Laatste telgen van historisch schapenras
gered van liquidatie
„DE NIKKERS" VAN PIET VAN AKEN
SCHUDT HET GEWETEN WAKKER
Litteraire
Kanttekeningen
MODERNE SCHOLENBOUW
IN NOORD-AMERiKA
ZATERDAG 14 NOVEMBER 1959
Erbij
PAGINA DRIE
BELGIE BOUWT AAN ZIJN VERLEDEN
Het Drentse schaap, dat met het
eventueel verdwijnen van de kudde bij
Ruinen dreigt uit te sterven, behoort
met het Veluwse, het Kempense ras
en de Schonebekers tot de zogenaamde
land-rassen. In 1910 waren er in ons land
in tótaal nog 889.000 schapen, waarvan
114.000 heideschapen. Met de hei ver
dween echter ook het heideschaap.
Omstreeks 1930 waren er nog maar
17.500. Ze grazen nu nog slechts in
enkele natuurreservaten, onder andere
ook bij Epe op de Veluwe. De daar aan
wezige dieren van het Drentse ras
stammen uit de kudde van Ruinen.
DE STICHTING Natuurbeschermings-
wacht Meppel en Omstreken en de sche
per Willem Huizing hebben meegedeeld
dat de tienduizend gulden die nodig waren
om de enige Drentse schaapskudde van be
hoorlijke omvang en een grote toeristi
sche aantrekkingskracht, gevormd door
de zo goed als laatste telgen van het his
torische Drentse schapen-ras, een voort
bestaan te verzekeren er gekomen
zijn. Als er tienduizend gulden niet
heel gauw bijeengebracht waren, zouden
de meer dan vierhonderd schapen van Wil
lem hun laatste wandeling gemaakt hebben
inhet slachthuis. De stichtster en in-
stand-houdster van de kudde is de Stich
ting Natuur-Beschermingswacht Meppel
en Omstreken. De Ruiner kudde werd on
geveer negen jaar geleden bijeen ge-
bracht. Door aanfok en selectie wist men mogelijkheid bieden om interessant gene-
langzamerhand weer een groep van het "sch werk te verrichten. Van de overer-
raszuivere Drentse type te vormen: klei- Y1.11® der verschillende haarkleuren en af-
ne, langstaartige zwaar gehoornde ram- tekeningen is slechts weinig bekend, ter
men en al of niet gehoornde ooien, die WÜJ ook van andere erfelijke factoren on-
weliswaar als wolproducent niet hoog ze kennis nog betrekkelijk gering is. Een
staan aangeschreven maar als vleesleve- kodde waarvan een volledige registratie
ranciers tegen de meest malse herten kon- wordt bijgehouden (en dat gebeurt door
den concurreren. De hei (en het bijbeho- be^ Rijksveeteeltconsulentschap te As-
rende grasland) bij Ruinen, ongeveer 1200 se^> zou belangrijke gegevens kunnen
ha, deels eigendom van de Vereniging opleveren. Als demonstratieobject zou
tot Behoud van Natuurmonumenten en Gen kudde Drentse schapen, passend in
deels van het ministerie van Onderwijs, be* °ode Drentse heidelandschap waarde-
Kunsten en Wetenschappen, profiteerde Y°^ z^in> voor het verrichten van vergelij-
van deze wollige stoffering.
ER KWAM EEN KOOI en de eerste ja
ren ging het vrij redelijk. Men hief ten
minste geen openbare klaagzang aan,
maar steeds groter en dreigender toch
werden intussen de tekorten op de stich
tingsbalans. Eén scheper kon het werk
niet meer af: er kwam een tweede.
Minder en minder brachten de wol, de
mest en de jaarlijks wegens ziekte, ouder
dom, rasonzuiverheid enzovoort uit te sto
ten dieren op. De noodzakelijke bijvoeding
(hooi en krachtvoer) werd duurder, waar
na ten slotte de droogte tijdens de voor
bije zomer een liquidatie actueel maakte.
HET DESTIJDS door de stichting inge
zaaide en nu roodverschroeide grasland
levert geen cent op, wat neerkomt op een
extra-strop van vijftienhonderd gulden.
Rijk en provincie subsidiëren weliswaar
enige duizenden guldens, maar staan
voorlopig nog op het standpunt, dat ook
particulieren hulp moeten bieden. Het
totale tekort van de stichting is nu opge
lopen tot om en nabij tienduizend gulden.
Die zijn er nu en daardoor is voorkomen
dat de vierhonderd Drentse schapen naar
de slachters moeten.
NIET ALLEEN echter zijn het gevoels
overwegingen, die tot het behoud van het
Drentse heideschaap zouden moeten lei
den. Wijlen de Utrechtse hoogleraar prof.
dr. G. M. van der Plank schreef inder
tijd: „Een kudde Drentse schapen zou de
kende wolstudies is dit schaap onmis
baar. De vrees is niet ongewettigd, dat
later het verlies van dit ras sterk be
treurd zou worden".
MET NADRUK heeft de uitgever Ad. Bennie uit deze met modern-uitdagende
Donker verklaard, dat het manuscript van onverbloemdheid geschreven roman her-
de jongste roman van Piet van Aken, innert aan Karl Moor uit Schillers „Die
„De Nikkers", enkele maanden vóór het Rauber": het baat Bennie niet in verzet
uitbreken van de ongeregeldheden in de te komen tegen de maatschappelijke wan-
Belgische Kongo (januari 1959) i?i zijn be- orde, het helpt hem niet in zijn innerlijke
zit was, teneinde mogelijke onderstellin- strijd tegen zichzelf, tegen het verleden,
gen bij voorbaat te ontzenuwen. Hij deed tegen zijn vernietigingsdrang en vernede-
daar ook uit litterair oogpunt beschouwd ringszucht. Alleen de deemoed, alleen de
goed aan: de in zekere zin bijkomstige en erkenning van het geweten, in de ruimste
stellig toevallige actualiteit ervan is im- zin, kan hem bevrijden van zijn machte-
mers, waar het een kunstwerk geldt loze onvree. Stuk voor stuk zal Bennie
wat iets anders is dan een politiek trac- de door de ouderen verraden levensnor-
taat van geen enkele betekenis. „De men moeten opbouwen het probleem,
Nikkers" is, als men het zo wil noemen, waarmee de naoorlogse generatie een ver
een „koloniale roman", gesitueerd in de woede strijd voert, op haar manier en voor
Belgische overzeese gewesten ten tijde de ouderen dus vaak onbegrijpelijk, maar
van de tweede wereldoorlog en stelt als dan toch strijdt.
zodanig een sociaal „probleem" in het mid
delpunt van de belangstelling (zoals dat „BELLEVILLE", de denkbeeldige ,.ko-
heet), dat door de Max Havelaar in de lonie" in de Kongo, en de denkbeeldige
Nederlandse letterkunde met een dave- mijnonderneming van de Karambasji, re-
rende gongslag werd ingeluid. Hetgeen de presenteren het sociale aspect van dit ge-
Vlaming Piet van Aken heeft geschreven, wetensprobleem. In hoever Robert Meers-
vertegenwoordigt, evenals de aanklacht man, de administrateur (zoiets als een
van Douwes Dekker maar in sterkere ma
te, iets anders en iets méér dan een gero-
manciëerd sociaal-politiek vraagstuk. In
zijn kern gaat het in dit boek niet in de
eerste plaats om de beschamende nood in
„achtergebleven gebieden", noch om de
hachelijke situatie van de vegers in de
Kongo of waar oq/c, zelfs niet om de toege
spitste spanning tussen het blanke en het
gekleurde ras in het algemeen. Wat hier
m
II
De Bentveldse tekenaar Theo
Groeneveld heeft tijdens de droogte
van de afgelopen maanden in
Drente een groot aantal tekeningen
gemaakt. Bijna was de droogte er
de oorzaak van geworden dat de
schaapskudde van Willem Huizing
naar de slachter was gegaan en er
een einde was gekomen aan een
eeuwenoude traditie. De schaaps
kooi, tuelke Theo Groeneveld teken
de, wordt thans niet meer door
schapen bevolkt. De rustieke
schaapswoning is door een vereni
ging voor behoud van natuurmonu
menten voor verval behoed. De an
dere tekening toont het Meeuwe
vennetje, een der vele Drentse ven
nen ivaar in vroeger eeuwen toen
het Drentse schapenras nog in
geheel de provincie voorkwam de
dieren zich kwamen laven. Thans
zijn er in de hele provincie nog
maar een vierhonderd schapen en
als er onlangs niet met spoed tien
duizend gulden zou zijn bijeenge
bracht, waren ook de laatste telgen
van het historische schapenras uit
Drente verdwenen.
m het geding wordt gebracht is - het controleur Binnenlands Bestuur in ons
menselijk geweten, de zedelijke verant- voormalige Nederlands-Indië) in dit dis-
woordelijkheid van mens tegenover mens trict hel „egervraagstuk werkelijk ter har-
Het komt er voor een schrijver als Piet tp gaat is moeilijk le zeggfcn. piet van
van Aken wiens oeuvre met de jaren Aken laat hem als „ik-figuur", die men al-
steeds nadrukkelijker het accent kreeg iGSbehalve van sentimentaliteit zou kun-
van een geëngageerd getuigenis niet op nen betichten, het verhaal vertellen van
aan of men door een verwerpelijke hande- de opstandig geworden negerbevolking,
hng een enkeling, een groep of een volk van zijn ]iefde voor de halfbloed Cath
treft. Dat men schaadt en voortgaat te van zijn ambtelijke wrijving met de nieu
we districts-gouverneur Clausen, die hem
in zijn jonge jaren zijn meisje Elly zowel
als zijn baantje afkaapte en in een blik-
EVENALS Louis-Paul Boon tracht Piet semcarrière het tot deze hoge post heeft
van Aken „de mensen een geweten te gebracht. dankziJ zijn geweten oosheid en
en voortgaat
schaden acht Van Aken ernstig genoeg
om er met zijn schrijverschap tegen in
verzet te komen.
schoppen". Was het werk uit zijn jeugd
jaren („De falende God") nog geschre
ven met esthetische bij-oogmerken, sinds
die van zijn (niet liefhebbende) echtgeno
te Elly.
Van Aken had de mens niet nauwer bij
„de duivel in hem was gevaren"bezon de koloniale verhoudingen" kunnen be-
hij zich op zichzelf, op zijn tijd, op de trekken dan hij deed door het persoonlijke
geestelijke en zedelijke malaise, die in
lot, de persoonlijke schuld van Meersman
„Alleen de doden ontkomen" als een te verbinden aan de sociale roebelen, die
koortsig ziekteverschijnsel naar buiten ee(n door Claus™ uitgelokte gewapen-
sloeg, als teken van innerlijke genezing. de4 actie de demonstrerende negers
Met „Het begeren" had hij aan zijn ont- be£ fevolg,z"n^M®e^a^ f ket ™T"
goocheling een positieve wending gegeven: bjk geweest die de halfbloed Cathy, die hij
begeerte werd liefde, die zich van liefde hopeloos begeerde,, toevoegde aan een
voor één (en dank zij deze) tot mensen- «st van gestraften, welke naar het straf-
liefde veralgemeende. Navranter, ster- ka™p E1 kasaji op transport werden ge-
ker en overtuigender ook. keerde „het steld- De ervaringen van Cathy in deze
geweten" terug in „De wilde jaren", de zogenaamde landbouwkolonie, in straffe,
roman die vorig jaar bij De Arbeiderspers sobtre w°01'de,n doOT haar aan Meersman
verscheen. De vergelijking lijkt mis- na baar tei'ugke£r Yertaeld' behoren tot de
schien wat mal, maar de hoofdpersoon ingrijpendste bladzijden van dit haast
met cynische objectiviteit geschreven
IN DE Verenigde Staten
ontwikkelt zich een nieuwe
schoolarchitectuur die er naar
streeft een betere onderwijs
methode tot uitdrukking te
brengen. De moderne school
stelt geheel nieuwe eisen en
zij die dergelijke gebouwen
ontwerpen moeten over gro
tere capaciteiten beschikken
dan hun collega's vroeger. Het
meubilair was eenvoudig en
maar al te vaak ongemakke
lijk voor leerkrachten en
leerlingen: de kinderen moes
ten op harde, primitieve ban
ken zitten en hun enige taak
was niet veel meer dan luis
teren. Tegenwoordig is zowel
het onderwijs als de architec
tuur anders. De school speelt
een veel grotere rol in het
leven der kinderen en in de
gemeenschap.
OP WELKE WIJZE moet
een architect een dergelijke
school op papier zetten? Op
de vele vragen die zich aan
dienen kan hij het antwoord
Een voorbeeld van nieuwe
Amerikaanse schoolarchitec
tuur: de middelbare school te 1
Scarsdale in de staat New
York. Groepering en bouw
wijze der afzonderlijke een
heden zijn aangepast aan een
vooruitstrevend onderwijspro-
gram en laten ruimte voor
iedere geloenste uitbreiding.
vinden door kennis te nemen
van wat zich in het leslokaal
en in de school in zijn totali
teit afspeelt. In het ideale ge
val wordt de plaats voor een
nieuwe school ontworpen in
de nabijheid van woningen en
parken. Soms gaat het terrein
van de school ongemerkt in
het park over, zodat jong en
oud daarvan op velerlei wijze
kan profiteren. Om het risico
van ongelukken te verminde
centen gebruik van audiovi
suele leermethoden. Het lokaal
moet dus ingericht zijn voor
het gebruik van radio, gram
mofoon en projector met dia's.
Het ontwerpen van een lokaal
waarin zoveel verschillende
activiteiten ontplooid kunnen
worden stelt bijzondere eisen
ten aanzien van verlichting
en bergruimte. In de lokalen
kan het daglicht doorgaans
van twee zijden binnenkomen,
ren wordt de school ver van
de drukke verkeerswegen
neergezet. De moderne rich
ting geeft de voorkeur aan
scholen, waarvan de lokalen
zich uitsluitend op de begane
grond bevinden: dat is veili
ger bij brand en men heeft
meer vrijheid bij het uitstip
pelen van de indeling der lo
kalen. Dit laatste is weer een
gevolg van de wens het les
rooster zo soepel mogelijk te
maken, teneinde het te kunnen
aanpassen aan alle voorko
mende omstandigheden. In de
laatste tijd wordt steeds meer
gebruik gemaakt van de aller
modernste hulpmiddelen bij
het onderwijs: verscheidene
malen per weeek maken de do-
zodat overal de verlichting zo
wel voor rechts- als linkshan
dige leerlingen uitstekend is.
Verplaatsbare banken, die aan
de lichaamsvormen van het
kind zijn aangepast, maken het
mogelijk dat de kinderen bij of
van het venster kunnen wer
ken en alleen of in groepjes
verenigd kunnen zitten al naar
het lesrooster, de weersom
standigheden of iets anders het
nodig maken.
MET DE VERPLAATSBA
RE banken en lessenaars en de
grote verscheidenheid in het
schoolwerk is een goede berg
ruimte van groot belang. Be
halve in het lokaal zelf kan
deze ook in de gang aange-
boek. Ik zeg: haast. Want onder de opper
vlakte van Van Akens „klinische" zinnen
vlamt het van verzet, van verontwaardi
ging, van protest.
ER IS IN DEZE roman een innerlijke
spanning, een onheilsdreiging, die in het
schokkende tafereel van het neergeslagen
negerverzet tot uitbarsting komt als een
gesmoorde kreet. Van Aken heeft zijn le
zers in de beschrijving van de slachtof
fers van deze hulpeloze opstandigheid niets
bespaard. Wie „lezen" kan staat temid
den van deze mensonterende gruwel, tot
ondragelijk wordens toe. Maar men móét
het verdragen, men heeft, daartoe gedwon
gen door de samengebalde kracht van
Van Akens proza, de menselijke plicht het
te verdragen, omdat men zich niet straf
feloos onttrekken kan aan de verantwoor
delijkheid, die het menselijke geweten op
legt. Misschien zal men ontsteld terugdein
zen bij een schouwspel, dat Van Aken met
plastische onverhuldheid oproept en met
koelbloedige onverbiddelijkheid beschrijft:
de wijze waarop de gouverneur in zijn
door de negers geramde en in brand ge
stoken auto om het leven komt is gruwe
lijk. Meersman, die daarvan ooggetuige
is, blijft werkeloos en met cynische on
verschilligheid, zo niet met een heimelijke
voldoening, toezien, terwijl zijn superieur
in de vlammen omkomt. En men vraagt
zich af of het door de „nikkers" toegeta
kelde stoffelijk overschot van Clausens
echtgenote, Meersmans vroegere geliefde
dus, enige andere beroering in hem te weeg
brengt dan een stille genoegdoening.
„DE NIKKERS" is een met koele drift
geschreven roman: aangrijpend, beeldend,
letterlijk onrust-barend. Het is een van die
zeldzame romans, waardoor men zich be
sprongen voelt en die blijven naknagen
aan de zere plek, die zij in het geweten
met hun doordringendheid hebben ge
boord. De angel, die „De Nikkers" nalaat,
brandt in het vlees, maar zijn gif is heil
zaam.
Van Aken laat in het midden, in hoever
Meersmans liefde voor de halfbloed Cathy
in hoever zijn schuldgevoel bij machte zal
HET EEUWENOUDE STADHUIS van tigste gebouwen uit de Gentse binnenstad zjjn Qm zijn gepants|rd hart te vermur-
van Brugge staat in de steigers voor grondige in oude luister hersteld. wen VQOr een zaak dje méér is dan een
scholen is meer en meer een herstelwerkzaamheden. De gevel heeft al td nercnnnliikr aangpleepnheid Hii deed
gespecialiseerd beroep gewor- sinds jaren ernstig te lijden van de gevol- DE CRY. TE vande int daar wel aan. Het antwoord' is niet aan
den en men bouwt daarbij gen van verwering. Verscheidene beelden C-ent, waaun de kunstschatten van aeze M v Ak
roort op de ideeën van eeto van brokkelen af. Het werk omvat ondermeer kathed raai worden ^entoongeste d ^s de ]ezer deze schokkende roman. Wie
Amerika s grootste architec- het aanbrengen van grote hoeveelheden if gebieken dat deze ondeiaardse mocht twijfelen aan de positieve krachten,
ten, wijlen Frank Lloyd witte steen, het houwen van vijftig balda- ratie is gebleken, dat deze onderaaidse j litteratuur werkzaam
Wright. Deze bouwde een kijns en wapenschilden en het vervaardi- gewelven ook een Romaans gedeelte om- d e er m
school voor zijn eigen leerlin- ppn van 41 beelden door de beeldhouwers vatten, dat dateert uit de twaalfde eeuw. zl.)n, leze deze roman, hij is n symptoom
scnoui Vüüi /.ij 11 eigen leerun gen van 40 beelden cioor de oeeianouwcrs t onn vierkante meter groot van een hoopvol proces van bezinning dat
gen in Wisconsin een Georges van de Voorde en Ka- ueze ru mte auu wei Kante merer gioot
schepping, die naar zijn me- rel Aubroeck. ,!s SG'e§en onder het hoge deei van de C J E Dinatix
bracht worden. Deze gang is
geen duistere, tochtige verbin
ding tussen de lokalen zonder
meer, zoals dat vroeger was.
Bij tal van scholen is de gang
aan beide zijden van glas
ramen voorzien of, zoals in de
warmere streken, bevindt zich
de gang aan de buitenzijde
van het gebouw, afgedekt ter
bescherming tegen de regen.
In deze gangen zijn afsluit
bare kastjes aangebracht, er
bevinden zich borden in voor
kennisgevingen en er kunnen
kleine tentoonstellingen wor
den gehouden. Het geringe
wandoppervlak dat in de lo
kalen overblijft wordt bedekt
met allerlei lesmateriaal. Het
zwarte schoolbord is doorgaans
veel kleiner dan vroeger en
verplaatsbaar om het hinder
lijke glimmen te kunnen voor
komen. De wanden zijn bedekt
met zacht board, waarop de
kinderen hun tekeningen,
krantenknipsels en dergelijke
bevestigen. Er is ook een lo
kaal waarin de banken ont
breken. Behalve gymnastiek
wordt hierin ook de danskunst
beoefend en worden er bijeen
komsten gehouden, het school-
orkestje oefent er in de mid
daguren en het is de meest ge
schikte plaats waar ouders en
leerkrachten elkaar ontmoe
ten.
HET ONTWERPEN
ning ook elders navolging zou Het in prachtige gothische stijl opge-
kunnen vinden. Hij stelde voor trokken stadhuis dateert uit de veertiende
kleine scholen te bouwen voor eeuw. In de Franse Revolutie werden alle
niet meer dan veertig kinde- beelden „als symbolen van het oude re-
ren, waarvan de lokalen in gime" verwoest. Pas aan het eind van de
groepjes van drie zouden moe- vorige eeuw heeft de Brugse stadhuisge-
ten worden gerangschikt, vel zijn vroegere uiterlijk herkregen. De
Daarbinnen zou een plaats en beelden in de nissen werden toen echter
er omheen een tuin moeten gehouwen uit een vrij slechte soort witte
worden aangelegd. De gebou- steen. Voor de gelijkenis van het nieuw
wen dienen te worden opge- aan te brengen beeldhouwwerk met dat uit
trokken uit metaal, glas en de 14de eeuw kan men steunen op kronie-
andere onbrandbare materia- ken en geschriften van geschiedkundigen,
len. In een dergelijke omge- Naar schatting zal deze restauratie, die
ving zouden de kinderen vol- ongeveer 10 miljoen francs zal kosten,
gens Wright gemakkelijker tot vier jaar duren,
het gevoel van saamhorigheid
komen dan op de grote scho- DE SINT NIKLAASKERK in Gent, die
len. Wijsheid, aldus Wright, sinds jaren eveneens in een harnas van
kunnen wij slechts verkrijgen ijzeren stellingen steekt, zal binnen drie
door ons te onthouden van jaar volledig worden hersteld. De admi-
zelfzuchtige naijver, morali- nistratieve moeilijkheden, die dit werk
serën en navolging, maar voor- gedurende lange tijd ophielden, zijn uit
al door te leven, waar het lot de weg geruimd. De kosten van de res-
ons geplaatst heeft, in liefde en tauratie bedragen bijna 43 miljoen fran-
in harmonie met de natuur. ken. Hiermee wofdt een van de prach-
