eUEfUHHE ECIJCI-IIGI*
Momenteel is ook in ons land de strijd om en over de
automaten in volle gang. Wetsontduikers worden herhaal
delijk op de vingers getikt; debatten over winkelsluiting
straatontsieringonbruikbaarheid van sommige apparaten
en het nut der automatieks zijn aan de orde van den dag.
Het werktuigdat tegelijkertijd etaïleert, geld ontvangt en
waren verstrektis een der grootste concurrenten van den
levenden verkooper geworden.
HET WIJWATER VAN DEN
MODERNEN TIJD.
Honderd jaar voor Christus
kon men voor de Egyptische
tempels wijwater bekomen door
een munt in een rasechte auto
maat te gooien. Thans kan
men zich op een soortgelijke
manier met parfum laten be
spuiten. Bij A werpt men het
geldstuk naar binnen. Deugt
het niet, dan gaat het over
B. terug Is het wel goeddan
komt het via B. bij C., waar
het een hevel D. in beweging
brengt, zoodat de klant met
geurend vocht uit de flesch E.
wordt besproeid.
De mechaniseering van het leven gaat
steeds voort. Gansehe industrieën hebben zich
in haar dienst gesteld. Zooals bekend is het
toestel, dat goederen langs mechanischen weg
aan den man brengt, geen uitvinding van
vandaag. Zelfs vóór Jezus' geboorte was het
al in gebruik, maar in onzen tijd is het ge-
perfectionneerd.
Wat is toch de reden, dat juist de auto
maten steeds veld winnen? Enkele geleerden
hebben hierover een theorie, die ons dadelijk
als karakteristiek treft: de in ieder mensch
levende, gedeeltelijk onderdrukte speelzucht
kan zich aan de automaat eenigszins uit
vieren. Inderdaad is het juist, dat wij allen
wel Iets aan een automaat hebben gekocht,
alleen om het aardige kunstje ook eens
uit te halen. Uit een voor hen zelf on
verklaarbaar motief gaan vele mensehen naar
automatieks. Ze vinden het daar gezellig;
het merkwaardige spel van te voorschijn ko-
m e-mwaven, die na het inwerpen van
door op de waterhandle te drukken. De mo
dernste apparaten bezitten echter twee sleu
ven voor munten. Werpt men een penning in
de eerste, dan wordt een beker verstrekt,
gooit men er een in de tweede, dan volgt de
drank.
Welk standpunt men ook mag innemen
ten opzichte van de automaat als levens
middelenleverancier, hij is als redder in den
nood na winkelsluiting onvergelijkelijk: post
papier, postzegels, inkt, penhouders, lucifers,
watten, windsels, sigaren, sigaretten, scheer
mesjes en tal van andere artikelen levert hij.
Te New York doet hij dienst als tramcon
ducteur en kaartjesverkooper bij de onder -
grondsche treinen. Men is alleen nog een
stap verder gegaan, door de passagebiljetten
ook maar weg te laten. Wanneer men met
zooals
denkt.
Het schot wordt niet
de schutter misschien
,!:t liet bovenste pistool gelost,
maar uit zijn onzichtbare dub
belganger B. Ook wordt niet
de groote schijf geraakt, maar
s hijf D, welke door het toe
stel bij C u'. i dt geprojecteerd.
.nten binnen het bereik der koopers wor-
.1 gebracht, werkt fascineerend.
Er ligt een wereld van technische vooruit
gang tusschen de oude machinerieën, die ons
van chocoladereepen en bonbons voorzagen,
en de nieuwste constructies, welke ons in de
elegeriheid stellen de uiteenloopendste ar-
.kelen langs automatischen weg. te verkrij
gen.
Zoo bekomt men tegenwoordig door ijs
koelgehouden limonade, melk, koffie en andere
dranken, waarbij in hoofdzaak twee systemen
worden toegepast. Soms staan de glazen of
t -rs klaar en kan men deze omspoelen
de subway wil reizen, gooit men een nickel
in de automaat, waarna men in staat is de
tourniquet zoo ver vooruit te duwen dat één
persoon er juist door kan. Weliswaar zijn
inspecteurs' noodig om onregelmatigheden
(b.v. dat er twee personen op één geld door
het draaikruis glippen) te voorkomen, maar
hun taak is lichter dan die van den levenden
biljettenverkooper en bovendien worden de
klanten sneller geholpen.
Bij de uitgangen van de subway staan
veelal nog wachters, maar ook het aantal
dezer menschen is te beperken door het aan
brengen van één-richting-tourniquets, die
DE MELKAUTOMAAT OF HET PATENTM IDDEL VOOR VAC AN TIEGANGERSOM
HUN POESJE NIET TE LATEN VERHON GEREN.
zoodanig zyn gebouwd, dat op een gegeven
punt de ijzeren stangen van het draaigestel
wel verder kunnen wentelen, terwijl den
mensch de toegang wordt versperd. De hoe
veelheden passagiers, die de subway vervoerd,
worden door de tourniquets tevens in cijfers
uitgedrukt.
Op de trams worden te New York evenmin
bonnetjes uitgereikt. Men gooit zijn nickel in
de machine en een duidelijk zichtbaar bord
geeft het aantal verkochte plaatsen weer.
Nieuwigheden op het gebied van verkoops
toestellen zijn de automaten voor verlovings
ringen, visitekaartjes en naamborden. De ver
lovingsringen zijn weliswaar van niet veel
waarde, maar de visitekaartjes en naam
bordjes zien er netjes uit. Voor de eerste
vijftien letters of minder betaalt men een
zekeren prijs, iedere letter meer kost- apart.
Op stations treft men veelal automaten aan,
die velligheidsnaalden en naaigerei verstrek
ken. Patentknoopen, boeken, tijdschriften,
alles kan men machinaal aanschaffen.
Er bestaan ook gecombineerde apparaten,
die zeep, handdoek en parfum achter elkaar
afgeven. Om het vergeten en verliezen van
paraplui's minder pijnlijk te maken, heeft men
automaten bedacht, die regenschermen te
voorschijn brengen. Deze bestaan uit een
stuk geolied papier, een dragend geraamte en
een stok.
In vele gasthuizen en ook in particuliere
woningen staan handdroogmachines. Werpt
men er een munt in, dan wordt uit twee
buizen warme lucht naar buiten geperst. Deze
droogt de handen hygiënischer, grondiger en
sneller dan een handdoek dat doet.
Een oogenblik willen we bij de muziekauto
maat verwijlen. Men ziet die tegenwoordig
hoofdzakelijk op kermissen. De radio en de
gramofoon hebben deze constructies ver
drongen. Maar in onzen tijd kent men nog
wel de automatische krachtmeter. De ver
schillende beroepen staan er op aangegeven
met een getal er achter, dat indiqueert hoe
veel iemand, die een bepaald vak uitoefent,
moet kunnen drukken. Ook mechanische
massage-apparaten zijn thans in gebruik.
Onder de weegschalen treft men groote
verscheidenheid aan. Sommige soorten wijzen
na inwerping van de munt alleen het
wicht aan. Uit andere komt bovendien een
kaartje, waarop het gewicht staat aangegeven.
Maar de nieuwste doen drie dingen voor één
geld: zij wijzen aan, leveren een kaartje er
bij, en deelen het gewicht met duidelijke
stem mee. Dat effect wordt bereikt met be
hulp van de tamelijk gecompliceerde gramo-
foon-rnstallatie.
Vrijwel alle automaten berusten op het
zelfde principe: het ingeworpen geldstuk
brengt een hevel in beweging. Soms moet men
zelf nog een kruk omdraaien. Bij ons te lande
heeft men constructies, waarbij men na zijn
munt te hebben geofferd, een deurtje kan
opentrekken; achter dat glazen deurtje be
vindt zich een zak noten of zes cocoskoeken
of een appeltaart enz. In dit verband is het
merkwaardig op te merken, hoeveel moreel
tamelijk hoogstaande menschen probeeren hun
kwartje terug te krijgen en tevens het lekkers
in te pikken. Zooals boven werd mede
gedeeld, beweren sommige mannen der we
tenschap, dat het succes van automaten en
automatieks voor een groot deel samenhangt
met de zucht tot spelen. Ik zou de stLiling
durven lanceeren, dat de statistiek interes
sante gegevens kan verzamelen inzake „mis
daad en automaten". Er zijn natuurlijk of
althans waarschijnlijk menschen, die zel
den of nooit iets verkeerds doen. Maar het
schijnt, dat vele lieden door automaten in een
lichte roes wordt gebracht. Vooral wanneer
smakelijk uitziende etenswaren de aandacht
gaande maken. Het is evenmin uitgesloten,
dat speel- en steelzucht onderling na verwant
zijn. Hoe het zij: het is een vermakelijk ge
zicht een doctorandus in de medische weten
schappen (over den middelbaren leeftijd, niet
gierig van aard, nog nooit in een commercieel
schandaal gewikkeld en misschien zeer be
trouwbaar in geldzaken), het is vermakelijk
zeg ik, zoo'n man aan demi;jes te zien trek
ken voor hij het kwartje in het toestel heeft
gegooid, te zien, hoe hij twee deurtjes tege
lijk probeert open te rukken en tenslotte
tegen de automaat slaat om te trachten zijn
kwartje er weer uit te wippen. Vanzelfspre
kend moet men bij dit alles zekere bijzondere
omstandigheden in aanmerking nemen, b.v.
geldgebrek.
Heel vroeger, toen de automaten minder
geperfectionneerd waren dan thans, werkten
sommige leeperds met een geldstuk, dat door
middel van was aan een haar was bevestigd.
Men kon de penning dan inwerpen en weer
uittrekken. Ook wordt veelvuldig van valsch
geld gebruik gemaakt. En ook worden auto
maten wel opengebroken en wordt het echte
geld ontvreemd.
Zoo vindt men in Engelscho automaten
ieder jaar meer dan honderdduizend Fransche
francs en centimesstukken. Uit sigaretten
automaten komen bij controle Australische,
Canadeesche, Zuidafrikaansche en Iersche
shillings. En die worden er zeker niet alle
maal door beroepsdieven ingegooid. Neen, als
fatsoenlijk mensch wil men eenvoudig zijn
vreemde geldstukken productief maken (zoo
als bekend wisselen de meeste banken alleen
biljetten). Aan zijn naaste vertelt men zelfsI
met een zekere boosaardige trots of onbe-
HET JUISTE WOORD OP HET ONJUISTE MOMENT
„Meneer de chef, meneer de chef! De chocoladeaütom aal. vertikt 't i
schaamöheid, dat men zijn vreemd geld
„lekker eventjes in de automaat heeft laten
verdwijnen". Men waagt dat, omdat men weet
of vermoedt, dat de anderen net zoo zijn.
Men zou zich evenwel doodschamen om te
verkondigen, dat men een kwartje heeft ge
stolen.
In Groot-Britannië heeft men echter vooral
te kampen met de inwerpers van valsche
penningen. Deze worden zelfs openlijk ver
kocht. Ze lijken op shillings, maar er staat
aan beide kanten niets op. Kort geleden
werden te Londen menschen ingerekend, die
„pennies" ventten tegen een zesde van den
prijs.
Ook maakt men „coins" van ijs, die voor
het doel zeer geschikt zijn. Men werpt ze in
de sleuf, sauvereert zijn broodje met ham en
gaat naar huis. De eigenaar van de auto
maat ontdekt tot zijn niet geringe schrik,
dat zijn constructie leeg is, en dat er zich
geen penning in de bus bevindt. Zijn auto
maat is volkomen gaaf; er zijn nergens sporen
van braak te ontwaren, maar het ding is
toch leeg.
Een groote firma, die gemiddeld 100.000
per week aan zijn automaten verdiende, moest
lende beelden van Daedalus te Athene, van
de fladderende houten duif van Archytas
van Tarente 1400 v. Chr.) en van den ade
laar van Pausanias, verder van de kruipende
slak van Demetrius Phalereus en van een
mensehvormigen automaat van Ptolomaeus,
hoewel ons van hun inrichting weinig bij
zonderheden zijn overgeleverd. In de Middel
eeuwen hebben Roger Bacon (12141294),
Albertus Magnus (11931280) en Regio-
montanus (14361476) automaten vervaar
digd. Albertus Magnus had een automaat in
menschelijke gedaante samengesteld, die de
deur opendeed en de binnentredenden
groette, een kunstwerk, dat door den ver
schrikten Thomas van Aquinas met stok
slagen werd vernield. Regiomontanus had
een loopende vlieg vervaardigd, benevens
een adelaar, die bij den intocht van keizer
Maximiiiaan in Neurenberg met de wieken
sloeg. De verbetering, aangebracht in de
uurwerken, bevorderde de vervaardiging
van automaten en vooral te Neurenberg
werd die kunst beoefend. Beweegbare figu
ren werden met de uurwerken in verbinding
gebracht. Zeer bekend is o.a. het uurwerk
van den Munster te Straatsburg met zijn 12
DE AUTOMATISCHE
DRANKTOBBE.
Hierin bevinden zich twee
openingen A en C om geld in
te werpen. Na een goede gooi
in A, krijgt men een glas uit
voorraad B. Pas daarna kan
men in C een munt stoppen
waarna de limonade uit reser
voir D door de kraan E in het
glas vloeit.
dezer dagen vaststellen dat ze door de stroom
van valsch geld etc. 1000 per week verloor.
Het door automatieks veelal toegepaste pen
ningsysteem voorkomt Inderdaad heel wat
diefstal: men is n.l. verplicht aan de cassa
zijn gewoon geld tegen firma-penningen in
te wisselen.
De politie heeft geconstateerd, dat een
nieuwe truc steeds meer in zwang komt: in
de automaat is door den dief een V-vormig
stuk bordpapier aangebracht. Hiervan wordt
niet de automaatbezitter, maar de kooper de
dupe. Iedere munt, die goed is, gaat den ge
wonen weg en doet haar plicht, maar een
iets te dun of ietwat beschadigd geldstuk, dat
anders terugkomt, verdwijnt. Hoe de kooper
ook foetert,, het ding blijft weg.
's Avonds haalt de boef zijn cartonnen V
uit het toestel en verdwijnt met de munten,
die weliswaar te slecht waren voor de auto
maat, maar die overigens hun volle handels
waarde hebben behouden.
Zoo ziet men, hoe iedere technische voor
uitgang, hoe elk technisch gerief zijn onge-
riefelijkheden meebrengt en het misdaddgers-
gilde in de gelegenheid stelt origineele suc
cessen te boeken.
De uitvinding der automaten is zeer oud.
Men vindt me'ding gemaakt van de wande
figuren en den kraaienden haan (vervaar
digd 15471580, gerestaureerd 18381842).
Beroemd waren in het midden der 18de
eeuw de automaten van den Franschen
werktuigkundige Vaucanson, en onder zijn
kunstwerken bewonderde men vooral een
fluitspeler, een klarinetblazer en een eend,
die zich allen op een natuurlijke wijze bewo
gen. Zij werden echter eerst in het laatst
der 18de eeuw overtroffen door de auomatén
van Jacob Droz te Chaux de Fonds. Deze
kunstenaar vervaardigde voor koning Ferdi
nand VI van. Spanje 'n slingeruurwerk, dat
den loop der hemellichamen aanwees en
daarenboven met zeer kunstige automati
sche beelden was versierd. Ook vervaardigde
Droz pianospelende en schrijvende kinderen.
Maiiiardet, Ênslen, Siegmayer, Kaufman en
Moelzl leverden dergelijke kunstwerken.
Groot opzien baarde echter de sprekende
automaat van Kempelen, namelijk een beeld,
dat eenige klanken en woorden kon voort
brengen, welke op menschelijke geluiden ge
leken. Een blaasbalg met windlade en klep
pen verving de longen, een rietstengel de
luchtpijp. Deze machine sprak Duitsch, La
tijn, Itaiiaansch en Fransch.
Men heeft wel eens beelden ten toon ge
steld, die nog grooter verbazing wekten, zoo
als het sprekende meisje, de schaakspeler enz.
BIJ VROEGERE AUTOMATEN
kon men de hevel in beweging
krijgen door een aan een draad
bevestigd geldstuk er in neer
te laten en het weer terug te
trekken.
