uit een wat nabijer verleden, dat
hun het klamme zweet uitbreekt bij de
gedachte aan een boek. Een averechts
effect dus van een schoolvak waarvan je
mag verwachten dat het juist propaganda
voor het lezen maakt.”
wat typerend was voor de renaissance. In
feite ging het om biografieën van
schrijvers. Typisch een negentiende-
eeuwse, positivistische opvatting. Als je
maar wist uit welk milieu een schrijver
kwam en in welke tijd hij leefde, begreep
je ook waarom hij een bepaald boek op
die manier had geschreven. Je kunt niet
eens zeggen dat die manier van les geven
fout is. Maar met literatuuronderwijs
heeft het niets te maken. Alles draait om
da'ta en feiten. Met een goede leraar kan
dat beslist boeiend zijn, maar je kweekt er
geen lezers mee. Jammer genoeg wordt op
veel schoten nog met deze methode
gewerkt.”
Een andere stroming in het literatuur
onderwijs stelt de tekst op de voorgrond.
Bertram: „Het grote voordeel is dat
kinderen zich eindelijk met de tekst
Een ander sterk punt in de gedichten
van Hildering is de subtiliteit van haar
De aanpak die Bertram voorstaat, gaat uit
van de lezer. „Dat is pedagogisch en
didaktisch veel effectiever. Hoe leert
iemand iets? Door aansluiting te zoeken
bij wat hij al weet. Dat is een eeuwenoude,
simpele wet. Het is voor ons een
uitgangspunt bij het maken van
„Klapper”.”
Wie „Klapper” leest, ziet al vlug hoe deze
filosofie is uitgewerkt. Eik nummer heeft
een centraal thema. „Uitvallers”,
„Sombere pennen”, „Sport” en „Vrouwen
en Mannen” zijn enkele van deze
onderwerpen. Bertram: „We denken heel
lang na over ons thema. Wat interesseert
leerlingen op deze leeftijd? Daar draait
alles om.”
Is eenmaal een onderwerp gekozen, dan
worden er de meest uiteenlopende teksten
en illustraties bij gezocht. Neem
bijvoorbeeld het nummer „Vrouwen en
Mannen”. Dat bevat een tekst van Nina
Hagen („Unbeschreiblich weiblich”), een
stuk van Renate Rubinstein over haar
scheiding, een treitertrend van Kees van
Kooten, verhaten van o.a. Hotz, Traven,
Meinkema, Krol en Matsier, maar ook een
Libelle-achtig liefdesverhaal dat als volgt
wordt aangekondigd: „Sluit de blonde
secretaresse de knappe, donkere manager
in haar armen?”
Bertram: „We gaan triviale teksten niet
uit de weg. Leerlingen die daar
belangstelling voor hebben, moeten ze
gewoon lezen. Voor leesonderwijs moetje
geen indeling maken van „Dit is
literatuur” en „Dat is slecht”. Als mensen
de Boeket-reeks leuk vinden, moeten ze
bezighouden. Bij de eerste methode heb je
leerlingen die alles weten over literatuur,
maar nooit echt lezen.
Een nadeel is volgens mij dat die aanpak
voor een grote groep erg moeilijk is. Vaak
wordt het veel te analytisch. De betekenis
van teksten wordt tot op het bot
uitgeplozen. Je moet steeds overal iets
achter zoeken. Vervelende schema’s
maken over het aspect tijd in een boek,
dat soort zaken.
Goede gymnasiumleerlingen worden er
enorm door gefascineerd. Maar de
grootste groep kinderen heeft van thuis
niet genoeg meegekregen om op deze
manier aan de slag te gaan. Het is fout om
kinderen die van niets weten, met zulke
ingewikkelde dingen op te zadelen.”
Dat komt vooral door de ritmische
rangschikking van klanken en strofen
die nu eens een strakke regelmaat ver
toont, dan weer zeer wisselend is, waar
door veel nadrukt komt te liggen op de
langste of de kortste strofe of op een
klank die steeds terugkeert.
taalgebruik waarin zij begonia’s, vim en
afwaswater weet te vangen. In heel wei
nig woorden worden werelden en emo
ties opgeroepen die jezelf kan invullen.
Verrassend is ook dat je bij iedere
De gedichten hebben weinig pretentie,
de beelden die Heleen Hildering ge
bruikt, zijn alledaags en toch staat de
herkenbaarheid verrassingen niet in de
weg.
die boekjes lezen. Misschien komen ze
daarna tot iets anders.
Met name over dat thema „Vrouwen en
Mannen” hebben we wel een paar
vervelende telefoontjes gehad. Ja,
inderdaad, omdat er in geneukt werd.
Maar juist bij ons uitgangspunt moet je
niet bang zijn om de stukken te plaatsen
waar je zelf achter staat. We zijn niet bang
voor controversiële onderwerpen. Het is
juist goed als mensen sterk reageren op
een tekst. Een teken dat het onderwerp
voor hen leeft.”
Bertram gelooft niet dat hij met
„Klapper” zodanig populariseert dat
scholieren geen zin meer hebben in de
inspanning van een „echt boek”.
„We zorgen ervoor dat in elk nummer
makkelijk verteerbare teksten zitten,
maar we nemen ook pittige, moeilijke
stukken op. De bedoeling is vooral om
aansluiting te vinden bij de grootste groep
leerlingen. Iemand opvoeden tot lezer is
een langzaam proces. Dat gaat niet in één
keer. Natuurlijk heb je in elke klas
geboren lezers. Daar hoef je je geen
zorgen over te maken. Daar kan geen
leraar iets aan fout doen.”
Met haar onderwerpkeuze probeert de
redactie van „Klapper” ook te werken aan
bewustwording van leerlingen. Bertram:
lezing nieuwe beelden en emoties tegen
komt. Dit geldt zeker heel sterk voor de
gedichten in „Automatisch Handschrift”
die thematisch iets minder sterk gebon
den en iets minder direct herkenbaar
zijn. Het zijn overpeinzingen over wat
zich in een mensenleven bijna vanzelf,
zonder dat hij er veel weet van heeft,
voltrekt: het ouder worden, dromen,
emoties en verlangens die soms moeilijk
te grijpen zijn. Deze gedichten eisen van
de lezer meer aandacht dan de „Saaie
gedichten voor huisvrouwen”, maar ze
zijn beslist die aandacht waard. Het is te
hopen dat Heleen Hildering doorgaat
met het verwoorden van haar gevoelens
in taal en klank.
Spookbeeld. Vijf Victoriaanse vertellingen,
verzameld door J. J. Strating. Uitg. Allert de
Lange, Amsterdam. Prijs 24,90.
De Nederlandse uitgave wordt ingeleid
door een uitstekend voorwoord van de
bewerker Frits Wafelbakker, die duidelij
ke taal laat horen: „Het hebben van homo
seksuele voorkeuren hoeft niet te worden
gerechtvaardigd en er hoeft geen veront
schuldiging voor te worden gezocht”
Vooral de gekleurde tekeningen van Mi
chael Leonard sieren deze uitgave, in ons
land verzorgd door Uitgeverij Rostrum te
Haarlem.
Het boek is duidelijk niet geschreven
voor mensen die twijfelen en angstig zijn.
Wie met zichzelf overhoop ligt zal niet
door dit boek over de drempel geholpen
worden, daarvoor is het te hard.
Het werk is ruimschoots voorzien van
tekeningen van een haast encyclopedi
sche nauwgezetheid, die in kundigheid
ver uitgaan boven het soort dat vete ande
re pogingen, hoe eerlijk ook bedoeld, ordi
naire, vieze boekjes maakt.
Eigenlijk zouden wij het liefst alleen
spreken van mensen.
Voor wie dat niet nodig is, blijkt Spook
beeld een uitermate aantrekkelijke verha
lenbundel. De keuze van verhaten is zo
gemaakt, dat er steeds sprake is van een
andere manier van spooktoestand, met
steeds een ander soort oorzaak. Overdre
ven fantastisch zijn de vertellingen ner
gens en juist dat brengt de noodzakelijke
twijfel aan ongeloof, die het spreekwoor
delijke kippevel doet ontstaan.
„Als er een ding zeker is, dan is dat wel
dat dit boek uitsluitend ter hand geno
men zal worden door lezers op zoek naar
de aangename huiver van een goed grie
zelverhaal, een echt macabere fantasie.
Wie die aangename huiver niet voelt, zal
zijn negatieve mening over deze bundel
niet veranderen door deze inleidende op
merkingen over de beweegredenen, waar
om juist deze vijf verhalen werden geko
zen en over wat ze ons te vertellen hebben
over hun tijd en plaats van ontstaan”.
E
n.
.600,-
voet-
.900,-
5.000
Naar het oordeel van Jo Bertram wordt
literatuuronderwijs op veel schoten nog
ouderwets aangepakt. „Maar de zaak is in
beweging. Steeds meer leraren zien in dat
het anders moet.”
Hij vertelt dat er verschillende
stromingen zijn in de aanpak van
literatuuronderwijs. „Een belangrijke
methode stelt de schrijver centraal. Je
moet weten wanneer Vondel is geboren,
wat de kenmerken waren van zijn tijd.
Jo Bertram maakt „Klapper” samen met
twee leraren, de een in Amsterdam, de
ander in het plaatsje Leek. Teksten en
onderwerpen worden eerst in hun klassen
uitgeprobeerd. Zo krijgt de redactie
informatie over geschikte onderwerpen.
In elk nummer van het blad is een
handleiding opgenomen waarin voor
leerlingen en leraren dieper op de inhoud
wordt ingegaan. Daarin wordt ook wel
kritiek geleverd op traditioneel literatuur
onderwijs. In een van de nummers
worden de literatuurlijsten van
middelbare schoten op de korrel genomen
vanwege hun doorgaans plichtmatige,
tijdloze samenstelling.
„Klapper” verschijnt driemaal per jaar in
een oplage van 15.000. Naast dit blad geeft
Wolters Noordhoff een soortgelijk
tijdschrift uit voor jongere teerlingen van
middelbare schoten dat de naam „Tikker”
heeft. Kennelijk is de formule een succes,
want in januari verschijnt het eerste
nummer van „Bumper” dat zich zal
richten op leesonderwijs voor vijfde- en
zesde-klassers van basisscholen en
kinderen in brugklassen. De bladen
worden alleen via schoten en bibliotheken
verspreid. Verkoop in de boekhandel
wordt moeilijk geacht, omdat er dan
gesleuteld zou moeten worden aan de
formule.
Jo Bertram verwacht dat steeds meer
schoten zijn opvattingen over literatuur
onderwijs zulten overnemen. „Nu werkt
men in driekwart van de schoten nog
tamelijk traditioneel. Maar jonge,
progressieve leraren zien in dat er iets
moet veranderen. Soms leidt dat tot
conflicten. Maar ik denk dat men meer en
meer de lezer centraal zal stellen. Pas als
leerlingen zien dat lezen leuk is, heb je een
voedingsbodem om een stapje verder te
gaan.”
„In „Uitvallers” hebben we bijvoorbeeld
een verhaal over drugsverslaafden en
over graffïti-schrijvers. Maar we laten
ook zien dat iedereen in zekere zin een
„uitvaller” is. Het mooiste zou zijn als
„Klapper” niet alleen werd gebruikt bij
Nederlands, maar ook voor een vak als
maatschappijleer. Een van onze stellingen
is dat teksten altijd iets zeggen over de
werkelijkheid. Leerlingen kunnen hun
visie op het teven en de realiteit toetsen
aan wat schrijvers of dichters ervan
vinden.
EURS
<END
MER-
2LIJK
JLTS-
>asis
>.000.-
ifras-
Ring-
ümte.
m2,l
slcon-
75 m,
10 kgr
D IN-
VAN
AIDE
3 ON-
BLT-
RME-
29.
--X-;
GE-
;dte
1 ALS
ORAL
fea
MAGAZtHX VOOS LKZXRS
Een verhaal vol heerlijke spanning met
een uitstekende ontknoping. De andere
vier vertellingen doen in kwaliteit niet
onder en bezitten elk voor zich hun eigen
geheimenis.
K8.L1
„Homoseksualiteit bij mannen” is een
Nederlandse vertaling en bewerking van
het Amerikaanse werk „The joy of gay
sex”. In alfabetische volgorde worden
alle aspecten van het homoseksuele leven
zorgvuldig belicht, waarbij de nadruk
zeker niet uitsluitend gelegd wordt op
het seksuele verkeer, zoals de Ameri
kaanse titel zou vermoeden, maar juist
de medische en psychologische benade
ringswijze alle aandacht krijgen.
ling, de herhaling, de stofdoek die piano
speelt en de kinderen in pyjama. Zo
geeft „Ode aan de aardappel” een schets
van het familieleven dat zich rond de
eigenheimer en bintje afspeelt. „Huis
houden” is een ingehouden protest tegen
de steeds terugkerende maaltijden, de
meubelen en het schoonmaken, maar
toch als hij ’s avonds thuiskomt; dag
schat, hoe was het? De kracht van He-
leen Hilderings gedichten schuilt voor
een deel in de grote herkenbaarheid
voor veel vrouwen en mannen. Want dat
huisvrouwenbestaan wordt nergens als
absoluut zinloos en uitzichtloos voorge
steld, maar ook nergens opgehemeld en
geïdealiseerd. Het zijn stille overpeinzin
gen, niet vanuit feministisch standpunt,
maar vanuit een warmvoelend mensen
hart. Daarom ook zijn ze zo herkenbaar
voor veten.
XA-. XVX
v •'fc
Ook wat de mening betreft, zoals die
nogal eens door de heterowereld misken
nend wordt gehuldigd omtrent het homo
seksuele geslachtsleven geeft hij ophelde
ring: „De Amerikaanse schrijvers wek
ken, misschien onbedoeld, zelfs de indruk
dat een homoseksuele relatie zonder
anaal contact niet af is. Ik denk dat we
daar in West-Europa wat andere opvattin
gen over hebben”.
Hoogtepunt vind ik de bijdrage van ene
Mrs. Gaskell: Het verhaal van de oude
kindermeid. Ook hier, zoals in zovele
spookverhalen, gaat het om geesten die
niet tot rust gekomen zijn en bijna misda
dig wraak willen nemen op het nage
slacht, dat aan eertijds begane misstap
pen part noch deel heeft. Een verhaal over
een verblijf van een kindermeid en een
jong lieftallig meisje in een uitgestrekt en
naargeestig Engels landhuis, waarvan één
vleugel voorgoed is afgesloten. Het grote
orgel in de centrale hal laat ’s nachts som
bere klanken klinken, hoewel het binnen
werk ervan geheel vergaan is. Een geest
verschijning in de vorm van een klein
meisje, buiten in de vrieskou, tracht onze
kleine lieveling weg te lokken.
De omslag van het boek is een foto van
de dichteres die in een volmaakte huis
vrouwenuitrusting schort, dik wollen
vest en een wilde bos haren aan haar
dagelijkse portie aardappelen werkt. De
schillen vallen keurig op de in het mand
je gedrapeerde krant. De ouderwetse en
inmiddels alweer modieuze grijs geëm
ailleerde pan wacht geduldig op de tafel
om plons, plons de geschilde knollen in
ontvangst te nemen. Een herkenbare il
lustratie bij herkenbare gedachten en
gevoelens.
De verzen in „Saaie gedichten voor
huisvrouwen” zijn alle variaties op het
„saaie” huisvrouwenbestaan; de verve-
SS-s&>
,5
Soms doet het wel komisch aan, wan
neer de schrijvers van het boek: Dr. Char
les Silverstein en Edmund White, uit de
pas raken en de nuchtere beschrijving
van de verschillende standen overslaat in
onomwonden enthousiasme. Gelukkig
gaat dit niet ten koste van de feitelijke
onderbouw van de gegeven onderwerpen.
Heleen Hildering: Saaie gedichten voor
huisvrouwen De Bezige Bij 1980, 12,50.
Zo begint J. J. Strating zijn inleiding in
het boek Spookbeeld, waarin vijf Victori
aanse griezelverhalen door hem verza
meld zijn. En ik geloof dat Strating gelijk
heeft. Wie een dergelijk boek wil lezen, en
moeilijk tot huiveren in staat is, zal eerst
samen met Hans die niet griezelen kon
lessen in aangename angst moeten
nemen.
