Haarlems
oudste gebouwen
Litteraire Kantteekeningen
Haarlem is oud. Gelukkig zijn er talrijke
gebouwen uit vroeger eeuwen gespaard
gebleven, zoovele zelfs, dat zij nog een
6tempel drukken op het oudste deel der
etad. Het meeste dateert evenwel uit de
HJe eeuw. Wie wal wil bewonderen dat nog
aanzienlijk ouder is, moet zoeken.
Uit de 13e eeuw. het tijdvak waarin
Haarlem stadsrechten kreeg, is weinig
over. Er kan. op een enkele uitzondering
na, alleen nog van restanten gesproken
worden. Die uitzondering geldt het Stad-
lende tijdvakken van de 14e. 15e en 16e
eeuw. Er is door gravingen aangetoond,
dat er nog vroeger
een andere kerk ge
staan heeft, die klei
ner was. Er wordt
zelfs aangenomen
dat er al vóór het
jaar 1000 op "t Sand
een kapel gevonden
werd, maar dat was
'een houten gebouw.
De gevonden fun
deeringen zijn van
la teren tijd, ver
moedelijk uit de 14e
eeuw. Niet onmoge
lijk is, dat bij den
bouw van de tegen
woordige kerk en
kele gedeelten (bij
het koor) van de
oude steenen kerk
behouden zijn gebleven. In 1122 heeft
graaf Floris II een dochtertje laten be
graven onder een marmeren zerk in de
kerk.
Het Stadhuis in de 17e eeuw.
De Hollandsehe graven hadden een voor
liefde voor dit deel van Kennemerland.
Graaf Floris III had al op Aelberechts-
bergh een lusthof. Willem II stichtte te
Haarlem aan het Sand (nu Groote Markt)
een vorstelijke woning. De tegenwoordige
hal van het Stadhuis was de ridderzaal.
Natuurlijk is er in den loop der eeuwen
veel aan het grafelijk paleis verbouwd,
maar toch is nog in veel de oorspronke
lijke stijl te herkennen. Wie in de hal staat
vooral als bij feestelijke gelegenheden
de kaarsen in de zware koperen kronen
branden kan zich in gedachten gemak
kelijk verplaatsen in den tijd, dat de rid
ders daar in hun schilderachtige kleedij
aan den feestdisch zaten, om zich te ver
lustigen (behalve natuurlijk in de geneug
ten van de volle tafel) in de romantische
en strijdlustige avonturen. Dan klonk daar
de zang van den minstreel, die de helden
daden voor oogen stelde.
Op hc-t Sand werden af en toe groote
ridderspelen gehouden, waaraan door
honderden ridders werd deelgenomen.
Interieur der
Groote Kerk.
De hal, vroeger ridderzaal.
Achetr het grafelijk paleis stond het
klooster van de Dominikanen of Predïk-
heeren. Dat is er evenwel gekomen nadat
Haarlem stadsrechten kreeg. want de
schenking van den grond aan die klooster
orde werd door den graaf gedaan in 1247.
Restanten van dit klooster vindt men nog
in de oude kloosterhof met kloostergang
op het Prinsenhof.
Op de plaats waar
t»u de Jacobijne-
etraat gevonden
wordt, stond oud
tijds de kapel van
het klooster. Aan
de zijmuur van het
gebouw waarin de
Bibliotheek en Lees
zaal is onderge
bracht, wijst een
deskundige u nog
stukken aan die res
ten zijn van het
oude metselwerk
dezer kapel. Onder
het gebouw zijn ook Een kijkje in de
rog Kelders met Ro- kloostergang van
maansche oogen die het Pand.
uit dien tijd datee
ren.
De Hoofdwacht was
naar de legende wil
in den tijd dat de
graaf in zijn paleis
vertoefde, bestemd
tot raedhuys. Be-
j wijzen zijn daar-
I voor evenwel niet
aan te voeren. In
elk geval is het ge
bouw dat er nu
staat veel later ge
sticht, Niet onmo
gelijk is, dat de man
die in de 17e eeuw
het huis bewoonde,
het bekende versje
als een eigenaardig
heid op zijn gevel
heeft laten aan
brengen zonder het
al te nauw te ne-
men met de historie
.Onze mooie Bavo dateert uit verschil-
Nog een interieur der kerk.
De familie Bake-
nesse of Bakenes
had in de I4e eeuw
een adellijk huis in
deze streek. Aan
die familie herin
nert het Hofje
Bakenes in de Wij
de Appelaarsteeg.
dateerend van 1395.
Het poortje is nog
in den ouden toe
stand gebleven en
vormt een der mooi
ste herinneringen
wat bouwstijl be.
treft. Het hofje zelf
is in den loop der
Het poortje in het eeuwen verbouwd.
Hofje van Bakenes. Toch vormt het nog
een mooi intiem
plekje met oude sfeer.
De eenige poort die Haarlem nog heeft,
moet dateeren van het einde der 14e eeuw.
Vroeger werd de
Amsterdamsehe
Poort aangeduid als
de Spaarnwouder-
poort. In het ver
leden is er ook meer
malen aan gedacht
deze „sta in den
weg'' voor het ver
keer te sloopen,
maar gelukkig is
het nooit zoover ge
komen. Eindelijk
werd de gewensente
oplossing gevonden:
een brug naast de
poort. Het is waar,
de poort ligt nu wat
buiten het verkeer,
maar alleen daar
door was het mogelijk haar te behouden.
De Hoofdwacht.
het bestaan daarvan ie evenwel nooit fn-
In de Kleine Hout
straat. waar nu de
Bank van Leening'
staat, was vroeger
het klooster van de
Lazaristen. Aange
nomen wordt dat
dit al in het begin
van de 14e eeuw
gebouwd werd. In
het tegenwoordige
gebouw zijn nog en
kele restanten van
het klooster be
waard gebleven
Het heele gebouw1
is trouwens mooi,
zoodat het zeker j
voor -een grondige
restauratie in aan
merking zou komen
De binnenplaats
van de Bank van
Leening.
Een der mooiste oude gebouwen in onze
stad is de Doelen in de Gasthuisstraat. De
gevel aan den straatkant is minder fraai,
mooier is die op de binnenplaats. Dit ge
bouw, dateerend van 1562 werd gebruikt
als oefenplaats der schutters. Het was in
de zaal van deze Doelen dat Ripperda in
1572 de schutters en de burgerij opwekte
zich manmoedig te verdedigen tegen de
Spaansche belegeraars.
Binnenplaats van de Doelen.
De andere historische gebouwen te Haar
lem zijn vrijwel allemaal van later datum.
De Vleeschhal dateert van het allerlaatste
deel van de 16e eeuw. Op de plaats van
het Proveniershuis in de Groote Houtstraat
stond in de 14e eeuw het klooster der
Tertitai-issen, maar in het tegenwoordige
gebouw is uit dien tijd weinig meër terug
te vinden. In het Tehuis voor Ouden van
Dagen aan den Schotersingel vindt men
enkele restanten terug van de oude kapel
de Sint Jacobs Capelle. in 1319 gesticht, die
later gebruikt werd voor het schouwen
van melaatschen )lazarye). Men vindt er
ook nog cellen van het oude dolhuis, dat
daar ook was ondergebracht.
Waalsehe kerk.
De Waalsehe kerk dateert ook uit de
14e eeuw, het is de oude kerk die het
middelpunt vormde van het Begijnhof.
Veel is in den loop der eeuwen aan de
kerk verbouwd, de toren behoort evenwel
tot het gespaarde. Volgens overlevering
was er vroeger een onderaardsche gang
die van deze kerk naar de kerk op de
Groote Markt liep. Een onderzoek naar
Bert Voeten: Doortocht. Een
Oorlogsdagboek. A'dam, Uit
geverij Contact.
Heeft het zin, het gruwelijk beleven van
vijf bezettingsjaren terug te roepen in
onze herinnering, zoo levendig alsof het
weer werkelijkheid was? Neen, indien het
sensationeele pralerij, avontuurlijke pa
thetiek of op z'n slechtst klinkende-
munt-slaande journalisterij is. zooals zoo
veel van de z.g. oorlogslitteratuur. Ja, als
de ontroering en de geschondeniheid van
eigen hart en leven, de deernis met al
het doorstane, zóó hevig en kneuzend is.
dat de eenvoud, waaruit enkel de zuivere
schoonheid voortkomt, het woord krijgt,
zooals hier, in dit oorlogsdagboek van
Bert Voeten, dagbladredacteur in Breda,
dichter onzer jongere generatie. Vergeten
is dan een te gemakkelijke vlucht uit een
zoo noodlottig verleden, dat of men wil
of niet deel is geworden van ons hart
en dus niet zoo geheel en al verleden wil
worden.
Een overrompeld Brabant, een chaotisch
België, een onmachtig, vernederd Frank
rijk en de schemer wordt nacht in
Duinkerken, het infernale spel kan be
ginnen: het sluipend gif van hakenkruis,
driehoek en wolfeangel gaat zijn werk
doen, terwijl de nazivlek als een bijtend
eczeem voortvreet op het lijf van Europa.
Saloniki, Belgrado, Bardia. Sebastopol
uit hun puinhoopen brandt de V als een
verschroeiend merkt eeken van de mythos
van het Vandalisme den hemel in. En
Goedewaagen herdenkt Rembrandt, de
W.A. hanteert de ploertedooiers met Ger-
maansche furie en met Menno ter Braak,
du Perron, Marsman, straks Arondéus.
Brouwer, Campert, den Jood Evert en het
Joodsche meisje Kitty en de naamloozen
onder de puinhoopen, op den zeebodem,
aan de fronten is de rekening vereffend.
„Uren hebben we geloopen, gedwaald
over de hei, langs den grilligen rand der
zandverstuivingen, mijn haat en ik". Zoo
vreten de jaren tot het geestelijk merg
door, roepen ze een ander op in het eigen
Ik. die als een vreemde meegaat, mee
leeft, terwijl de radio leuzen bralt die.
„gebalsemd, bijgezet worden in het Fra-
seoleum van den Führer' i terwijl de ver
raders langs de deuren 6luipen, de vuur
pelotons knallen, de Grline het menschen-
wild samendrijft op de grachten. En toch
is er de schoonheid van Slauerhofs en A.
Roland Hoist's verzen als eilanden buiten
„uur en feit"', bloeien de pioenrozen, geurt
de Meidoorn zijn honingzoeten lentedroom
in de kamer van den onderduiker en gaat
er soms een vers open. tusschen droom-
beklemming en dagangst, als een bloed-
roode roos aan het kruis van dit slaven
leven.
„Dolend door de herfstbosschen. dacht
ik aan Leningrad, de millioenenstad, in
gesloten door de Nazilegers. Rondom mij
vielen met zachte tikken de eikels neer.
De 'licht was even bitter reeds. Tusschen
de kruinen der beuken door waasde een
hl eeke hemel. En ik dacht aan Lenin
grad. Ik gaf mij over aan de beelden van
vernietiging, gruwzamen dood en onmen-
schelijke beproeving, zooals ik het had
gedaan tijdens het beleg van Warschau
.Blaren ritselden; kleine, brekelijke ge-
"uïden De stilte en het aarzelend omgaan
der dingen daarin beklemden mij onzeg
baar. Zn maakten dat mijn verbeeldingen
-'.her" doorkwamen. Zij zetten ze gloeiend
en *-ii'end i-'ak voor
Moskou. Stalingrad. Sicilië. Normandië;
en Vught is vol geloopen en aan. de
Euterpestraat rijdt het nog steeds
aan er. de honger kruipt door de spleten
van de deuren en de zielen. De pannekoek
kost 3 50 en ergens fluistert iemand dat
het zoo lang niet meer duren zal."..De dood
stapte over op het nieuwe kalenderblad",
de laatste van den oorlogscyclus. ..Wan
neer zal het L°ven weer zingen aan de
ramen, denk ik?''
Ik. die uit lijfsbehoud de oor!oasllitera
tuur aan mijn deur voorbij laat gaan als
een te vergankelijke gast van den Dood.
om er een plaats in het Leven voor in te
ruilen, ik open mijn huis voor dit oorlogs
dagboek van een jongen dichter, die den
gruweltijd aan zijn hart heeft gedrukt uit
liefde voor het leven, uit innige verwant
schap met dat, wat boven dezen Chaos uit
gaat: de onaantastbaarheid van het
Sehoone, dat hooger aan den hemel drijft
i dan de rook van Rotterdam en Warschau,
omdat het -voortkomt uit een hart. dat het
antwoord- weet op de kreten uit de con
centratiekampen van Bergen-Belsen en de
gaskamers van Auswitz. Dit boek geef ik
een plaats naast Remarque's ..lm Westen
nichts Neues".
Carl J. Burckhardt: Een Ochtend
bij den Boekhandelaar. Vert. D.
M. Schroder. Udtg. Mij. L. J.
Veen, Amsterdam.
Dit precieuze boekje wil ik den fijn
proevers met warmte aanbevelen: een ver
rassende ontmoeting van den schrijver met
den dichter Rilke in een kapperszaak nabij
de Madeleine, een wandeling door het hart
van Parijs, waar alle groote dooden voort
leven en een bank in een park kan herin
neren aan Baudelaire en Delacroix en
een bezoek aan een antiquair, één wiep de
geest der boeken liever is dan hun ver
koop. In dat heiligdom der boeken wordt
de honing gepuurd uit Ronsard en a! die
latere romantici wier geest uitdroomde
büiten Frankrijk's grenzen, omdat ze ..le
souffle de Ronsard sur ia tète" hadden
Ronsard, het hart van Frankrijk, de on
gereptheid van het kind. wiens verzen in
rijmen zongen, zoo welluidend dat deze
dichtervrienden door den geur ervan, ook
al komt die uit een antiquarisch boekdeel,
in verrukking worden gebracht. En dan
wordt Racine genoten en geroemd en in
hem de Fransche geest van naïvieteit, die
alleen de symmetrie in eenvoud kon beel
den. Zoo gestemd kan de stem van La
Fontaine worden gehoord. En onder het
genot van een wijn uit Champagne en een
welbereide poularde kan het gezelschap
niet genoeg krijgen van een bekoorlijke
strophe uit Hebel's allemanische gedich
ten. waarin twee talen versmelten en twee
geesten:
Der Vogel flieft so tief und still
Und weisz nit won-er ane will....
Waarheen hij wil: dat ..ane": voor Rilke
is er een dag schoon door. En door hem
óók voor ons. C. J. E. DINAUX.
Onderscheidingen
thans op 17 September
Ten einde meer relief te geven aan den
voor ons land steeds zoo belangrijken da
tum van den derden Dinsdag in September
waarop de gewone zitting der Staten-
Generaal krachtens de Grondwet moet
worden geopend, zullen de Koninklijke
onderscheidingen, welker verleening ge
bruikelijk was op den verjaardag van H.M.
de Koningin, thans worden toegekend op
17 September a.s.
Twee arbeiders overleden
bij vervaardiging van insceten-
poeder.
Het Tweede Kamerlid Van Sleen heeft
den minister van Sociale Zaken verzocht',
een uitvoerig onderzoek te laten instellen
naar de doodsoorzaak van twee arbeiders.'
die werkzaam waren ln een chemische fa
briek te Krimpen aan den IJssel. waar o.a.
een bepaald soort insectenpoedcr wordt;
gefabriceerd. Een medisch onderzoek zou
hebben uitgewezen, dat de dood van deze
arbeiders aan vergiftiging moet worden toe-,
geschreven, opgedaan bij de vervaardiging
van h et Insectenpoeder. Nadat eerst één
arbeider was overleden, is de fabricage
stopgezet Toen zij korten tijd later op de
zelfde wijze werd hervat, werd de tweede
arbeider ziek en overleed eveneens door
vergiftiging. De heer Van Sleen verzocht
den minister, maatregelen te nemen om
de fabricage van het poeder aan de bedoelde
fabriek te laten stopzetten. Dez? mag niet
eerder worden hervat voordat afdoende be
schermingsmaatregelen voor de arbeiders
zyn getroffen.
AGENDA
Stadsschouwburg: Achter Wallen en Poor
ten. 20 uur; Gr. Markt: Taptoe en muziekuit
voering, 20 uur. Rembrandt: De zuster van
den huisknecht. Palace: De Jantjes, Luxor:
Met buitengewoon verlof; alle drie 14.00, 16.15,
19.00 en 21.15 uur. Frans Hals: Van den regen
in de drup, 14.00, 16.30. ia.00 en 21.15 uur. City:
Ik ontmoette een moordenaar.
ZONDAG 4 AUGUSTUS
Gem. Concertgebouw: Internationaal ya~
riété, 14.30 en 20 uur. Stadsschouwburg én
bioscopen: Als Zaterdag.
MAANDAG 5 AUGUSTUS
Gem. Concertgebouw: Variété. 20 uur. Gr.
Markt: Generale repetitie De Vrijheid Vlagt,
22 uur. Bioscopen: Als Zaterdag.
