gedurende achttien Herdenking vam Adrianiis de Zesde
maanden - waarvan j
een jaar te rome -1
is een nederlander
hoofd geweest van
de katholieke kerk
pil
mbip
Rh:
MÊSÊWIÊ
Erbij
zaterdag 7 maart 1959
pagina t w l
DE MORGEN van de tweede december
1521 was Rome vol soldaten. Het geschut
van de Engelenburcht was op de stad ge-
richt. Een ongewoon grote macht be-
waakte het Vaticaan en de paleizen der
kardinalen. Door bonte en welbewapende se
stoeten begeleid zag men deze kerkvor-
sten naar het Apostolisch Paleis trekken.
Paus Leo X was de vorige dag gestorven. =p
Onrust maakte zich meester van de Ro-
meinse bevolking. De overleden Paus en
zijn voorganger, Julius II, waren heren
naar haar hart geweest, grote vorsten die
een weidse hofstaat hadden gevoerd. Wat j=
ging nu de toekomst brengen?
Het is waar, Paus Julius II. de krijgshaf-
tige, die zijn wereldlijk gezag zo slerk had
uitgebreid en gewapenderhand de Kerke
lijke Staat in Midden-Italië had gegrond
vest, had misschien wat meer oorlog ge
voerd dan de Romeinen lief was. Maar
hoeveel had hij niet bijgedragen tot de glo
rie van de eeuwige stad!De beroemdste kun.
DE Nederlandse kolonie heeft in het
begin van deze week plechtig her
dacht, dat vijfhonderd jaar geleden
Adriaen Florisz bestemd om onder
de naam Adrianus (of Hadrianusde
Zesde tegen het einde van zijn leven
Pans van de rooms-katholieke kerk
te worden in Utrecht werd gebo
ren. Zijn regering als kerkvorst heeft
minder dan twee jaar geduurd. Deze
enige Nederlandse Paus is tevens de
laatste niet-Italiaan geweest, die de
tiara heeft gedragen. In de vroege
middeleeuwen zijn er enkele Syri
sche en Griekse pausen geweestin
de late middeleeuwen enige Duitse
en Spaanse, een Engelse, een Portu
gese en dertien Franse (ongeacht
enige tegenpausen van laatstge
noemde nationaliteit). Grote katho
lieke naties als Hongarije, Polen,
Ierland en Kroatië hebben, evenals
Zwitserland of de Scandinavische
landen, nooit een paus gehad.
Paus Adriaan VI stierf op 14 sep
tember 1523. Zijn stoffelijk overschot
werd bijgezet in de Santa Maria delf
Anima, welke grote hallenkerk oor
spronkelijk is gesticht door een echt
paar uit Zwijndrecht ten gunste van
Nederduitse pelgrims. Deze kerk
bevat vele herinneringen aan de Ne
derlanden, niet alleen de talrijke
grafmonumenten, maar ook de schil
deringen. Helaas is de kerk tijdens
de Tachtigjarige Oorlog door de
Habsburgers genaast. Zij is nu de
Oostenrijkse kerk te Rome.
Het grote praalgraf voor Adrianus
VI werd door de vermaarde Sienese
architect en beeldhouwer Baldassar-
re Peruzzl uitgevoerd. Het is een
werkelijk groots monument. Men
ziet de Paus uitgestrekt op een rust
bed, de tiara op het hoofd, op het
deksel van zijn sarcofaag. Onder die
sarcofaag ts een groot basreliëf,
voorstellende de aankomst van
\drianus te Rome, waar hij wordt
verwelkomd (en deze voorstelling
zou stellig de Paus niet hebben be
haagd, maar de Italianen van die
tijd konden het zonder de heidense
oudheid niet stellen) door de ge
helmde godin Romaterwijl de
stroomgod Tiber dient om de plaats
aan te duiden. In nissen aan weers
zijden van het graf zijn vier symbo
lische figuren: rechtvaardigheid,
voorzichtigheid, kracht en matig
heid. Boven de figuur des Pausen
staat de Madonna met het Christus
kind geflankeerd door Petrus en
Paulus, nog weer daarboven dragen
engelen de pauselijke sleutels en
driekroon.
Bij dit graf hebben de Nederlan
ders zich verenigd. Er werd gewijde
muziek ten gehore gebracht, waarna
pater Polman, een bekende histori
cus, die zich bezig houdt met navor
singen in de Vaticaanse archieven
inzake de geschiedenis van het Jan
senisme, een herdenkingsrede uit
sprak. Namens de stad Utrecht werd
door de directeur van het Neder
lands Historisch Instituut, dr. J.
Poelhekke. een lauwerkrans hij het
graf neergelegd. Namens de Neder
landse regering werd een krans door
onze ambassadeur hij de Heilige
Stoel gelegd. Een receptie ten huize
van graaf De Merchant d'Ansem-
hourgh besloot deze herdenking.
aan de keizerlijke gezant honderdduizend
dukaten toegezegd, zo hij met diens hulp
stenaars had hij naar Rome ontboden. Op mocht worden gekozen. Het mocht niet ba-
zijn bevel had Michelangelo twee jaar
lang achterovergekromd de zoldering van
de Sixtijnse Kapel beschilderd, de Paus
verwensende die hem tot deze verfoeide
opdracht had gedwongen en maar niet wil-
ten. Hij slaagde er niet in het vereiste aan
tal van tweederde der stemmen beha
len. Evenmin echter wist iemand anders
dat te bereiken.
Voor De Medici gaat de tijd dringen. Hi.j
de inzien, dat hij beeldhouwer en geen heeft bericht gekregen, dat er weer een
schilder was. niettemin zich opgaven stel- van d'e oorlogszuchtige Delia Roveres
lende die alleen zijn genie vermocht te van P^an *s naar Siena op te rukken en
overwinnen. Rafaël had de pauselijke ver- w'e weet of niet Florence zijn volgend
trekken gesierd met zijn meesterlijke fres- doe' Z£d zDn- E" dus de neSend"
co's, Bramante had opdracht ontvangen Januari voor een buitenstaander te verkie-
tot de bouw van een nieuwe Sint Pieter. die zen: kardinaal Adriaan, bisschop van d"
op het plein van die naam langzaam aan Spaanse stad Tortosa, een geleerd man,
bezig was de oude basiliek te vervangen en even 'n de zestig. En wat meer zegt: een
bestemd was om uit te groeien tot de groot- goed mens van heilige levenswandel. Het
ste kerk der christenheid. Een groot heer voorstel valt in goede aarde. Bij de volgen-
was Julius geweest, gestreng, maar een be stemming krijgt bisschop Adriaan ruim-
waardig vorst. schoots de vereiste meerderheid.
Onder zijn opvolger hadden de Romei
nen zich helemaal op hun gemak gevoeld. HABEMUS PONTIFICEM! Wij hebben
Paus Leo stamde uit het kunstzinnige en een Paus! Kardinaal Cornaro verschijnt
prachtlievende geslacht der Medici, de voor het venster om de ongeduldig op het
Florentijnse bankiers, die waren opge- Pietersplein wachtenden van de verkie-
klommen tot de ongekroonde heersers zing kond te doen. Maar zijn hese stem
over hun geboortestad. Onder zijn bewind heeft geen draagkracht, zijn woorden zijn
schitterde het Vaticaanse hof als nooit te- onverstaanbaar. Slechts zoveel weet men:
voren. Van dit hof is in de vorige eeuw ge- er is een nieuwe paus gekozen. De tijding
zegd dat zijns gelijke in de wereldgeschie- doet het Pietersplein volstromen. De wild-
denis niet meer is voorgekomen. Het Vati- ste geruchten doen de ronde. De voorstan-
caan was vol gezang en snarenspel, Leo X ders van verschillende kandidaten dreigen
meende dat de vrolijkheid het menselijk slaags te raken. Steeds opgewondener
leven verlengde. Godsdienstige en wereld- wordt de menigte, het rumoer zwelt aan.
se feesten volgden elkaar onafgebroken Tenslotte weet iemand in het Vaticaan door
op. Krachtig werden kunsten en weten- te dringen en verneemt met zekerheid op
schappen bevorderd, de bouw van de Pie- wie de keuze is gevallen. Snel verbreidt
terskerk voortgezet. De kardinalen volg- zich zijn naam. Het volk staat met stom
den het pauselijk voorbeeld. Hun paleizen heid geslagen. Dit is erger dan hun som
waren vorstelijke hoven gelijk, al moest berste voorgevoelens. Dit slaat alle ver-
menigeen zich daartoe diep in de schulden wachtingen de bodem in: een vreemdeling
steken. Het luxueuze hof van Leo X bracht gekozen en nog wel één uit net hoge noorden
de Romeinen glans en voordeel, want het uit een land dat in de-ogen der door de
geld rolde in overvloed. Wat deerde het renaissance verwende Italianen nauwelijks
hun of de weeldezucht van de Paus het door de beschaving is aangeraakt! Een
steeds moeilijker maakte aan de nodige Nederlander, een barbaar!
fondsen te komen? Dat het gesjacher met
aflaatbrieven in het verre Duitsland voor ADRIAAN FLORISZOON werd op 2
Maarten Luther de druppel was geweest maart 1459 te Utrecht als zoon van de
die de emmer deed overlopen en hem had scheepstimmerman Floris Boeiensz gebo-
gebracht tot zijn openlijk protest? Wat, ren. Daar hij al vroeg aanleg tot de studie
dat dit een ketterij in het leven had geroe- toont, wordt hij te Zwolle of Deventer bij
pen, die als een lopend vuur voortwoeker- de broeders des Gemenen Levens
de? Het leven was goed onder Leo X! school gezonden. Als zeventienjarige
En nu was de Paus gestorven. Zijn dood knaap gaat hij naar de universiteit van
bracht onrust. Wie kon. haalde uit het Va- Leuven, toentertijd de enige in de Neder-
ticaan, wat er nog te halen was. De eigen landen. Toch zou het hom onmogelijk ge-
zuster van de Paus, met één van de groot- weest zijn de doktershoed te behalen hij
ste schuldeisers gehuwd, gaf het voor- heeft zijn vader reeds vroeg verloren
beeld nog voor haar broeder de ogen voor zonder de financiële hulp van Margaretha
altijd had gesloten. De ontnuchtering liet de weduwe van Karei de Stoute, die hem
niet lang op zich wachten: het praalzieke de parochie van Goederede bezorgt. Al
a i r,-
•e koepels van de Sl. Pieter te Rome naar ontwerp van Michelangel
blijft zijn levenswijze uiterst eenvoudig.
bewind van Leo X had een berooide boedel spoedig wordt hij zelf hoogleraar, later vi- o?
achtergelaten, een lege schatkist, een ce-kanselier en tot twee keer toe rector
drukkende schuldenlast. Vele banken en van de universtieit. Als hoogleraar telt hij
winkels in de stad bleven gesloten. Rome Erasmus onder zijn toehoorders. Door een
leek verlaten, de dood was in de pot. Be- aantal kerkelijke ambten (onder meer
zorgd vroegen de
tallozen, die van de
luxe van Leo's hof
hadden geprofi
teerd, zich af wat
de toekomst zou
brengen.
Het conclaaf was
op 8 december bij
eengeroepen, maar
het moest worden
uitgesteld. Leo X
had in het jaar
van zijn dood een
verbond gesloten
met de keizer van
Duitsland de ons
uit de vaderlandse
geschiedenis zo wél
bekende Karei V
en keizerlijke en
pauselijke troepen Acht jaar lang
waren bezig het heeft Adriaan de
Franse leger uit -jonge prins met
Italië te verdrijven- grote toewijding
Prospero Colonna, onderwezen en op
een lid van de hoge Paus Adrianus VI gev°?d' Tl? 1515
Romeinse adel, had wordt Karei meer-
nu kans gezien de derjarig verklaard
Fransgezinde kardinaal Ferreri onder- Adriaan, tot pauselijke commissaris voor
onbegrijpelijk. In de brief, waarin Leo x
aan Karei V van Adriaans benoeming tot
kardinaal mededeling doet, dringt de Paus
er dan ook op aan, dat Karei de nieuwebe-
proost van de noernde 'n staat zal stellen naar de waar-
Salvatorkerk in di§heid van zi-in rang te leven, want het
Utrecht) wordt hij is bekend dat Adriaan altijd de armoede
'n welgesteld man. tot gezellin heeft gehad,
zo welgesteld zelfs NOg VOOR het conclaaf uiteenging
dat hij in zijn tes- zonc] he£ een brief naar Adriaan met het
tament uit zijn Leu- bericht van zijn benoeming,
vense bezittingen Voorzichtig weert Adriaan alle eerbe
de universiteit me j00n! ,jat bem als paus toekomt af, tot hij
een v°or eindelijk op 9 februari een maand na da-
arme studenten be- tQ de 0fficjg]e brief met het bericht van
gittigt. zijn verkiezing ontvangt. Dan besluit hij
Als Keizer Maxi- 00k deze laatste en zwaarste taak op zich
miliaan in 1507 een te nemen. Maar wij behoeven niet te twij-
leermeester zoeKl felen aan de oprechtheid van zijn woorden
vooor zijn klein- ais bij daags daarna aan een vriend in Dor-
zoon, de latere Ka - drecht schrijft: „lek hadde liever gewild
rel de Vijfde, valt buyten pauselicke, cardinaelsche ende
zijn oog op de vro- bisschoppelicke weerdigheyt in mijn
me, geleerde Leu- pr0osdye te Utrecht God te dienen"! Én
vense professor met weemoed moet hij daarbij hebben ge
dacht aan het mooie, nieuwe huis, dat hij
juist in die jaren te Utrecht liet bouwen en
dat hij nu nooit zou betreden.
te Barcelona in te schepen moet hij af
zien, aangezien deze stad door de pest is
bezocht. De keus valt dus op een andere
haven, maar het duurt nog tot 5 augus
tus voor alle voorbereidingen voor zijn
vertrek zijn getroffen en hij zee kiest, door
kardinaal Cesarini en vele bisschoppen
en gezanten vergezeld. De pauselijke ga
lei en de begeleidende schepen houden uit
vrees voor zeerovers de kust. De reis
duurt lang. Pas op 23 augustus legt hij te
Livorno aan. Daar komen vijf Toskaanse
kardinalen, in rijke gewaden hoog te
paard gezeten, hem verwelkomen. Zij voe
ren een kostbaar geschenk met zich me
de. De Paus is met dit eerbetoon echter
weinig ingenomen: „Kardinalen gekleed
als koningen"! werpt hij hun voor de voe
ten. „Vergader u liever schatten in de
hemel"! Vergeefs trachten de kardinalen
de Paus over te halen om voorlopig in
Toscane te blijven, daar te Rome de pest men' om in een kwadere te geraken!
is uitgebroken.
als „heidens" veroordeeld, op zijn last
niet worden voltooid, de intocht is plech-
iig genoeg. Voorop gaan de dienaren dei-
kardinalen, de ambtenaren, de dienaren
van de overleden paus, het stadsbestuur
en de Romeinse adel.
Er zijn weinig burgers op de been. Wie
kon, was Rome vanwege de pest ont
vlucht. Maar uit de sloppen en stegen ko
men de armen, dubbel ellendig nu onder
de gesel van de ziekte, om de nieuwe Paus
toe te juichen van wie zij reeds hadden
gehoord, dat hij een vriend der hunnen
was. En geen welkomstgroet had meer
naar het hart van Adriaan kunnen zijn.
Zo is Paus Adriaan op 29 augustus, bijna
acht maanden na zijn verkiezing, in het
Vaticaan aangekomen Diezelfde dag
geeft hij verordeningen uit. De eerste
luidt, dat iedereen de wapens moet afleg
gen en dat alle mannen en vrouwen van
kwade of verdachte zod<m de stad binnen
drie dagen dienen te verlaten. De tweede
«dl, dat alle priesters de haard afscheren.
DE RIJKNECHTS van Leo X melden
zich aan het Vaticaan, hopende weer te
worden aangenomen. Als Adriaan ver
neemt, dat het er honderd zijn, slaat hij
verschrikt een kruis en verklaart er
twaalf te willen aanhouden. Feitelijk heeft
hij aan vier genoeg, maar hij kan hierin
niet onderdoen voor de kardinalen. De
overigen kunnen gaan. Op dergelijke wij
ze wordt het mes gezet in de luxe van het
Vaticaanse hof. Men zegt, schrijven de
tot zijn begroeting naar Rome gezonden
Venetianen aan hun meester, dat de Paus
per dag één dukaat besteedt, die hij
'savonds eigenhandig uit zijn beurs haalt
en a#n zijn huismeester reikt met de woor
den: voor de uitgaven van morgen. Voor
zichzelf heeft Adriaan geen behoeften.
Zijn twee Nederlandse bedienden acht hij
voldoende en natuurlijk heeft hij zijn Ne
derlandse huishoudster meegebracht, die
zijn bed opmaakt, de was voor hem doet,
het linnengoed verstelt en zijn eten kookt.
Het zou ook roekeloos zijn geweest zich
aan iemand anders toe te vertrouwen. Al
wat het hof bespaart, dient ter delging van
de schulden. Al wat de sobere levenswijze
uit het pauselijk inkomen overlaat is voor
de armen bestemd.
Zodra in december het aantal sterfgeval
len daalt, roep Adriaan de kardinalen te
rug en hervat de arbeid. Een zijner doel-
strevingen is de ambten, die door Leo X
werden weggeschonken of verkocht, terug
te nemen en opnieuw aan waardigen en
bekwamen te verlenen. Ook wil hij het
aantal ambtenaren van de curie beperken.
Daarmee snijdt hij in veler vlees. Groot
is de weerstand die hij oproept. Maar ook
op andere wijze schept hij zich tegenstand
waar hij medewerking niet kan ontberen.
GEHEEL ONGEVOELIG voor kunst is
Adriaan niet. Zijn portret, waarvan het
origineel in de Senaatskamer te Leuven
hangt, laat hij door een bekwaam schil
der, de Nederlander Jan van Scorel ma
ken. Ondanks zijn rechtzinnigheid blijft hij
in correspondentie met de humanist Eras
mus en vraagt zelfs als Paus meermalen
diens raad. De glorie, waar Rome door
twee pauselijke mecenaten in is gehuld,
dooft uit. Wrok en wrevel komen in de
harten, de bittere stemming wordt wel
door niets beter gekenschetst dan door
deze uitlating van de humanist Sadoleto,
die zich in zijn bisdom van Carpentras te
rugtrekt: Wij zijn aan de ene pest ontko-
NA ENIG heen en weer geschrijf tus
sen Rome en de Vitoria begeeft Paus
Adriaan zich 12 maart op reis. In Sara-
gossa ontvangt hij het huldebetoon van
de gezanten der grote mogendheden. Hij
geeft hun duidelijk te kennen, dat hij neu-
weg naar Rome te onderscheppen en te de Nederlanden benoemd, wordt belast
Milaan gevangen te zetten. Pas nadat Co- met de verbreiding van de aflaat van Paus traal wil blijven. Zijn apostolaat is dat
lonna zich had laten verbidden om zijn ge- Leo X en Karei V ten behoeve van de van de vrede. Van zijn voornemen om zich
vangene zijn vrijheid te hergeven en deze aijksbouw, een goéd vaderlands werk. Een
goed en wel in Rome was aangekomen, maand later wordt hij evenwel afgevaar-
konden zich de 27e december 1521 negen- digd met een diplomatieke zending naar
endertig kardinalen, na de mis in de Six- Ferdinand, koning van Spanje, Kareis
tijnse kapel te hebben aangehoord, in con- grootvader.
claaf verenigen. De zesendertig Italiaan- Ferdinand sterft in januari 1516 en Ka- m
se kardinalen waren allen aanwezig. Van rei volgt hom op. Adriaan blijft in Spanje
de twaalf niet-Italianen evenals Pius ajs medewerker van de eerste minister
XII zoveel eeuwen later had Leo X ernaar kardinaal Ximenes, hij wordt tot bisschop
gestreefd het Heilig College tot een verte- Van Tortosa benoemd en vervolgens tot
genwoordiging van de internationale Kerk kardinaal verheven. Als Karei zijn Spaan-
te maken waren er slechts drie: twee se erflanden in 1520 verlaten moet om de
Spanjaarden en één Zwitser, want een Duitse keizerskroon in ontvangst te gaan
voic noor Pnmc» Tiroc niofr 7d'd oontrni 1h i cto ii i a j _i
Op 28 augustus landt hij in Ostia, de ha
ven van Rome, waar een zo sterke wind
staat, dat enkele schepen van zijn escorte
verongelukken, zodat het strand in korte
tijd overdekt is met geredde aartsbis
schoppen, bisschoppen, gezanten en ande
re leden van het gevolg. Paus Adriaan
wijst intussen het weelderig middagmaal
dat voor hem is aangericht, af en rijdt op
een muilezel naar Rome.
De Paus brengt de nacht vóór de stad
door in Sint Pauls buiten de muren. De
volgende dag neemt hij daar de hulde de-
kardinalen in ontvangst en houdt dan
's middags zijn intocht. Al mocht de voo-
hem opgerichte erepoort, door de Pau
ER IS NOG MEER dat ergernis geeft.
Tot zijn naaste medewerkers kiest de Paus
drie Nederlanders, weliswaar reeds lan
ger aan de curie werkzaam, maar door
hem tot de hoogslo ambten verheven. Ver
reis naar Rome was niet zo'n eenvoudige nemen, laat hij Adriaan als zijn gouver-
zaak in die dagen.
De ingeslotenen konden het niet eens
worden. Een van de meest serieuze kandi
daten was kardinaal Alexander Farnese,
gesteund door de invloedrijke kardinaal
Julius de Medici, aartsbisschop van Flo
rence en een neef van de overleden Paus.
neur achter (Ximenes was inmiddels over
leden). Een zware taak heeft hij daarme
de op Adriaans schouders gelegd, er was
opstand in Castilië en de Franse koning
had Navarra bezet. Adriaan organiseert
de tegenweer met groot succes.
HET IS GEWOONTE in een beschrijving van het cinquecento het paus
schap van Adriaan af te doen als een tussenspel, dat geen sporen naliet.
De vraag blijft: had hij meer kunnen bereiken, indien het hem gegeven
was om langer te regeren dan de achttien maanden, waarvan hij er goed
twaalf te Rome heeft doorgebracht? Waarschijnlijk niet. Rome was er
nog lang niet aan toe om de juistheid te erkennen van de zuiveringen, die
Adriaan voorstond. Zelfs nadat het opgeschrikt was door de plundering
door de keizerlijke troepen in 1527 duurt het nog achttien jaren voor
het concilie van Trente begint, dat met grote onderbrekingen in 1563 tot
een einde komt. Pas dan gordt de kerk zich aan tot de strijd der contra
reformatie, waarin zij er in zal slagen de hervorming tot staan te brengen
en zelfs een goed deel van het verloren terrein te herwinnen. Van kerkelijk
standpunt gezien kwam Adriaan te vroeg: het zaad dat hij uitstrooide
viel tussen distels en doornen. Zo blijft de beste heugenis aan hem over
in de Lage Landen: het Pauscollege te Leuven, Paushuize te Utrecht en
dat is goed, want in zijn voortreffelijke en minder voortreffelijke eigen
schappen, in zijn onkreukbaarheid en plichtsbetrachting, zijn rechtschapen
heid en weldadige zin, in zijn vasthoudendheid die in het koppige, zijn
Luther door Lucas Cranach
der telt hij enkele Spanjaarden en slechts
weinige Italianen onder zijn vertrouwden.
Op deze wijze schept hij zich een be
trouwbaar bestuursapparaat, maar ten
koste van veel naijver en afkeer. Boven
dien is de bedachtzaamheid der Nederlan-
Welk een carrière! Van arm, berooid j^j
Ook keizer Karei V steunde hem. Farnese student tot kardinaal en onderkoning. Het
had er heel wat voor op het spel moeten is wel zeker dat Adriaan deze eer nooit J -- - u,en 1S Qe ueuacnLzaamnein oer nenerian-
zetten. Vroeger had hij Franse sympa- heeft nagestreefd. Van hem is terecht ge- nuchterheid die in het bekrompene dreigt om te slaan, zijn zuinigheid bij HprK riip nipt paarnp n„p nPnht ijs
thieëA gehad. Nu moest hij zijn zoon. zegd, dat hij geen groter ongeluk in zijn le- het schriele af herkennen wij met een glimlach een der onzen. t aie n et gaarne over een nacht ijs
twaalf jaar oud maar reeds bisschop naar ven kende dan te moeten regeren. De spe-
Napels zenden als borg voor zijn veran- ling van het lot en zijn bekwaamheid stu-
derde gezindheid. Bovendien had Farnese wen hem zijns ondanks omhoog. Daarbij
K. L.
gaan en het „wij zullen zien" van de Paus
het vlotte Italiaanse temperament een
gruwel. Slechts aan de pamfletschrijvers
schaft het welkom voedsel.
EVENMIN heeft Adriaan succes in de
andere punten van zijn programma. De
door Luther ontketende beweging heeft
een omvang aangenomen, die haar tot een
politiek vraagstuk maakt. Wat deert het
Luther of pauselijke en keizerlijke ban
vloek hem hebben getroffen, nu hij onder
de Duitse vorsten machtige beschermers
heeft gevonden? Te vergeefs doet de Paus
een beroep op de Rijksdag, eind 1522 en
begin 1523 te Neurenberg gehouden, tot
een krachtige bestrijding van het gevaar
dat de kerk bedreigt. Het antwoord bevat
de gebruikelijke en rechtvaardige
verwijten aan de Heilige Stoel, maar is
feitelijk een verklaring van onwil en on
macht om tegen Luther op te treden. Ook
Erasmus, herhaaldelijk door Adriaan ge
raadpleegd, kan geen uitkomst bieden. De
ze raadt alle gewelddadige maatregelen
af. Scherp stelt de wijsgeer het probleem:
de gewetensvrijheid te verenigen met een
juist begrip van autoriteit. Vanwaar komt
het kwaad, wat is er tegen te doen? Om
deze vraag te onderzoeken en te bespre
ken zou de Paus onkreukbare, wijze en
zachtmoedige mannen naar Rome moeten
roepen uit alle delen van Europa.
Met de meegebrachte Spaanse troepen
weet Adriaan de delen van de kerkelijke
staat, voor zijn komst door indringers buit
gemaakt, te heroveren. Met de Noordita-
liaanse vorsten sluit hij verdragen en al
dus heeft hij in eigen geb'ed de vrede ver
zekerd. Maar het is vergeefs dat. hij de
keizer en de Franse koning bezweert hun
steeds weer oplaaiende stijd te staken. En
dat ondanks het. onmiskenbaar gevaar. In
1521 hebben de Turken Belgrado veroverd,
Hongarije wordt bedreigd. De christelijke
vorsten. Karei, Frans en Hendrik VIII,
hebben belere dingen te doen dan hun
eeuwig geharrewar, wordt de Paus niet
moede hun voor te houden. Het is tot do
vemans oren gesproken. In jun- slaat sul
tan Soüman het beleg voor Rhodus, de
stad op het eiland van die naam. strate
gisch aan de zuidkust van Klein-Azië ge
legen. Het is een laatste erfdeel van de
kruistochten, zetel der Jeruzalemridders.
Dapper is de verdediging, maar onmach
tig tegenover de Turkse bommen en mij
nen. Ondanks alle vertogen van de Paus
komt geen der christelijke vorsten te hulp.
Rhodus moet capituleren. Op kerstdag
'522 houdt Soliman zijn triomfantelijke in
tocht in de stad. Grootmoedig schenkt hij
het overschot van het dappere garnizoen
liifshehoud en vrije aftocht. Als het be
richt van Rhodus' val Rome bereikt, zien
de kardinalen Adriaan wenen.
DAN BREEKT DE STRIJD, die de Paus
tevergeefs in Europa had getracht te be
slechten, uit in eigen huis. Na Adriaans
komst heeft De Medici zich naar Floren
ce begeven, het veld latend aan zijn ri
vaal, de kardinaal Soderini, even vurig
Fransgezind als De Medici de keizer is
toegedaan. Wat hem niet belet zijn tegen
stander nauwlettend in het oog te houden.
Wanneer hij dan enige brieven in handen
weet te krijgen, waarin Soderini voorstelt
om in Sicilië een opstand tegen Karei V
te doen uitbreken, zodat de keizerlijke
troepen uit Noord-Italië naar het zuiden
zullen moeten trekken en Frans I zich
weer van Milaan meester kan maken,
slaat hij zijn slag. De brieven worden aan
de Paus voorgelegd, die diep geschokt is
over dit verraad, dat niet slechts zijn
vredespogingen doorkruist, maar boven
dien Italië weer tot strijdtoneel zou ma
ken. Soderini wordt in de Engelenburcht
gevangen gezet in afwachting van zijn pro
ces. De Medici keert met een gevolg van
twee duizend ruiters in Rome terug en
laat zich daar algemor-n respecteren als
de toekomstige paus. De gevangenneming
van Soderini brengt evenwel de Paus in
politieke verwikkelingen, die hem tenslot
te noodzaken zijn neutraliteit op (e g^ven
en een verdrag te sluiten met de keizer.
Daarmede is niet alleen weder een illu
sie verloren gegaan, erger: het betekent
oorlog. Nog bij Adriaans Wen vallen de
Fransen Lombardiie weer binnen.
Het nieuwe verbond tuss°n keizer en
paus wordt op 5 augustus 1523 met grote
plechtigheid in de Santa MWa Maggiore
afgekondigd Aan het aansluitende ban
ket neemt do Paus nie+ d^"1 r-Tij rnent de
gastvrijheid van d" Spaanse kardinaal
Carvajal in.
VERDRIET en teleurstelling hebben de
krachten van Adriaan ondermijnd. Hij
wordt lijdende, kan zich hoe langer hoe
minder aan kerkelijke zaken wijden. Be
gin september wordt het duidelijk, dat het
einde nabij is. Op zijn sterfbed weet
Adriaan met grote moeite de kardinalen
te bewegen aan zijn vriend en naaste me
dewerker Van Enckevoirt het purper toe
te kennen, maakt zijn testament en wacht
dan gelaten de dood af. Nog één beproe
ving ondergaat de Paus, een voorval zo
stuitend, dat wij het ais ongeloofwaardig
zouden verwerpen zo niet. een betrouwba
re getuige het aan Karei V had bericht.
Een groot aantal kardinalen dringt de
sterfkamer binnen en prest de Paus hen
te vertellen waar hij zijn geld heeft ver
borgen. Vergeefs bezweert de stervende
hen, dat hij geen duizend dukaten bezit.
Zij kunnen het niet geloven, houden aan
'•>em te kwellen tot zij eindelijk worden
■'erjaagd. De veertiende komt het einde.
En inderdaad vindt mnn in de nalaten
schap niet meer dan enn duizend dukaten.
Het stoffelijk overschot wordt voorlopig
;n Sint Pinter bijgezet. Het conclaaf past
ditkeer wel op en kiest De Medici tot paus,
welke de naam Clemens VTI aanneemt.
Rome haalt verlicht adem. Een van Cle
mens' eerste daden zal zijn aan Soderini
edelmoedig vergiffenis te seh^nken.
Tien iaar later laat v'in RW-evoirt de
stoffelijke resten van Paus Adriaan VI
overbrengen naar S-->nto Maria deU'A«>
ma. de kerk der Duitsers, waartoe de Ne
derlanders toen nog werden gerekend Over
de voRe breedte van het praalgraf, de'
Van Enckevoirt. deed oprichten, staat eon
Latijns opschrift, waarvan de vertaling
luidt: Helaas, van hoeveel belang is het
in welke tijd het talent ook van de beste
tot. uiting komt. Het klinkt als een harte-
kreet door de eeuwen heen.
