PHILIPS
45cent
Litteraire Kantteekeningen
vanaf
Amerika reageert gunstig
op onze leenitigsplannen
Veldmaarschalk Smuts naar ons land
Wim van Norden: De Dood van
Simon van Nagel. G. W. Breu
ghel, A'dam 1946 (Plejaden-
reeks).
Simon van Nagel is een avonturier, een
drinkebroer, een vrouwengek, een fantast
en ondanks dat alles een dichter, één
die met zijn hart en verlangen aan een
andere wereld toebehoort, waarin hij leven
wil met zijn ongeschonden, zijn beste Ik.
Hij behoort tot het type dat voor zijn
levensonstuimigheid nauwelijks een uitlaat
kan vinden in een tijd toen Holland zelf
vervuld was van jeugd, gloed en daden
drang. Van Nagel heeft gezworven op
verre zeeën, waar de Vliegende Hollander
de stormen jaagt en de piraten rooven. Hij
heeft liefgehad en zich bedronken en is
weer thuisgekomen, vervreemd en bijna
bevrijd van zijn oude, kleine wereld, en
schrijft in teruggetrokkenheid aan een
drama. Eens, vóór zijn zwerftochten, heeft
hij het hof gemaakt aan Antoinette, de
vrouw van zijn vriend Willem. En met
dien Willem komt hij nu samen in een
obscuren herberg om er, al pratend, ver
lost te worden van de laatste herinnering
die hem nog aan zijn verleden bindt. Si
mon vertelt van zijn wederwaardigheden,
spraakzamer en avontuurlijker naarmate
het glas meer keeren geleegd is en voor
zichtig tipt hij aan zijn vroeger leven als
hij naar Antoinette vraagt. Het is waarlijk
niet zijn opzet, daarmee aan de pijnlijkste
zijde van Willem's leven te raken: een
mislukt huwelijk, waarvan de laatste res
ten vergruizelen zoodra de argelooze Wil
lem beseft, dat er tusschen zijn vrouw en
Simon eens iets anders bestaan heeft dan
vriendschap. In zijn beschonken onthutst
heid gaat Willem zijn vriend te lijf. En
dan suist er onverhoeds een bierkruik door
de lucht in de vuist van een rood-behaarde
zeemanshand, dezelfde die als een dood
maar afgrijselijk dreigend monster uren
lang op Sjmon's stoelleuning heeft gehan
gen, alsof het aan geen menschenlichaam
toebehoorde. Een woeste zeeman en een
domme bierkruik "wreken Willem's on-
noozele onmacht: een noodlot voltrekt zich
aan Simon van Nagel, die ontelbare ge
varen trotseeren kon omdat hij geloofde
in een levenspauze, die het lot -verleent
aan hem die „de roeping heeft beseft óm
de wereld iets te schenken, iets wat diep
in hem rust." Zoo eindigt het leven van
den dichter Van Nagel, zonder dat hij zijn
.levenstaak volbracht heeft.
Dit verhaal een debuut waarschijnlijk
is van opzet en stijl zeker niet zonder
verdienste geschreven. Den aut-ur be
dreigt één gevaar: dat de wóórden hem te
gemakkelijk uit de pen "vloeien. Te vlot
neemt hij genoègen met het benaderende
woord, soms zelfs met het cliché, waar
door zijn stijl niet tot persoonlijkheid wil
worden. Bijkomstigheden,,te breed-uït ge
schreven, verzwakken den goed gevonden
opzet, de verrassende „pointes".. En zoo
is dit overigens boeiende verhaal wat top
zwaar geworden: de lange aanloop wordt
te onverhoeds gevolgd door de ontknoo
ping om, na een zoo abrupt slot, bij den
lezer niet een gevoel van teleurstelling
achter te laten. In weerwil van deze fei
len bezit deze auteur te veel verdienste
om hem niet aan te sporen, opnieuw van
zich te doen hooren.
R. Blijstra: Haaien voor Nabatoe.
De Bezige Bij, A'dam, 1946.
Blijstra heeft een te waardeerbaren litte-
rairen staat van dienst dan dat ik hem
niet genegen zou zijn, integendeel. Gebrek
aan sympathie was het dus niet dat me
weerhield, mij aan zijn „Haaien" over te
geven. Misschien was het mijn tekort aan
aanvoelingsvermogen voor verhalen die in
de Oost spelen ik weet het niet. maar ik
kón er niet aan beginnen. Blijstra heeft
"recht op aandacht, zei mijn litteraire ge
weten. En goed, ik begon te lezen uit
plichtsbetrachting; en ik beëindigde dit
vaardig gecomponeerde verhaal met volle
waardeering. Geen drie bladzijden waren
gelezen of de bekentenis van Lazard aan
zijn reisgenoot Degaay, aan boord van een
schip in de Indische wateren, boeide door
een nog onnaspeurlijke onheilsdreiging,
met een zoo onverwachte spanning, dat de
lezer met Degaay de woorden van Lazard's
lippen gaat kijken. Lazard vertelt uit zijn
verleden: hij is halfbloed van zeer ge
mengd ras, bracht zijn prilste jeugd niet
ver van oerwouden door en werd tenslotte
in Holland „Europeesch" opgevoed. Om
standigheden dreven dezen jurist in de
bonen van de diplomatie der kolonisatie:
het veroveren van concessies, desnoods en
zelfs onvermijdelijk met immoreéle mid*-
delen die de wereld verbloemend „tac
tisch" noemt, verschaften dezen scherp-
zinnigen avonturier een naam en een ver
mogen. Maar sterker dan aanzien en wel
stand bleek de stem van het bloed te zijn,
die 'hem andere dan de Europeesche ge
dachten influisterde omtrent goed en
kwaad, rechtvaardig en onrechtvaardig,
beschaafd en barbaarsch. Zich daarvan
nauwelijks bewust voelt hij zich, vol af
keer van de moraal der Blanken waarvan
hij tot dan de handlanger was, nu „gedre
ven door een tot levensnoodlot verheven
haat tegen de huidige beschaving en haar
vertegenwoordigers". Niet een „willen",
maar een ..moeten" is het. dat hem doet
besluiten de ontginning van het eiland
Nabatoe, die door de Blitono-Maatschappij
aan zijn leiding is toevertrouwd, te doen
mislukken, daarbij het leven van den niet
onsympathieken technischen partner, ir.
Hardick. opofferend. Dit is de bekentenis
welke, terwijl het schip in de wateren van
Nabatoe vaart waar het van haaien we
melt. de halfbloed Lazard zakelijk, onbe
wogen. toevertrouwt aan zijn medepassa
gier Degaay, die op weg is naarNa
batoe. in opdracht van de Blïtono Mij., om
de tin-exploitatie opnieuw ter hand te
nemen. Het is geen toeval, dat Lazard juist
bij Degaay te biecht gaat, evenmin dat hij
op de reeling zijn evenwicht verliest, over
boord slaat, ofDe haaien voor
Nabatoe zorgen voor de rest.
Ik zou in dit in spannend en sober proza
geschreven verhaal niet graag de politiek
betrekken: opzettelijke tendenz-kunst heeft
mij zelden kunnen bekoren. Maar toch
kunnen Blijstra's „Haaien" de geestver
wanten van den braven Hardick, als hij
beperkt maar eerlijk, eenzijdig maar goed
willend, ambitieus en daardoor niet on
bevangen, Lazard's motieven, die hem in
gegeven waren door de stem van het bloed,
iets doen verstaan van een andere wereld,
die waard is ook beluisterd te worden
C. J. E. DINAUX.
Amerika en <le Dardanellen
De Amerikaansche onder-minister
van Buitenlandschè Zaken. Dean Ache-
son, heeft gezegd, dat het ministerie
van Buitenlandsche Zaken de kwestie,
ontstaan door de jongste jtussische nota
aan Tux-kije inzake de Dardanellen nog-
steeds aan een „zeer ernstige studie"
onderwerpt.
Er is nog geen beslissing genomen ten
aanzien van het al of niet. op de hotpg-
te brengen van de Turksche regeering
met het standpunt der V. S. Er zal te
zijner tijd een~aanbeveling aan presi
dent Truman worden gedaan, die als
dan definitief zal beslissen.
Goed, goedkoop en zuinig licht
voor iedereen. Goed goedkoop en
zuinig licht voor iedereen. Goed,
goedkoop «vvzuinig licht voor
iedereerjY^ Affjkgop gq zuiPd/*
goedkoèjbw^iif zuinig licht voor
iedereen. Goed, goedkoop en zuinig
licht voor iedereen. Goed, goed
koop en zuinig licht voor iedereen
Adv
Duitsche ïn'dustrieelen
aan de beurt
Van bevoegde zijde 'te Neurenberg
verklaart meij, dat rechter Jackson over
tierf dagen zijn ontslag zal indienen als
Amerikaansch procureur-generaal bij
het internationale militaire tribunaal.
Hij zal door Taylor, die belast is met
een onderzoek naar bewijsstukken in
verband met toekomstige, internationale
processen, vervangen worden. Na het
proces tegen de nazistische groot-in-
dustrieelen. dat oorspronkelijk werd
vastgesteld op begin 1947, zullen ver
schillende andere processen van minder
belang gehouden worden. In de eerste
plaats logen militaire artsen van de
Wehrmacht en artsen van concentratie
kampen. Voorts een proces tegen Walter
Schreiber, die den bacteriënoorlog voor
bereidde en Wolfram Sievers. den a*ts
van het concentratiekamp Auschwitz.
Duitsche gedeporteeerden terug
De Berliïnsche radio meldt, dat meer
dan 21.000 Duitschers. meex-endeels
vrouwen en kinderen, die tijdens den
oorlog in de Sovjet-Unie geïnterneerd
werden, naar hun woonplaatsen in
Duitschland teruggestuurd zullen wor
den. 3.200 hunner zijn reeds in Duitsch
land aangekomen.
Britsche steun voor Wallace
25 Britsche schrijvers, geleerden en an
dere intellectueelen hebben een telegram
gezonden aan Henry Wallace, den voor-
maligen Amerikaanschen minister van
Handel, waarin zij, naar aanleiding van
zijn verklaringen over het gevaar van de
internationale situatie, verklaren dat zij
iederen steun zullen verleenen aan allo
positieve stappen voor het verstevigen
van den wereldvrede. Onder de ondertee
kenaars bevinden zich onder anderen prof.
J. B. Farringdon, de wijsgeer dr. C. E. M.
Jond. Joseph Macleod, J. B. Priestley, de
journalist Wickham*Steed en de schrijver
Olaf Stapledon
Agenda voor Haarlem
ZATERDAG 5 OCTOBER
Stadsschouwburg: Tooneelst. „Terwijl de
zon schijnt". 20 uur. Concertgebouw: Illusio-
nist-telepaath. 20 uur. Rembrandt: Marie
Louise. Palace: Nachtboot naar Dublin.
Luxor: Made for each other. Deze drie 2.00,
4.15. 7.00 en 0.15 uur. City: Het begon met
Eva 2.15. 4.50. 7.00 en 9.15 uur. Frans Hals:
Gekooide Jeugd 2.00, 4.30. 7.00 en 9.15 uur.
Spaarne Theater: Het Wapencomplot 2.30,
7.00 en 9.15 uur.
ZONDAG 6 OCTOBER
Stadsschouwburg, Cabaret Fien de la Mar,
Chiel de Boer. 20 uur. H. K. B.: American
Club: thé en soirée-dansant, 15 en 20 uur.
Gebouw Cutturp: „Harmonia" Wijdingsmor
gen. 10.30 uur. Bioscopenjls Zaterdag.
MAANDAG 7 OCTOBER
Hotel De Leeuwerik: Lezing Jan Strijbos,
20 uur. Bioscopen als Zondaig.
Effecten- en
Geldmarkt
Minister Lieftinck, die in verband met de
vergaderingen van de Wereldbank in Amerika
vertoeft, heeft daar onze armoede uitgestald:
Nederland bezit weliswaar S 600 a S 800 mil-
lioen aan Amerikaansche fondsen, maar zal
deze, om zijn- herstelplan te financieren, ge
heel moeten liquideeren resp. leeningen slui
ten. Het eene doen en het ander niet na
laten, is hier de leuze en naast het behoud
van hoogrer.tende buitenlandsche fondsen
zal men trachten laagrentende buitenland
sche credieten te sluiten. Wij vragen ons
hierbij af of Uncle Sam, die een goed koop
man is, er genoegen mee zal nemen dat Ne
derland de minst lucratieve fondsen zal af-
stooten en tegelijk goedkoops ieeningen :n
hetzelfde land zal afsluiten. Hoe het zij, de,
Minister deelde mede, dat het voorste! orn
een obligatieleening op de Amerikaansche
open markt te plaatsen, uiterst gunstig is
ontvangen en het blijkt dat wij met ons geld.
ons crediet nog niet hebben verspeeld. Bui
ten de leening op de open markt, zal een
„directe" leening bij de Wereldbank worden
aangevraagd, zoomede een bij de Amerikaan
sche lm- en Exporlbank.
Wanneer men daarbij de Eerste Nota van
het Centraal Economisch Plan 1947, samen
gesteld door het Centraal Plan Bureau i. o.
leest, is het genoeg om koude rillingen over
onze'financiën te krijgen. Tekorten en cre
dieten zijn de twee woorden, waarmede wij
het voorloopig schijnen te moeten doen.
Toch hoopt Minister Lieftinck binnen vier
jaar een begrootingsevenwicht te hebben be
reikt. Genoemd Planbureau dat een zesjaren
plan heeft opgesteld, merkt terecht op dat er
voor de toekomst veel van het Nederland-
sche volk zelf afhangt; immers het schijnt
met onze arbeidsproductiviteit nog lang niet
in orde te zijn. Een sterke verhooging zal
het slechts mogelijk maken het in het Plan
gestelde doel te "bereiken.
De vaste stemming, die gedurende eenige
weken op het Damrak heerschle, is eenigs-
zins getemperd. De leidende fondsen brok
kelen in koers af, al gaat het niet hard. De
onzekerheid op alle gebied weerhoudt van
zaken doen: toch blijft er steeds vraag naar
goed beleggingsmateriaal met behoorlijk
rendement. Van deze vraag profiteeren de
3*2 pet. preferente aandeelen Herstelbank,
waarvan het dividend door den Staat gega
randeerd is. zoodal deze aandeelen het ka
rakter van obligaties dragen. Uitgegeven
100:lj noteeren zij thans reeds een vol pro
cent liooger, terwijl er flinke omzetten in te
constateeren zijn. Ook beslaat er hier en daar
vraag naar de Belgische guldenoblïgaties,
welke ongeacht de achterstallige rente, om
en bij pari noteeren en meerendeels 4
rente geven. Zoo speurt men de koerslijst af
om een behoorlijk rendement te maken.
Steeds meer hypotheekbanken wagen den
stap tot afgifte van 3 pandbrieven, daar
in gesteund door de koersen van de,3
stukken harer zusterinstellingen, die reeds
a l pet. boven pari komen.
Dat wij ons langzamerhand met een blij
vende renteverlaging moeten verzoenen, is
ook gebleken uit hfet voornemen der regee
ring om over te gaan tot conversie van
staatsschuld. Het valt te vreezen, aldus heeft
men op den de vorige week gehouden spaar
bankdag opgemerkt, dat tengevolge daarvan
zelfs de handhaving van de inleggersrente
van 2,16 bij de spaarbanken, twijfelachtig
wordt. Dat dit den spaarzin niet bevordert is
duidelijk en er werd op de vergadering van
den Nederlandschen Spaarbankbond dan
ook op gewezen, dat de overheid het sparen
meer aantrekkelijk moet maken, allereerst
door het rentepercentage, maar ook door den
spaarder de zekerheid van de onaantastbaar
heid van zijn bezit te verschaffen. Tevens
moet hij ervan verzekerd zijn dat ambtelijke
inmenging uitgesloten is, (bankgeheim).
De beivogen loopbaan
van een imposante figuur
De 76-jarige minister-president van de
Unie van Zuid-Afrika, wiens naam al
bekend was in den Boerenoorlog, zal een
tweedaagsch bezoek aan ons land brengen.
Woensdag 9 October zal veldmaarschalk
Smuts voet op Nederlandschen bodem
zetten.
De bijzondere band, die altijd tusschen
Nederland en Zuid-Afrika bestaan heeft,
zal door dit bezoek nog hechter worden.
Bij deze gelegenheid willen wij over het
leven en de loopbaan van deze bekende
figuur het een en ander in herinnering
brengen. In de Zuid-Afrikaansche poli
tiek zoowel als in het geallieerde kamp
gedurende den voorbijen oorlog heeft
Smuts een belangrijke rol gespeeld. Hij.
was de man die samen met generaal Bo
tha gewerkt h'eeft aan den opbouw van de
Unie; deze stoere Zuid-Afrikaner steunde
als eerste minister en opperbevelhebber
der Zuid-Afrikaansche troepen de ge
allieerden met de „Springboks".
Gedurende den Boerenoorlog in 1900
vocht hij als opperbevelhebber in West-
Transvaal onder generaal de la Rey en
een jaar later voerde hij met succes het
commando over de troepen in de Kaap-
Kolonie.
Maar na den vrede van Vereeniging
moest er nog gevochten worden al was
het dan niet op heL slagveld: nu tegen
de scheuringen in het Zuid-Afrikaansche
volk en tegen de wantoestanden in
Smuts' vaderland. De eerste organisatie,
gericht op verzoening, kwam in Mei 1904
tot stand; „Het Volk" was de naam en
het doel ervan de landgenooten te over
tuigen dat coöperatie de eenig mogelijke
weg tot redding was. „Het Vol*" ijverde
ook voor het verkrijgen van zelfbestuur,
dat bij Vereeniging reeds was toegezegd
en in 1905 werd verleend.
Smuts' naam werd bekend. Hij ver
scheen op de frontpagina's van de kranten
door zijn ministerschap in het eerste Bo-
tha-ministerie en door den feilen strijd
tusschen de „Sappen" en de „Natten"; de
Suid Afrikaansche Partij en de Nationa
listische.
Meer dan 20 jaar heeft deze tegenstel
ling haar stempel gedrukt op de Zuid-
Afrikaansche politiek; eindelijk. :n 1933
kwam de coalitie tot stand tusschen de
groepen van Hertzog, den Nationalisti-
schen leider, en Smuts. In 1917. bij zijn
terugkomst van een verblijf in Londen,
moest hij onvoorbereid de plaats van den
juist'overleden generaal Botha innemen.
Eerste minister van dé* Zuid-Afrikaan
sche Unie was geen sinecure: tijdens de
Veldmaarschalk Smuts
afwezigheid van Smuls was de oppositie
tegen de regeering zeer toegenomen en
de Nationalisten onder Hertzog waren
een macht van beteekenis geworden.
Eenige jaren later volgde de groote tegen
slag: bij de verkiezingen van 1924 werd
Generaal Hertzog eerste minister. Bo
vendien stelde de toestand in Europa
Smuts teleur en toen verdween hij
eenigszins achter de coulissen van het
groote politieke tooneel om weer meer
tijd aan zijn studie te kunnen geven. In
deze periode schreef hij zijn bekend werk
„Holism and Evolution", waarin hij zijn
levensbeschouwing samen vatte.
Hij bleef echter leider van de oppo
sitie en zijn streven bleef steeds gericht
op de verzoening van de twee bevol
kingsgroepen, die dan ook in 1933 tot
stand kwam in den vorm van de „Natio
nale Zuidafrikaansche Parijt" en ook bij
de nieuwe verkiezing de macht geheel in
handen kreeg. In de laatste jaren vóór den
oorlog, toen de spanningen met den dag
toenamen, was het steeds Smuts die
versterking van het leger van de Unie
bepleitte; Zuid-Afrika is zoo'n aantrek
kelijke buit voor een begeerige natie! Eén
jaar voor den oorlog wordt Smuts pre
mier, en zoo gaat de Unie den moeilijken
oorlogstijd tegemoet met Smuts aan het
stuur. In September '39 wórdt de „Lands-
noodtoestand" afgekondigd en treedt de
„Nasionale Voorsieningsraad" in werking.
Dan komt de oorlog. Engeland heeft
troepen noodig en ondanks heftige
protesten van Hertzog en aanhangers
wordt hulp verleend. De oproep van
Smuts aan de. bevolking, om zich als
één man achter de Union Jack te
scharen is niet eens noodig: 300.000
jonge mannen, nazaten van de Boeren
die eens achter de kopjes de Engel-
schen hebben bestreden, melden zich
als vrijwilliger en in het begin is de
toeloop zelfs zoo groot, dat er een
tekort aan lcgcrhemden ontstaan.
Het zijn deze „Springboks" die een
belangrijk aandeel in den strijd in
Noord-Afrika hadden.
Gelukkig ligt deze oorlogstijd weer
achter ons. Herstel is in de plaats ge
komen van vernietiging, een vrij Neder
land zal generaal Smuts begroeten en
hem toejuichen op Walcheren, het eiland
vanwaar eens zijn voorvaderen den ge
vaarvollen totht naar de Kaap zijn be
gonnen.
