Achttien verdiepingen van roestvrij staal
Beschouwingen
de toekom
Model-arbeiderswoning
maakte diepe indruk
EEN MEANDER DOOR HET
LEVEN VAN ONZE TIJD
WIJ HEBBEN VERLEERD IN
EEUWEN TE DENKEN
WOENSDAG 8 OKTOBER 1958
Wenen en Winkelen ik
door
H. Th. Wijdeveld
D£C£NTRALI SATI6
Praktisch nut en
schone vormen
Twee vijanden samen in een kooi
<g)
Op de Westberlijnse industrietentoon
stelling heeft Nederland een groot succes
geboekt met een zeer originele inzending,
welke niet zo zeer commerciële als wel
ideële waarde had. Nog weken na deze
tentoonstelling, zo zegt men te Berlijn, zul
len de Berlijners spreken over de getrou
we nabootsing van een Nederlandse arbei
derswoning, die daar compleet met inboe
del en alles wat er aan behoort te zitten,
te bezichtigen was.
Nederland bezit op de terreinen van de
Berlijnse industrietentoonstelling een per
manent paviljoen, dat bijzonder fraai is.
Van de zijde van de Nederlandse ambas
sade te Bonn is men er in geslaagd hier
van iets zeer aantrekkelijks te maken, dat
algemeen de aandacht pleegt te trekken.
Dit jaar hebben vele West- en Oostberlij-
ners en ook andere Oostduitsers in dit pa
viljoen iets te zien gekregen dat hen on
getwijfeld versteld heeft doen staan. Het
betrof een moderne arbeiderswoning, zoals
er onder architectuur van architect G.
Rietveld het vorige jaar 528 in de Utrecht
se wijk Hoograven zijn gebouwd. De woon-
oppervlakte er van bedraagt 90 vierkan
te meter, de bouwkosten zijn becijferd op
14.000.- en de maandelijkse huur is on
geveer f 63.-. Men heeft de Berlijners voor
gerekend, dat een geschoolde Nederlandse
arbeider, die minstens 100.- in de week
verdient, in dit huis kan wonen. Het heeft
een woonkamer, een slaapkamer voor de DIT JAAR heeft een der grote Ameri- nomen. Architectonisch werd het door de gevers er in slaagden de schone kunsten
ouders, twee kinderslaapkamers, een keu- kaanse staalproducenten, de Inland Steel bouwmeesters Skidmore, Owings en Mer- op zinrijke wijze met de architectuur in
ken, een douche- en een wasruimte, een Company, een nieuw kantoorgebouw in de rill verzorgd. Het is vooral de wijze, waar- harmonie te brengen, die veroorzaakt dat
balkon en een w.c. Chicagose zakenwijk Loop in gebruik ge- op zij in samenwerking met de opdracht- van een nieuwe, grote overwinning van
DE STRIJD der volken wordt
door abnormale toestanden opge
roepen. Wie in oorlog echter een
tijdelijk verschijnsel ziet en ach
ter vernietigende krachten reeds
voorboden van nieuwe opbouw
waarneemt, zal ook in tijden van
chaos voor komende harmonie
werken. Omdat bouwen sinds de
oertijd tot de belangrijkste taak
van de menselijke activiteit be
hoort, gaat na elke strijd onmid
dellijk de gedachte naar het her
stel van het wonen. En wonen is
identiek aan het begrip stad.
Maar hebben wij weieens over
wogen, dat de stad wellicht zou
kunnen zijn ontstaan door afwij
kingen in het menselijk denken?
Zou een psychoanalytisch onder
zoek naar „der-steden-aanvang"
niet leiden tot het besef, dat zij
een gevolg is van een miskennen
der AL-natuur, voortgesproten
uit angst en geweld voor bezit en
behoud?
DE UIT de geschiedschrijving
tot ons gekomen onderlinge strijd
tussen volken met hun leed en
chaos, verbleekt bij de schok die
de wereldoorlogen met hun revo
luties de mensheid hebben ge
geven. Innerlijke emoties brach
ten meer smart dan de gruwelen
van het krijgsgeweld, want voor
het eerst hebben wij begrepen
dat wij allen schuldig zijn en tot
bezinning moeten komen. Bij vele
volken worden plannen tot orde
ning uitgewerkt, in enkele lan
den zelfs aan de praktijk ge
toetst.
Ondertussen is een nieuwe
schrik ingeslagen. Een deel van
ons wezen heeft in al te snelle
ontplooiing en eenzijdig gericht
zijn een crisis opgeroepen. Wij
kunnen de wetenschap niet meer
bijhouden en missen aansluiting
met de techniek. Reeds zijn er
miljoenen slachtoffers "evallen.
Wij naderen de grens van het
mogelijke. Al razen de auto's
over onze snelwegen met een
elan, alsof zij zich bij de mensen
thuis voelen, al slaat het vlieg
verkeer alle afstanden glim
lachend in stukken, al laten wij,
als in kinderspel, satellieten met
onvoorstelbare snelheid rond de
aarde suizen, in dat gevecht met
ruimte en tijd, hebben wij hot
evenwicht verloren. Het beeld
van Zadkine te Rotterdam is het
symbool van grotere tragiek nog.
Uit ons allen is het hart "eslagen.
HET IS ALLES een tragische
worsteling met de tijd. Ons on
geduld is onze dynamische schep
pingsdrang. Nog zijn de tegen
stellingen te groot. Wat onder
was is boven, de basis op z'n kop!
Technische vindingen verrassen,
verbazen. In 't bouwen is 'n nooit-
gedacht fenomeen verschenen,
spierkracht in gewapend beton!
Organische architectuur, golven
de vormen, vrij dragende zelfs
zwevende massa's.
Verstand ligt met gevoel over
hoop en weten meent het geloven
te kunnen vervangen. Een bede
vaartkerk verrijst in geknede
vormen, een „poème électroni-
que" is een reclamestunt. Wat tot
inkeer noodt, dient tot experi
ment en handel wordt tot kunst
geproclameerd. Schilders, door
de samenleving van verheven
symbolen beroofd, verarmen
geestelijk in de abstractie. Her-
sengekoelde mathematische vor
men staan naast de gloeiendste
kleurmassa's. Praten en schrijven
over kunst is belangrijker dan
het kunstwerk zelf.
DE JEUGD heeft het vertrou
wen in de oudere generatie ver
loren. Maar zij volgen met aan
dacht die felle reactie op onze
levenshouding. Het is alles zo
wild, soms echter ook prachtig,
want wie ondergaat niet in de
harde onbewogenheid der jonge
ren een verscholen verlangen. De
jeugd heeft zich aan het alge
mene, aan de sleur ontrukt en
wil nóch voorwaarts nóch terug,
erkennend alleen het NU.
Voor het omspitten van nog
Verborgen gevoelens bedient zij
zich van het existentialisme en
experimentele. Haar uitdruk
kingsmiddelen zijn het tegenstrij-
dig-onverwachte. Vorm en melo
die zijn taboe. En menigmaal
horen wij: Alles mag!
Lezen wij hun boeken, hun ge
dichten welnu, schokken ge
noeg. Maar dit alles is een weg
naar nieuwe gebieden. O, de
jeugd is belovend!
ONNODIG om van deze be
schrijving over te gaan op de
stad. Het IS de stad, het is haar
wezen, haar geest, haar vertwij
feling en hoop. Door deze on
zichtbare levensstroom, ontstaan
naar Amerika richt? Want Ame
rika is, na twee wereldoorlogen,
de leidinggevende macht gewor
den.
Een groot gedeelte van 'e
rijkgeworden families zijn daar
nu bezitters van woningen. Het
aantal huwelijken steeg geduren
de de laatste tien jaren tot nooit-
gekende getallen. Deze jongeren
verlaten de steden en vestigen
zich in de omgeving, waar
joenen huizen worden gebouwd.
Alle bewoners hebben ten minste
één auto per gezin. Het is een
leven op wielen geworden
„The mobile society". In alle
steden is decentralisatie merk
baar in de bouw van fabrieken,
kantoren, magazijnen, ziekenhui
zen, scholen, theaters ook in de
winkels. „Shopping-centers" ver
rijzen over heel Amerika buiten
het centrum der steden en veelal
temidden van een nog landelijke
omgeving. Long Island heeft zo'n
„shopping-center" waarvan de
kosten meer dan honderd miljoen
gulden bedragen. Een miljoen
mensen worden er door bere'kt,
waarvoor een parkeerterrein is
gereserveerd voor tienduizend
auto's. Eens per week gaat de
hele familie naar dat centrum.
Na het inkopen en gezamenlijk
eten gaan zij naar een concert of
film of tentoonstelling in het
zelfde gebouwencomplex.
HET IS te verwachten dat ons
leven, werken en wonen zich in
de komende decennia op Ameri
kaanse voorbeelden zal afstem
men. Wij mogen het vrezen, zelfs
bestrijden, maar kunnen niet
ontkennen dat de techno-mecha-
nische mens zich van ons heeft
meester gemaakt. Zo zijn wij als
de jeugd, ook wij gaan langs ge
vaarlijke afgronden het onbeken
de tegemoet, ook wij hebben uren
van extase, wanneer het nieuwe
(zichzelf steeds vernieuwend) ons
naar onbekende verten lokt.
Ondertussen groeit de wereld
bevolking van miljoenen tot mil
jarden. Ons land zo heeft de
statistiek aangetoond is het
dichtstbevolkte gedeelte van de
wereld. Het verkeer groeit met
een tempo, dat ons nu reeds
althans in de steden voor een
onoplosbaar probleem stelt. En
dan te bekenken dat vóór het
einde van deze eeuw het rijwiel
door de auto vervangen zal zijn.
In Denemarken vermindert heden
reeds het gebruik daarvan. In
Duitsland heeft één op iedere
drie arbeiders een „volkswagen".
Hoe kunnen wij in Nederland
de rust bewaren of terug n
keren? Door decentralisatie te
bevorderen, uitbreiding van ste
den te voorkomen en nieuwe
steden in te lang vergeten pro
vincies te bouwen. In Kennemer-
land, het Gooi en in andere delen
van ons land waar het natuur
schoon door te dichte bebouwing
in gevaar is, moeten tot vijftig
verdiepingen hoge huizen in
het centrum van eigen parken
verrijzen.
DOOR HET WEREN van het
verkeer herademen de steden en
andere wooncentra. Deze oplos
sing is geen negatie var weten
schap en techniek, integendeel,
het is een plaatsaanduiding van
twee essentieel nodige levens
functies, een zuivering tevens,
waardoor de voetganger de
elite-mens zijn rechten be
houdt en tot rust komt.
De oplossing is niet onmiddel
lijk in alle details aan te geven,
maar waar in vele delen van de
wereld een begin wordt gemaakt,
op de Lijnbaan te Rotterdam
is een poging op kleine schaal
ondernomen zal voor bet strikt
nodige verkeer een regeling wor
den getroffen. Het karakter der
oude steden verlangt, dat de
voetganger ongestoord kan win
kelen. des winters in verwarmde
straten en op regendagen zelfs
droog op de buitenterrassen /an
de restaurants kan vertoeven.
ONDERTUSSEN zullen de ont
vangen impulsen en dynamische
krachten in ons blijven werken,
opdat de mensheid, gedurende
enige eeuwen een nieuwe samen
leving kan voorbereiden. Enkelen
beginnen rgeds overpeinzend
de ontplooiing van ons mensen
geslacht een toekomst te door
schouwen, die duidt op overwin
ningen op ons zelf, waardoor een
angstvri.je wereld ontstaat, waar
in leven en werken harmonisch
samengaan en waarin de steden
haar innerlijke spanningen, die
haar karakter bepalen, menig
maal groeiend van vesting tot.
stad, tot metropool, overvloeiend
van bruisend leven, zich tooiend
met de schoonheid van kathedra
len, paleizen, raadhuizen, wonin
gen en fabrieken.
O stad, met duizend herinne
ringen door uw oude gebouwen,
grachten en pleinen, u uitbrei
dend door eindeloze straten, ge
vuld met massawoningen en flat
gebouwen wat is uw toekomst?
OP DIE VRAAG zoeken wij
naar voorbeelden en kan het
anders dan dat onze blik zich
Ziehier in foto en tekening het nieuwe winkelen.
de geest op de stof kan worden gesproken.
Aan de Amerikaanse beeldhouwers
Richard Lippold en Seymour Lipton wer
den speciale opdrachten gegeven. Boven
dien zijn twintig schilderstukken en kleine
re sculpturen na een zorgvuldige selecti"
aangekocht om deel uit te maken van het
interieur. Dergelijke opdrachten zijn
thans geen ongebruikelijke begrotingspos
ten bij de inrichting van nieuwe, grote ge
bouwen: de betekenis in het onderhavige
geval ligt evenwel in de ongebruikelijke
mate van het behaalde succes. Daaraan
zal vermoedelijk het feit niet vreemd zijn
dat de kunstverzamelaar en museumcu
rator Leigh B. Block tevens vice-president
is van Inland Steel.
Het nieuwe gebouw heeft een gevel van
glas en staal, maar het uiterlijk daarvan
is als het ware verzacht door een aantal
vooruitspringende kolommen, die oprijzen
boven het trottoir en deze wolkenkrabber
een slank uiterlijk geven. Daarachter be
vindt zich een nog hogere, met staal bekle
de toren, die ruimte openlaat naar het
daarachter gelegen gebouw, daarmee de
onafhankelijkheid en hoogte van het In
land Steel gebouw accentuerend.
Bij het binnentreden van het gebouw
ziet men dat de toren onder meer de liften
en kleine dienstruimten bevat. Er zijn
achttien verdiepingen, die elk een geheel
open en vrije eenheid vormen. Elke ver
dieping is een ononderbroken rechthoek,
want de reeds genoemde kolommen van
roestvrij staal aan de buitenzijde van het
gebouw onderbreken evenmin als de lif
ten vloeren en plafonds. Het vloeropper
vlak kan daarom naar behoefte op elke wii
ze worden onderverdeeld. Overal is roest
vrij staal toegepast: voor bekleding van
het staalskelet en de wanden en voor om
lijsting van de glasramen. En dit alles is
met elkaar in verbinding gebracht met een
precisie, die in vroeger tijden de schrijn
werker bij de vervaardiging van meubelen
en binnenbekleding toepaste. Al die vele
onderdelen van vloeren en wanden, van
schotten en plafonds, verlichting en af
werking zijn het voorwerp geweest van
bijzondere aandacht. Steeds werd prak
tisch nut en schone vorm tegen elkaar af
gewogen.
Van grote originaliteit getuigt het werk
van Richard Lippold in de grote ontvangst
zaal. Tegen een zwart marmeren achter
grond, aan drie zijden door glas afgeschei
den van het drukke gewoel in de straten
van Chicago, wilde Inland Steel een indruK-
wekkend symbool van het staal zetten
binnen de stalen omlijsting van het ge
bouw: het moest tevens het opvallende mid
delpunt vormen -van een machtig bouw
werk dat een grote onderneming herbergt.
Resultaat van deze overwegingen werd
Richard Lippold's kleurrijk web van ge
ëmailleerd staaldraad. Als symbolisch
kunstwerk heeft het nauwelijks zijn weer
ga. Het is een rijpere ontwikkeling van
vroegere werken van Lippold, die in New
Yorkse museums te zien zijn. Het werk
symboliseert 's mensen meesterschap in
technologie en techniek. De ontwerper
vond bij de architecten en opdrachtgevers
de waardering, het geduld en het aanpas
singsvermogen die voor dergelijke op
drachten vereist zijn.
Seymour Lipton heeft met succes, even
eens in staal, tot uitdrukking gebracht
waartoe de mens in staat is: zijn twee me
ter hoge constructie heeft hij „Hero" beti
teld. Dit beeld, dat het licht op zijn opper
vlak weerkaatst, imponeert een iede"
die de gang betreedt, die toegang geeft tot
N
i£UWST£ SHOPPING C£NT£R IN AMGPIKA M€T PARK££R T£PPglN€N VOOR IQ.OOO AUTO'S
„De held" door Seymour Lipton, winnaar
van de bienale te Sao Paulo in 1957, een
stalen beeld voor het hier beschreven
kantoorgebouw van een staalbedrijf in
Chicago, dat dit jaar in gebruik is ge
nomen. Staal en glas zijn de voornaamste
bouwmaterialen van deze wolkenkrabber,
waarvan men behalve de indrukwekkende
buitenkant ook een ontspanningsruimte
voor het personeel en een der directie
kamers ziet afgebeeld.
de vertrekken van de directie. Ook zijn
„Hero" is een uit een reeks beelden, die
elk een gedachte belichamen. Lipton ont
ving voor deze en andere scheppingen in
1957 een prijs op de biennale te Sao Paulo.
Ruim twintig schilderwerken zijn in de
kantoorlokalen en gangen ondergebracht.
Een bepaalde opdracht was daarvoor niet
verleend, zodat een keus kon worden ge
daan uit werken van bekende en minder
bekende schilders. Zonder strikt een be
paalde lijn te volgen werden in hoofdzaak
werken gekozen, die tafrélen weergeven
uit de Amerikaanse industrie. Tenslotte
werd er onder de vele duizenden werkne
mers van Inland Steel, die met het pen
seel kunnen omgaan, een wedstrijd uitge
schreven. De bekroonde werken werden
aangekocht en eveneens voor versiering
van het gebouw gebruikt.
<s>
zich langzaam ontbolsterend
zullen oplossen.
In die komende samenleving
zal het individuele huis niet meer
bestaan en de architect zijn over
gegaan in de constructeur, de be
rekenende ingenieur. De schep
pende kracht zal dan uitgaan van
de universele kunstenaar, die in
zijn concepties bergen, bossen
en velden, meren, rivieren, wegen
en parken tot harmonische een
heid zal brengen en daarin op
nemen „selfsupporting" hooghui-
zen. Zo zal het leven zich tot on
gekende perfectie en schoonheid
ontplooien: de geboorte van het
wonen!
Dat zal de zwaarste opgave
worden die de mensheid sinds
haar schepping en groei is opge
legd; het lijdend- strijdend zoe
ken naar een wereld omspannen
de cultuur, een nieuwe harmonie,
symbolisch verbeeld in haar hou
ding tegenover de Alnatuur, de
Kosmos, tegenover God.
EEN MAN die op het gebied van stadsbestuur zijn sporen heeft
verdiend en in zijn functie in een van de grootste steden des lands
dagelijks te maken heeft met de problemen van het moderne stadsleven,
heeft ons een prachtig voorbeeld aan de hand gedaan ten aanzien van
de complicaties, waarvoor de oude stadskern zich door het toenemende
verkeer gesteld ziet. Hij bracht enkele bezoeken aan de wereldtentoon
stelling te Brussel en raakte daarbij onder de indruk van een gewaar
wording, die weinig te maken had met het indrukwekkende expositie
materiaal, doch des te meer met degenen die ernaar kwamen kijken:
„De EXPO laat ontstellend duidelijk zien, hoezeer de moderne mens
slachtoffer is geworden van de benauwenis in zijn enge, rumoerige,
gevaarlijke winkelstraten", aldus deze waarnemer. „Want op de EXPO
is een grote drukte, doch geen verkeer. Daar kunnen de mensen zonder
gevaar of onrust slenteren, lopen, kijken. DAAR ZIET MEN EEN
ANDERE MENS. Daar zijn de mensen anders dan thuis zjj ljjkcn
ontworsteld te zijn aan een ban van dreiging en nervositeit. Zij zijn
vrijer, vrolijker, geruster. Zij lopen met grote massa's door de verkeers
vrije straten der expositie en men leest op hun gezichten de herwonnen
rust van een ongestoorde wandeling. De voetganger en het zware verkeer
zjjn elkanders vijanden geworden, die in onze benauwde, enge winkel
straten nog steeds „bij elkaar in een kooi" worden gedreven. Dat is een
beeld, dat in volkomen tegenspraak is met het gezonde verstand".
- igoO i I930 - 'I Q60 2.00C
BOUWM£THOD£N VOOQ HÉT WON£N ~AANG£G£V£N OP ££N Z£LFD€ T£PP£IN-
