Litteraire Kantteekeningen
Bedrijfsresultaten over 1945
teleurstellend
Hans van Haaren: De Verre
Einder. De Gulden Pers.
Haarlem, 1946
Een burgerlijk, dus mistroostig pension
en dan nog in bezettingstijd: distributie,
zwarte handel, liefde voor de Duitsche
uniform en op den koop toe voor wat daar
insteekt, arrestatie, nachtelijk overvliegen
de eskaders, frontgeruchten dit alles
kruipt met poovere eentonigheid door het
..leven" van al wie daar samenhokt;
domme vegetatie, waarin de vale uren
meester zijn. Twee" ontkomen eraan: één
door te sterven. treurig, niet tragisch,
domweg te sterven; de ander, hoofdpersoon
van dezen roman, door noodgedwongen
onder te duiken in een eenzame boschhut:
Gijsbertus Karelse, bediende in een heeren
modezaak, een jongmensch met .aspiraties
tot een ander leven", dat eerst een
vluchthaven vindt in het dilettanten-too-
neei. dan in de dichtkunst en uit Bloem
en Boutens balsem probeert te puren voor
zijn verlangend hart. Tn zijn boschhut
(Deel II) bevrijdt hij zich langzaam-aan
in eenzaamheid van de schimmels van zijn
flets beslaan: hij ademt, hij ziet, hij leeft
met wolken en licht en de geluiden van
het boschrhij leert het duister geheim van
den nacht verstaan en de taal der' dieren,
in het verloopend jaargetij. Van Kaaren
schrijft eerlijk, zonder opsmuk, aangenaam
leesbaar, meestal zuiver van taal. Hij is
nog op zoek naar een eigen toon, waarin
het stijlprocédé van zoovele jongeren
die nabloei van het expressionisme hem
helaas nog belemmert: de zinnen zijn kort,
afgebeten soms, waaraan zelfs de komma's
niets kunnen verhelpen. Deze korrelige
schrijfwijze ontneemt aan Van Haaren's
roman het eigene: het persoonlijke
rhythme, de oorspronkelijke woordkeuze,
zoodat zijn taal nog niet tot stijl wil wor
den. Er is bij vele jongeren een merk
waardige schroom voor het gevoel, een
ontwijken van den samengestelden zin.
Hun rhythme is kort. hun woordbeeld
sterk visueel, het verstand staat steeds op
wacht In Van Haaren valt een verlangen
te onderkennen naar warmer toon, inniger
uitdrukking: het is zijn beste zijde, die hij
zeker niet, zooals in deel I van zijn roman,
verloochenen moet. Ik zou me sterk ver
gissen als deel II, het verblijf in de bosch
hut. niet het eerst was ontstaan en deel I
het hart geschreven: de zinnen worden
daar Tijker, vloeiender, de beelden oor
spronkelijker. Aan dien kant van zijn kun
nen zal Van Haaren zich zonder terug
houding en met warme toewijding moeten
geven. Dan kan er meer van hem ver
wacht worden: „De Verre Einder" kan
een belofte inhouden.
A. Roland Holst: Eigen Achter
gronden. Inleiding tot een voor
dracht uit eigen werk. De
Bezige Bij. A'dam, 1946.'
Laten wij niet trachten, Roland Holst te
naderen met de formules van het gangbare
woord, hoe vol schroom gekozen en ont
smet van het dagelijksch bevingeren, om- t
dat ze, voor wie hel al niet heeft gehoord,
toch den toegang niet verleenen tot de
voor- en nawereld, waaraan hij, die „Een
Winterdageraad" dichtte, toebehoort. Be
woording van „eigen achtergronden"
daaraan als Introductie en tegenstelling
was toegevoegd. Het tweede fragment is
ontegenzeggelijk sterker, want meer uit
zal diengeen niet één dichtregel, niet één
syllabe doen verstaan, die in den spiegel
al niet het leven zag sterven en het licht
eens en voor eeuwig volmaakt wist in het
Kristal; dat wil zeggen: wie van de sym
bolen van dezen dichter niet uit eigen aard
weet uit het on-tijdehjke achter dien ho
rizon van „tijd en feit". Roland Holst zal
nooit populair worden (en zoo hij dit werd,
was déze wereld „de wereld" niet meer)
ook al wil in den laatsten tijd de mode
hem. den afzonderlijke, betrekken in den
dagelijkschen omgang met „de poëzie".
Zijn vers is voor de weinige over-wereld-
schen, die er zich wel voor hoeden, erover
te spreken. Eigen achtergronden kunnen
voor hen slechts zijn bevestigingen vajx
een vermoeden, herkenningen, waar ze uit
eerbiedige verwantschap het zwijgen toe
doen. omdat men niet graag spreekt over
zat het zuiverste is. Ik kondig deze „In
leiding" dan ook enkel aan, omdat er on
der de verspreide verwanten (die van el
kaar nauwelijks weten kunnen en willen)
mogelijk zijn, wien dit. geschrift ontgaan
is in den stroom van twijfelachtigheden.
Zij zullen dit boek ontvangen als een toe
vertrouwen, waar „de wereld" verder
niet van behoeft te weten.
C. J. E. DINAUX
Het torentje aan de Kleverlaan II,,ternaöonale ïederaüe
krijgt meer gezelschap van ainaleurtooneel?
In het Torentje aan de Kleverlaan te
Haarlem een overblijfsel uit het grijs
verleden, namelijk van het"Huis ter Spijt
zijn thans de kantoren gevestigd van
den dienst voor den Hout en de Plantsoe
nen, alsook van de Begraafplaatsen. In het
voorgedeelte is de woning van den direc
teur, den heer J. A. Dorresteyn. Er is
evenwel gebrek aan ruimte. Het is noodig,
dat alle ruimte van het Torentje in gebruik
genomen wordt voor den dienst. Aan den
anderen kant is het ook gewenscht, dat
de directeur in de onmiddellijke nabijheid
blijft wonen.
De oplossing is.nu gevonden in het bou
wen van een woning voor den directeur
naast het Torentje. Beide gebouwen wor
den door een warandah verbonden.
Onze teekening brengt in beeld hoe het
in de toekomst daar zal worden. Het wach
ten is evenwel op de vergunning om den
opbouw van dit werk uit te voeren.
Japanners
leveren geroofd goed uit
Gisteren, had in het hotel Imperial te
Tokio de eerste restitutie plaats van door
de Japanners, tijdens hun bezetting van
Oost-Azië gestolen, waardevoorwerpen.
Een Nederlandsche vertegenwoordiger
heeft uit handen der Amerikaansche be
zettingsautoriteiten een. gouden, met dia
manten bezette, kroon terug ontvangen.
Deze kroon werd. tijdens de Japansche be
zet ling van Borneo geroofd van den sultan
van Pontianak en. de waarde ervan wordt
op f 100.000 geschat.
In de meeste gevallen zijn de resultaten
der Nederlandsche ondernemingen gedu
rende het jaar 1945 nog in vrij sterke mate
beïnvloed door de gevolgen van oorlog en
bezetting en, derhalve geen maatstaf ter
beoordeeling van de waarde der aapdeelen.
En het is daarom geen wonder dat de pu
blicatie der jaarverslagen in den koers
dier aandeelen geen noemenswaardige
fluctuatie-teweeg brengt. Zoo leden de
aandeelen der Vereen. Holl. Sigarenfabrie
ken bij de publicatie van hel jaarverslag
over 1944 en 1945, dat een verliessaldo van
291.000 aanwijst, slechts een koersverlies
van 5 procent, hetgeen echter mede ver
band hield met de mededeellng dat dit
verlies in 1946 grootendeels weer zal wor
den ingehaald. Ook een rustig, solied be
drijf als dat van Ubbink Co. sluit 1945
met een verlies af 167.000) voornamelijk
als gevolg van een tekort aan personeel,
dat bij vele ondernemingen nog aan een
normale ontwikkeling van het bedrijf in
den weg staat.
Het staal wel vast, dat het jaar 1945 voor
de meeste ondernemingen nog weinig be
vredigend is geweest en in verband met
de prijszetting door de Overheid een nieu
we basis voor de bedrijfsrentabiliteit nog
niet is gevonden. Niettemin zijn er hoop
volle aanwijzingen dat het Nederlandsche
bedrijfsleven niet bij de pakken neerzit,
maar nieuwe wegen zoekt voor de ont
plooiing van den gelukkig niet geweken
ondernemingsgeest, waarbij het in de
meeste gevallen ook door het kapitaal niet
in den steek wordt gelaten.
Dit heeft Vredenstein ondervonden met
haar emissie van 2 millioen aandeelen
a 115 procent, die een zóó groot succes
worden is, dat de inschrijvers met geblok
keerd geld er niet aan te pas komen en
zelfs die met vrij geld niet alle kunnen
worden bevredigd. Dit resultaat zal onge
twijfeld voor andere ondernemingen een
reden zijn om een beroep op de kapitaal
markt te doen. zoodat in de naaste toe
komst vermoedelijk meer emissies te wach
ten zijn. De zeer lage rente, welke men
thans van obligaties maakt, is uiteraard
voor velen een prikkel om goede aandee
len te koopen. waarbij men echter een
scherpe selectie zal toepassen. Bij de be
oordeeling van het toekomstig rendement
der aandeelen is het van groote beteeke-
nis, dat de Vennootschapsbelasting in dien
zin zal worden gewijzigd, dat de aanspra
ken van den fiscus eerst beginnen als een
primair dividend, vermoedelijk 3 procent,
zal zijn uitgekeerd en een bedrag als re-
serve is ter zijde geste)d. Niet in de laat
ste plaats de preferente aandeelen zullen
van deze door den minister van Financiën
aangekondigde wijziging profiteeren, ten
gevolge waarvan deze aandeelen a!~ be
leggingsobject grootere aantrekkelijkheid
hebben gekregen.
Nieuwe emissies beteekenen voor den
fondsenhandel een welkome en loonende
bezigheid, nu de ïiandeelenmarkt op de
Amsterdamsche beurs in haar lethargische
houding volhardt. De duizend en een be
palingen. welke evenzoovele beperkingen
zijn. staan aan een uitbreiding van den
handel in den weg en het heeft er allen
schijn van dat dit voorloopig niet anders
zal worden, aangezien de aanmeldings
termijn voor de effectenregistratie weer
tot het einde des jaars is verlengd en dan
dus eerst op zijn vroegst met de effecten
registratie kan worden begonnen. De vraag
komt op of het rechtsherstel, dat hiermede
beoogd wordt, niet met een te hoogen
prijs wordt betaald en de'aandrang tot
vereenvoudiging van deze procedure wordt
dan ook met den dag dringender.
Voorts verkeert men ter beurze thans in
de uiterste spanning over het door de
Nederlandsche Tegeering vast te stellen
tijdstip van de hervatting van den handel
in Amerikanen, niet het minst ook omdat
de New-Yorksche beurs af en toe teéke-
nen van vermoeidheid toont en hel gevaar
niet denkbeeldig is dat men hier te laat
komt om nog van de hooge koersen te
profiteeren. De financieele resultaten van
vele Amerikaansche ondernemingen over
de eerste (helft dezes jaars zijn aanmerke
lijk slechter dan die van 1945 en het zou
wel zeer te betreuren zijn als een koers
daling op de New-Yorksche beurs onze
toch reeds zoo slechte deviezenpositic ver
der achteruit zou brengen. Gelukkig neigt
men meer en meer tot de overtuiging dat
er bij een vrijen handel in Amerikanen
aan onze beurs voldoende deviezen voor
de regeering vrij zullen komen om het
bedrag van 60 millioen. dal in het Natio
naal Welvaartsplan genoemd wordt, te
krijgen. Zooals, bekend is het de bedoeling
dat bij verkoop 60 procent in vrij en 40
procent in geblokkeerd geld zal worden
afgerekend.
Chineesche handelaars
protesteeren
Op zijn inspectie-tocht langs <lo onderdeden van de eerste divisie, die binnenkort
naar Indië Terlrekt, bracht Z.K.H. Prins Bent bard een bezoek aan de Willem de
Zwijger kazerne te "Wezep. De Prins in gesprek met twee broers, die in denzcirden
rang bij hetzelfde wapen dienen; kol. H. J. J. Durst Britt en en kol. F, G. Durst
Brltt,
De vereeniging van Chineesche im- en
exporteurs te Singapore heeft aangekon
digd dat zij den handel met Nederlandsch-
Indië staakt, daar de Nederlandsehe vloot
tijdens de afgeloopen maand 17 Chinee
sche vaartuigen zou hebben aangehouden
en hun lading in beslag hebben genomen.
De Chineesche consul-generaal te Sin
gapore heeft bij zijn Nederlandschen col
lega geprotesteerd.
De N.A.T.U. zoekt contact
met Engeland, Amerika en
België.
Het georganiseerde amateurtooneel
in Nederland gaat contact opnemen met
het buitenland hetgeen onder andere
mogelijk is door de medewerking van
hel departement van Onderwijs. Kun
sten en Wetenschappen. Uitwisseling
van ideeën en van repertoires staat op
het programma, alsmede bestudeering
van elkanders werkmethoden. Zoo mo
gelijk zal Nederland het initiatief ne
men tot vorming van een internationale
federatie.
Mr. J. de Blieck, voorzitter van de
Nederlandsche Amateur Tconeel Unie
(N.A.T.U.) die dezer dagen naar Enge
land gaat, waar hij de gast zal zijn van
de British Drama League, verklaarde,
dat de wensch om tot internationaal
contact te komen, reeds geuit werd op
het onlangs in Groningen gehouden
congres. De N.A.T.U. omvat reeds hon
derden vereenigingen en ook het stu-
dententooneel doet van harte mee. Hier
door konden voor het binnenland groo
te plannen ontworpen worden. Zoo
zullen onder andere pogingen worden
ondernomen om de „landjuweelem" in
eere te herstellen. Toen het betrokken
departement van deze plannen hoorde,
heeft het in elk. opzïch.t steun verleend.
Door bemiddeling van het ministerie is
ook contact, verkregen met de British
Council in Den Haag. de cultureele af-
deeling van de Engelsche ambassade.
Ook deze heeft de plannen met geest
drift begroet. Mr. De Blieck hoopt ook
in relatie te komen met de Scottish
Community Drama Association en met
de Drama League in Noord-Ierland. Er
zijn in het. Brifsche rijk ruim 30.000
amateurtooneelvereenigingen. Het ama
teurtooneel speelt in Engeland in ver
houding tot. het beroepstooneel een veel
belangrijker rol dan in Nederland. Mr.
De Blieck zal bij zijn bezoek aan En
geland de „drama-schools" bezoeken.
Dit zijn kampen, waar de amateurs
voor éen of meer weken onder kundige
leiding bij elkaar komen en stud eer en.
Voorts interesseeren hem de „amateur-
festivals" welke in alle deelen van het
Britsche rijk worden gehouden. Ook
heeft hij groote belangstelling voor de
.little theatres", waarin alleen amateurs
optreden. Wellicht zal het mogelijk zijn,
iot uitwisseling van stukken te komen.
De N.A.T.U. heeCt ook plannen ten aan
zien van Amerika. Zij hoopt verder zoo
spoedig mogelijk in contact te treden
met het amateurtooneel in België.
De Nederlandsche
annexatieplannen
New-York Times Over het
rcgcei'iiigsstantlpujit.
De correspondent van de New-York
Times re Amsterdam, David Anderson,
houdt in dit blad een beschouwing over
de Nederlandsche annexatieplannen en
zegt hierin o m., dat de Nederlanders na
drukkelijk ten aanzien van dit probleem
verklaren, dat het hier wijzigingen in de
NederlandsehDuitsche grens betreft,
die geen annexatie beteekenen, doch dat
het veeleer gaat om een recht trekken
van de grens, waardoor o.m. twee belang
rijke Duitsche enclaves worden verwij
derd. De correspondent zegt vervolgens:
„De politiek van het parlement blijft on
zeker. Het is alleen bekend, dat de huidi
ge regeering meer voor annexatie voelt
dan de vorige. Men meent te weten, al
dus Anderson, dal het programma, dat
men thans voor oogen heeft, geen uitzet
ting der bevolking vraagt. De Britten zijn
ronduit gekant tegen „elke vermeerde
ring van het aantal verplaatste personen
in hun zóne". Wijzende op het meer topo
grafische dan geografische karakter der
Nederlandsche plannen, schrijft hij. dat
de Nederlanders hier een brug wenschen,
door het afsnijden van een bocht, het toe
voegen van een dorp op de eene en van
een rivier op een andere plaats en noemt
tenslotte de belangrijkste beoogde grens
wijzigingen Bentheim en Kleef, het eer
ste belangrijk wegens de bronnen van
verscheidene kleine rivieren, welke de
Nederlanders onder hun controle willen
hebben.
De correspondent gaat voort: Annexa
tie werd voor het eerst een belangrijke
kwestie voor de Nederlandex-s in .1944 toen
rm\ Van Kleffens te Londen het principe
verkondigde van het in bezit nemen van
Duitsch gebied bij wijze van compensa
tie. Deze politiek om de deur voor an
nexatie open te houden wordt algemeen
soedgekeurd. terwijl het feit op zichzelf
bij het publiek een lauwe ontvangst ten
deel viel. Van officieele zijde wordt het
zelfs nog minder toegejuicht.
Nauw met de grenswijzigingen verbon
den is de pijnlijke kwestie van de be
zetting van Duitschland. De Nederlanders
hebben niet alleen in de verste verte geen
eigen bezettingsgebied. maar zijn tevens
ontstemd, doordat de Belgen langs de
Nederlandsche grens op Duüschen bodem
zijn gelegerd".
Volgens Anderson zouden de Neder-
landexs naast de psychologische voordee-
len van een bezetting het bovenal var.
groote waarde achten om met h?t oog
od eventueele informeele besprekingen
der groote vier over Duitschland reeds op
aangrenzend Duitsch grondgebied aan
wezig ziju.
