DE TEGEL IS ONDANKS HET BEHANGSELPAPIER
DE WANDBEKLEDING BIJ UITSTEK GEBLEVEN
LORD MONTAGU
SPAART OUDE AUTO'S
Uniek museum in
Engels kasteel
SNIJDENBRANDEN, BOREN, WASSEN,
MASSEREN, OPEREREN MET... GELUID
OP HET VLIEG
VELD van Le Tou-
quet heerste een gro
te drukte. Het is een
van de plaatsen waar
Engelse toeristen zich
met hun auto's door
de lucht laten vervoe
ren om dan Europa
te doorkruisen. Het is
ook een vliegveld
waar veel toeristen
zonder auto aanko
men via de kortste
luchtroute om dan
met bussen of treinen
verder te gaan. On
danks de grote vakan-
tiedrukte was er geen
ambtenaar die zich
om al de wachtenden
bekommerde. Hun
aandacht was elders
en wel bij een auto
mobiel van vijfen
veertig jaar oud. Op
de wagen was een
bordje bevestigd
„Fiat 1914 Montagu
Motor Museum";
hij keerde terug van een Franse rally.
De chef van de douane liet zich de
kans niet ontgaan om in de wagen te
wippen en een ritje te maken over het
vliegveld. Zijn ondergeschikten juich
ten hem toe.
DE MAN DIE EVENVEEL heeft ge
daan voor het aanzien van de oude auto
mobielen in Engeland en Europa als voor
de autoveteranenclub is Lord Montagu of
Beaulieu. Er zijn vele oude kastelen in
Engeland te bezichtigen, maar geen kan
bogen op een collectie voertuigen als Mon
tagu House. Vorig jaar april werd dit
museum geopend; dit jaar werd er een
nieuwe vleugel aan toegevoegd, inmid
dels al door duizenden bezocht. Montagu
House is het voorvaderlijk slot van de
Montagu's van Beaulieu in Hampshire.
Het ligt temidden van het karakteristie
ke bos en heideland van het nieuwe woud.
Eens was het het poortgebouw van een
reeds lang verdwenen abdij. Sedert 1583
is het een kasteel.
MEN VINDT ER een voertuig, gebouwd
door John Knight uit Farnham; aanvan
kelijk was het een driewieler, later werd
het een vierwieler. Dit is het oudste ben
zinevoertuig in Engeland. Knight had in
1868 al een stoomwagen met kolenstook ge
bouwd, die buitengewoon goed voldeed.
Later bouwde hij er een met lampoliever-
hitting en ten slotte een benzinewagen.
Bijna even oud is de Wolseley driewieler
van 1895, het begin van de Britse automo
biel-industrie en de Wolseley vierwieler
van 1896, dezelfde wagen die in 1900 aan
de duizendmijlrit meedeed en zonder een
enkel mankement de finish haalde.
EEN ANDER JUWEEL is de Amerikaan
se Columbia van 1901, die door koningin
Alexandra werd gebruikt voor het maken
van ritjes op het domein Sandringham. Een
juweel is ook de Brushmobile van 1904,
met een houten chassis, houten assen en
onafhankelijk geveerde wielen (een spi-
raalveer voor elk wiel). Een merkwaardig
detail is nog, dat de motor van de Brush
mobile tegen de wijzers van de klok in
draait, terwijl elke motor toen, zowel als
nu, in de richting van de wijzers van de
klok draait.
Er zijn ook een Benz van 1898, een
Peugeot van 1900 en een Renault van 1906.
Die Peugeot heeft nog een Daimlermotor
die bekend was om zijn enorme verbruik
vanwater. De Renault van 1906 is een
viercylinder van negentig pk., een wagen
die de duizend kilogram haalt, overigens
de eerste wagen die Renault ging bouwen
na de tragische dood van Marcel Renault.
Een even grote zeldzaamheid is een Rolls
Royce Silver Ghost van 1909. Het was een
van de eerste automobielen met cardan-
aandrijving. Het was ook de eerste Rolls
met de gevleugelde vrouw erop en een van
de twee Rollsjes die de TT van het eiland
soorten, men onderscheidt Amors, Herders,
Ruiters, Ridders, Ambachten, Zeemonsters,
Landschappen, Historieën, Bolgewassen,
Schepen en nog vele anderen. En het zijn
juist deze tegels die zo sterk tot de ver
beelding spraken, en die bij de opvoeding
zo'n grote rol speelden.
Tot in mijn eigen jeugd bleven op vele
plaatsen deze tegels hun verhalende rol
vervullen, zo was er geen gezelliger plekje
denkbaar dan bij de betegelde schouw in
de keuken van grootvaders huis. Dikwijls
nam grootvader me op zijn knie, wees me
de aardige prentjes op de tegels en verzon
er allerlei verhaaltjes bij. Êr waren een
paar zwierige ruiters bij op kloeke paard-
jes, en dan begon opa alvast maar met een
versje:
Ju-ju paardje,
rij naar de stal,
de koetjes eten het hooi op,
en jij krijgt niemendal.
Even verderop voeren een paar rijk ge
tuigde schepen op een woelige zee en hie
ven zeemonsters hun griezelige lijven uit
het water op. En grootvader, die zelf ge
varen had, ging vertellen van reizen naar
verre en vreemde landen. Van stormen en
schipbreuken verhaalde hij ei\ van negers
en eskimo's, van zeeslangen en zeemeer
minnen. In die schouw van een paar hon
derd tegels ontdekte je telkens andere
voorstellingen en dan was opa niet zo goed
of hij moest daar dan de volgende keer
van vertellen.
EEN ANDER MOOI VOORBEELD van
de didactische waarde van de tegels vinden
we bijvoorbeeld in de afgebeelde tegel met
de olifant. Wij kennen het beest al vanaf
onze prille jeugd: van boeken en prentjes,
van de film of het circus, of van ons be
zoek aan de dierentuin. Niets van dit alles
was er in de zeventiende eeuw; geen
dierentuin waar ieder wel eens kwam,
geen film over Afrika, geen plaatwerk dat
in kinderhanden kwam. En dan zwijgen
we maar over krantenillustratie, beeld
strip of televisie.
Die tegel leerde onze voorvaderen het
dier kennen. Het toonde zijn grote slurf,
zijn vervaarlijke slagtanden en zijn lompe
poten. Maar ook de grote oren en het rela
tief kleine staartje werden duidelijk af
gebeeld, evenals de kleine slimme oogjes.
Al met al gaf de voorstelling in enkele
lijnen en vlakken een zeer karakteristiek
beeld van dit voor die tijd vrijwel on
bekende dier. En wat wel het allerbelang
rijkste was: het. gehele gezin kon er dage
lijks naar kijken en groeide er als het
ware mee op.
ZOU HET NIET ZO kunnen zijn dat
die tegels dieper op het gevoelsleven
inwerkten dan in onze tijd door de
vluchtige krantenillustratie, de be
weeglijke film of televisie het geval
is? De prachtige voorstellingen op de
bijbelse tegels hebhen vast en zeker
menigeen een duidelijker beeld van
het religieuze verhaal gegeven dan
men zich bij het aanhoren van de
preek, of bij het lezen in de bijbel ge
vormd had. De onderwijzende rol blijkt
trouwens duidelijk uit de vermelding
van bijbelboek, hoofdstuk en vers die
op vele tegels voorkomt.
Nu was de tegelbakkerij met het ver
vaardigen van deze illustratieve tegels wel
op hei hellende vlak aangeland, de decora
tieve waarde ging allengs sterk achteruit.
Toch is ze noo't geheel verdwenen, meestal
stond er nog wel een hoekfiguur op de
tegel die het kruispunt va- de voegen
accentueerde en daardoor rust gaf aan de
wand. En zelfs die tegels, die alleen maar
een aardig prentje bevatten en dus zuiver
illustratie zijn „doen" het nog wel goed
aan de wand, omdat de regelmatige opeen
volging van vrijwel evengrote en even
zware kleurvlekken ook een rustig effect
geeft.
DE TEGELS WERDEN beschilderd door
vaklieden ,die we zeker niet als grote
kunstenaars moeten beschouwen. Toch zijn
er vele schilders van naam geweest die
voor korter of langere tijd het schilderen
van platelen en waarschijnlijk ook tegels
VASTE JAARLIJKSE VERSCHIJNINGEN in
onze samenleving zijn de stalenboeken
van de behangselpapierfabrikanten. Wan
neer men die eens doorbladert staat men
versteld hoeveel verschillende nieuwe
dessins er ieder jaar op de markt worden
gebracht. De overgrote meerderheid van
deze „dessins" zijn neutrale, zo goed als
effen papieren die de naam dessin nauwe
lijks verdienen. Ze hebben geen ornament
maar alleen bijna onmerkbare kleurspe
lingen die een zeer rustig effect hebben
aan de wand. De enkele werkelijke des
sins zijn vaak heel knap, speels en geestig
ontworpen, maar meestal in weinig con
trastrijke kleuren uitgevoerd. Men heeft
enorme keus vooral in papierkwaliteit,
lichtechtheid, afwasbaarheid, kleur, prijs
en dergelijke. In wezen zijn echter deze
papieren wandbekledingen esthetisch ge
sproken volkomen identiek. Men ging bij
het samenstellen ervan in vrijwel alle ge
vallen uit van de vooropgezette idee dat
de wand een rustige en weinig opvallende
achtergrond van ons interieur moet zijn.
We aanvaarden dit als vanzelfsprekend en
zouden het maar gek vinden als het an
ders was. In het verleden is het werkelijk
heel anders geweest, we hoeven ons be
hangselpapier maar te vergelijken met de
wandbekleding bij uitnemendheid; de Ne
derlandse tegel. Nu gaan alle vergelij
kingen ergens mank, en dus gaat ook deze
niet helemaal op. Om te beginnen werden
slechts in enkele gevallen gehele muren met
tegels bekleed, meestal vervulde de tegel
een ondergeschikte rol. Een rol die zich nu
eens beperkte tot een eenvoudige tegel
plint, soms tot een lambrizering van bepaal
de hoogte, dan weer uitgroeide tot een
flinke teaelschouw die in een met eiken
hout betimmerde muur was opgenomen.
Wanneer we aan het vergelijken slaan dan
mogen we deze principiële verschilpunten
niet uit het oog verliezen. Het uitgangs
punt is nu eenmaal verschillend: de tegels
vormen in de regel slechts een gedeelte
lijke bekleding van een groter geheel, net
behangsel is gewoonlijk, althans in de ge
middelde Nederlandse woningen, net
enige materiaal dat voor de bekleding van
een heel vertrek wordt gebruikt.
VOOR ZOVER WE DUS onvergelijkbare grootheden mogen vergelijken is het eerste
wat ons opvalt dat een tegelmuur zoveel meer karakter heeft dan een met behangsel
beklede wand. Naast de sterk decoratieve tegels uit de bloeitijd van de tegelbakkerij
doen de meeste behangsels wel wat armetierig aan. Uit zo'n tegelwand spreekt durf
en levensblijheid, sterk kleurgevoel, voorname eenvoud, maar ook vroomheid en zin
voor humor. Nu eens is het de kracht en evenwichtige schoonheid van de vroege
tegels die ons imponeert, dan weer worden we getroffen door de speelse luxe en
geestige verfijning van die uit later tijden, maar altijd speelt de tegel een actieve rol
mee in het interieur. Het is niet slechts achtergrond, het is deel van het binnenhuis
zelf, zoals de stoelen en tafels, de kasten en banken en al het overige huisraad.
hebben beoefend om in ongunstige tijden
het hoofd boven water te kunnen houden.
Dit is onder anderen het geval met de be
kende Haarlemse schilder Hendrick Cor-
neliszoon Vroom, wiens stiefvader hem in
zijn jeugd voortdurend tot plateelschil
deren aanzette. Hij heeft er later waar
schijnlijk geen spijt van gehad, want het
bleek een middel te zijn om tijdens zijn
reizen naar Spanje en Italië aan de kost
HET IS MOGELIJK de
vaat te wassen met geluid,
dat zelfs geen hond kan ho
ren. Het onhoorbare geluid
is een van de nieuwste ge
bieden van wetenschappe
lijk onderzoek, want be
halve borden wassen, kan
men met dit „geluid" dieren
doden, glas smelten, gaten
boren, het lichaam ontspan
nen, ziekten opsporen, aard
olie oppompen en hersen
operaties verrichten. Al val
len deze luchttrillingen bui
ten het bereik van ons ge
hoororgaan, ze bestaan in
de vorm van golven en de
laatste tijd heeft men voor
deze golven een verschei
denheid van toepassingen
weten te vinden. Een van
de meest bekende toepas
singen is „Sonar", het de-
tectie-apparaat, dat op
schepen wordt gebruikt
voor het opsporen van zich
onder water bevindende
voorwerpen, in het bijzon
der duikboten. Sonar is in
het water wat radar in de
lucht is en het werkt op
overeenkomstige wijze. De
geluidsgolven die door het
schip worden uitgezonden,
worden door een voorwerp
onder water teruggekaatst,
waardoor het mogelijk is
plaats en afstand er van te
bepalen.
ALS HULPMIDDEL bij
net reinigingsproces wordt
sonar meer en meer toe
gepast. Het te reinigen
voorwerp kan in een vloei
stof worden gebracht, waar
door ultrasone golven van
EEN SUPERMANUSJE
VAN ALLES
zeer hoge frequentie wor
den gezonden. Deze golven
van 300.000 tot een miljoen
Hertz, schrobben als het
ware het oppervlak van het
voorwerp schoon en zelfs
de allerkleinste vuildeeltjes
worden losgewerkt. Deze
reinigingsmethode wordt
onder meer toegepast voor
het reinigen van injectie
naalden, juwelen en aller
lei instrumenten met uiterst
fijne openingen of holten.
Op een dergelijke wijze is
het mogelijk gaten te boren
of vormen aan buitenge
woon harde stoffen te
geven; er wordt dan aan de
vloeistof een of ander-
schuurmiddel toegevoegd.
Tandartsen passen deze me
thode reeds met succes toe
voor het boren in tanden
en kiezen; chirurgen boren
er gaten mee in been.
MET DEZE ULTRAKOR
TE golven kunnen hoge
temperaturen worden be
reikt: een van de eerste
toepassingen was reeds het
smelten van glas. Aange
zien deze golven op een
voudige wijze in een brand
punt verenigd kunnen wor
den kan men er diep in het
lichaam warmte mee aan
brengen zonder dat dit na
delige gevolgen heeft voor
de huid of het weefsel.
Tegenwoordig wordt deze
warmtebehandeling meer
en meer toegepast om de
spieren van atleten te „mas
seren".
Op het beginsel van de
vereniging van de uitge
zonden stralen in een
brandpunt berust ook de
toepassing in de hersen-
chirurgie. In bepaalde ge
vallen kunnen op deze wij
ze zieke delen van de
hersenen letterlijk wegge
brand worden zonder dat
nabijgelegen gezonde delen
worden aangetast, waardoor
het dus niet meer nodig is de
schedel te lichten en het
zieke deel met het lancet
weg te snijden.
OP BOORTERREINEN
wordt een heel ander ge
bruik gemaakt van het on
hoorbaar geluid. In plaats
van een ingewikkelde
pompinstallatie kan voor
het oppompen van de aard
olie gebruik worden ge
maakt van een eenvoudige
onder de grond geplaatste
klep, die op een bepaalde
wijze door de korte golven
in werking wordt gesteld.
Ook in de limonadefabrie-
ken worden de ultrasone
golven toegepast. Voordat
een fles van een afsluiting
wordt voorzien brengen on
hoorbare golven de fles in
trilling, waardoor de vloei
stof gaat schuimen of brui
sen. Hierdoor wordt het
restant je lucht in de fles
uitgedreven terwijl de af
sluiting wordt aangebracht,
zodat de Houdbaarheid van
de drank wordt vergroot.
te komen. De plateelschilders waren meest
al lid van hetzelfde St. Lucasgilde, waarin
ook de kunstschilders en graveurs waren
opgenomen, en hoewel we ze niet tot de
grote kunstenaars rekenen hadden ze heel
dikwijls een enorme vaardigheid om met
enkele lijnen en vlakken heel suggestief
het juiste karakter van de af te beelden
voorstelling aan te geven. Het is daarom
jammer dat we zo weinig van deze mensen
weten. Wel leveren de archieven vele bij
zonderheden omtrent hun doen en laten,
maar het is ons tot dusver slechts in en
kele gevallen gelukt een tegelsoort aan
een bepaalde tegelschilder toe te schrijven.
Het meeste werk is dus anoniem, maar het
is er daarom niet minder om.
DE CHARME die er van de tegel uit
gaat is niet alleen het gevolg van een
knappe schildering en een mooie kleur,
ook de aard van het materiaal draagt een
steentje bij. De zachte glans van het gla
zuur, het vervloeien van de contouren, het
zijn alle factoren die een tegelwand tot
een lust voor het oog maken, en dat kan
meestal niet van een behangselpapier
worden gezegd. Is er in ons huidige inte
rieur eigenlijk wel een wandbekleding op
te noemen, die tegelijk esthetisch, duur
zaam, opvoedkundig en hygiënisch ook
rnaar in de verste verte met de tegelwand
vergeleken kan worden?
Dingeman Korf
DE PASSIEVE achtergrondfunctie van
de moderne wand vindt waarschijnlijk zijn
diepere oorzaak in de intuïtieve behoefte
van de tegenwoordige mens aan het schep
pen van een ruimte waar de onrust van de
buitenwereld wordt uitgebannen en waar
hij nu eens niet één uit velen is, maar
domineren kan en zijn persoonlijkheid
ontplooien.
DE ZELFBEWUSTE renaissancemens
had daaraan geen behoefte, maar zocht een
uitweg voor zijn zin. voor pracht en praal;
daarom schiep hij zich waarschijnlijk
even onbewust een binnenhuis waarvan
elk onderdeel getuigenis aflegde van deze
neiging naar luxe en verfraaiing. De
vormenrijkdom die de tegelbakkerij in de
ruim drie eeuwen van haar glorieuze be
staan wist te ontplooien vervult ons mo
derne mensen met verbazing en respect.
Het aantal tegeldecors is zo verwonderlijk
groot dat de jaarlijkse produktie van
nieuwe dessins bijna even groot moet zijn
geweest als het huidig aantal jaarlijkse
behangsels. Des te verbazingwekkender is
dit als we bovendien de bevolkingsdicht
heid en de relatieve welstand in onze be
schouwingen betrekken, en ons ook nog
realiseren dat een tegelwand voor jaren
werd aangebracht en een behangsel na een
betrekkelijk korte periode door een nieuw
wordt vervangen.
NAAST DEZE decoratieve functie kun
nen we nog enkele andere redenen voor de
populariteit van de tegels opsommen. Daar
is wel in de eerste plaats de praktische
kant, die iedere huisvrouw wel het naast
aan het hart lag. Hoe gemakkelijk is een
tegelwand schoon te houden, zelfs of mis
schien juist wel in een „vimloos" tijdperk.
Wat is het een groot voordeel dat een tegel-
plint bij het schrobben van de plavuizen
vloer het optrekken van het vuile water
in de muur verhindert. Zozeer werden
hier tegels voor gebruikt dat de latere
houten plinten een afmeting kregen die
met die van één tegelhoogte overeenkwam.
Bij de primitieve stookmethode van het
open vuur zal de rook van nat hout of turf
wel eens een vettige aanslag op de tegels
van de schouw hebben achtergelaten, maar
ook deze aanslag kon op eenvoudige wijze
van het gladde tegeloppervlak worden
verwijderd. Van de grote hygiënische voor
delen van het gebruik van tegels in keuken
en kelder zijn we ook thans nog wel sterk
overtuigd.
Dat tegels duurzaam zijn zal bij de over
wegingen van onze voorouders zeker ook
een duit in het zakje hebben gedaan, of
om het in andere woorden te zeggen: ze
brachten op de lange duur hun geld wel
op. Want we mogen niet vergeten dat de
eerste uitgave relatief veel groter is ge
weest dan voor het aanbrengen van een
nieuw behang thans nodig is.
MAAR MISSCHIEN wel het allerbelang
rijkst is de didactische waarde van die
tegels die van de zeventiende eeuw af in
grote aantallen in het binnenhuis werden
toegepast. Om te beginnen zijn er de tegels
met dieren, mensen, bloemen en planten
die in rijke verscheidenheid omstreeks 1600
de tegels een echt Nederlands uiterlijk ver
lenen. Later is er een sterke specialisatie:
we zien dan tegels met alleen maar bol
gewassen in één wand, of met mensen die
een of ander ambacht bedrijven. Ook in de
inventarissen van de Rotterdamse tegel
bakkerijen spreekt men van deze aparte
Man in 1907 wonnen. Dit type was zo suc
cesvol, dat het negentien jaar lang in pro
duktie bleef
De grootste belangstelling van het
publiek gaat echter vooral uit naar
de ren wagens, zoals de Sunbeam van 1920,
die driemaal het wereldsnelheidsrecord
brak, de laatste maal in 1925. Verder is er
de 1000 pk Segrave- Sunbeam, de eerste
wagen die de tweehonderd mijl per uur
haalde met Sir Henry Segrave aan het
stuur en de Golden Arrow van 1929, waar
mee Segrave een snelheid van 231 mijl
haalde.
De automobielen vormen maar een deel
van de vijfhonderd catalogusnummers. Er
is een ware schat aan losse motoren van
allerlei fabrikanten, motorrijwielen, mo
tordriewielers en tenslotte ook een aan
tal wagens voor paardetractie, waaronder
een echte postdilligence. Aan de ingang
staan twee prachtige ouderwetse tramwa
gens van twee verdiepingen, zoals ze in
1903 nog reden. En er is ook de Fiat van
Le Toquet, die toen terugkeerde van een
Alpenrit Londen-Turijn-Londen. Lord
Montagu ontdekte dit prachtstuk als sleep-
wagen in een oude garage. Het is een van
de vele voorbeelden van Europese vak
manschap op automobielgebied, die het
Montagumuseum stempelden tot een ware
tempel voor autoliefhebbers.
Lord Montagu aan het stuur van de eerste
wagen die hij voor zijn musexim verwierf,
een De Dion Bouton uit 1903. Het Montagu
Automuseum is het beroemdste automu
seum van Europa, met meer dan 500
catalogusnummers.
