Polen verbindt
het Oosten van 't Westen
J-evteimiUast'
Mee$MicuidetL~
en scheidt tevens
Chamberlain's overzicht
het Lagerhuis
aan het westelijk front
JtoCett
p
RDA'G 21 SEPTEMBER 193S
Zes a zeven Duitsche duik-
booten tof zinken gebracht
,nn wekelijtach overzicht van den oor-
heeft de Britschc premier Cham-
Khin Woensdag in het Lagerhuis gezegd:
n. gebeurtenissen in de afgeloopen week
.n zoo vergaand belang, dat er nog geen
wweest om den invloed hiervan op den
van den oorlog en op de houding van
Tndere landen na te gaan. De druk van
de 0°?"op net Poolsche leger en de te-
"Tmi van Polen heeft deze week voortge-
h en duurt nog voort in vele deelen van
i koe steeds bestaan eilanden van verzet
g te Warschau, dat geweigerd heeft zich
ra te geven.
on 17 September gebeurde iets, dat
onvermijdelijk een beslissenden invloed
had op den oorlog aan het oostelijk
front OP den ochtend van 17 Septem
ber overschreden de Russische troepen
5, poolsche grens op verscheidene
punten langs de geheele lengte van de
ïrens en trokken Polen binnen. Ik kan
niet zeggen, dat deze actie van de
Sovjet-Russische regeering onverwacht
kwam".
rhamberlain zeide verder dat in de Sovjet-
Riïïsche pers en in de radio verklaringen
rïïn gepubliceerd, waarin gesproken werd
Sr de positie van de Wit Russen en Oekrai-
J in polen, waaruit men kon opmaken, dat
de Sovjetregeering zich gereed maakte tot in-
Chamberlain herinnerde aan de Britsche
vprklarlng van 18 September, waarin werd ge
ld dat de aanval door de Sovjet regeering op
Polen - een land waarmede zij een niet aan
valsverdrag had gesloten op een oogenblik
waarop Polen moest wijken voor de overweldi
gende macht welke door Duitschland tegen
har in let veld was gebracht, niet kon worden
■chtvaardigd door de argumenten, welke
r voren waren gebracht en dat terwijl een
volledige uiteenzetting van de gebeurtenissen
no" niet voorhanden is, niets is geschied, dat
eenig verschil zou kunnen maken in de beslis
sing van zijne majesteit om de verplichtingen
jegens Polen te vervullen en den oorlog met
alle kracht voort te zetten tot deze verplich-
igen zijn vervuld. Natuurlijk is het effect
n den Russischen inval zeer ernstig geweest
voor de Polen, die het toch reeds zoo hard te
verduren hadden. De Poolsche strijdkrachten
zetten hun dapperen tegenstand voort. Volgens
mededeeling van 18 September heeft de Pool
sche regeering aan de Roemeensche regeering
gevraagd gastvrijheid te verleénen aan het
hoofd van den Poolschen staat en zijn minis
ters, die een toevlucht hebben gezocht op Roe-
meensch gebied. Na zijn sympathie te hebben
igd met het personeel van de Britsche am-
ade en Britsche consulaten in Polen, zeide
de minister-president Chamberlain verder:
„Het is nog te vroeg om een uiteindelijke
uitspraak te doen over de motieven of de gevol
gen van het optreden van de Russen. Voor het
ongelukkige slachtoffer van dezen cynischen
aanval is het gevolg de droevigste tragedie".
Onwrikbaar in het genomen besluit.
De wereld, welke den vergeefschen strijd
van de Poolsche natie tegen de overweldigende
moeilijkheden met diep medelijden en sym
pathie heeft gadegeslagen, bewondert haar
dapperheid, welke nu nog weigert de nederlaag
toe te geven. Indien Frankrijk en Engeland al
niet in staat zijn geweest de nederlaag van de
Poolsche legers af te wenden, zij hebben toch
verzekerd, dat zij hun verplichtingen niet zijn
vergeten en niet verzwakt zijn in hun besluit
den strijd door te voeren.
Sprekende over de rede van Hitier zeide mi
nister-president Chamberlain: „Het is in dit
land niet onze gewoonte te pochen of te drei
gen. Misschien is het daarom voor de Duitsche
leiders zoo moeilijk ons te begrijpen, toch in
het commentaar, dat ik p deze rede heb te
leveren, zal ik niet afwijk n van deze gewoonte
om kalm en sober te sprexen.
De rede van Hitier, welke hij gisteren
te Dantzig heeft uitgesproken, brengt
geen wijziging in den toestand, wel
ken wij het hoofd moeten bieden.
Chamberlain zeide, dat de uiteenzet
ting van Hitler van de gebeurtenissen
niet als juist kan worden aanvaard. De
rede bevatte verzekeringen van de soort
„welke Hitler in de afgeloopen jaren
steeds heeft gegeven, wanneer het
dienstig was voor zijn doel".
Onder de vele verkeerde voorstellingen
senschte de minister-president op te merken
de verklaring, dat de Fransche regeering ac
toord ging met de Italiaansche bemiddelings
voorstellen, terwijl de Britsche regeering wei
gerde hierop in te gaan. Het antwoord hierop
jvordt gegeven door het communiqué, dat door
het officieele Italiaansche nieuwsagentschap is
gepubliceerd op 4 September en waaruit dui
delijk bleek, dat de Fransche en Britsche re
geering een gelijke houding hadden aangeno
men.
Chamberlain zeide verder, dat Hitler in zijn
rede veel heeft gesproken over humane metho
den, waarmede hij oorlog voerde. „Ik kan al
leen zeggen, dat methoden niet humaan wor
den gemaakt door ze zoo te noemen en de ver
halen over het bombardeeren van open steden
door de Duitschers en het met mitrailleurs
schieten op vluchtelingen hebben de geheele
wereld geschokt" (toejuichingen).
»^at ik heb gemist in deze rede, is een enkel
woord, waarmede Hitier de dappere mannen
herdenkt, die reeds in dit conflict, dat door hem
■s gemaakt, hun leven hebben verloren, of
waarmede hij hun vrouwen en kinderen her
denkt, die voor altijd het hoofd van het gezin
hebben verloren, omdat voldaan moest worden
aan de machtswellust van de leiders.
Ons algemeen doel in dezen strijd is bekend:
he, is Europa te verlossen van een voortduren
de en steeds terugkeerende angst voor een
"uitschen aanval en de volken van Europa In
staat te stellen hun onafhankelijkheid en hun
vrijheden te bewaren. Geen bedreigingen zul
len ons of onze Fransche bondgenooten afhou
den van dit voornemen. De Britsche regeering
heeft dezen oorlog niet gezocht. Uit de gepu
bliceerde documenten blijkt, dat zij herhaalde
lijk haar bereidwilligheid heeft getoond een
vreedzame regeling door onderhandelen tot
stand te brengen. De pogingen hiertoe zijn niet
geslaagd en de hoop werd te niet gedaan door
den niet uitgelokten en brutalen aanval van
Duitschland op onzen Poolschen bondgenoot.
Aan het westelijk front gaan de
Franschen methodisch en succesvol
voorwaarts. Waardevolle strategische
plaatsen zijn bezet en de behaalde ter
reinwinst is behouden, niettegenstaan
de den toenemenden heftigen tegen
stand van de Duitschers.
De oorlog ter zee is één van intense en
voortdurende activiteit van de vloot geweest.
Het resultaat van den strijd tegen de duikboo-
ten is na iets meer dan veertien dagen meer
dan de Britsche marine tot stand heeft ge
bracht, zelfs in een langer tijdperk, gedurende
den vorigen oorlog.
Terwijl wij in den vorigen oorlog een verde
digende houding aannamen tegen de duikboo-
ten, zijn wij thans in den aanval en stee.ds
worden zij zonder verwijl aangevallen, zoodra
zij zich vertoonen.
Ik vertrouw dat ik niet te veel zeg,
wanneer ik verklaar, dat reeds zes of
zeven Duitsche duikbooten den vollen
prijs hebben betaald voor hun aanval
len op Britsche schepen.
Ik vertrouw dat wanneer het convooi-
systeem in vollen omvang zal worden toegepast
en het aantal en de doeltreffendheid van de
jacht makende eenheden snel zal zijn vermeer
derd, deze onderzeesche bedreiging met over
eenkomstige snelheid zal verdwijnen.
Wiij moeten verwachten, dat we nu en dan
klappen zullen krijgen en soms zelfs zware,
zooals het verlies vaai de „Courageous", doch
dit is de niet te vermijden tol, welke een
vloot in de actieve controle ter zee in tijd
van oorlog moet betalen. Het is evenwel duide
lijk, dat de vloot en de koopvaardij door hun
voortdurende pogingen in staat zullen zijn de
noodzakelijke voorraden van grondstoften en
lvensmiddelen voor de bevolking en de in
dustrie aan te voeren.
De minister-president gaf vervolgens een
overzicht van de cijfers van de tonnages,
welke tot zinken zijn gebracht in diezen oorlog
en den vorige. Deze toonen een vermindering.
Chamberlain schreef dit toe aan het convooi-
systeem, dat steeds meer in werking treedt.
Tengevolge van aanvallen van duikbooten
zijn tot nu toe de levens van 139 Britten en
onderdanen van neutrale mogendheden ver
loren gegaan. Bierbij is niet inbegrepen het
verlies aan menschenlevens tengevolge van
het zinken van de „Courageous". 44 personen
worden vermist.
Gelijke belangen als de neutralen.
Chamberlain zeide verder, dat het
eerste doel van de Britsche politiek
ter zee is de vijandelijke oorlogssche
pen te vernietigen of onschadelijk te
maken en te zelf der tijd de eigen en
neutrale koopvaardij te beschermen.
„De belangen van de neutralen zijn
werkelijk gelijk aan de onze".
In oorlog en in vrede hangt ons leven af
van den ononderbroken handel en het is fun
damenteel voor de Britsche politiek om zoo
veel mogelijk de voorwaarden van den nor
malen handel te handhaven. Het onder
drukken van den handel in contrabande moet
echter noodzakelijkerwijze eenig ongemak ver
schaffen aan de neutralen. Wij zijn voorne
mens dit tot een minimum te beperken. De
controle wordt slechts uitgeoefend overeen
komstig de beginselen van de internationale
wet. De neutralen zullen zich kunnen voor
zien van de normale behoeften van eigen ge
bruik. De Britsche regeering houdt zich
strikt aan de wet, hetgeen in groot contrast
is met de politiek, welke door Duitschland
wordt gevolgd. Geen levens zijn verloren ge
gaan door het optreden van de Britsche zee
macht en geen neutraal eigendom wordt wet
teloos vastgehouden. De Duitsche methode van
onderzeeschen oorlog en 't leggen van mijnen
in volle zee heeft reeds talrijke onschuldige
slachtoffers geëischt, zonder rekening te
houden met neutraliteit en neutraal eigendom
Iin het opbouwen van onze land- en lucht
macht zijn door dit land en Frankrijk ont
zaglijke voorbereidende maatregelen geno
men. Men moet evenwel niet vergeten, dat
bij alle militaire voorbereiding de aanvaller
het groote voordeel van het begin heeft.
Het geheele Britsche Gemeenebest is het
oogenblik krachtig aan het mobiliseeren on
der dekking van de vloot, de landmacht en de
luchtmacht, een kracht welke grooter is dan
bij het uitbreken van den vorigen oorlog. Het
werven van vrijwilligers moet geregeld ver-
loopen, doch het tempo zal steeds worden ver
sneld. De poging van Engeland zal de grootste
zijn, waartoe het land in staat is en zal geens
zins geringer zijn dan in den grooten oorlog.
Op deze wijze zal naar alle zijden het stre
ven worden uitgebreid.
Geen avonturen.
Tenslotte zeide Chamberlain: „Mijn laatste
woord, dat ik vandaag wil spreken, is een
waarschuwing. De regeering zal zich niet laten
meesleepen in avonturen, welke niet zijn
goedgekeurd door onze militaire raadgevers,
met wie we in het nauwste contact en weder-
keerig vertrouwen samenwerken. Er is geen
offer, waarvoor wij zullen terugschrikken, er
is geen operatie, welke wij niet zullen on
dernemen, op voorwaarde, dat onze verant
woordelijke raadslieden, onze bondgenooten en
wijzelf overtuigd zijn, dat het een bijdrage
is tot de overwinning. Wat wij evenwel niet
zullen doen is ons storten in avonturen, welke
weinig uitzicht geven op succes, welke onze
krachten uitputten en de uiteindelijke over
winning verschuiven. De les, welke de militaire
geschiedenis ons heeft geleerd, zegt dat deze
weg tot een zekeren ondergang leidt.
Op dit oogenblik van den oorlog kan
ik nog niet zeggen, waar en wanneer
de beslissende macht vereenigd zal
zijn, of wanneer het beslissende oogen
blik zal komen. Dit hangt af van de
gebeurtenissen, welke niemand kan
voorzien. De omvang van onze voor
bereiding en het feit, dat wij reeds
hebben aangekondigd, dat wij ons
grondvesten op de veronderstelling,
dat de oorlog minstens drie jaar kan
duren, verzekert, dat wij onze kracht
geleidelijk zullen versterken om alles
wat moge komen, het hoofd te bie
den.
Laat mij besluiten met de woorden van een
beroemd Poolsch generaal, die vaarwel zeg
gend aan een onlangs verbonden militaire
missie, zeide: „Wij zullen strijden. Een groot
deel van ons land is bezet en wij zullen vree-
sehjk lijden. Doch wanneer u zult helpen, dan
zullen we opnieuw opstaan." (Luide toejui
chingen).
Turksch-Russische besprekingen.
Minister Saradjogloe heden naar Moskou.
De Turksche minister van buiten-
landsche zaken, Saradjogloe. vertrekt
heden naar Moskou op uitnoodiging
van de regeering der Sovjet-Unie. Hij
zal met een speciaal stoomschip
naar Odessa gaan, vergezeld van den
Sovjetambassadeur Terentieff.
Officieel wordt volgens Reuter te Ankara
medegedeeld, dat Saradjogloe met de Sovjet
leiders zekere kwesties zal bestudeeren, die
van belang zijn voor Turkije en de U.S.S.R.
Sommige kringen verklaren, dat Saradjogloe
ook een nieuw pact zal onderteekenen met
den Sovjet op grondslagen, waarover reeds
onderlinge overeenstemming is verkregen.
Politieke kringen hechten belang aan de
plotselinge aankomst in Ankara van den Roe-
meenschen ambassadeur, Tanrieuver.
Tegelijkertijd meldt een officieel commu
niqué, dat bevredigende vorderingen gemaakt
worden met de besprekingen over de afslui
ting van een definitief pact tot wederzijd-
schen bijstand en over economische overeen
komsten met Groot Brittannië en Frankrijk.
De Turksche apenbare meening lijkt thans
meer optimistisch ten aanzien van een hand
having van den status quo in den Balkan, de
Zwarte Zee en de Middellandsche Zee.
VRIJDAG 22 SEPTEMBER
HILVERSUM I, 1875 en 414,4 M.
8.— VARA. 10.00 VPRO 10.20 VARA
12.— AVRO 4.— VARA 7.30 VPRO
9.— VARA 10.40 VPRO 11.00—12.00
VARA-
8.Gramofoonmuziek 10.— Morgenwijding
10.20 Declamatie 10.49 Gramofoonmuz. 11.De
clamatie 11.15 VARA-orkest en solist 12.De
Palladians 12.45 Berichten ANP, gramofoonmuz.
1.AVRO-Amusementsorkest en solist. 1.45
Het Sylvestre-Trio 2.30 Declamatie 2.55 Gra
mofoonmuz. 3.30 AVRO Dansorkest. 4.Gra
mofoonmuziek met toelichting 4.305.Piano
voordracht 5.05 Voor de kinderen 5.30 Gramo
foonmuzïek. 6.Orgelspel en zang 6.30 Letter
kundig overzicht 6.50 Gramofoonmuziek 7
VARA-Kalender 7.05 Toespraak „Dertig jaar
Algemeene Mijnwerkersbond" 7.23 Berichten
ANP 7.30 Berichten 7.3,5 Cursus „De boeken van
den Bijbel: Genesis. Over het begin van de ge
schiedenis". 8.— Het Rotterdamsch pianokwar
tet en soliste. 8.30 Cursus „De boodschap van
het Vrijzinnig Protestantisme: II. De zin der
verlichting" 9.Vraag en antwoord. 9.15 VARA-
orkest en solisten 10.00 Puzzle-uitzending. 10.15
Gramofoonmuziek 10.40 Avondwijding 11— Be
richten ANP 11.10 Jazzmuziek (gr.pl.) 11.40—
12.Gramofoonmuziek.
HILVERSUM II, 301,5 M.
Algemeen programma verzorgd door
de NCRV.
8.— Schriftlezing, meditatie 8.15 Gramofoon
muziek. (9.309.45 Gelukwenschen) 10.30 Mor
gendienst. 11.Gramofoonmuziek 11.15 Cello
voordracht met pianobegeleiding en gramofoon
muziek 12.— Berichten 12.15 Gramofoonmuziek
I.Orgelspel 2.Zang met pianobegeleiding
en gramofoonmuziek 2.30 Christ, lectuur 3.—
Vioolvoordracht met pianobegeleiding en gra
mofoonmuziek. 3.55 Gramofoonmuziek 4.30
5.55 en 6.Quintolia en declamatie 6.30 Cau
serie „Bloembollen in den tuin" 7.Berichten.
7.15 Literaire causerie. 7.45 Gramofoonmuziek
8.Berichten ANP, herhaling SOS-Berichten
8.15 NCRV-orkest en gramofoonmuziek 9.30 Ac
tueel halfuur 10.Berichten ANP. 10.05 Cau
serie „Christen en huwelijk" 10.35 De Postillons
II.25 Gramofoonmuziek ca. 11.5012.Schrift
lezing.
DROITWICH, 1500 M.
Geen opgave ontvangen.
RADIO PARIJS, 1648 M.
Geen opgave ontvangen.
KEULEN, 456 M.
6.20 Gramofoonmuziek 7.20 Concert 8.20
11.20 Gramofoonmuziek. 12.20 Omroeporkest
2.203.20 Concert 4.20 Kleinorkest 5.20 Omroep
koor en -orkest en solisten. 6.20 Otto Dobrindt's
orkest 8.20 Omroeporkest, pianoduo en solisten
10.Viool en piano. 10.20 Gevarieerd concert
(opn.) 12.202.20 Nachtconcert.
BRUSSEL, 322 M.
12.20 Gramofoonmuziek 12.50 en 1.30 Om
roeporkest 1.502.20 Gramofoonmuziek 5.20
Zang 5.50 en 6.50 Gramofoonmuziek 7.20 Dans
muziek (gr.pl.) 7.45 Gramofoonmuziek 8.20 Ra-
diotooneel 10.30 Het pianokwartet „Caecilia".
11.0511.20 Gramofoonmuziek.
BRUSSEL 484 M.
12.20 Gramofoonmuziek 12.50 en 1.30 Radio
orkest 1.502.20 Gramofoonmuziek 5.20 Om-
roepdansorkest 5.50 Gramofoonmuziek 6.Om-
roepdansorkest 6.38 Gramofoonmuziek 8.20 Ra
dio-orkest en gramofoonmuziek. 9.35 Radio-or
kest 10.30 Omroepdansorkest 10.50 Gramofoon
muziek. 10.5511.20 Omroepdansorkest.
DEUTSCHLANDSENDER. 1571 M.
8.20 Zie Keulen 10.20 Gramofoonmuziek
(11.0511.20 Berichten) 12.203.20 Nachtcon
cert (2.204.20 Pauze).
OLEN's historisch-geografische taak1
was van bijzonderen aard. Het
scheidt, maar verbindt tevens het
Oosten en het Westen. Men heeft het
in de vroegere eeuwen, toen Rusland slechts
een Moscovitisch vorstendom was, niet zoo
gevoeld, maar het is na de Poolsche deelingen
wel duidelijk tot uiting gekomen. Vandaar dat
Polen sedert 1919 heeft beseft slechts dan re
den en mogelijkheid van bestaan te hebben,
indien het als semi-groote mogendheid een
politiek voerde, uitsluitend op eigen belang
gericht! En daartoe was te meer reden, om
dat geen enkel land, met hoe groote geest
kracht ook bezield, in een paar decennia kan
uitwisschen wat anderhalve eeuw vreemde
overheersching hebben tot stand gebracht.
Wie, Polen van den Duitschen kant bin
nenkomend, Poznan en de omliggende vroege
re Duitsche provincie Posen bezoekt, bemerkt
dat reeds eenigszins. Want Poznan schijnt
niet anders dan een mopie stad, die echter,
ondanks het vervormd karakter, dat de Duit
schers eraan gegeven hebben, een Poolsche
stad is gebleven. Evenals Torun en Gneznio: de
eerste bekend door haar stadhuis, de laatste
door haar kathedraal. Zeker, het is geen oud
Polen, dat men in Torun, de geboortestad van
den grooten Copernicus aantreft; het is meest
nieuw Polen. In Gneznio evenzeer. Maar de
Duitsche bezetter heeft indertijd geen po
gingen in het werk gesteld wat er was over
gebleven van dit Poolsch karakter te Germa-
niseeren. In Poznan wel. Reeds dadelijk bij
aankomst bemerkt men het, wanneer men
het reusachtig keizerlijk paleis, waar Wilhelm
II slechts een enkelen keer verblijf heeft
houden, ziet. Zoowel uiterlijk in zijn bouwstijl,
als innerlijk in zijn geheel moderne aanklee
ding. Men bemerkt het ook, wanneer men den
nieuwbouw der Universiteit ziet. Maar wellicht
het sterkst, wanneer men het zoo reusachtig
groote complex aanschouwt, dat tevoren den
dienst bergde van de Germaniseering der
Poolsche landgoederen. Hier werden de maat
regelen genomen om Poolsch bezit te onteige
nen en het aan de Duitsche kolonisten, wier
voormalige dorpen men vooral in de omgeving
van Torun aantreft, uit te geven. Dat het ge
bouw nu voor andere doeleinden gebruikt wordt
behoeft niet gezegd: de Universiteit heeft er
voor een deel haar tenten opgeslagen, en voor
een ander deel zijn het administratieve dien
sten, die er zijn ondergebracht. Dat neemt ech
ter niet weg, dat die geheel nieuwe gebouwen
vloeken met het oude Poznan, met het zoo
mooie raadhuis in het bijzonder. Men heeft dat
in 1911 gerestaureerd, maar men heeft het
daarbij niet gelaten; men heeft ook bijge
bouwd. Die bijbouw is leelijk naast het oor
spronkelijk stadsgebouw, dat zoowel in- als uit
wendig de moeite der bezichtiging ten volle
loont. Boven op het raadhuis hadden de Duit
schers een kroon gevestigd en men heeft, toen
eenmaal in 1918 de nieuwe stand van zaken
was ingetreden, deze kroon verwijderd, die als
een curiositeit in het stedelijk museum wordt
bewaard. Meer geslaagd is de nieuwe schouw
burg, die verscholen ligt in het groen van de
parkachtige buitenwijken, die zich om geheel
Poznan heen uitstrekken!
Ja, daar in Poznan vindt men de teekenen
van overgang naar een nieuw stelsel- nog wel
terug. Het midden der stad wordt ingenomen
door een ruim plein, tevoren Wilhelm PJatz ge-
heeten, nu Plein der Vrijheid gedoopt. Daar,
aan de rechterzijde van dit plein, hebben de
eerste schermutselingen tusschen de Poolsche
vrijheidsdienaren en de Pruisische soldaten
plaats gehad; nog wijst men u den juweliers
winkel, waar de Poolsche vlag werd uitgesto
ken, die het eerste sein tot dat gevecht is ge
weest. Daar, aan het uiterste uiteinde van dit
plein is het hotel Bazar, dat reeds in den Duit
schen tijd bij voorkeur door Polen werd be
zocht. Aan den rechterhoek, recht tegenover
het voormalig Friedrich Museum, dat nu een
zuiver Poolschen naam draagt, vindt men het
balkon, waarop Paderewski, de beroemde vir
tuoos, heeft gestaan, toen hij in zijn functie
van eersten Poolschen Minister-President, de
verzamelde menigte toesprak. Dat Friedrich
Museum is grootendeels intact gebleven. De
directeur heeft er zich op toegelegd om het
Poolsch karakter der verzameling te stimulee-
ren. Dat is merkbaar in de schilderijencollectie,
die ook enkele Hollandsche meesters telt; dat
is echter in het bijzonder merkbaar in de eth-
nografische afdeeling, die een schat te zien
geeft van Poolsche costumes, zooals ze vroeger
en thans worden gedragen. Daar ziet men nog
den bojaar van vroeger tijd, in statiegewaad
gezeten met vrouw en dochter, wier kleeding
reeds den Franschen invloed verraadt; costu
mes, die thans zelden of nooit meer worden
gedragen dan alleen bij groote plechtigheden
op het land.
Lodz, bekend en berucht.
Wanneer men, na Torun en Gneznio, met
zijn prachtige eeuwenoude kathedraal te heb
ben bezocht dit land heeft verlaten, kan men
zich vrij gemakkelijk en vrij direct naar Po-
len's groot industriestad, naar het bekende
deels ook beruchte Lodz begeven. Dat Lodz be
rucht is, dankt het aan de wijze, waarop het is
gebouwd. Men noemt Lodz het Poolsch Man
chester, en wie het groot aantal textielfabrie
ken ziet, dat er is, zal dezen bijnaam volkomen
terecht verstaan. Maar wie Manchester kent
met zijn mooie vroolijke straten, met zijn
prachtig stadhuis, met zijn schitterend inge
richte hospitalen, zal moeten toegeven, dat
men het niet vleit, wanneer men het met Lodz
op één lijn stelt. Want het valt niet tp ontken
nen, Lodz is wat men noemt een leelijke, een
weinig prettig aandoende stad. Eigenlijk be
staat Lodz voornamelijk uit één groote straat,
die zich veel langer nog dan de Marskal-
kowska in Warschau uitstrekt en aan beide
zijden winkels, cafés, hotels en slechts weinig
particuliere huizen heeft. Onmiddellijk achter
deze beide rijen huizen verheffen zich, in de
zijstraten, de groote fabriekscomplexen, hon
derden in aantal, die hun hooge schoorsteenen
de rook ver In de lucht doen dwarrelen. Zoo
doende is Lodz een stad vol rook en smook; vol
verkeer, dat geen aanzien heeft. Slechts enkele
gedeelten van Lodz zijn, wat stedenschoon be
treft, de moeite waard. Daar is de oude Ring.
het plein, dat het centrum vormde van Lodz,
toen het een opkomende industriestad was, en
daar is de nieuwe Ring, die door mooie gebou
wen wordt omgeven. Ook de naar Kosciusko ge
noemde straat, die het statig gebouw van de In
1924 gestichte Poolsche Bank bevat het
hoofdkantoor is natuurlijk in Warschau ge
vestigd geeft iets van stedenschoon te zien.
Dat intusschen Lodz in al zijn zakelijke bedrij
vigheid, wetenschap en kunst niet heeft ver
geten, blijkt wel, wanneer men den naam van
een der straten gewijd ziet aan Zamenhof, den
Poolschen stichter van de wereldtaal Esperan
to, en wanneer men een andere gewijd ziet aan
Sienkiewicz, den beroemden romanschrijver.
De Heilige Maagd van Czestochowa.
Welk een groot verschil met Lodz levert een
andere, maar aanmerkelijk kleinere fabrieks
stad, niet zoo heel ver vandaar verwijderd:
Czestochowa. De naam alleen reeds van Czes
tochowa doet denken aan iets heel moois, bij
na iets heel teers. Want wat de Ostra Brama
van Wilna in het Oosten van Polen is. dat is
Czestochowa in het Westen. Men noemt het wel
eens het Lourdes van Polen, en zeker is het,
dat jaar in jaar uit tienduizenden en nog eens
tienduizenden pelgrims zich naar Czestochowa
begeven, teneinde er bij het beeld van de Heili
ge Maagd, dat hier onder schatten is bedolven,
gezondheid voor zich of de hunnen af te smee-
ken. Dat beeld van de Heilige Maagd wordt ge
vonden in het klooster Yasna Gora, dat reeds
in de late Middeneeuwen een der uiterste voor
posten van het Poolsch katholicisme was. Vroe
ger was het klooster omgeven door sterke mu
ren, die meer dan eens een beleg hebben door
staan, en slechts één keer door de Zweden
zijn overschreden. Yasna Gora werd door den
vroegeren Poolschen Rijksdag tot een parel aan
de Poolsche kroon verklaard, en groote
schatten werden aan het Mariabeeld, groote
landerijen aan het klooster geschonken. De
schendende handen der Russen zijn, zooals zij
te Wilna de Heilige Maagd van de Ostra Brama
hebben ontzien, van dit beeld, zwart geworden
door den wierook, afgehouden. Eiken dag is er,
in normale tijden althans, des morgens te 6 uur
groote dienst in de kerk van het klooster; plot
seling klinken dan bezuingeschal en gezang en
geheel de, meestentijds dicht opeengedrongen
menigte, die aanwezig is, knielt of werpt zich
ter aarde. Dit klooster met zijn eigenaardige
kloosterachtige omgeving, met zijn prachtige
beelden, die den kruisweg weergeven, beeld
houwwerk van Poolsche hand, ademt een
groote rust en vrede, waartoe ook de ietwat af-
zondei'lijke ligging medewerkt. Alles in den
omtrek is Poolsch glooiend laagland; alleen bij
heel helder weer ziet men, geheel aan het Zui
delijk uiteinde, de Karpathen oprijzen. In de
omgeving van Czestochowa, het moge dan een
fabrieksstad zijn, is de Poolsche nationale klee
derdracht nog vrij algemeen. Het schouwspel
des morgens in de kerk wordt er slechts te
kleurrijker door. Wie er in den zomer is, onder
gaat reeds volledig den indruk van het krach
tig geloof, dat uit deze omgeving spreekt. Hoe
moet het niet, zoo hebben wij ons afgevraagd,
zijn, wanneer men hier is op een barren,
sneeuwachtigen wintermorgen, alles somber en
grijsgrauw, maar toch overal vrede om zich
heen!
Tot hoofdstad heeft Polen sinds onheuglijke tij
den Warschau, moeitevol gebouwd op de zand
vlakte, die eens de Mazurische vorsten tot ver
blijf diende. Warschau toont den overgang van
Westen naar Oosten en omgekeerd in geheel
zijn wezen. Het is een moderne stad met groot
en goed ingericht verkeer, ten deele gaand over
den breeden Weichsel. Maar het is ook e«n
stad, waarin de geschiedenis van Polen leeft.
Daar is het oude, niet meer gebruikte kasteel,
waar Napoleon nog vertoefde; daar is het Sak
sische plein, waarop tijdens de Russische over
heersching een rijk versierde Grieksch-Ortho
doxe kapel stond; daar zijn de Saksische tui
nen met in de onmiddellijke omgeving de Mi
nisteries; daar is de Krakauerstraat met de
woningen, die eens aan de groote Poolsche ge
slachten toebehoorden. Wat alles echter niet
wegneemt dat, wil men het hart van Polen voe
len kloppen, men heeft te gaan naar Krakau,
aan den onderloop van den Weichsel gelegen,
daar waar deze rivier juist bevaarbaar wordt.
Krakau, de stad der oude universiteit, wordt,
gelijk Budapest en Praag, beheerscht door een
Koningsburcht, hier den Wawel. Van Casimir
den Groote af hebben hier de Poolsche ko
ningen gewoond; zij zijn er gekroond in de tot
den Wawel behoorende kerk, die ook de gra
ven van bijna alle Poolsche koningen bevat.
En met de Poolsche souvereinen zijn hier be
graven de drie nationale helden bij uitnemend
heid: Koscziusko, die in 1793 zijn ongewapende
boeren aanvoerde tegen de overmachtige Rus
sen; Poniatowski, die de aanvoerder was van
de Poolsche legioenen van Napoleon; en Mie-
kiewicz, die door zijn gedichten het Poolsche
volk in zijn verzet schraagde ten tijde der Rus
sische overheersching. En hier is ook Pilsoedski
bijgezet, bij wiens graf nu een Duitsche wacht
is geplaatst, een soort symboliek gebaar om
Polen van zijn tegenwoordige regeering te
scheiden. Tijdens de Oostenrijksche overheer
sching, die zich, overigens zeer gematigd, over
geheel Galicië uitstrekte, was deze Wawel een
kazerne. Het nieuwe Polen heeft haar geres
taureerd en opnieuw tot een prachtigen burcht
gemaakt, die Krakau, een juweel van een stad
met haar kerken en haar oude gevels, met haar
Marktplein en haar ten deele nog bestaande
ooorten, beheerscht.
H. CH. G. J. VAN DER MANDERE
Duitsche officieren in de
Russische hoofdstad.
Onderhoud met den aeneralen staf van het
Sovjetleger.
Te Moskou zijn per vliegtuig vier Duitsche
officieren uit Koningsbergen aangekomen.
Men gelooft, dat zij met den Russischen
ieneralen staf besprekingen komen voeren
over de regeling van technische kwesties, die
voortvloeien uit het contact tusschen de
Sovjettroepen en de Duitsche troepen in Polen.
Reeds eerder was generaal Köstring gearri
veerd om den Duitschen militairen attaché
bij te staan. Voorts hebben de Duitschers ko
lonel Egli naar Moskou gezonden, een reserve
officier, die vroeger militair attaché is geweest
in Rusland
