Een sprookje
herleeft
Jiex Jheatec
In zeventig jaar van huis tot stad
Amsterdamsche
Kanaalmaatschappij
EERSTE STEEN VAN IJMUIDEN
Gelegd door Alida Smakman
Oud 7 jaar
1 November 1876
FEUILLETON
Anne als Asschepoes
van MARIA SAWERSKY
68)
Een dag was ik niet heelemaal' in
orde, antwoordde Grottkau Senior
lachend, maar dank zij de voortreffelijke
constitutie van onze familie ben ik het
te boven gekomen.
Doddie wierp zich op haar schoonvader
in spé en bewerkte zijn breede borstkas
met haar kleine vuisten.
Leugenaar. Het heeft je wat goed
gesmaakt. Je hebt alles opgegeten.
Het dienstmeisje bleef stom verbaasd
staan. Grundtvig achtte het tijd om in
te grijpen.
Met het oog op mijn personeel moet
ik jullie nu verzoeken mijn huis te ver
laten, zei hij met gemaakt vertoon van
waardigheid. Dod's doortastend optreden
in het openbaar begint min of meer op
zien te baren, Ik zal jullie naar hotel
„Eremitage" rijden, waar ik kamers heb
besteld. Wanneer jullie je van het stof
van de reis hebt ontdaan en Dod haar
al of niet gerechtvaardigde verontwaar
diging te boven is gekomen, verzoek ik
me daarvan telefonisch in kennis te wil
len stellen. We kunnen dan oen autotocht
gaan maken of ons op andere manier
trachten te amuseeren- Bij de lunch en
diner zijn jullie natuurlijk onze gasten.
Bij het voorloopige afscheid, dat hier
op volgde, nam Falke de schilderes even
terzijde.
Grundtvig en mijn kleindochter la
ten u verzoeken bij ons uw intrek te
nemen, juffrouw Bratt.
Maar meneer Flake, dat kan ik toch
niet doen?
Anne, kom eens hier en help me
even juffrouw Bratt te bewegen om hier
te blijven;-
Anne stak haar arm door dien van
haar moederlijke vriendin en trok haar
met zich mee naar het bordes, dat door
'een soort gemetselde borstwering van de
straat was gescheiden. Wanneer men zich
over het lage muurtje heen boog, kon
men den serpentineweg zien. die naar
Monte Carlo leidde.
Juist reed de auto voorbij, welke het
geheele gezelschap naar het hotel bracht.
Doddie Hesterberg zwaaide uitgelaten met
haar reismuts.
Senta, je moet, zoolang we hier zijn,
bij ons blijven. Aan jou heb ik m'n geluk
te danken.
Ben je zoo gelukkig, Anne?.
Anne's stralende glimlach maakte elk
ander antwoord overbodig.
Heb je nog iets van mijn moeder
gehoord, Senta? vroeg ze daarop zacht.
Ja. door notaris Hamsen. Ze is weer
in Elmshorn en leeft daar zeer terugge
trokken. Ze schijnt een weldadigheids-
vereeniging voor arme visscherskinderen
te hebben opgericht.
Ik wensch haar rust en vrede. En
hoe staat het met Vera?
Over Vera behoef je je niet onge
rust te maken, Anne. Die is met haar
neus in de boter gevallen. Het geluk
wordt nu eenmaal ook hun, die het zeker
niet verdienen, nog wel eens in den schoot
geworpen. Ilarry Olsan is zijn teleurstel
ling over het feit, dat zijn verloofde in
werkelijkheid geen freule Falke bleek te
zijn. te boven gekomen en heeft haar des
ondanks getrouwd. De jongen moet wer
kelijk hopeloos verliefd zijn geweest. In
ieder geval zetelt de ondernemende nu
als mevrouw Olsan in een keurige villa
in de buurt van Kopenhagen. Je groot
vader heeft haar zelfs nog een keurige
uitzet gegeven, waarmee mijns inziens
de grootmoedigheid wat al te ver is ge
dreven. Wist je daar allemaal niets van?
Nee, grootvader heeft me er niets
van verteld. Ik hoop, dat Vera gelukkig
is.
O, een kat komt altijd op haar poo-
ten terecht, antwoordde Senta Bratt fleg
matiek. En nu zullen we dit onderwerp
maar verder laten rusten, Anne, Waar
Vanaf hëïlen t/m "Woensdag' 6 Nov,
•faines Mason en Mary dure
De nacht heeft
(togen
(The night has eyes)
Lumina film
gaat die weg heen, waar die aufo's daar
als kevertjes overheen kruipen?
Dat is de weg naar La Turbie.
Ernst kan er ons na de lunch wel heen
brengen. Als schilderes zal je er schitte-
dende plekjes zien, die stellig waard zijn
op het doek te worden gebracht.
Over schilderen gesproken, Anne,
weet je, dat je grootvader je portret voor
den Falksburcht heeft gekocht?
Ja, dat heeft hij me wel verteld.
Het schijnt, dat hij je ook wil opdragen
de oude schilderijen op den Falksburcht
te restaureerén en een, portret van hem
zelf te schilderen.
Zoo zie je dat jouw geluk ook mijn
geluk is geweest. Zoo'n mooie opdracht
heb ik me allang gewenscht.
En hoe gaat het met de oude Ursel?
vroeg Anne.
Uitstekend. Ze heeft me verzocht
haar groeten over te brengen. Den dag
..vóór ik wegging, is ze naar den Falks
burcht vertrokken om daar alles voor
je terugkomst in orde te brengen
Nee, maar. wie toetert daar - zoo ver
schrikkelijk? Het gaat me door merg en
been.
Dat is het signaal van m'n man,
lachte Anne. Die is uit duizenden te
herkennen.
Ze vergat haar gast en haastte zich
over het tuinpad naar hem toe.
Senta Bratt keek haar glimlachend na.
P*
EINDE.
ders worden, Het, had niet veel ge
scheeld oi de eerste steen van IJmui-
den was gelegd in de Kanaalstraat. De
overlevering zegt, dat deze al klaar
was, maar niet geplaatst werd omdat
het niet' de eerste, maar de tweede zou
zijn geweest.
Als we een greep doen in de rijke
schat der herinneringen, dan denken
we in de eerste plaats aan het grootsch
gevierde feest' in 192G toen IJmuiden
een halve eeuw bestond. IJmuiden en
Velseroord werden administratief ver-
eenigd tot ee"n stad. die den naam IJmui
den kreeg.
Na de Rijkswoningen verrezen spoedig
meer huizen: eerst de Kanaalstraat,
toen de daarachter gelegen straten. Bii
het halve-eeuwfeest was het deel dat
gelegen was tusschen de inmiddels tot
stand gekomen spoorbaan en de sluis
nagenoeg volgebouwd, vooral dank zij
de ontwikkeling van de stoomtrawler-
visscherij. die IJmuiden tot de grootste
visschershaven van het vasteland van
Europa zou maken. De ontwikkeling
van IJmuiden gaat dan ook meer paral
lel met die van de visscherij dan van de
scheepvaart. Hotel Willem Barendsz
verrees, later het thans gesloopte Ko
ning Willemshuis. Het Willemspleïn
ontstond met in het midden de bekende
pomp. later vervangen door de muziek
tent. waar de Harmonie Concordia eer.s
haar triomfen vierde.
IJmuiden stond meermalen in het
middelpunt der nationale belangstelling
i en allerlei gebeurtenissen trokken dui
zenden bezoekers.
Er ontwikkelde zich in den zomertijd
een druk strandleven. Wanne zomerda
gen trokken tienduizenden bezoekers,
die genoten van het breede strand, van
de verrukkelijke wandeling op de pie
ren, van het steeds afwisselende pano
rama dat de zee bood, die nooit ledig
was, tenzij een hevige storm de schepen
noopte, ver var> de kust te blijven.
Grootsch was de aanblik van de woe
lige zee, als zij met haar beschuimde
golven de pieren beukte. Gevaarlijk
was ze. Denken we slechts aan de ramp
van de Sa lento, waarbij een 30-tal Ita-
liaansche zeelieden in het gezicht van
de veilige haven .hun zeemansgraf von
den.
IJmuiden werd een stad. met bijna
30.000 inwoners, een stad die groeide
van de zee tot aan de spoorbaan Haar
lem-Beverwijk.
IJmuiden werd ontworsteld aan- de
duinen, moeizaam maar met een on
tembare energie.
Een rijke historie ligt er in dit be
trekkelijk korte tijdsbestek: Oud-IJmui
den volgebouwd. Nieuw-IJmuiden, eerst
een stadje op zichzelf, werd het ver-
bi ndihgsteeken tusschen het havenge
bied en IJmuiden-Oost, het oude Vel
seroord. met als spil de forsche water
toren. die den zeeman tot baken dient
voor zijn peilingen.
En aan den overkant van het kanaal,
nadat eerst de Middensluis,. later de
Noordersluis was gebouwd, ontwikkel
de zich een nationale industrie. die
duizenden arbeiders werk verschaft.
Het havenoppervlak verveelvoudigde
zich door den sluizenbouw, door den
aanleg der havens, van het Staatsvis-
schershavenbedrijf en van het Hoog-
ovenbedrijf, de werkgelegenheid kreeg
meer verscheidenheid, waardoor het
visscherijbedrijf haar bijzondere positie
verloor.
IJmuiden werd groot met strijd en
tegenslagen.
De eerste sluis in IJmuiden de
Zuidersluis in wording.
Het werd weer klein in den gpjbten
strijd, waarin duizenden huizen ver
loren gingen, waaronder eenige. als het
politiebureau op het Willemsplein, het
Koning Willemshuis. Hotel Kommer
Eén, die zoo langzamerhand tot de his
torische monumenten gerekend konden
.worden.
Mevrouw Koevoets-Smakmctn
Zij zullen niet herrijzen, maar de
plannen voor den wederopbouw geven
ons de zekerheid, dat op de plaats,
waar eens de monotone gevels der oude
woningen de straten tot on-aestheiische
wangedrochten maakten een modern
industrie- en handelscentrum zal ver
rijzen. met ten Oosten daarvan een mo
derne woonstad, bestemd voor hen, die
voorbestemd zijn om het ontzielde
IJmuiden weer tot leven te brengen.
S. B.
De clichés bij dit artikel zijn van mevrouw
A. KoevoetsSmakman.
Feestavond Buurtver. „Umuiden"
De Buurtvereeniging „De Ruyter" gaf
een feestavond in „De Griffioen"., waaraan
medewerkte het gezelschap van Piet de
Vos, Het is voor de buurtbewoners een
mooie avond geweest en er is volop geno
ten van wat er op het tooneel werd ver
toond.
„Gijsbert Japix" van Haarlem
speelde „De Kening Skaek"
Voor de Friesche Vereeniging „Fryske
Trou" alhier gaf de Haarlemsche zuster-
vereeniging ..Gysbert Japix" een opvoe
ring van het tooneelstuk „De Kening
Skaek" van Abe Brouwer. Een groot aan
tal Friezen was opgekomen om de in het
Patronaatsgebouw gegeven voorstelling
bij te wonen.
Er werd uitstekend gespeeld, zooals we
dat van de Haarlemsche Friezen gewend
zijn en daardoor hebben de vele bezoekers
een genotvollen avond gehad.
De bloemenhulde en de woorden van
dank van den voorzitter van „Fryske
Trou", den heer P. Dijkstra, waren wel
verdiend.
1 November 1876 IJmtliden 1 November 1946
Vandaag is IJmuiden jarig. Onze
„stad aan dé zee" herdenkt haar 70sten
geboortedag. Maar er is geen feeststem
ming, want de stad, die in een men-
schenleeitijd door een geslacht van
harde werkers werd opgebouwd, in een
streek van duinen en struiken, van ko
nijnen, fazanten en stroopers, kreeg in
den oorlog slag op slag en Is nu, vooral
daar waar eens haar hart het sterkst
klopte, niet veel meer dan een puinhoop.
Maar toch willen we dit jubileum
herdenken, vooral omdat we nu staan
voor een mijlpaal, want de dagen van
IJmuiden als woonstad zijn geteld. Onze
plaats zal zich ontwikkelen in een heel
andere richting, zij is bezig te worden
een plaats, waar industrie en handel
zullen groeien, die haar tot een waar
dige voorstad van de tweede haven des
lands zullen maken.
Hierbij staat afgedrukt de tekst
van den eersten steen, die vandaag
juist 70 jaar geleden van het eerste
huis van IJmuiden werd gelegd
door den toen 7-jarigen Alida
Smakman, thans mevrouw Koe-
voets-Smakman, die met haar echt
genoot gepensionneerd ambtenaar
van het Staatsvisschershavenbedrijf.
een rustigen levensavond geniet.
Het echtpaar woont thans in Sant
poort.
Mevrouw Koevoets-Smakman is dus
de eerste steenlegster van IJmuiden en
zeer waarschijnlijk de eenige van dege
nen, die deze plechtigheid bijwoonden,
die nog in leven is.
We hebben een dezer dagen een
praatje met de krasse 77-jarig'e dame
gemaakt en zij wist nog heel veel van
deze gebeurtenis te vertellen. Haar
vader was in dienst van de Amsterdam
sche Kanaalmaatschappij, de onderne
ming, die het Noordzeekanaal heeft
doen graven. Het groote gezin woonde
eerst in Velsen, later op Palsterhof,
een huis, dat eenzaam stond in de
Breesaap, te midden van een duin
landschap, waar de landelijke rust door
niets verstoord werd. vToen het groote
werk af was, werd de heer Smakman
aangesteld als adjunct-sluismeester. Hij
werd de stamvader van een groot ge
slacht wanneer men het adresboek er
op naslaat, zal men daarin een groot
aantal.nazaten vermeld kunnen vinden.
Bij de plechtigheid van de eerste
steenlegging waren o.a. aanwezig
hoofdingenieur Dirks en de ingenieurs
Conrad en Van Rijn. Hoofdingenieur
Dirks had er op aangedrongen dat
Aiida Smakman deh steen legde.
Burgemeester der gemeente Velsen
Er lcioam een nationale industrie,
het Hoogovenbedrijj.
was in dié dagen de heer Enschedé.
IJmuiden kwam onder zijn ambts
gebied en toen vaststond, dat zich
daar, aan den mond van het Noordzee
kanaal, een nieuwe wijk zou ontwik
kelen, werd IJmuiden min of meer of
ficieel bij Velsen ingelijfd. Burgemees
ter Enschedé lcwam in een met fiere
paarden bespannen landauer zijn
nieuw gebied binnen rijden en Alida
Smakman zou den burgemeester bloe
men aanbieden en een „versje" opzeg
gen. gemaakt door haar vader:
„Edelachtbare Heer Burgemeester
Ontvang U dit bouquet
Uit-mijne kinderhand;
Dat onder Uw beheer
IJmuiden komt tot -"stand".
Het overhandigen van het bouquet
liep vlot van stapel, maar toen Alida
haar versje op zou zeggen, zonk haai
de moed in de schoenen en moest haar
vader haar taak overnemen.
In de onmiddellijke nabijheid van de
Zuidersluis die toen dien naam nog
niet di-oeg want de Middensluis en de
Noordersluis lagen nog in het verre
verschiet werden dus de eerste hui
zen van IJmuiden gebouwd. Ze zouden
er alle nog gestaan hebben, als er geen
oorlog 1S401945 was geweest. De
Duitschers kwamen in IJmuiden en be
gonnen te sloopen. Ook het huis met
den gedenksteen viel onder de moker
slagen van de vernielers.
En met het huis verdween ook de
gedenksteen. Men had gedacht hem te
kunnen redden. Hij werd trouw be
waakt, maar op zekeren morgen was hij
verdwenen. Nu ligt hij misschien er
gens onder het. puin en zoo verdween
het tastbare aandenken, de steen die
gevolgd zou worden door duizenden an
dere. Thans bewerkt de steenenbikker
ze me: zijn bikhamer om ze bruikbaar
te maken voor den wederopbouw.
Snelle groei der nieuwe stad
Het begon dus met de huisjes nabij
de sluis. Daarachter was de aarde nog
woest en ledig, maar het zou snel an-
