Umuider Courant
Zaterdag 12 Juli 1924. 2e blad.
EEN GIDS VAN VELSEN.
De geïllustreerde Gids voor de ge
meente Velsen, uitgegeven door D. Y.
Alta te Amsterdam, is dezer dagen
verschenen.
Deze uitgave is een verblijdend feit,
want het is zeer noodig dat'in den
lande men beter óp de hoogte raakt
aangaande, onze gemeente. Wij weten
dat redacties van groote bladen Vel
sen beschouwen als een plattelands
gemeente, met een boerenbevolking.
Als men over IJmuiden spreekt, weet
90 procent niet dat het tot onze ge
meente behoort en noemt men Velser
oord, dan denken de Nederlanders aan
een buurt of gehucht en weten niet dat
Velseroord 8000 zielen heeft en dus een
plaats is als Beverwijk of Wormerveer.
De samensteller van de gids, de
heer J. Kostelijk, gemeente-secretaris,
zegt dan ook in zijn inleiding:
„Buiten de naaste omgeving is
slechts aan weinigen bekend, welke
plaats de gemeente Velsen in ons land
inneemt, welke beteekenis er gehecht
moet worden aan de op haar grondge
bied tot stand gekomen instellingen
en wat zij biedt, zoowel aan natuur
schoon, als aan gelegenheid voor ves
tiging van industrieën.
Met recht kan men zeggen dat zij
„elck wat wils" geeft en om dit te kun
nen aantoonen, heeft het gemeentebe
stuur het initiatief genomen tot uitga
ve van dezen gids, die een bescheiden
bijdrage moge zijn tot bereiking van
het doel, dat ,voor oogen stond.
De taak der gemeente in deze rich
ting is nieuw, maar daarom niet min
der belangrijk. Wanneer toch in wij
deren kring bekendheid met het plaat-
'selijk wezen, streven en werken kan
worden verschaft, dan is op dat terrein
een algemeen belang te dienen."
Dit onderschrijven wij geheel en wij
verheugen ons daarom, dat het ge
meentebestuur de eerste stap in deze
richting heeft gezet. En we kunnen
juist melding maken van een tweeden
stap, omdat op de agenda voor de
raadsvergadering van a.s. Dinsdag een
voorstel voorkomt ter benoeming van
een raadscommissie ter bestudeering
van het onderwerp: IJmuiden als bad
plaats.''
Daar de Gids voornamelijk bestemd
is buiten de gemeente propaganda te
maken, willen wij een en ander er uit
overnemen. Wij beginnen met het Hi
storisch overzicht:
HISTORISCH OVERZICHT.
Wanneer men den naam „Velsen''
hoort, wordt veelszins gedacht aan het
dorp, dat aan den zuidelijken oever
van het Noordzeekanaal en nabij het
bekende stoompontveer als het ware
den trechter vormt, die Noord- en
Zuid.-Kennemerland met elkander
verbindt. Het dringt dan niet door,
dat het dorp Velsen slechts een klein
onderdeel is van de gemeente van dien
naam en dat IJmuiden, Velseroord,
Santpoort, Jan-Gijsenvaart en Wijker-
oog, naast Velsen even zoovele afdee-
jingen van één gemeenschap vormen,
.ellende ruim 30.000 inwoners en be-
daande een oppervlakte van ongeveer
1300 hectaren.
Vóór de doorgraving van „Holland
>p zijn Smalst", in de jaren 1865
.876, was deze gemeente vaii weinig
)eteekenis, ofschoon zij toch op een
geschiedenis kan bogen, welke den
oets der vergelijking met die van ge
lige stad kan doorstaan.
Wij wijzen hierbij er maar even op,
lat, blijkens de geschiedboeken, tus-
chen 715 en 739 door Karei Martel
,an het klooster te Epternach in het
.uxemburgsche de kerk te Velsen
perd geschonken. Het schijnt, dat de
orspronkelijke naam „Felison'' of
Felisa" was, d.i. Fels, rots. Is deze
aam symbolisch, met het oog op de
erste evangelieprediking, of duidt hij
en steenen huis of burcht aan in den
verouden Romeinschen tijd? In den
erdragbrief tusschen Bisschop Wil-'
sm van Utrecht en den Abt van Ep-
ïrnach, dateerende van 28 December
)63, wordt de kerk „Velsereburg" ge-
oemd. Het register van de Utrecht-
ihe kerkgoederen duidt deze echter
an met „Velesa" en in 1083, bij den
iftbrief van graaf Dirk V, wordt mel
ing gemaakt van „Velson".
Naar het werk van Mattheus Brouë-
;Us van Nidek 1), wordt in deze docu-
ienten het gebouw een moederkerk
ïheeten, „zijnde het een gemeen ge-
Delen, dat de parochiekerk door Wil-
brordus zelf opgerecht en een der
ijf zogenaamde moeder- of alleroud-
e kerken van gansch Hollant zoude
in."
I) Kabinet van N.ed«rland«ch» «n £le«fsche
thtden. Dttl I, pag. SOé.
Op 29 April 1255 verkocht Hugo van
Naaldwijk het ambacht Velsen aan
Willem van Brederode. Het geslacht
der Brederodes oefende, althans van
1439 af, onafgebroken het baljuw
schap over het ambacht uit, totdat in
het jaar 1679, na den dood van Wol-
fert van Brederode, die geen manne
lijk oir naliet, het gebied bij de domei
nen van Holland en West-Friesland
werd gevoegd.
Van Nidek verhaalt nog in zijn ge
schrift:
„De kogel, waer mede de manmoe
dige Admirael Jakob van Heemskerk
op den 25 April des jaren 1607 in het
bevechten van de Spaensche zee-
maght in de Baje van Gibraltar ge
schoten is, en met des Admiraels lijk
naer deeze landen gebragt wiert, is in
het Velzer torentje opgehangen en al-
daer gebruikt geworden om mostert
mede te malen.''
Dit heeft stof gegeven tot een gedicht,
dat de schrijver om de curiositeit in
zijn werk heeft opgenomen.
Onder de banne van Velsen behoor
de ook Santpoort, naar sommigen be
weren, afgeleid van „Sancta Porta",
een kapel, welke aldaar moet hebben
gestaan en die toegang gaf tot. de hei
ligdommen van Kennemerland, tegen
over welke bewering anderen volhou
den, dat deze naam aanduidt een poort
uit het zand naar de klei en het veen.
Den 6den November 1722 werd de
ambachtsheerlijkheid „Velsen met de
Sandpoort en duinen", als een onver-
sterfelijk erfleen van de Staten van
Holland, gekocht door Gerrit C or ver,
schepen en kolonel der stad Amster
dam. In 1757 werd hij opgevolgd door
zijne dochter Maria Margaretha Geel-
vinck geboren Corver, bij wier over
lijden, in 1777, haar dochter Margare
tha Lievina Geelvinck, echtgenoote
van Mr. Henrick -Hoeufft, ambachts-
vrouwe werd.
In de achttiende eeuw bestonden
hier tal van lustplaatsen en buitenver
blijven van vermogende patriciërs uit
Amsterdam, die aan de oevers van het
Wijkermeer en in de prachtige duin
streek verpoozing, vermaak en afwis
seling zochten, welke zij in de hoofd
stad niet konden vinden.
Wanneer men een blik slaat in het
bekende boek- en plaatwerk „Het.
Zegepralent Kennemerlant", dan
komt men onder den indruk van de
groote weelde, welke eertijds op deze
buitenplaatsen heerschte. Mooie wa
terpartijen, rijke beeldengroepen en re
gelmatige oprijlanen met hooge, glad
geschoren heggen gaven een voornaam
cachet aan de omgeving. Al deze luis
ter uit den pruikentijd is verdwenen
en slechts enkele buitens, als Water
land, Velserbeek, Beeckesteijn, Meer-
vliet en Rooswijk, zijn er nog, om in
voornaamheid te getuigen van den on-
weerstaanbaren loop der tijden en het
veranderlijke van aardsch bezit.
De ambachtsheerlijkheid „Velsen en
de Zandpoort" behield als gemeente
dien naam ook ten tijde van het Ba-
taafsch Gemeenebest en het Konin
krijk Holland.
Gedurende het Fransch bewind even
wel, is bij decreet van 21 October 1811
de gemeentenaam veranderd in dien
van „Velsen". Wat hiertoe vermoede
lijk aanleiding gaf, leert ons de volgen
de historische gebeurtenis uit den Na-
poleontischen tijd.
Op 17 October 1811 zou de Keizer, ko
mende uit het noorden van Noordhol
land, langs den Heerenweg de dorpen
Velsen en Santpoort passeeren. Op be
vel van den auditeur bij den staatsraad,
onder-prefect van het Arrondissement
Amsterdam, diende een ieder te wor
den aangespoord, om op betamelijke
wijze zijne vreugde aan den dag tp leg
gen. Van de torens, de publieke gebou
wen en van de molens zou de vlag
moeten wapperen. Illuminatiën kwa
men niet te pas; de burgerij werd
daarom uitge<noodigd, de huizen, hek
ken en bruggen met bloemwerken en
guirlandes te versieren en de vlag uit
te steken.
Het eigenaardige was echter, dat de
maire de Velsen et Zandpoort in zijn
dienstijver had besloten, in beide dee-
len zijner gemeente een eereboog te
plaatsen. De boog te Velsen had aan de
ééne zijde tot opschrift:
„QUISQUIS ERAT MAGNUS,
NAPOLEONE MINOR"
en aan de andere zijde:
„La Reconnaissante Commune de
Velsen et Zandpoort a Son Auguste
.Souverain Napoleon le Grand".
Het opschrift van den boog te Sant
poort verschilde hiermede alleen, dat
het eenerzijds luidde:
„NAP. GALL. iIMP. ARMIS AUSPICIIS
CONCLLIOQUE POTENS".
Toen de Keizer omstreeks 6 uur
's avonds te Velsen aankwam, hield
de maire bij de door brandende pek
kransen verlichte eereboog de volgen
de toespraak:
„Sire! Ce jour fortuné mets le com-
ble de bonheur aux Communes de
Velsen et Zandpoort. Elle se félicite de
pouvoir assurer Vötre Majesté de
l'amour, le respect et la soumission
quelle resent pour un souverain si
magnanime."
Wefke lofuiting de maire in zijn me
moriaal aldus vertaalt: Deze geluk
kige dag voltooid het geluk der Ge
meente van Velsen en Zandpoort. Zij
verbleijde zig aan een grootmoedig
Vorst de hulde hunner Liefde, Eerbied
en Gehoorzaamheid aan te bieden."
Volgens de aanteekeningen, heeft de
Keizer de „rede" op eene zeer vereeren-
de en minzame wijze beantwoord met
betuiging van deszelfs hoogst genoe
gen, waarna de reis naar Haarlem
werd vervolgd, onder het geroep van
eene algemeene vreugdebetooning door
de ingezetenen dezer gemeente. (Sic!)
Opmerkelijk is het, dat, zooals hier-
voren vermeld, vier dagen later een
Keizerlijk decreet verscheen, waarbij
bepaald werd, dat de Commune de
Velsen et Zandpoort van 1 Januari
1812 af zou heeten „Commune de Vel
sen".
Mogelijk is de Keizer verstoord ge
worden, dat bij den eereboog te Sant
poort geen maire stond om een toe
spraak te houden en heeft Z. M. toen
maar kort en goed een einde gemaakt
aan den dubbelen naam uit den tijd
der ambachtsheeren en -vrouwen.
Wij besluiten dit overzicht met- dé
vermelding, dat de Gemeente van Vel
sen door den Hoogen Raad van Adel
op 26 Juni 1816 in het bezit werd ge
steld van het hieronder afgedrukt wa
pen, zijnde van Lazuur, beladen met
een agnus Dei, staande op een terras
alles van goud.
PLAATSELIJK NIEUWS.
IJMUIDEN.
Door de Haarlemsche rechtbank
werd beëdigd als ijker en weger de
heer T. Jongsma alhier.
De directeuren van de Nijver
heidsscholen in ons land maakten he
den, Zaterdag, een excursie naar het
l-Ioogovenbedrijf.
Tot onderwijzeres aan de Insin-
ger-Bewaarschool is benoemd Mej. G.
van. Delden te Amsterdam.
Bij beschikking van den Minis
ter van Waterstaat zijn benoemd tot
buitengewoon opzichter bij den bouw
der nieuwe schutsluis alhier de stu
denten van de Technische Hooge-
school A. C. van Loo en L. M. G. G.
Burton.
GoudzoekeiL.
Naar aanleiding van een bericht on
der bovenstaand hoofd in het no. van
8 Juli schrijft men aan de Kenn. Ed.
Het valt te betwijfelen of de stooin-
logger „Gerard" eenig succes zal heb
ben inzake het zoeken naar goud op
het wrak van de „Lutine". Zooals be
kend is dit Engelsche oorlogsschip in
het begin van de vorige eeuw in de
Terschellinger Gronden verongelukt.
In vroegere jaren is reeds op het wrak
gewerkt en is er heel wat goud gevon
den en ook gestolen. In de jaren voor
1914 werkte de Engelsche Salvage-
steamer „Lyons" met miniem succes;
door den oorlog werden de pogingen
gestaakt en vertrok deze boot, wier
aanwezigheid steeds met eenige ach
terdocht was aanschouwd.
Als men weet dat de wrakstukken
van de „Lutine" onder een laag van 30
voet zand zitten, zoodat eerst een groo
te kuil door krachtige zuig- en pers
pompen moet worden gemaakt, alvo
rens de duikers kunnen afdalen en dat
alleen zal kunnen worden gewerkt bij
laag water, uiterst stil weder en oos
telijken wind, dan begrijpt men dat
alleen dan de wrakstukken kunnen
worden bereikt indien het bergings
vaartuig van de krachtigste en mo
dernste outilage is voorzien en be
mand met onverschrokken duikers.
En dan is het nog de vraag of tus
schen de over elkaar heen liggende
stukken wrakhout, kanonnen en bal
last ijzer nog baren goud en ducatons
zijn te, vinden. Naar we ons herinne
ren heeft de „Lyons", een boot van
1100 tons, slechts één goudstuk opge
zogen in een drietal jaren.
In den loop der jaren zijn voor en na
maatschappijen opgericht, die ten doel
hadden naar goud te visschen, doch
het eenigste resultaat was, dat ten
slotte het aandeelenkapitaal wegge-
vischt was.
We herinneren er aan dat het wrak
behoort aan de Eng. verzekering-
maatschappij Lloyd, in wier hoofd
kantoor te Londen een tafel prijkt, ge
maakt van Let roer van de „Lutine".
VELSEROORD.
Op een vergadering der Harmo
nie „Kunst na Arbeid" alhier is de
directeur, de heer I-I. Amse, dank ge
bracht voor de mooie overwinning,
die het corps op het muziekconcours
te Wormerveer mocht behalen. Aan
Mevr. Amse werd een mooie plant ver
eerd. Het bestuur van het corps hoopt
het ledental nog flink te kunnen uit
breiden,
De Chr. Meisjesvereeniging al
hier maakte Woensdag een uitstapje
naar Baarn en Soestdijk. Met het
mooie weer heeft men in de schoone
omgeving van Baarn veel genoten.
In Amsterdam stapten de meisjes
's avonds in een verkeerden trein,
zoodat ze in Zaandam terecht kwa
men. Vandaar ging het weer naar Am
sterdam en toen over Haarlem naar
huis.
Bij de door het gemeentebestuur
van Hillegom gehouden aanbesteding
voor het leggen van buizen "en hulp
stukken ten dienste van het gasbedrijf
waren laagste .inschrijvers P. H. C. v.
Vuuren en A. Gerrits alhier met f 5815.
De leerlingen van de hoogste
klassen der Chr. school hebben Dins
dag hun jaarlijksch uitstapjege
maakt. naar den Haag, waar de kin
deren veel genoten en gezien hebben.
VELSEN.
Naar de Kenn. Ed. verneemt zal
de Harmoniekapel De Eendracht, al
hier, welke op het Zondag i.l. te
YVormerveer gehouden Nationaal Mu
ziekconcours in de hoogste afdeeling
Harmonie bekroond werd met den
eersten prijs, met bijzonderen lof der
jury, zijne medewerking verleenen op
het concert van het Gemengd Koor
„Polyhymnia" op Zaterdag, 19 dezer
in het park van het Brongebouw, te
Haarlem.
Uitgevoerd zullen worden de num
mers, waarmede het korps werd be
kroond, te weten: Ouverture „Patrie"
en „Suite l'Arlesienne", beiden van
G. Bizet, alsmede de Ouverture „Wil
lem Tell" van Rossini en eene Fanta
sie met clarinet-solo van Deauville.
De clarinet-solo zal worden uitge
voerd door den heer Ch. Hollander.
De Harmoniekapel „De Een
dracht" alhier, heeft het voornemen,
om ter gelegenheid van haar vijf-en-
twintig jarig bestaan in 1925, een
groot Nationaal concours voor Harmo
nie en Fanfarecorpsen te houden.
Woensdagavond ongeveer half
-zeven, werd op den Grooten Hout- of
Koningsweg een" wielrijdster aangere
den door een zeer snel rijdenden auto.
Het meisje werd opzij gegooid, doch
kwam er zonder ongelukken af. De
chauffeur, die wel bemerkte, dat hij
iemand aanreed, deed alsof er niets
gebeurde en ging met denzelfden snel
treinvaart door. Door den schrik heeft
niemand er aan gedacht het nummer
van den auto op te nemen.
Kenn.
De door de Coöp. Arbeiderswo-
ningbouwvereen. „Velsen", Woensdag
avond in „Tivoli" gehouden jaarver
gadering was slecht bezocht, waarover
de voorzitter, de heer P. J. van der
Linden zijn groote afkeuring uitsprak.
Wij vergaderen niet te veel, zegt spr.
en daarom is het een treurig ver
schijnsel, dat van de ongeveer 80 le
den er slechts 40 ter vergadering zijn.
Uit het jaarverslag van den admini
strateur bleek dat op 1 Januari 1923
waren ingeschreven 208 leden. In 1924
zijn 7 leden ingeschreven, 10 geroyeerd
en 4 afgeschreven omdat deze aan hun
ne verplichtingen niet voldeden. Door
29 leden is het aandeel teruggehaald,
zoodat op 1 Januari 1924 het ledental
bestond uit 172.
Door het bestuur zijn in het afgeloo-
pen jaar 5 bestuursvergaderingen ge
houden, terwijl in het personeel geen
verandering was gekomen. De nog
voorkomende gevallen van dubbelbe-
woning zullen worden opgeheven.
De balans en winst- en verliesreke
ning werd goedgekeurd.
De voorzitter licht een en ander toe
en zegt dat het toegestane bedrag van
f 30 per jaar en per woning voor on
derhoud veel te klein is, temeer daar
hiervan ook nog het salaris van admi
nistrateur en huurophaler afmoet.
Dit bedrag is temeer onvoldoende,
daar bij den bouw van veel minder
waardig materiaal is gebruik gemaakt.
Dat dus aan het onderhoud niet veel
kan worden gedaan, is te bedrijpen.
De balans werd met een woord van
dank aan den administrateur, goed
gekeurd.
De voorzitter deelt mede, dat er
voorloopig heel weinig kans bestaat,
dat de vereeniging weer kan bouten,
gezien de houding der regeering, al
leen is er hoop dat de bouwvereeni-
ging „Velsen" binnen niet te langen
tijd 87 woningen kan bouwen voor de
afgebrokene achter de sluizen.
Sterk werd afgekeurd de door „Vel
sen" ingevoerde huurverhoogingen,
waardoor het zoo goed als onmogelijk
is tot huurverlaging te geraken.
Het beleid van het bestuur werd
goedgekeurd, evenals de aan te nemen
houding tegen de achterstallige huur
ders en het voorstel tot royement van
een aantal leden.
De bestuursverkiezing had tot uit
slag dat werden herkozen de heeren S.
Baarda en R. de Waal en gekozen de
heeren Hovenier en Wennink.
Tot commissarissen: de heeren Dek
ker, Schriemer en Roeper.
De aangifte voor de op 6 Septem
ber te houden wedstrijden door de
Gymnastiekvereniging Sparta alhier
kan nog geschieden tot 31 Augustus.
Op Wijkeroog heeft de politie
weer eens een viertal processen-ver
baal opgemaakt tegen auto-bestuur
ders, wegens te snel rijden.
SANTPOORT.
Dij de M. U. L. O..-examens te
Amsterdam is geslaagd W. H. .1. IIoo-
seman alhier.
BINNENLAND.
Noord-Zuid-Holl. Tramweg Mij.
Aan het verslag over het dienstjaar
1923Gs het volgende ontleend:
Stoom tramlij n Haarlem—Alkmaar.
De omstandigheid, dat zoowel het rol
lend materieel ais de spoorbaan zoo
goed als geheele vernieuwing eischten,
terwijl de onvoldoende uitkomsten de
zer lijn het vastleggen van de voor de
ze vernieuwingen benoodigde kapita
len niet wettigden, had ons aanleiding
gegeven, ons bij schrijven d.d. 19 Sept.
1922 tot den Min. van Waterstaat te
wenden met het verzoek ons te ver
gunnen de exploitatie der lijn te sta
ken. Dit verzoek heeft tot onderhande
lingen tusschen Ged. Staten van Nrd.-
ITolland, de betrokken Gemeentebestu
ren en ons geleid, welke ten doel had
den het voortbestaan en tevens de ge
deeltelijke electrificeering der lijn te
verzekeren. Waarschijnlijk ten gevol
ge van het inmiddels opgekomen en
steeds hooger vlucht nemende auto-
busverkeer werden deze onderhande
lingen zeer sleepende gevoerd. Toen zij
ten slotte tot het resultaat hadden ge
leid, dat van de gemeenten benoorden
het Noordzeekanaal geen financiëele
steun kon worden verwacht, mochten
wij eindelijk op 4 September 1923 van
den Minister de gewenschte vergun
ning voor het gedeelte Velsen—Alk
maar verkrijgen en werd op 7 Oct.
1923 de dienst op dit baanvak gestaakt.
Onderwijl werden de onderhandelin
gen betreffende het baanvak bezui
den het Noordzeekanaal nog voortge
zet. Eerst in 1924 zou dienaangaande
eene beslissing worden genomen, wel
ke leidde tot het staken van den dienst
op het baanvak Haarlem—Velsen op
8 April 1924;
Voor de omschrijving der lijnen
wordt overigens verwezen naar het vo
rig jaarverslag.
Met ingang van 1 Jan. 1923 werden
voor de belangrijkste trajecten 5- resp.
10-rittenkaarten ingevoerd, waarvan
de prijzen ongeveer 20 lager waren
dan berekend naar de gewone enkele
ritsprijzen. Ook de abonnementstarie
ven, welke naar de gereduceerde prij
zen berekend werden, ondergingen
daardoor eenè verlaging.
Tarieven goederenvervoer, In de lo
kale tarieven werd geen wijziging ge
bracht; de rechtstreeksche met de
Nederl. Spoorwegen werden met onge
veer 20 verlaagd.
De groote achteruitgang van de op
brengst der lijn LeidenHeemstede
moet worden toegeschreven aan het
zich sterk ontwikkelende autobusver-
keer. Door het grootere aantal gereden
treinkllometers en enkele vroeger be
sproken bezuinigingsmaatregelen
daalden de uitgaven p. treinkilometer,
echter niet zoo sterk, dat de verminde
ring van de opbrengst per treinkolime-
ter hiermede kon worden gecompen
seerd.
De cijfers der lijn Haarlem—Alkmaar
werden sterk beïnvloed door de stop
zetting van het baanvak VelsenAlk
maar. De autobusconcurrentie deed
zich overigens op deze lijn in buitenge
woon sterke mate gevoelen.
Het aantal reizigers op de lijnKat-
wijk-Noordwijk vertoonde, ondanks de
slechte tijden, welke de vischreederij-
en te Katwijk doormaakten en ondanks
de ook hier ontstane autobusconcur
rentie, een lichte stijging. Dat de op
brengst die stijging niet vertoont is het
gevolg van de vroeger besproken ta
riefsverlaging.
Op het complex Haarlem daalde het
aantal reiziges eenigszins, hetgeen
gedeeltelijk zal moeten worden toege
schreven aan de vermindering van het
aantal reizigers op de lijnen Leiden—
Heemstede en Haarlem-Alkmaar, wel
ke voor zoover zij naar en van Haar
lem kwamen, bijna allen van de trams
van dit complex gebruik maakten.
De winst- en verliesrekening sluit
met een voordeelig saldo van f 51.844.
