Engelsche film over den slag om Arnhem
komt binnenkort in roulatie
Vijftig jaar courantenpapier
van Nederlandsche makelij
Haarlemsche herinnering
aan de Walvischvaart
Kort en
Bondig
Gunstige ontvangst
Koninklijke belangstelling
Op 17 September 1896 begon van Gelder
met de fabricage
Op 17 September zal het vijftig jaar
geleden zyn dat de papierfabriek van
de N.Y. Yerecnigde Koninklijke Papier
fabrieken Yan Gelder en Zonen in ge
bruik werd genomen. In September
1895 was met den bouw begonnen en
op I" September 1896 werd reeds het
eerste courantenpapier vervaardigd,
aanvankelijk op twee machines, «elke
papier van 205 en 290 cM. breedte le
verden. Een bewys voor den enormen
vooruitgang op dit gebied bewijst wel
de thans in gebruik zijnde machine
met een meer dan honderd meter lange
papierbaan, welke per minuut drie
honderd meter courantenpapier van
vijf meter breedte produceert!
De courant, aan het begin van de negen
tiende eeuw meestal niet veel meer dan
een dubbel folio vel papier, kriebelig be
drukt met wat politiek en economisch
nieuws en wat onopvallende advertenties,
groeide in de negentiende eeuw, vooral na
de opheffing in 1869 van het zegelrecht op
de dagbladen, tot een factor in het dage-
lijksch leven, welke men haast een be
staansvoorwaarde voor den mensch kon
noemen. Aan de papierfabricage werden
andere eischen gesteld: snelheid en vooral
onbeperkte hoeveelheid. In 1890 gelukte
het op een van de pakpapiermachines in
de fabriek te Wormer papier voor couran
ten te vervaardigen. Dit was nog het z.g.
formaatpapier. Twee jaar later deed men
opnieuw een belangrijke stap vooruit toen
men in Wormer het eerste rotatiepapier
produceerde. De afzet hiervan nam weldra
zoodanig toe, dat de fabriek te Wormer,
zelfs nadat het aantal machines was uit
gebreid. niet aan de vraag kon voldoen.
Bovendien had men met het water in
Wormer moeilijkheden, waardoor het niet
mogelijk was, helder wit papier te ver
vaardigen. De heer P. Smidt van Gelder,
onder wiens leiding de fabriek in Wormer
stond, besloot daarom een nieuwe fabriek
te stichten, uitsluitend voor de fabricage
van courantenpapier. De keuze viel op een
terrein te Velsen, dat uit een oogpunt van
vervoer gunstig gelegen was en waar men
ook over helder water kon beschikken.
Gestadige groei.
Het nieuwe bedrijf in Velsen groeide
voortdurend, het. aantal geproduceerde ar
tikelen nam steeds toe en in 1901 were
een cellulosefabriek bijgebouwd, waardoor
het niet meer noodig was. cellulose in
voeren. Deze nevenindustrie maakte een
groote houtopslagplaats noodzakelijk. Een
electrisch smalspoortreintje zorgde voor
het vervoer van het hout naar de fabriek.
In 1911 werd de celluloseproductie be
langrijk vergroot door de stichting van
een tweede fabriek. Hoewel dit product,
ook door de fabrieken in Apeldoorn
Wormer werd gebruikt, kon een overschot
nog aan het buitenland worden verkocht.
Het gebouwencomplex werd bovendien
uitgebreid met een houtstoffabriek.
In den eersten wereldoorlog is men er in
geslaagd, de fabriek draaiende te houdön,
al leverde dat ook zeer groote moeilijk
heden op. In 1918 fabriceerden de cellu-
losefabrïeken zelfs spiritus.
De jongste wereldbrand heeft ernstiger
gevolgen gehad, de houtaanvoer stagneer
de weldra, zoodat men met oud papier en
stroo moest probeeren, de papierfabricage
gaande te houden. De machines bleven
draaien tot Dollen Dinsdag, toen de direc
tie de waarschuwing ontving, dat de Duit-
schers van plan waren, geheel Vclsen-
Noord met den grond gelijk te maken. In
allerijl werden kostbare electromotoren
naar de fabriek in Wormer overgebracht,
maar het was natuurlijk onmogelijk de
reusachtige papiermachines ergens te ver
stoppen. De fabriek bleef gespaard voor
de sloopwoede der ..Edelgermanen", die.
hoewel zij in April 1945 de gebouwen be
zetten, ook de kostbare machines onaange
roerd lieten. Zoo kon dus spoedig na de
bevrijding het bedrijf weer op gang ge
bracht worden en al heeft men ook hier
nog te kampen met gebrek aan kolen en
grondstoffen, de productie bedraagt reeds
weer zeventig procent van die van vóór
den oorlog. Ruim 700 ton courantenpapier
verlaat elke week de fabriek, dat zijn weg
vindt naar de dagbladpersen in alle dee-
len des lands.
Op den jubileumdag, 17 September, zal
de directie des middags in gebouw Con
cordia te Velsen recipieeren. Voor het
personeel wordt Zaterdag 21 September
een feestavond gegeven in een der groote
fabriekshallen, welke plaats biedt
ongeveer tweeduizend personen. Voor de
jeugd is er op 28 September in Concordia
een jubileumfeest.
ORGELBESPELING.
Er wordt een orgelbespeling gegeven in c
Groote of St. Bavokerk te Haarlem op Din:
dag 17 September 1946 's avonds van 7—8 uur
door George Robert. Het programma luidt:
1 Dorische Toccata. J. S. Each: 2 Ricercare.
H. Distier; 3 Variationen über den bassöcon-
-.inuo des erslen Satzes der Kantate: Weinen:
Klagen, Sorgen, Zagen, Angst una Not, sind
des Christen Tranenbrot und des Crucïfixus
der H inoil - Messe von Sebastian Bach.
Franz Liszt; 4 Fantaisïe C maj., César Franck:
5 Pastorale, Ch. Toumemire; 6 Choral Varié.
(uil „Prélude, Adagio et Choral varié" sur
le thème du „Veni Creator"), M. Duruflé.
Meisje verried haar vader
aan den S.D.
De 21-jarige A. J. K. uit Zwolle heeft
voor het Bijzondere Gerechtshof te Arn
hem terechtgestaan, omdat zij op vele
manieren verraad had gepleegd. Zij bracht
haar vader bij den SD aan, omdat hij Jo
den verborg. Voorts hielp zij de Land
wacht en de Duitsehers bij het opsporen
van onderduikers en illegale wërkers.
De procureur-fiscaal noemde haar een
„moffenmeid van het ergste allooi" en
eischte 20 jaar gevangenisstraf.
Y komen? Snellere pro-
motie, betere positie en W
hoger inkomen Dan stu
M deren bij Resa I Opleiding
m '/oor erkende examens
Vraagt ons prospectus
m Nederlandse Handels- Jf
1 correspondentie. Frans.
2 Duits. Engels. Spaans.
g| Middenstandsdipl.
Bekende Schriftelijke Cursus
n E Walvischvaart staat weer in het
middelpunt, der belangstelling, aan
gezien er op het oogenblik in Amster
dam hard gewerkt wordt om een schip
voor dat doei in gereedheid te brengen.
Haarlemmers
willen gaarne
met den aan
staanden tocht
mee en mis
schien. nemen
zij in de toe
komst herinne
ringen uit het
'hooge noorden
mee. welke
voor de histo
rie van belang
ziin. In vroeger
eeuwen heeft
een Haarlem
mer, die een
reis naar de
noordelijke IJs
zee had ge
maakt. ziin stad
niet vergeten.
Hij bood in 1595
een groot, wal-
visóhkaakbeen aan. dat. in de hal van
het Raadhuis een plaats heeft gevonden
en bij de bezoekers bekend is.
Het geschenk is van Jan Huijgen van
Linschoten, Haarlemmer van geboorte,
die vele zeereizen gemaakt heeft. Op
jeugdigen leeftijd vertrok hij naar Lis
sabon. om in dienst te treden van den
aartsbisschop van Goa. In diens gezel
schap bezocht hij vele malen Indië. In
1589 verliet hij Goa, om tot 1591 op te
treden als agent van een handelsonder
neming op de Azoren. Een jaar later
vestigde van Linschoten zich in Enk-
1 huizen, waarna hij tot tweemaal toe
meereisde op een schap, dat zonder
succes een weg naar Indië zocht dooi
de noordelijke IJszee. Bij die gelegen
heid heeft hij een walvisohkaak voor
zijn geboortestad meegenomen. In 1597
werd hij Tresorier van Enkhuizen, waar
hij 8 Februari 1611 op 47-jarigen leef
tijd overleed.
De walvisohkaak in het Haarlemsche
Raadhuis, aangeboden door Jan Huijgen
van Linschoten
De walvisohkaak in het Stadhuis is
tevens een herinnering aan de werk
zaamheden. welke eenige Haarlemmers
in de zestiende en zeventiende eeuw
hebben gehad in het hooge noorden.
Nadat Ba-
rendsz in 1596
de eilanden
groep Spitsber
gen had ont
dekt, volgden
er vele reizen
naar die om,ge
ving. De Neder
landers richt
ten er traanko-
kerijen op en
bouwden er een
soort dorp, dat
Smeerenburg
genaamd werd.
Ook in latere
jaren oefenden
de Nederlan
ders de wal
vischvaart uit
en wel in de
zee tusschen
Spitsbergen en
Groenland. De vloot bestond wel eens
uit tweehonderd schepen. Aan het einde
van de achttiende eeuw verminderde
de belangstelling bïi onze landgenooten
en later verschenen er in het algemeen
Engelsehen in het noorden.
De gemeente Haarlem heeft het ge
schenk op hoogen prijs gesteld en liet
de kaak met zware kettingen aan een
balk ophangen. Karei van Mander
maakte het volgende gedicht er bij, om
te voorkomen, dat het nageslacht in het
onzekere werd gelaten:
J. A. Linschoten Cs. H. Patrae suae D.D. 1595.
T' Walvis kaekbeen bij Oost Waijgat's
gevonden
Des Novae Zemblae eerst reis ghedencken
gheeft
Linschoten een, daer eerst naer toe
ghesonden,
T' gheboorten stadt dit hier doen schenckea
heeft.
De film ..Theirs is the Glory", waarin de
Gaumont British den hcroïschen strijd
rond Arnhem in beeld heeft gebracht, is
op een persvoorstelling te Londen gunstig
ontvangen. De voorstelling werd ook bij
gewoond door vele oud-Arnhemstrijders,
alsmede door Nederlandsche cx-onder-
grondsehe strijders.
De film zal op verzoek van den Engel-
schen koning op 17 September, de ver
jaardag van den slag om Arnhem, op Bal
moral Castle worden vertoond. Op 18 Sep
tember beleeft zij haar wereldpremière in
Arnhem, Londen en in Ottawa.
Gaumont British heeft van dezen strijd
een reconstructie, een levende reportage
willen geven Er werden geen acteurs of
decors gebruikt: de mannen van Arnhem
beleefden hun strijd opnieuw, thans voor
de camera-lens. De film heeft vele oogen-
blikken, waarin deze strijders diepe ont
roering achterlaten, doch anderszijds heeft
men niet zoover willen gaan, dat het in
den strijd verwoeste beeld van Arnhem
gereconstrueerd werd. Voor den Neder
lander is zulks jammer, omdat hij af en
toe misschien het gevoel krijgt, dat deze
strijd op de film ook even goed ergens
anders gestreden zou kunnen zijn.
De reportage gaat zoo ver dat de Duit-
sche tegenstander geheel in het filmbeeld
is opgenomen: zoo noodig maakte men
hierbij gebruik van Duitsche oorlogsfilms.
In een enkel geval bezigt de film alleen
het geluid om de aanwezigheid van Duit-
schers te suggereeren: ..Bitte Herr Major".
Afgescheiden van deze. om verschillen
de redenen noodzakelijke compromissen
en bij de enkele aarzelingen in het vast
houden aan een bepaalden opzet, vervaar
digde Gaumont British een eerlijke, waar
dige film.
Beginnend met een beeld van het voor.-
oorlogsche Arnhem-aan-den-Beneden-Rijn.
da: uit een schïlderslïjst naar voren komt,
geeft de film vervolgens de voorbereidin
gen voor de luchtlandingen: de laatste
oefeningen en een vroege nachtrust in de
militaire barakken deze scène zien we
als slotmotief in de film terug, om er de
vele leege kribben te toonen van hen die
niet terugkeerden dan de start van de
Gliders, de landingen en de Dakota's met
de parachutisten. Het zet alles rustig en
haast vreedzaam in om dan de hel te ont
ketenen. die Arnhem in September 1944
was. Van dag tot dag geeft de film het
verloop van den steeds grimmiger en
steeds wanhopiger wordenden strijd weer.
Soms komt het beeld van Nederlanders
in de film: bewoners, die de troepen op
den landingsdag begroeten: een meisje, da*
hun wat toewerpt: een ondergrondsche
strijder, cie inlichtingen brengt: Engel -
ecben. die met bewoners voedsel deelen in
een kelder: een verpleegster, die den Ne-
deriandschen dokter vraagt „zal ik nog
een spuitje geven?en tenslotte de Neder
landsche. die den ac'nterblijvenden woor
den van troost en opbeuring voorleest,
De film toont de blijdschap als nieuwe
parachutisten landen, de teleurstelling als
zij in het vijandelijke gebied terecht komen
en de toespraak van den gewonden kolo
nel, die zijn overgebleven mannen-in het
verwoeste kerkgebouw toespreekt. Ook
brengt ze de heldenfeiten in beeld, waar
voor e'en drietal gedoode strijders
posthuum het Victoria-Kruis kregen.
De beide oorlogscorrespondenten Alan
Wood en Stanley Maxted. die den strijd
meemaakten, worden herhaaldelijk in het
filmbeeld opgenomen en daarbij wordt ge
deeltelijk van hun reportages als commen
taar gebruik gemaakt.
Voor de overlevenden in hun barakken
3n Engeland terug zijn, is er de groote
episode van den terugtocht in den nacht,
over de donkere rivier, waarmee de film
een suggestief slot heeft.
De jonge koning Feisal van Irak, thans
elf jaar oud, bezocht bij zijn rondreis
door Engeland de drukkerij, waar de
bankbiljetten voor Irak worden ver
vaardigd. Feisal is hier gekiekt terwijl
hij zijn portret op de bankbiljetten
tcrilisch bestudeert.
H.M. de Koningin zal aanwezig zijn
bij de galapremière van de film
..Theirs is the Glory", die op 17 Sep
tember om 18,15 uur in het Luxor-
theater te Arnhem zal ivorden
gehouden. Er zal dan ook een
journaal ivorden vertoond van een
plechtigheid op het Airborne kerk
hof, die denzelfden dag plaats heeft.
Dit journaal wordt eveneens ge
maakt door de Gaumont British.
Met een koerier u-orden de trom
mels met de belichte film naar het
vliegveld Deelen gebracht, waar
twee Britsche legervliegtuigen ge
reed staan om ze naar het vliegveld
Twente te bréngen. Vandaar gaan
ze met het lijnvliegtuig naar Lon
den In de studio van Shepherds
Bush zal dan in ijltempo worden
gewerkt om de copieën tijdig naar
Arnhem te kunnen terug zenden.
De werkzaamheden aan de groote verkeersbrug over den IJssel bij Zwolle zijn
reeds zoover gevorderd dat de rij-baan geplaatst kan worden. Ook aan den
overspanningsboog wordt hard gewerkt. Groote drijvende bokken brengen de
zware deelen op hun plaats. In December hoopt men zoover te zijn dat de stei
gers, die de brug nu nog ondersteunen, verwijderd kunnen worden.
BINNENLAND.
Een pseudo-recher-
cheur is in Utrecht ge
arresteerd wegens op
lichting. Hij bood fami
lieleden van gedetineer
den bemiddeling aan
ten behoeve van een
spoedige vrijlating en
nam daarvoor geld en
goederen aan.
De Koningin heeft
aan de K.L.M, gezag
voerders A. van Oor
schot en ,T. J Abspoel
wegens hun moedig ge
drag in de Meidagen
van 1940 het Vliegerkruis
verleend.
De expedïtiekneclit
van een Amsterdam-
schen groothandel >n
textiel is gearresteerd
omdat hij 50.000 textiel
punten had weggeno
men.
Een inwoner van
Deventer die meende
dat zijn vrouw hem be
droog. heeft haar zoo
mishandeld, dat zij over
leed. De Zwolsche recht
bank heeft den man, die
al 12 maal wegens mis
handeling was veroor-
dteld. 3 jaar gevange
nisstraf opgelegd.
Een zeemijn en acht
landmijnen zijn aange
spoeld op het strand in
Scheveningen.
Op 7 October ope
nen de Nederlandsche
Spoorwegen tusschen
Zwolle en Nijmegen een
uurdienst met oplegger
bussen, welke 80 passa
giers kunnen vervoeren.
Bij Rhenen moest
een motor met zijspan
plotseling uitwijken voor
een kind, dat de straat
overstak. De vrouw van
den motorrijder werd
uit het zijspan geslin
gerd en zoo ernstig ge
wond, dat zij even later
overleed.
Zy, die voedselpak
ketten aan landgenoo
ten in Oostenrijk willen
zenden. kunnen zien
wenden tot het hoofdbe
stuur van het Nederiand
sche Roode Kruis in Den
Haag.
De minister van Fi
nanciën heeft de Bank-
raad geïnstalleerd, wel
ke een adviseerende
taak heeft bil het over
leg tusschen den minis
ter en de bankdtrecties
over liet monetair en
financieel regeeringsbe-
leid.
Vijftien Engelsche
stedebouwkundigen bren
gen een bezoek aan ons
land om de plannen
voor den wederopbouw
Ie bestudeeren.
BUITENLAND.
De Belgisehe minis
ter van Economische
Zaken heeft besloten
aan leden der jeugdbe
weging voorrangsbons
voor rij wielbanden uit
te reiken.
Haarlem en omgeving.
Het echtpaar J. van
Melsen en A. van Mel-
sen-Niemann, Zuid-Brou
wersstraat 24, hoopt 23
September a.s. den dag
te herdenken waarop zij
55 jaar geleden in net
huwelijk traden.
De heer P, H. van
Woerltom hoopt 19 Sep
tember zijn zilveren ju
bileum te vieren bij de
Ned. Spoorwegen. De
a.s. jubilaris is oprich
ter van de Excursie- en
St.-Nicolaasvereeniging
„Haarlem", van het
VischcoUege „Vriend
schap zij ons doei", van
de „Herden kings en Önt,
spanningsvereeniglng in
het Slachthuiskwartier"
on van de Haarlemsche
Reis- en Ontspanning-
vereeniging „Ons Genoe
gen". waarvan hij 10
Jaar voorzitter is.
Zr. Hcnzel, die
werkzaam is geweest in
het Meppelsche Diaeo-
nessenhuis. is dezer dS-
gen geïnstalleerd als be
sturende zuster van het
Haarlemsche Diacones-
senhuis in de plaats van
Zr. Voorhoeve.
De gemeenteleden
van wjjk V der Ned.
Herv. Gem. van Haar
lem zullen Woensdag 25
September gelegenheid
hebben afscheid te ne
men van Ds. F, Beker,
die zooais gemeld, met
emeritaat gaat. De bij
eenkomst wordt gehou
den in de Begijnhofka
pel en begint te half
acht tiur.
Te Heemstede zullen
te beginnen op 22 Sep
tember. vanwege de
•Ned. Herv. Gemeente
voortaan des Zondags
twee avonddiensten
worden gehouden en wel
in het kerkgebouw aan
het Wilhelminaplein en
in de kapel Nieuw Vre-
denhof. Ze zullen te ze-
.ven uur beginnen.
