Irene Emma Elisabeth
DERTIC JAREN
die de wereld vergat
ONZE „VREBESPRINSES" ACHTTIEN JAAR
OORLOGSDREIGING VERHINDERDE
HAAR DOOP IN NEDERLAND
I Nieuwe roman van
FratiQoise Sagan
Oorlogsherinnering
Doop in Londen
tekemiegein
Vrijheid en geloof
De veroveringen
van de grote
mogendheden
voor de eerste
wereldoorlog
9
„En dan zijn er mijn twee kinderen. U zult hen tussen u zien. Werkelijk, u zult hen vrij vaak zien,
want wij willen ons niet afzonderen, dat ligt nu eenmaal niet in onze aard. Ik hoop, dat u vriendelijk
'egen hen wilt zijn. Ik hen hun moeder en daarom denk ik, dat het erg lieve kinderen zijn. Zij lachen
ooral vrij gemakkelijk. Weest zo vriendelijk hen uw lach te schenken en zij zullen gelukkig zijn en
m weinig meer vragen". Zo sprak prinses Juliana voor de eerste keer over haar twee oudste dochtertjes,
naar niet voor de beide zenders van de Nederlandse radio: over het Vredesprinsesje klinken de eerste
oorden door de radio van Canada en ons volk heeft deze pas na jaren precies vernomen. De balling
rrinses Juliana stelt haar gezin voor aan een volk, dat haar vol liefde heeft opgenomen, aan een volk
lat zijn zonen voor onze zaak heeft gegeven. Prinses IreneeirènèvredeZe zal voor onze
generatie blijven het Kind van Oranje, dat door haar imam de grootste tegenstellingen oproept, die
toch boven onze berekeningen en wensen uit hun oplossing vinden in de symboliek dezer naamgeving.
(Van een bijzondere medewerker)
DE AUGUSTUSMAAND van 1939 zien
wij thans na achttien jaar, als een pre
ludium vol oorlogsdreiging. Donkere wol
ken pakken zich samen en het onweer
van de tweede wereldoorlog breekt los.
Op 5 augustus, 's nachts om 1.09 uur,
wordt het prinsesje in het paleis Soest-
dijk geboren. Donkerblonde krulletjes en
blauwe ogen, melden de koppen in de
bladen. Geheel vakantiehoudend Neder
land slaapt en de saluutbatterijen hebben
alle tijd zich gereed te maken. In het
voormalige Nederlands-Indië viert men
het eerst feest: daar is het acht uur in de
ochtend. De gouverneur-generaal jhr.
Tjarda van Starkenborch Stachouwer
zendt het eerste telegram. Telegrafisch
wordt dezelfde nacht bericht gezonden
aan de Duitse rijkskanselier en de keizer
van Japan zendt zaterdags een geluk
wens. Zo was de wereld voor het neutrale
Nederland
Eén dag voor de geboorte is de konink
lijke grootmoeder ten paleize gearriveerd.
Na het vijfde kabinet Colijn van enkele
dagen is er een vrij ernstige crisis. De
mensen drommen samen voor de paleis
hekken, als een grote donkere auto bin
nenrijdt. De schriele figuur van jhr. De
Geer, zijn klein mager gezicht weggedo
ken in de auto, immuun voor de toejui
chingen is voor ons op dat ogenblik be
langrijker dan de brallende dictatoren
buiten de grenzen. Jhr. De Geer verlaat
het paleis als kabinetsformateur.... en
verder zullen we wel weer neutraal blij
ven.
Nog in dezelfde maand wordt de alge
mene mobilisatie afgekondigd. Enige we
ken daarvoor is bekendgemaakt, dat de
doopplechtigheid op zaterdag 16 septem
ber in de Nieuwe Kerk te Amsterdam
gehouden zal worden. De zo bekende dr.
J. Eykman zal waarschijnlijk de predika
tie uitspreken. In werkelijkheid wordt de
doop uitgesteld. Dr. Eykman is als slacht
offer der Duitsers gevallen. Toen de win
ter 1939 naderde, was het paleis Soestdijk
reeds verlaten, de standaard gestreken.
Haar eerste winter brengt het kleine
prinsesje in het kille naargeestige pa
leis Noordeinde of in het ongeriefelijke
T-r---~ p'Nqfh door. z° bgt in dezelfde
wieg als haar zusje. Maar er is ook
ren gasdicht reiswiegje voor haar ge-
nvinkt en hiermede maakt zij de tocht.
Maar we lopen ons verhaal vooruit.
OP dp vp.p ardag "an haar moe
der zal prinses Irene in de meest glans-
p-- r<n r:!,r zijn haar
eerste rijtoer door Den Haag maken
r -- '.-nee-v-ge-in"o' 'p na. Het
zal voorlopig de laatste rit zijn voor het
Vredesprinsesje in een vrij Nederland.
„Ja het was één van de wonderlijkste
dagen, die ik meegemaakt heb, in die vijf
jaren. Eigenlijk een dwaze droom". De
predikant van de Nederlandse Gemeente
van Austin Friars, ds. J. van Dorp, laat
zijn hand peinzend langs zijn voorhoofd
gaan, als we hem in het koor van de
Zwolse Grote Kerk na de bevrijding ont
moeten. „Ik hield mijn wekelijkse spreek
uur in de consistorie van mijn kerk in het
hartje van Londen, toen de koster me
kwam vertellen, dat een adjudant van de
prins me wilde spreken. We leefden in die
meimaand van 1940 vol onzekerheden.
Vrijwel direct was ik met mijn auto naar
Buckingham Palace op weg. De ont
vangst door de prins was al even zake
lijk. „Mijn vrouw en ik wilden graag dat
u ons tweede kind doopte". Alles moest
zo geheim mogelijk blijven, de slag om
Engeland was begonnen. Toen ik ver
trekken wilde, aldus ds. Van Dorp, was
nergens in het paleis een lakei te vinden.
„O", zei de prins, „dan breng ik u zelf
wel weg, want anders verdwaalt u hier
zeker". In de lift zei de prins nog: „we
zullen ze er wel gauw weer uitgooien".
SEYSS 1NQUART hield op 30 mei zijn
mstallatierede in de Ridderzaal te 's-Gra-
venhage en op 31 mei 's middags om drie
uur, werd in alle geheim te Londen het
prinsesje gedoopt. Ds. Van Dorp had al
leen met zijn ouderling Van Duiken over
dit alles gesproken.
Tegenover zijn vrouw kon hij gemak
kelijk zwijgen, omdat ze juist in het zie
kenhuis lag. „Ik voelde me slecht thuis
in het grote ongezellige paleis en was blij
dat de plechtigheid inzette. De Engelse
hofprediker begon de dienst en van mijn
plaats op het altaar kon ik alles goed
overzien. Het Engelse koningspaar was
aanwezig, benevens de hertog en hertogin
van Kent en de graaf van Athlone, die
later de gastheer van het prinselijk paar
als gouverneur-generaal van Canada, zou
zijn. Het prinsesje zat op de schoot van
haar grootmoeder en de zeven maand
oude peuter was allerminst onder de in
druk van de gebeurtenis. Ze probeerde
iedere keer te spelen met de bril van haar
grootmoeder en keek frank en vrij de
kapel door". Aldus deze predikant.
De doop werd door ds. Van Dorp ver
richt, omdat het prinsesje ingeschreven
zou worden als lid van de Hollandse Kerk
te Londen. Daarna sprak de predikant
over de tekst, die de prinses hem had ge
geven en waarin Jezus in de nacht van
het verraad zegt tot zijn jongeren: Vrede
laat ik u, Mijnen vrede geef ik u.
Ds. Van Dorp, voortgekomen uit een
streng orthodox milieu, kende als vrij
zinnig predikant de bewogenheid van de
onrust in deze wereld en in de mens zelf.
Ontroerd sprak hij onder meer over de
vrede der wereld die enkel een wapen
stilstand is, een stilte vóór en na de storm
en tot de ouders zei hij: „Het kind moet
straks kunnen merken, dat vader en
moeder een schat bezitten, een kracht,
een vrede kennen, die alle verstand te bo
ven gaat.... de vrede van het hart. dat
God bemint, de vrede van allen di° den
Heiland toebehoren, in leven en m
sterven.
De officiële plechtigheid beklemde de
predikant en hij was blij toen hij zijn
toga weer in het koffertje kon pakken om
met zijn ouderling in de huurauto naar
huis te gaan. Hij werd ook voorgesteld
aan de Engelse koning, die hoopte dat de
naam Irene een goed voorteken zou zijn.
Toen ds. Van Dorp blij met het wonder
lijke nieuws met de vraag: nu moet jij
eens raden wie ik gedoopt heb? bij zijn
vrouw in het ziekenhuis kwam, was het
nuchtere antwoord: prinses Irene. Een
vriendin had het van een mevrouw en die
weer van een mevrouw kortom, de
fluistercampagne floreerde in het Londen
van 1940, zich nog niet bewust van het
dreigende gevaar.
IN DE huiselijke zitkamer in paleis
Soestdijk staan op de rand van een bank
bij de radio drie tekeningen. Van de tweede
kijkt ons een fijnbesnaard gezichtje met
heldere kijkers aan.de schets werd ge
maakt naar een foto van Karsh, een Cana
dese fotograaf met wereldnaam. Zo leerden
we na talloze mistige „brandplaatjes" ons
prinsesje „Vrede" weer kennen.
De kamer is eenvoudig en huiselijk.
Boven de schoorsteen een jeugdportret van
de prins in Tiroler pakje, op de schoorsteen
ergens zijn karikatuur. Maar daar achter
het kleine bureau bij de boekenkasten,
waar de foto's zich aaneenrijen voor de
boekbanden, ziet het scherpe gelaat van de
Vader des Vaderlands ons aan. Het is de
prachtige kop van Crabeth van de Goudse
glazen. Een klein prinsesje en dé prins.
Die twee afbeeldingen vergeet men niet.
De nadering van haar eerste verjaardag
was voor de Duitse bezetter reden om
oranje te verbieden tot en met. Maar op
5 augustus 1940 liepen ergens in Nederland
geiten in de wei met oranje-horens, para
deerde een martiale Feldwebel door de
straten met een oranjestrik achter op zijn
tuniek, ging een oude heer van tachtig jaar
naar Amsterdam om op volle trambalkons
bezetters ongemerkt van oranje te voor
zien. Irene. het kindje van de „ge
vluchte prinses en de Biesterfelder.
GEDOKEN bij de radio horen we uit En
geland de defileermars der grenadiers. Op
woensdag 27 augustus 1941 reikt koningin
ll!illinii!lllllillllll!!ll9!llllllllllllllllillll!!!!lllllil!llllllini!llilllllllll!llllllllll!lllilllllllllll!ll!!lllllllllinilllinil!llillllllllll!llllll!IIIIIIJIIIIIIIIII!l!i
Wilhelmina aan het voormalige Nederland
se legioen, thans Koninklijke Nederlandse
Brigade, een vaandel uit. „Op dat vaandel
is aangebracht de naam van mijn klein
dochter prinses Irene, het petekind van
het leger, wier naam ik met volle toestem
ming van haar ouders aan de brigade geef."
Zo was in Wolverlangton ons aandeel ge
vormd in de geallieerde strijdkrachten: een
brigade vernoemd naar een Oranjeprinses,
een unicum in onze historie, een legertje
geheten naar de vredesprinses.
En Irene zelf? Ze speelde in Ottawa en
ging naar de kleuterschool. Ze was het
jongere zusje voor Beatrix en haar vrien
dinnetje Reneetje, ze maakte pakjes voor
de kindertjes in bezet gebied, maar ze wist
niet wat bezet gebied betekende. Doch als
een onweer losbreekt en de donderslagen
rollen, zegt de kleine Irene: „al die boze
wolken gaan naar Holland om de stoute
soldaten weg te jagen, boem.boem.
boem.
Pas haar zesde verjaardag viert ze als
eerste oranjefeest in een bevrijd vaderland
met honderden „kindertjes uit Holland".
Op de geboortedag van de Moeder der
Weldadigheid, Emma, naar wie ze werd
gjeopefhd». landt prinses Irene vrijwel on
opgemerkt op het vliegveld Teuge. Het
meest van zaterdagmiddag 3 augustus 1945
zal voor Ons de mooiste verjaardag van
Irene blijven. Honderden blije kinderen
rond een goochelaar en drie prinsesjes in
een ponniewagen, rijk versierd. Och ja, we
hadden toen alleen bloemen om feest te
vieren. Eindelijk na zes jaar.... feest om
Irene.
Irene.de naam schijnt zijn betekenis
gemist te hebben. Maar dan lezen we weer
haar dooptekst: „Vrede, niet van de we
reld.... vrede door een rein geweten".
Vrede, die kwam over hen, die eenzaam
stierven op de hei in Haren of in de Waals
dorper duinen.
DIE GEDACHTEN komen bij ons op, nu
prinses Irene achttien jaar wordt en staat
kundig gaat „meetellen". De kleine lidmaat
van de Londense Hollandse Kerk heeft op
zondag 23 juli 1950 de eerste steen gelegd
voor een hernieuwd godshuis. Samen met
haar moeder heeft zij deze kerk geopend.
In kleurig diep rood ceremonieel uni
form volgen haar soldaten, de invasie-ster
op de helm, haar moeder op de dag van
haar inhuldiging in september 1948. De
bange pelgrimage van Duitse pijn is voorbij
en tegenover haar moeder zit de parman
tige elfjarige Irene in de gouden koets.
Eerbiedig buigt zij haar hoofd bij de ont
hulling van het monument voor de vijfen
veertig gevallenen van haar soldaten in
Tilburg. Het in ballingschap uitgereikte
vaandel draagt de namen van veldslagen:
....St. Come ....Pont Audemer ....Bee
ringen ....Tilburg .Hedel.
Het leven is verder gegan. Prinses Irene,
al weer schoolmeisje af, thans achttien
jaar. Haar naam heeft ons geleerd dat
ónze wensen niet op ónze tijd in vervulling
gaan en dat er een Vrede is boven alle
oorlog ...de vrede van een vrij geweten
ja meer, dat vrijheid is een onverwoestbaar
goed boven onze stoutste gebeden uit. Er is
een Irene, een eirènè, die de wereld niet
geeft, die alle verstand te boven gaat,
waarvan de Levensoverwinnaar spreekt in
de nacht van het vuigste verraad.
DIT IS DE MANTELBAVIAAN. ZIJ HEEFT HAAR ZOMERSE
BAVIANENMANTEL AAN.
Op 24 september 1942 kwam koningin Wilhelmina in Canada aan voor
een bezoek aan haar dochter en kleindochters.
(Van onze correspondent in Parijs)
OP 1 SEPTEMSER zal de nieuwe
roman van Frangoise Sagan na „Bon
jour Tristesse" en „Un certain sourire"
haar derde werk in de boekhandel
komen. Haar uitgever Julliard heeft
dezer dagen aangekondigd, dat de defini
tieve titel „Dans un mois, dans un an"
luidt en dat de oplage honderdduizend
exemplaren zal bedragen. Deze titel (die
dus in de plaats komt voor „Les pau-
pières mortes" en „Ceux privés d'ombre")
heeft de schrijfster gevonden in twee
dichtregels van Racine, uit de geschie
denis van Titus en Bérénice, waaruit
men kan begrijpen dat scheiding en af
wezigheid het thema van het nieuwe boek
zullen zijn. Meer in het bijzonder zal het
gaan over wat de uitgever heeft genoemd
„de droeve rondedans van hen, die be
minnen zonder bemind te worden, terwijl
het voorwerp van hun tederheid, op zijn
beurt, lijdt onder andere droefenis".
SEDERT het uitbreken van de eerste wereldoorlog op 1 augustus 1914, nadat op de
2,8ste juni van dat jaar de Oostenrijkse troonopvolger aartshertog Frans Ferdinand
van Habsburg en zijn gemalin, de gravin Sophie Chotek, hertogin van Hohenberg,
te Serajewo door een Bosniër, de gymnasiast Princip, op aanstichting van Servië,
door revolverschoten werden gedood, heeft de wereld welhaast voortdurend op een
vulkaan geleefd. Is het een wonder dat bijna niemand meer weet, wat er vóór 1914 is
gebeurd, dat men er zelfs niet aan denkt, dat vele koloniale gebieden pas na hard
nekkige tegenstand kort voor de eerste wereldoorlog
werden buitgemaakt? Wie denkt er nog aan dat de
Boeren zich in het begin van deze eeuw zo heldhaftig
verdedigd hebben tegen de Engelse overmacht in Zuid-
Afrika, dat de strijd der Bedoeïnenstammen in Noord-
Afrika tegen de Spaanse en Franse veroveraars jaren
lang heeft geduurd en pas in 1911 zijn beslag kreeg?
Niemand immers! En zo zijn de meeste mensen ver
geten, als zij het ooit vernamen, dat Mongoolse horden
steeds weer verbitterd vochten tegen Europese indrin
gers in hun heilige rijk. Maar de onderworpen volken werden door hun onderdrukkers
geciviliseerd, zij leerden de kracht der wapenen kennen, hun intellectueel peil steeg
en ook hier manifesteerde zich de kringloop der dingen. Zij eisten hun zelfstandig
heid weer op. Waar geen minnelijke schikking kon worden gevonden, namen zij de
wapens op om hun doel te bereiken.
Het is zeker wel eens interessant om na te gaan, welke koloniën de grote mogend
heden in het dertigjarige tijdvak, dat door de eerste wereldoorlog werd afgesloten,
wisten buit te maken en daarom laten we hieronder in chronologische volgorde de
diverse veroveringen volgen. Daaruit blijkt wel dat die „goeie ouwe" tijd, waarover
we het tegenwoordig zo graag hebben, toch niet zo rustig was als velen wel denken.
1883: Beloetsjistan wordt Engels gebied.
1884. Spanje verovert Rio de Oro.
1885: Engeland bezet Nigeria.
1885: Duitsland bezet een deel van Oost-Afrika (later Duits Oost-Afrika) en Zuid-
West Afrika.
1885- Italië neemt Massaoea aan de Rode Zee in bezit.
1885: Frankrijk bezet de Congo,
1885. Madagascar wordt Frans mandaatgebied.
1886: Birma wordt Engels.
1890: Zanzibar wordt Brits gebied.
1891- Sahara en Nigergebied worden Frans.
1891' Frankrijk overwint koning Behauzin van Dahomey.
1891: Frankrijk neemt bezit van Tahiti.
1893: Een groot deel van Siam wordt door Frankrijk bezet, dat met Engeland zou
worden gedeeld. De Siamese koning wist echter dit plan te verijdelen.
1893: Indochine valt in handen van Frankrijk.
1895: Japan verovert Formosa.
1895: Pamir wordt door de Russen onderworpen.
1896: Nederland voltooit de onderwerping van Sumatra.
1898: Spanje verliest in een oorlog met de Verenigde Staten zijn gehele vloot, waarna
Amerika Cuba onder zijn beheer neemt.
1898: De Filippijnen en Porto Rico door Spanje aan de Verenigde Staten afgestaan
na de Spaans-Amerikaanse oorlog.
1899: Duitsland verkrijgt van Spanje de Marianen en de Paula-eilanden.
1900: Duitsland en de Verenigde Staten delen de Samoa-eilanden, nadat Duitsland
Engeland in een deel van Togo de vrije hand heeft gelaten.
1901: Engeland bezet Koweit, dat door Rusland was veroverd.
1902: In de Boerenoorlog worden 45.000 Boeren door 100.000 Engelsen verslagen. Ook
4000 vrouwen en 22.000 kinderen kwamen daarbij om het leven. Na twee jaren
guerilla tegen 200.000 Engelsen worden de Oranje Vrijstaat en Transvaal tot Brits
gebied verklaard.
1903: Tibet wordt door Engeland bezet ondanks een krachtig protest van China.
1904: Mantsjoerije en Korea worden door Rusland veroverd.
1905: Rusland verliest in de strijd tegen Japan zijn gehele vloot en alleen in de slag
bij Moekden 90.000 man.
1905: Zuid-Sachalin wordt Japans gebied na de oorlog tussen Japan en Rusland.
1907: Frankrijk annexeert Kambodsja (Indochina) na een oorlog met China. Hoewel
Frankrijk door China verslagen werd, moest China het gebied volgens het vredes
verdrag afstaan.
1907: De Kongo-staat gaat in Belgische handen over.
1908: Bornië en Herzegowina worden door Oostenrijk ingelijfd. Engeland protesteert
en voert met zijn bondgenoten algemene sancties uit.
1909: Siam staat zijn provincies Trengganau, Kelantau en Kedah aan Engeland af.
1909. Rif-oorlog van Spanje in Noord-Afrika.
1909' Perzië wordt onder protectoraat van Engeland en Rusland gesteld.
1909: De Verenigde Staten plaatsen de republiek Panama (eertijds Columbiaans ge
bied) onder Amerikaans protectoraat, hetgeen op een annexatie neerkomt.
1910: Rusland provoceert de afscheiding van Mongolië van China.
1910: Korea wordt Japans gebied.
1911: Duitsland bezet Nieuw-Kameroen in Noordwest Afrika, nadat het Frankrijk
voor Marokko de vrije hand had gelaten.
1912. Marokko wordt Frans gebied.
1912: Griekenland bezet de Turkse eilanden in de Aegeïsche Zee.
1912: Turkije wordt geheel uit Europa verdreven na de Balkanoorlog.
1912: Italië ontneemt de Turken na een woestijnoorlog Tripolis (Lybië).
1913: De Turken heroveren Adrianopel.
1913: De Grieken bezetten Bulgaars gebied: Epirus, Macedonië, Saloniki en de tabaks
provincies Kawallen en Drama.
1913: Monastir wordt door Servië bezet.
1913: Roemenië bezet de Bulgaarse Dobroedsja.
1913' Ierland wordt autonoom.
