jHx.33.J,.d&Qz&L
andetde maat'
Nederland zal herrijzen
J
Koninklijke daden
Avonturen
Het belangrijke
besluit A 1
Grootkruis
Kort en
Bondig
Om toch nog van de technische capaci
teiten van den oud-minister-president te
profiteeren en om hem af te houden van
een reis naar Zwitserland, waartegen het
kabinet, naar hem is meegedeeld, ernstige
bezwaren had, werd naar een opdracht
voor hem gezocht. Deze werd gevonden in
een reis naar Indië. Behalve in het door
hem te verrichten werk moest in deze
tocht eenige aantrekkelijkheid voor hem
liggen, omdat daar twee van zijn kinderen
woonden. De heer De Geer stemde toe
zulk een opdracht een onderzoek vooral
op financieel gebied uit te voeren.
Op zijn verzoek werd hem nu de mede
werking verleend tot het verkrijgen van
een doorreisvisum r.aar Lissabon. Daar
zou de te volgen route nader worden vast
gesteld. De officieele opdracht zou hem
worden toegezonden. Op 5 Nov. 1940 ver
trok de heer De Geer per vliegtuig naar
Lissabon. Op 28 Nov. werd de ministerieele
beschikking vastgesteld en aan hem. bene
vens aan den gouv.-gen. te Batavia, in af
schrift toegezonden.
Al spoedig kwamen berichten uit Lissa
bon, die twijfel deden rijzen of de heer De
Geer zijn woord zou houden. Daarom
maakte de heer Gerbrandv een radiorede
gereed, welke bij woordbreuk 'door den
oud-minister-president, als regeeringsver-
kiaring voor de radio zou kunnen worden
voorgelezen. In 'Februari 1941 kwam via
radio-Boston het bericht, dat De Geer
naar Nederland was teruggekeerd. Dooi
de verschillende voorzorgen werd het na
deel tegenover het buitenland tot een mi
nimum gereduceerd. Bovendien heeft het
Nederlandsche volk een zeer gezonde reac
tie getoond door de daad van De Geer als
desertie, zoo niet erger, te brandmerken.
In het rapport wordt over deze kwestie
o.m, nog gezegd, dat uit de overgelegde
stukken duidelijk blijkt, dat de regeering
Hoe verschillend ook vragen van elk oorlogsjaar zijn geweest, toch is lieel liet
wei-Ie der Nederlands* he i-egreei-ing- le Londen gedragen geweest door £én gedachte,
welke als een roode draad door alle beslissingen, klein en groot is heengegaan en
waarvoor allen zieli hebben gegeven. Deze gedachte vormt den achtergrond van
alle handelingen der Nederlandsche regeering gedurende do oorlogsjaren en zij is
geweest: voer den oorlog met alle macht, tezamen niet de hondgenooten. totdat
de overwinning, «lie zeker komt. is behaald! Nederland is slechts tijdelijk in de
macht van den vijand, het zal herrijzen. Voor Ned. Indië gold na Maart 1942:
slechts tijdelijk hebben de Japanners er wat le zeggen, straks is liet weer in feite
een deel van "het Koninkrijk.
In het memorandum van prof. Ger-
brandy wordt niet gesproken over het
aandeel, dat de Koningin heeft gehad in
den Londenschen arbeid. Wel wordt ge
releveerd hoe de krachtsinspanning der
regeering haar uitdrukking heeft gevon
den in Koninklijke daden. Tweemaal
vloog de Koningin over den Oceaan. H.M.
voerde besprekingen met Roosevelt, hield
radioredevoeringen, welke lichtpunten
waren voor de Nederlandsche bevolking.
De fierheid, waarmede de Koningin het
standpunt van elke afwijzing van eenig
accoord met den overweldiger de
monstreerde. hebben een diepen indruk
in de wereld achtergelaten.
Na nog met grooten eerbied herinnerd
te hebben aan den arbeid van Prinses Ju
liana en Prins Bernhard eindigt prof.
Gerbrandy zijn rapport met zijn warme
erkentelijkheid uit te spreken aan al die
ambtgenóoten en aan hün trouwe mede
werkers voor den harden arbeid, ten bate
van ons Koninkrijk geleverd. Een dank,
die in heel anderen zin geldt de mannen,
koopvaarders, militairen en burgers, man
nen, die, krachtens de beslissingen, der
regeering in Londen, op zee, te land. in
de lucht, in de meest gevaarvolle expe
dities der geheime diensten en, contacten
voor de zaak der vrijheid hun leven heb
ben gewaagd en in zeer grooten getale
hebben geofferd. Die dank gaat in niet
mindere mate uit tot het volk in Ne
derland, wiens representanten in.de don
kerste oogenblikken der -bezetting niet
hebben nagelaten ons toe te roepen, dat
volhouden tot het bittere einde ons ge
meenschappelijk parool bleef.
Yam
bezwaar had tegen zijn vertrek naar Zwit
serland, laat staan naar Nederland, en dat
hem dit onomwonden is gezegd. Nu heeft
hij zijn bereidheid om naar Indië te gaan
gebruikt ais middel om naar Nederland
te vertrekken en hij heeft daarbij nog con
tact met den vijand gezocht om zijn opzet
te kunnen volvoeren.
Iii het rapport wordt tenslotte nog be
handeld de publicatie van de brochure van
De Geer ,,Dc synthese in den oorlog". Me
degedeeld wordt, dat deze vooraf aan de
Koningin werd toegezonden met de ver
klaring. dat deze brochure door den schrij
ver slechts dan zou worden gepubliceerd,
indien de Koningin geen bezwaar ertegen
maakte. Het spreekt vanzelf, dat hierop,
geen antwoord werd gegeven. Dit ware
bovendien niet uitvoerbaar geweest, daar
de publicatie spoedig na toezending van
den tekst volgde. Prof. Gerbrandy heeit
nog overwogen op deze schrijverij te rea-
gceicn, maar hij is geweken voor de over
weging. dat teveel aandacht schenken aan
den heer De Geer een schaduwzijde had.
De strijd onzer Zeevaarders
I.i het rapport-Gerbrandy wordt èr met
trots ou gewezen, dat het beschikbaar stel
len der Nederlandsche handelsvloot c.a.
metende meer dan 2'/a millïoen ton, ge
durende den ganschen oorlog een belang
rijke bijdrage is geweest aan den bondge-
nootschappelijken strijd. Honderdduizen
den man troepen zijn door onze groote
schepen naar de verschillende deelen van
de wereld vervoerd. In alle convooien
tusschen het Europeesche continent en het
Westelijk halfrond, in die naar Moermansk
en naar de Middellandsche Zee waren
Nederlandsche schepen vertegenwoordigd.
Nederlandsche schepen namen deel aa:i de
landingen in Noord-Afrika, op Sicilië, in
Italië. Nederlandsche schepen waren pre
sent bij den inval op het Europeesche con
tinent, met welbewuste opoifferlng, Neder
landsche schepen hebben hun aa.ideel ge
had in de operaties in den Pacific.
Verder is er geweest de actie van onze
zeesleepers, onze trawlers, als mijnenve
gers en als visschersvaartuigen. Ook de
kustvaarders hebben hun aandeel geleverd.
De heldenmoed, waarmee veel trouwe
Nederlanders, behoorende tot onze koop
vaardij, zich aan hu;i altijd zware en le
vensgevaarlijke taak hebben gegeven,
werd ook buiten den Nederlandschen
kring in he* buitenland erkend. Op 6 Mei
1945 was meer dan de helft van de vloot
ten onder gegaan in de volvoering van de
zware taak door de moedige koopvaarders.
Tot de internationale scheepvaartover
eenkomst is de Londensche regeering toe
getreden uit de overweging, dat door het
lidmaatschap, ook van het uitvoerend or
gaan, de Nederlandsche regeering gelegen
heid kreeg haar scheepvaartbelangen en
de belangen van de voorziening van het
straks bevrijde Nederland met de noodige
goederen tot gelding te kunnen brengen.
De Koninklijke Marine heeft ook haar
aandeel in den strijd geleverd. Volgens
het rapport is het aan het beleid van ad
miraal Fürstner te danken, dat de samen
werking met de Britsche marine uitste
kend is geweest. Het aantal definitief ver
misten is nog niet met zekerheid op te
geven. Naar voorzichtige schatting is dit
aantal boven de 3000, hetgeen verhoudings
gewijs hoog is te noemen. Ondanks de zeer
groote verliezen blijft vaststaan, zoo
schrijft prof. Gerbrandy, dat door de
Koninklijke Marine alles werd verricht,
wat van haar kon worden gevraagd en
dat de geest van onze mannen voortreffe
lijk is gebleven. Naar de meening van den
schrijver heeft de oorlog getoond, dat een
kortwieken van dit wapen als vóór 1940
is geschied, niet slechts een ramp, maar
een misdaad zou zijn.
Poging met den vijand
te gaan praten
Scherp worden, in het thans eindeljjk
verschenen raport van prof. dr. P. S. Ger
brandy inzake de politiek van de Neder
landsche regecring te Londen tijdens den
oorlog, belicht de houding en daden van
den man. die in 1939. in een reeds bjj uit
stek moeiijjke periode, nog de leiding van
het kabinet op zich durfde nemen.
Wat deed deze minister-president tus
schen 10 en 15 Mei 1940? Volgens deze nota
ging hij thuis 'slapen. Dat had hij reeds
Vrijdagnacht en Zaterdagnacht gedaan,
hoewel de andere ministers permanent in
het gebouw van het ministerie van Eco
nomische Zaken bleven, ten einde op alles
voorbereid te zijn. Op Zondagavond 12
Mei 1940 was de heer De Geer, ondanks
op hem uitgeoefenden sterken aandrang,
niet bereid met de andere ministers in het
gebouw aan het Bezuidenhout te blijven,
maar verliet als tevoren zijn collega's, ten
einde thuis te zijn. Dat geschiedde dus op
een moment, toen het opdringen van den
vijand al volkomen duidelijk had gemaakt,
dat, een beslissing, wat moest geschieden
als de Duitschers nog verder zouden op
dringen, niet lang meer zou kunnen wor
den uitgesteld.
In den nacht van Zondag op Maandag
(13 Mei 1940) werden de leden van het
kabinet door generaal Winkelman en diens
chef-staf gewaarschuwd, dat de toestand
critiek werd, zoodat het kabinet van oor
dcel was, dat het onverantwoord was het
vertrek van de Koningin langer uit te
stellen. In den loop van de terstond bij
eengeroepen vergadering van den minis
terraad, waarbij zich inmiddels de heer De
Geer, haastig van zijn woning weggeroe
pen. had gevoegd, werd later in den och
tend de mededeeling ontvangen, dat de
Koningin tot vertrek had besloten, hetgeen
door het kabinet met instemming werd
vernomen. In deze vergadering namen de
ministers nog niet het besluit naar Enge
land over te steken, maar in een latere
vergadering in Hoek van Holland werd
zulk een beslissing wel genomen. Daarbij
kwam men overeen, dat de ministers hun
familieleden zouden achter laten, om el-
ken schijn te vermijden, dat zij voor eigen
veiligheid naar Engeland waren gegaan.
Praten met den vijand
Na vermeld te hebben, dat de regeering
in Engeland met instemming kennis nam
van den order, door generaal Winkelman
bij de overgave uitgevaardigd en de juist-
huis van den stap tot vertrek te hebben
uiteengezet vermeldt prof. Gerbrandy wat
mr. De Geer in Engeland heeft gedaan.
Dat was, kort gezegd, pogen met den
vijand te gaan praten.
Al spoedig bleek zijn houding onduidelijk
le zijn en later ontdekte men. dat hij neig
de tot een compromis met den vijand. Het
eerste voorval waaruit dit bleek was. dat
de minister-president weigerde een com
muniqué goed te keuren, in hetwelk dui
delijk werd gemaakt, dat Nederland den
strijd voortzette.
Het tweede geval was een radiorede.
Het werd door het kabinet en ook dooi
den heer De Geer wenschelijk geoordeeld,
dal de minister-president een radio-rede
hield. De heer De Geer zegde toe, dat het
kabinet van den inhoud dezer rede vóór
de uitzending kennis zou nemen. Met al
lerlei listigheden is het den heer De Geer
gelukt met een van Nederlandsche zijde
niet goedgekeurden tekst voor de micro
foon te komen. De indruk van de reden
was miserabel.
Toen in het kabinet de maatregel aan
de orde kwam, waardoor het overgroote
deel van de Nederlandsche depots in
vreemde valuta, meer in het bijzonder in
dollars, voor het Nederlandsche volksver-
rnógpn behouden is gebleven, heeft de heer
De Geer op alle mogelijke manieren ge
probeerd dezen maatregel tegen te houden.
„Vruchtbare besprekingen".
Door een en ander werd de positie van
den minister-president langzamerhand on
houdbaar. Bovendien kwam hij tot drie
maal toe in de vergadering van den minis
terraad met een of anderen opzet, gericht
op het vinden van contact met den vijand.
Als voorbeeld wordt in het rapport afge
drukt een eigenhandig door mr. De Geer
geschreven en geteekend voorstel, dat be
waard is gebleven. Het luidt als volgt:
„Naar aanleiding van bet beroep,
door den Führcr van het Duitsche
Rijk in zijn Rflksdagrcde van 19 Juli
j.l. gedaan op redelijk en gezond ver
stand ter beëindiging van den oorlog,
verzoekt de Nederlandsche regeering
te mogen vernemen op welken grond
slag (met name wat de positie van
Nederland betreft) de Führer zich
voorstelt, dat op dit oogenblik vrucht
bare besprekingen ter bevordering van
den vrede zouden kunnen worden ge
opend. (w.g.) De Geer".
In zijn eerste onderhoud met mr. Chur
chill had hij zich een soort vrede van
Amiens gesuggereerd. De reactie iaat zich
denken.
Ónder de leden van de Nederlandsche
kolonie verloor de heer De Geer door deze
d&den hoe langer hoe meer aan prestige
Een van de balangrijkste maatrege
len van de Nederlandsche regeering te
Londen is geweest, die waardoor het
overgroote deel der Nederlandsche de
pots in vreemde valuta, meer in het
bijzonder in dollars, voor het Neder
landsche volksvermogen behouden is
gebleven. Al spoedig immers had men
zich in Londen gerealiseerd, dat het
den bezetter weinig moeite zou behoe
ven te kosten om in de Ver. Staten door
telegrafische, zoogenaamd van de ver
schillende banken in Nederland afkom
stige, opdrachten de ten name van die
banken voornamelijk in de V. St. staan
de doliarsaldi te doen overschrijven op
door Duitschland gecontroleerde ban
ken in Amerika. Op zeer korten ter
mijn en met uiterst primitieve midde
len voor een goed deel zgn de voor
ontwerpen geheel met de hand geschre
ven en aangevuld moest het besluit,
dat in liet eerste Londensche staatsblad
op 24 Mei 1940 werd afgedrukt onder
het nummer A 1, worden tot stand ge
bracht, gedrukt en vertaald worden,
waarna de tekst kon worden overge-
Vseindi
De ongerustheid van de Koningin steeg.
Tegen het einde van 1940 vroeg de
heer De Geer ontslag, zonder dat deze
aanvraag betiteld kon worden als
„vrijwillig". Krachtens meerderheidsbe
sluit ging de ministerraad ertoe over de
Koningin te verzoeken den heer De Geer
niet los te laten, teneinde niet naar builen
een demonstratie te geven van oneenig-
heid in den boezem der regeering. Toen
een nieuw kabinet werd gevormd, wilde
mr De Geer daarin minister van finan
ciën worden.
De Lissabonsche reis.
121. Koning Zoemdoro, die natuurlijk
ook erg blij waszijn zoon en diens
vrienden behouden terug te zien. ver
telde Wag en Warrel, hoe ze het beste
de schat van de Verloren Velden, het
wonderbaarlijke Ahasfliakonden'vin
den. Ze moesten daarom eerst gaan naar
den grooten toovenaardie in hei
Lachende Dorp woonde, hier tien uren
loopen vandaan. Loopen?'vroeg War
rel. Loopenvroeg Wag. „We heb
ben toch een.... Toen keken de twee
reizigers elkaar eens aan en beseften
plotseling, dat hun wagentje nog altijd
op het drijvende eiland stond, dat het
drijvende eiland verzonken was. dat het
wagentje dus.... „O, Warrie 'wal een
strop is dat! riep Wag uit. „Hoe moeten
we nu bij den toovenaar kómen? Toen
ze den koning der bijen hadden ver
teld, hoe makkelijk dat karretje was en
hoe verschrikkelijk jammer, dat het
voertuigje nu op den bodem van het
meerof wie weet ivaar stond. Zoem
doro legde zijn vinger tegen den neus.
dacht diep na, en schelde met een luide,
rinkelende schel. Een lakei kwam bui
gend nader
voor prof. Gerbrandy
In een bjjzonderen ministerraad is aan
prof. Gerbrandy door prof. Schermerhorn
het grootkruis van de Orde van den Ne
derlandschen Leeuw uitgereikt. In een
toespraak heeft de minister-president ge
zegd. dat prof. Gerbrandy het geloof heeft
bezeten om het hoofd boven water te hou
den en om de maatregelen te nemen, die
onmisbaar waren voor een effectieve oor
logvoering onzerzijds.
(Het Grootkruis van den Nederlandschen
Leeuw is de hoogste Nederlandsche civiele
onderscheiding. Zij kan echter ook aan
militairen worden gegeven. Generaal Snij
ders was ermede begiftigd. Prins Bernhard
bezit het Grootkruis en verder zijn er be
halve prof. Gerbrandy nog twee dragers,
n.l. de oud-gouv.-gen. Tjarda van Starken-
borgh Stachouwer en de voorzitter der
Eerste Kamer, mr. W. L. baron de Vos
van Steenwijk.)
Militair Gezag
Het Mil. Gezag is blijkens de nóta-
Gebrandy o.m. het middel geweest, door
hetwelk het de Nederlandsche regeering
mogelijk bleef, niettegenstaande de aan
wezigheid der Geallieerde troepen, de
zeggenschap in eigenaangelegenheden te
behouden en uit te oefenen.
Betrekkingen met
USSR en Vaticaan
Prof. Gebrandy deelt in zijn rapport
mede, dat lot het aanknoopen van betrek
kingen met de USSR is overgegaan, om
dat men uitdrukking wilde geven aan de
gevoelens van saamhoorigheid tusschen 't
Nederlandsche en het Russische volk in
denzelfden 6trijd. Bovendien achtte men
eenheid in het buitenlandsche beleid met
de bondgenooten wenschelijk en hield
men rekening met de hier en daar in be
zet Nederland tot uitdrukking komende
bewondering voor de beslistheid, waar
mede de USSR den strijd tegen Duitsch
land voerde. Ook bij het herstel van het
gezantschap bij het Vaticaan heeft de
overweging gegolden van de wenschelïjk-
heid van gelijkheid met de bondgenoot
schappelijke politiek. Daarbij kwam. dat
het Vaticaan in den oorlog een waar
nemingspost van groot belang op diplo
matiek gebied was. Bovendien was er de
versterking van de diplomatieke rela
ties tusschen het Vaticaan en Japan in
1942. Ook de houding van de R.K. geeste
lijkheid en het R.K. volksdeel in Neder
land verdiende in de behandeling van
deze zaak ernstige overweging.
DE REPATRIEERING.
De „Ruys", die met repatrianten uit In
dië 3 Mei om 12 u. te Amsterdam was bin-
nengeloopen, is dank zij de hulp van de
vele vrijwilligers zeer vlot gedebarkeerd.
Aan boord waren twee duizend - passa
giers, waaronder veertig zieken, wier toe
stand niet ernstig was.
BINNENLAND
6000 ton copra en 4
a 6000 ton traan zullen
binnenkort, respectieve
lijk uit Indië en uit
Noorwegen worden aan
gevoerd.
Het baanvak Am
sterdamHilversum
Amersfoort der Nederl.
Spoorwegen zal 3 Juni
geëlectrificeerd zijn.
Militaire motorvoer
tuigen zullen binnenkort
voorzien worden van
nummerborden. naar
aanleiding van een be
treffend verzoek van
de KNAC aan den min.
v Oorlog.
Op het graf van
Dobbe, alias Oome Jan,
een van Nederland's
grootste ondergrondsche
s'iijtiers, is Zaterdag te
Amsterdam een monu
ment onthuld.
Het Prinselijk Paar
zal aanwezig zijn bij de
gala-voorstelling van.
„Julius Caesar" in den
Amsterdamschen Stads
schouwburg op 8 Mei
ter gelegenheid van de
boekenweek. Misschien
zal ook de Koningin de
voorstelling bijwonen.
Prof. dr. G. v.d. Leeuw
zal het openingswoord
spreken.
Haarlem en Omgeving
Tot arts is bevor
derd aan de rijksuniver
siteit te Leiden de heer
J. H. van Kuijk le
Haarlem.
De heer Jac. Bou-
wens te Haarlem Noord
vierde zijn 25-jarig ju-
bilé op de Scheepswerf
Stapel N,V. te Spaarn.-
dam, waar hij als 13-
jarige jongen kwam.
Hij werd in tegenwoor
digheid van het perso
neel door den directeur
gehuldigd; overhandigd
werd een enveloppe met
inhoud en een oorkonde
van de Maatschappij van
Nijverheid met groote
zilveren legpenning en
een üraagpenning.
Te Heemstede werd
G. v. O. uit Hillegom,
toen hij per fiets van de
Kerklaan den Heeren-
weg opreed en daarbij
even aarzelde, door een
auro overreden. Eenige
ureV- later overleed het
slachtoffer in de Maria-
Stiehting te Haarlem.
Ds. A. van Bicnen,
die benoemd is tot di
recteur van de Arbeiders
gemeenschap der Wood-
brookers te Bentveld,
zal met ingang van 1
Oitober Haarlem verla
ten. Het beroepings
wei k voor een voorgan
ger in zijn plaats bij de
Vereer.iging van Vrijzin
nige Hervormden te
Haarlem zal spoedig
worden begonnen.
Volkstuincomplexen
aan de van Heusen-
straat en den Zomer-
weg hebben B. en W.
verhuurd aan het Alge
meen Verbond van Volks
tuinvereenigingen. Het
zijn in totaal 179 tuin
tjes tegen f 5 per stuk.
Nu de Deo te Haar
lem geen klok in het to
rentje heeft (de Duit
schers hebben die ge
stolen) hebben B. en W.
•tot 1 Jan. 1948 het klok
je uit het torentje van
het Tehuis voor ouden
van dagen aan de Seho-
tersingel aan die inrich
ting kosteloos in ge
bruik gegeven.
Ds. J. A. van Ar-
kei heeft het. beroep
naar de Geref. Kerk te
Haarlem (vacature Ds. J.
v, d. Linden) aangeno
men.
De Haarlemsche
Politie Muziekvcreeni-
ging wees tot dage
lij ksch bestuur aan H.
J. Mohr, voorzitter, W.
J. Bijster (Alexander-
s.traat l rood) secretaris
en IJ. Nieuwenhulzen,
penningmeester.
De heer K. M. v. d.
Hart, gep. hoofdonder
wijzer te Haarlem, is
benoemd tot redacteur
van het Weekblad voor
Bloembollencultuur.
Rector H. H. Brou
wer, van. het St. Lueia-
gesticht te Haarlem, is
benoemd tot pastoor te
Schagen.
De heer F. S. Noord-
hoff, is, naar de Staats
courant van Vrijdag j.l.
meldt, te rekenen van 1
Juli 1945. in vasten dienst
bij het departement van
Saciale Zaken benoemd
als referendaris en ge
detacheerd bij het
Staatstoezicht op de Zie-
kenfondsen. Wij teeke
nen hierbij aan, dat de
heer Noordhoff, in ver
band met zijn benoeming
tot wethouder van Haar
lem. inmiddels weer
ontslag uit bovenge
noemde functie geno
men heeft.
