Suriname,
Een fantasie over den wederopbouw Europa mmer
land van vrede en bauxiet
Haken en oogen voor de plannenmakers
Er zijn twee dingen waarnaar
iedere burger of burgeres der gemeen
te Vclsen nieuwsgierig is: in de eer
ste plaats zijn ze er benieuwd naar,
hoe de Tweede Kamer er na de ver
kiezingen, in de tweede plaats, hoe
de gemeente Velsen er na den we
deropbouw uit zal zien. Het eerste
laten we gaarne over aan de fanta
sie van lezer en lezeres, het tweede,
wel, laten we dat eens tot onder
werp maken van eigen fantasie, welke
fantasie min of meer berust op dat
gene. wat we er zoo te hooi en te
gras over hebben hooren fanta
seer en.
Iets positiefs is er over de plannen
voor den wederopbouw feitelijk nog nooit
er kennis van de zeer nieuwsgierige in
gezetenen gebracht. En dat kan ook niet
anders, want dit zou aanleiding kunnen
geven tot allerlei ongewenschte conse
quenties. Maar zoo langs een omweg lekt
er wel eens iets van uit en als men dan
O. en hoofd laat werken, komt er al
tijd wel iets positiefs naar buiten.
Het zijn twee afdeelingen, die het meest
door de oorlogsomstandigheden geschon
den zijn: Velsen-Noord en IJmuiden. In
deze beide afdeelingen vindt men afwis
selend „kaalgeslagen" plekken en onge
schonden bouwblokken of restanten daar
van. En juist daardoor wordt het plan
voor den wederopbouw zoo moeilijk,
omdat de sloopers er tot op zekere hoog
te, de ruimte voor hebben gemaakt.
Een eerste vereischte ls een verbree
ding van de viaducten in den Stations
weg, die wel de belangrijkste toegangs
weg naar IJmuiden uit Oostelijke rich
ting zal blijven. Verbreeding van den Sta
tionsweg in Velsen kan niet achterwege
blijven, tenzij men een nieuwen toegangs
weg zou willen aanleggen over Schoo-
nenberg, naar den Zeeweg, eventueel
met een spoor-viaduct voor het snelver
keer. Maar hoe men de verbinding tus-
schen hoofdstad en voorstad denkt te
maken, in elk geval zal men den Sta
tionsweg en de Kalverstraat in IJmuiden-
Oost toi hoofdstraten moeten promo vee-
ren, want dit worden de hartaders van
het verkeer. Achter deze hoofdstraten
zou men wat er is blijven staan netjes
kunnen verbergen. Voor een verdere
uitbreiding van den plattegrond van
IJmuiden vormt de Kikvorsch een hin
derpaal. Voor de hier aanwezige parti
culiere begraafplaats zou naar een rusti
ger plekje in de Heerenduinen omgezien
moeten worden. Ook de aanwezigheid
der sportvelden aan den Zuidkant van
IJmuiden zullen de makers van het plan
van den wederopbouw ongetwijfeld veel
zorg baren. Men zou, wanneer men deze
terreinen voor andere doelen mocht wil
len gebruiken, aan het natuurschoon
moeten tornen en er is in onze gemeen-
door dat de kale plekken moeten worden te a' zooveel bedorven, dat met datgene
opgebouwd met een bebouwing, die zich
aansluit bij wat er is blijven staan.
VELSEN-NOORD.
Velsen-Noord vertoont de sporen van
een stelsellooze vernieling. Het is alsof
een booze hand in het wilde weg een
greep heeft gedaan: in het gebied van de
afbraak zijn hier en daar als 't ware
eenige huizen vergeten. Als door een
wonder (of was het iets anders?) zijn zij
aan de sloopershanden ontkomen. De
Wijkerstraatweg is daar het sprekend
ste voorbeeld van.
Velsen-Noord heeft door de slooping
van Rooswijk zijn longen verloren. We
weten reeds, dat het deze terug krijgt.
Rooswijk zal herrijzen, natuurlijk niet
het oude kasteel, maar het terrein daar
omheen wordt een recreatie-oord voor
de Velsen-Noorders, de „stiefmoederlijk
bedeelden" zooals zij zich gaarne noe
men. Er zal wellicht eens een tijd ko
men, dat er voor hen geen reden meer
is, zich bij de andere deelen der ge
meente achtergesteld te wanen.
De toekomstige bebouwing van het
Noord-Oostelijk deel van Velsen-Noord
hangt nauw samen met de tunnelplan
nen. Er wordt verteld, dat deze al een
wijziging hebben ondergaan, als gevolg
van het feit, dat er in de omgeving van
de plaats, waar de Noordelijke tunnel
ingang was geprojecteerd, een groot aan
tal huizen is afgebroken.
Er zal ongetwijfeld een diepere be
bouwing komen aan weerskanten van den
Wijkerstraatweg. De voetbalvereeniging
Kinheim. die haar terrein niet ver van
genoemden weg heeft, zal als gevolg
de wederopbouw-plannen wel naar een
ander terrein moeten uitzien Maar zulk
een terrein is moeilijk te vinden en daar
om is het van groot belang, dat in Roos
wijk een groot terrein wordt gereser
veerd voor de sport. Velsen-Noord heeft,
vooral door de vele voetbalvereenigingen
groote behoefte aan sportvelden en
daarmede dient bij den wederopbouw
ernstig rekening te worden gehouden.
Wat ongetwijfeld zal worden gedaan.
De aanwezigheid der papierfabriek
maakt, dat hier bijzondere eischen
steld worden. Aan den eenen kant is er
behoefte aan groote opslagruimten. 3an
den anderen kant aan woongelegenheid
voor een paar duizend gezinnen op een
niet te grooten afstand van de fabriek.
Het arbeiders-element is hier zoo over-
heerschend, dat een dichte bevolking
verwacht kan worden, waarmee bij de
plannen rekening gehouden moet worden.
Veel grond zal er noodig zijn voor den
bouw van kerken, scholen, bioscoop, ver
gaderzaal enz. Het gebouw Concordia is
lang niet voldoende om in de behoefte te
voorzien, want er dient rekening ge
houden te worden met een bevolkings
aanwas tot 20.000 zielen. Ook hier kan
een stadsbebouwïng niet achterwege blij
ven. Wij zien Velsen-Noord in de toe-j
komst als een moderne fabrieksstad met'
breede straten en huizen met twee of
meer verdiepingen. In het nieuwe stads
deel van Schiedam vindt men een voor
beeld, hoe van een stadswijk, bestemd om
door arbeiders bewoond te worden, iets
goeds te maken is. Ten Oosten van den
Wijkerstraatweg. waar de beschikbare
bouwgrond haast ongelimiteerd is. zou
een tuinstad kunnen verrijzen. opge
bouwd uit vrijstaande één-gezinswonin
gen. Zoo zou Velsen-Noord in de toe
komst een tweezijdig karakter krijgen:
een stadsbebouwïng ten Westen, een
plattelandsbebouwing ten Oosten van
den Wijkerstraatweg, Voor elk wat wils
dus.
IJMUIDEN.
IJmuiden gaat een groote toekomst te
gemoet. Dit is een slogan geworden, die
ook wel de ooren van de wederopbou-
wers zal hebben doen tintelen. IJmuiden
is thans nog een vóórhaven \-an Amster
dam, maar wanneer het eens een haven
van de hoofdstad zou worden, liggen hier
ongetwijfeld onbegrensde mogelijkheden.
En daarbij zal zeer zeker bij het maken
der plannen rekening gehouden worden.
Van het groote dorp zal men dus een
flinke stad moeten maken. En dat kan,
wat er is overgebleven, zuinig omgegaan
moet worden. Waar elders zou men een
terrein voor V.S.V. en Stormvogels kun
nen vinden, wanneer men den zoom van
het Heerenduin uit een oogpunt van utili
teit voor een ander doel zou opeischen?
Een samensmelting met de Kikvorsch zou
den aanleg van een complex van sport
terreinen- mogelijk maken, zoo weidsch
als er moeilijk elders een te vinden zou
zijn.
Dan komen we aan de havenplannen.
Hardnekkige geruchten deden dé ronde,
dat het Westelijk deel van oud-IJmui-
den voorbestemd zou zijn om te moeten
plaats maken voor havenwerken. Het
lijkt ons buitengewoon fantastisch en ons
dunkt, dat het nog vele jaren zal duren,
voor dat daar waar nu de Breesaap-
straat. de Visseringstraat of het Wil
lemsplein liggen of lagen, de recht
streeks uit de Noordzee aangevoerde
golven tegen de kademuren van IJmui-
dens transporthaven kabbelen. Er is bij
den aanleg van de havens in IJmuiden
nooit rekening gehouden met de moge
lijkheid, dat tusschen sluizen en Vis-
schershaven een haven zou worden aan
gelegd. Neen, wanneer men den harte-
wensch van ..IJmuidens Bloei" (waar is
die gebleven? de vereeniging bedoelen
we): IJmuiden los- en laadplaats in ver
vulling zou willen laten gaan, zal men
elders plaatsruimte moeten zoeken.
Om vrijuit te schrijven over de toe
komst van IJmuiden als badplaats, daar
toe lijkt het tijdstip thans nog niet ge
komen. We mogen tevreden zijn wan
neer we eerst ons stukje binnenstrand
teruggekregen hebben. Ons Noordzee
strand zal nog nadele jaren de Toep van
onveilig te zijn, blijven behouden. Maar
men geve ons zoo spoedig mogelijk ons
stukje strand terug van het kribbetje tot
de Zuiderpier. En niet te vergeten deze
pier daarbij, want waar moeten we de
zen zomer heen, als het warm is en het
water lokt; als de roode zonneschijf af
zakt naar den horizon en de frissche zee
wind de warmte van dien dag verjaagt?
Zoolang reeds hebben we het gezicht op
vuurtorens en samophore van den zee
kant af moeten missen, dat we hunke
ren naar een wandeling op de pier. des
noods met bunker.
S. B.
Oorlogs-Odyssee
door hitte en gevaar
In Hillegom staat hij achter een romme
lige werkbank en hij lakt er een fiets-
spatbord. Zijn oogen dwalen naar den weg
waar een legerwagen voorbijronkt en hij
vertelt, vertelt van den oorlog en van
zijn omzwervingen door geheel Europa.
..Er was immers geen geld meneer,
om mijn studie voort te zetten. Van
het Gym was ik graag naar de Uni
versiteit gegaan, maar in een groot
gezinBovendien had de Grüne
een kwaad oogje op me, ze wisten,
dat ik soms in de buurt van Schiphol
zwierf en dat er wel eens een zoek
licht plotseling overleed aan een door
gesneden kabel."
Het is geen ophef, slechts een eenvoudig
verhaal van een eenvoudigen jongeman,
die spaken ging inzetten, omdat de finan
ciën van zijn ouders een spaak in zijn
studie-wiel staken. Hij werd door den be
zetter aangehouden, maar door een om
kooperijtje van „zoo'n Ueberraensch" wist
hij- naar Amsterdam te ontsnappen. Zijn
liefde voor de techniek bracht hem bij een
expediteur, die er vrachtwagens op na
hield. De wagens werden gevorderd
de baas wilde wel „zoo goed zijn, ze zelf
even naar Leeuwarden te rijden?"
nieuwe knecht bracht zé, tesamen met een
paar collega's inderdaad naar de Friesche
hoofdstad, mqar tot groote verbazing en
later verontwaardiging van de nieuwe
..eigenaars", waren de „auto's zoomaar
plotseling kapot". De Grüne, die haar
klanten begon te kennen, probeerde ten
tweeden male de ..terrorist" te grijpen,
maar weer was het mis. Theo nam den
trein naar de Belgische grens en wist er
in een „Wehrmachtsabteilung" (o, onzali
ger nagedachtenis) over te komen.
De roep van den vreemde
Het groote avontuur begon. Vergeleken
by de Nederlandsch-Belgisclie grens was
het overkomen van de Belgisch-Fran-
sche grens slechts een kwestie van han
digheid. Het vloeiende Duitsch van den
burger in de Weerraachts-coupé en één of
tweemaal een kernachtig '.raus
Mensch" deed alle critiek op de gratis
reis verstommen.
Een Parijsche garagehouder ontfermde
zich over den jongen Nederlander en met
de hooge verdiensten zag Theo eindelijk
een lang gekoesterden wensch in vervul
ling gaan: een semester aan de Sorbonne!
De garage werd echter een prooi van
den vorder-grage bezetter en na een half
jaar moest de Hillegomsche avonturier
ten tweeden male wegens geldgebrek zijn
studie opgeven. Bovendien werd het den
jeugdigen student te warm onder de voe
ten. zoodat een verandering van lucht
dringende noodzaak leek. De Midi-express
zag hem enkele dagen later als clande
stiene passagier opde locomotief.
René Bertrand, de bestuurder, en lid van
de verzetsbeweging, had onzen Theo aan
het kostelooze en veilige vervoer gehol
pen.
De plaatsen Libournes, Angoulème en
Bordeaux dwarrelden als de kleurige
scherven van een kaleïdoscoop voor zijn
ontvankelijk oog. In de laatste plaats bleef
hij als havenarbeider hangen, maar wien
het zwerven in het bloed zit. die is niet te
troosten met het lossen van aardappels.
Naar het Zuiden.
BordeauxBayonne (aan de Spaan-
sche grens) is maar kinderspel voor den
man. die LeeuwardenParijs in een weer
machtscoupé heeft gereisd en 't ....heraus
Mensch" in alle toonaarden ten beste kon
geven, zoodat zelfs de vrije Franschen ge
ïmponeerd waren door een dergelijk
machtsvertoon.
Hei plaatsje Irun, waar een poging ge
waagd zou worden, om de gastvrijheid van
Franco,aan een onderzoek te onderwer
pen, werd des zwervers ongeluk. Zijn zoe
ken naar den weg wekte de achterdocht
van een aantal Duitschgezinden, die hem
overleverden aan de Spaansche grens
wacht. Deze wist niets beter te doen, dan
den sjofelen man der wetenschap op
transport te stellen naar het Duitsche deel
van Frankrijk, daar moest het varkentje
maar verder gewasschen worden.
Theo wist halverwege te ontkomen en
arriveerde met behulp van de bevolking
bij de Zwitsersche grens. Zijn plan, om
tenslotte in Engeland terecht te komen,
wilde hij verwezenlijken door via het neu
trale Zwitserland een gelegenheid te zoe
ken om naar Portugal te komen. De Zwit
sersche grens liet zich echter minder vlot
forceeren dan haar Belgische en Fransche
soortgenooten en Theo uit Hillegom kwam
op staatskosten, maar niet met staatsin-
stemming voor den tweeden keer Spanje-
waarts. En welke middelen grijpt een
broodelooze Europa-zwerver al niet aan,
om aan de hoognoodige kost te komen?
Smokkelen is een lucratieve maar ook
gevaarlijke bezigheid. Dit bemerkte de
student-monteur-zwerver toen hij met zijn
Fransche parfumerie werd gearresteerd.
„L'histoire se répéta": weer werd hij noord
waarts getransporteerd.
Een aanial maanden cellulair in een on
comfortabele barak deed Theo's vrijheids
drang toenemen, maar toen de straf on
dergaan was, werd een onderaardsehe
benzinefabriek in Duitschland zijn soha-
mel deel. Met een pneumatische boor hielp
hij mee aan den bouw, aan een machine
„kraakte" hij steenkool tot motorbrand
stof. Dank zij de nog steeds glimlachende
vrouwe Fortuna speelde Theo het klaar,
een plaatsje in het nog altijd lokkende
Frankrijk te veroveren, waar het contact
met de inmiddels actief geworden maquis
werd opgenomen.
De zandlooper van vader Tijd verschoof
de korrels der maanden in de eeuwigheid,
1942 1943 1944 Kleine ondergrondsche
„karweitjes" en een groote verwachting..
De slag om Europa ontbrandde op de
Fransche kust en onze Hillegommer wist,
via een vooraanstaand verzetsman, te
ontsnappen uit zijn weermachtsbetrek
king. Tesamen met drie Rotterdammers
en een Amsterdamschen jongeman werd
de moeizame weg naar Normandië begon
nen. De invasie werd een doorbraak en
bij Tours ontmoette het kleine groepje
Hollanders de eerste Amerikanen. Nu wij
dit zoo neerschrijven, lijkt het, alsof al
deze tochten als een plezierreis verliepen,
maar de kleine krant verbiedt ons op de
details in te gaan en te vertellen van de
lange kilometers, die het vijftal te voet
moest afleggen.
Zij wisten door te dringen tot de Ge
allieerden, hetgeen twee van de lotgenoo-
ten een Duitschen kogel bezorgde. De
UNRRA kwam op toeren. Het voedsel
stroomde naar de bevrijde landen en Theo
wist zich een plaatsje te veroveren op een
hoog-wielige G.M.C.-truck. Gevechten
met modder, gevechten met de Nederland-
sche SS, gevechten met den tijd. Direct
achter de oprukkende legers kwamen de
hongerstillende colonnes als zwermen
over het blijde land. Na vele zware toch,
ten de bevrijding van Parijs en het tegen
offensief in de Ardennen, kwam de Neder-
landsche grens in zicht. Eindhoven, Arn
hem. Stop. Offensief in den Achterhoek.
Grebbelinie. Stop. En eindelijk de 5e
Mei. De repatrieeringsdienst zorgde er
voor, dat Theo van der Meer in Hillegom
terug kwam, waar hij een spatbord pakte
en een busje fietslak openpeuterde en be
gon te vertellen over de Spaansche
grens en over de invasie en over dien ne
ger op dien ÜNRRA-vrachtwagen. met
zijn breeden lach en zijn onafscheidelijke
bastaard-hond.
Een luxe wagen trekt op van de
benzinepomp voor Theo's huis en even
glinstert het verlangen in zijn oogen,
hei onstilbare verlangen van den
eeuwigen zwerver. Maar het potje
fietslak staat open en straks komt er
een klant met een lekken band....
Onderhoud met den Gouverneur
Een redacteur van het A.N.P. heeft
dezer dagen een onderhoud gehad met
den gouverneur van Suriname, mr. J. C.
Brons, die zooals bekend thans met
verlof hier te lande vertoeft.
Allereerst kwamen In dit gesprek de
groote wijzigingen aan de orde. welke de
afgeloopen oorlog in economisch opzicht
in Suriname heeft teweeggebracht. Ter
wijl Suriname, aldus de gouverneur, vroe
ger bij uitstek een landbouwland was.
er werden o.a. suiker, koffie en rijst ge
ëxporteerd, heeft thans de bauxiet-
exploitatie haar stempel op het land ge
drukt. In den oorlog toch was Suriname
een der voornaamste bauxiet-producenten
ter wereld en ook thans is de productie
daarvan nog van zeer groot belang. In
verband hiermede gaf mr. Brons de vol
gende cijfers. Vóór den oorlog- werd er
500.000 ton bauxiet per jaar geproduceerd:
tijdens den oorlog steeg dit tot 1.600.000
ton per jaar. Tegen het einde van den oor
log daalde de productie belangrijk en wel
tot 50.000 ton per maand, doch thans is
zij weer stijgende.
Daar de bauxiet-industrie hoogere Ioo-
nen kan betalen dan de landbouw, heeft
deze laatste hierdoor vele werkkrachten
verloren. Vele koffie-plantages heeft men
door gebrek aan werkkrachten moeten
stilleggen, terwijl het aantal arbeiders,
werkzaam bij een der suikerondernemin
gen daalde van 4000 tot 800.
Mogelijkheid van Duitschen inval
Tijdens den oorlog heeft ook de aan
leg van defensie-werken vele arbei
ders aan den landbouw onttrokken. Na
den val van Frankrijk had Fransch-
Guyana de zijde van Vichy gekozen.
Men moest hierdoor met de mogelijk
heid rekening houden, dat de Duit-
schers op een gegeven oogenblïk dit
gebied als uitvaLspoort zouden gaan
gebruiken. In verband hiermede heeft
men in Suriname langs de oostgrens
uitgebreide verdedigingswerken aan
gelegd.
Sprekend over de verschillende Suri-
naamsche bevolkingsgroepen, legde gou
verneur Brons den nadruk op het feit. dat
52 der bevoiking welke thans, de
Indianen en Boschnegers niet medege-
rekend. ongeveer 170.000 zielen bedraagt
uit Aziatische immigranten en hun af
stammelingen bestaat. In Suriname telt
men thans ruim 50.000 Br.-Indiërs. ruim
35.000 Indonesiërs en eenige duizenden
Chineezen.
De immigratie van de Br.-Indiërs heeft
omstreeks 1875 een aanvang genomen.
Over het algemeen hebben zij hier zeer
goed kunnen aarden. Een der oorzaken
hiervan is, dat zij hier van den druk van
het kasten-stelsel zijn bevrijd. In den oor
log hebben zij verhoudingsgewijze veel
geld verdiend en zij hebben dit ook weten
te behouden. Zij vormen thans een wel
varenden middenstand. Men kan tegen
woordig bij hen een verhoogde politieke
belangstelling constateeren, o.a. tengevol
ge van het feit, dat velen hunner de voor
het kiesrecht vereischte inkomensgrens
van 800.hebben overschreden.
Geen Sockarno in Suriname.
De immigratie van Indonesiërs dateert
van c.a. 1895. Ook zij voelen zich in Suri
name volkomen thuis. Dit blijkt o.a. uit
het feit, dat zij na hun contract de keus
hebbend om of naar hun geboorteland
terug te keeren, of in Suriname te blijven,
in welk laatste geval zij een uilkeering
van 100.ontvangen, met een meerder
heid van 30 het laatste kiezen. Politieke
belangstelling hebben zij over 't algemeen
weinig.
Zoowel Br.-Indiërs als Indonesiërs
staan zeer loyaal tegenover het Neder-
landsche gezag. Op een desbetreffende
vraig antwoordde mr. Brons, dat de
gebeurtenissen in Indonesië bij dc Su-
rinaaamsclie Indonesiërs geen enkele
reactie heeft te weeg gebracht. Als
men hun vraagt, wat zy van die ge
beurtenissen denken, antwoorden zjj
in den geest van „dat moeten de hee-
ren daar zelf maar uitmaken."
De Koningin en de verdere leden van
het Koninklijk Huis zijn in Suriname bij
alle bevolkingsgroepen zeer geliefd. De
ontvangst van Prinses Juliana en Prins
Bernhard bij hun bezoek aan Suriname itt
den oorlogstijd is overweldigend geweest.