NEDERLANDSE STRAFRECHTSPLEGING
WEDIJVEREN MET DE BUITENLANDSE
KAN
Gesprek met de Abbé Pïerre van de
Franse huisvrouw": Edouard Leclerc
Villa voor
vorstelijk
gezin
SANERING VAN DE
TUSSENHANDEL
Erbij
GEEN TRALIES, GEEN STROZAKKEN
Compositieprijsvraag
van A.V.R.O. en N.I.R.
VIJF JAAR VAN DER
HOE VENKLINIEK
ZATERDAG 23 JANUARI 1960
PAGINA DRIE
Vandaag is het vijf jaar geleden, dat
te Utrecht de Dr. Henri van der Hoeven-
kliniek in gebruik werd genomen. De
oprichting van deze kliniek was een
zeer belangrijke gebeurtenis in de ge
schiedenis van onze strafrechtspraak. In
de Van der Hoevenkliniek, een neurose
centrum voor psychisch gestoorde delin
quenten, worden ongeveer honderd pa
tiënten verpleegd, die men door middel
van een op ultra-moderne leest ge
schoeide psycho-therapeutische behan
deling hoopt te genezen van de stoor
nissen, die hen belet hebben zich nor
maal aan de maatschappij aan te passen.
Ofschoon de Van der Hoevenkliniek nog
maar kort bestaat, heeft deze inrichting
reeds tot ver over onze landsgrenzen de
aandacht getrokken door zijn opzet en
karakter, die sterk afwijken van de tradi
tionele behandelingsmethoden. In vijf
jaar tijd heeft de kliniek ongeveer veer
tig delinquenten aan de maatschappij
..afgeleverd", veertig mensen, die vroe
ger hun omgeving tot wanhoop brachten,
mensen, in wie de rechter niets meer
zag en die de reclassering reeds had op
gegeven Pas over jaren zal uit het
gedrag van deze mensen met zekerheid
kunnen worden geconcludeerd of de be
handeling een succes is geworden. De
leidmg van de kliniek is tevreden over
de tot dusver bereikte resultaten. Hoe
zou men ook ontevreden kunnen zijn,
indien men er in is geslaagd mensen
goed te behandelen, die geboekt stonden
als 011 verbeterlijken.De oprichting
van de Van der Hoevenkliniek is niet
zomaar" geschied. Deze was een gevolg
van een algehele hervorming van ons
strafstelsel, die reeds de vorige eeuw
inzette en in de oprichting van de Van
der Hoevenkliniek zijn bekroning vond.
IN ONZE EEUW voltrok zich een gro
te omwenteling in ons strafstelsel. De op
bloei van het sociaal bewustzijn gaf de
stoot tot een machtige hervormingsbewe
ging, die, door sterke maatschappelijke
krachten gedreven, op velerlei gebied in
zette. De veranderingen, die zich in het
strafrechterlijk denken voltrokken, ken
merkten zich door een streven de misda
diger als mens, als sociaal en psychisch
wezen, in het centrum te plaatsen. De per
soon van de dader, tot dan toe een gevoel
en gedachtenloos wezen, gaat meer ge
wicht leggen in de weegschaal van Vrou
we Justitia. Men kreeg een diepere kijk
op de betekenis van de mens in de mis
daad. De rechter zou voortaan niet alleen
moeten weten welke zaak, maar ook welke
persóón hij moest berechten.
Dé moderne psychiatrie heeft tot de ver
nieuwing van het strafrecht in aanzienlij
ke mate bijgedragen. Zij heeft ons een
dieper inzicht verschaft in de oorzaken
van de criminaliteit. Zij leerde ons, dat
een aanzienlijk deel van de gestraften niet
De psycho-therapie geschiedt in de vorm
van een dieptepsychologische behande
ling. De patiënt spreekt zijn gevoelens en
gedachten uit en ontdekt alzo zijn gebre
ken. Door zich uit te spreken wordt hij
zich bewust welke motieven hem tot zijn
misdrijven aanzetten. Hij krijgt inzicht in
zijn problematiek, die meestal dieper ge
worteld is dan hij ooit vermoeden kon. Hij
krijgt meer zelfinzicht, wint aan zelfbe
heersing, laat zich minder snel door emo
ties meeslepen, zijn verstand krijgt meer
en meer de leiding. De behandeling tracht
dus een betere verhouding tussen driftle
ven en redelijk inzicht te bewerkstelligen.
De behandeling kan enorme spanningen
oproepen en kan zelfs tot lichamelijke
reacties, bij voorbeeld tot longaandoenin
gen of maagkwalen, leiden. Deze licha
melijke reacties blijven echter beperkt
tot incidentele gevallen.
IN EEN ANDER, psychologisch, op
zicht blijkt de behandeling soms nog veel
ernstiger spanningen te geven. De behan
deling, die geestelijk zware eisen stelt,
doet voortdurend een appèl op het verant
woordelijkheidsgevoel van de patiënten.
Wij kunnen dit met een duidelijk voor-
of slechts relatief verantwoordelijk kan
worden gesteld voor zijn daden, die veel
al een gevolg zijn van een averechtse op
voeding of andere factoren. Door deze in
zichten geleid voerde de Wetgever in 1925
de zogenaamde Psychopatenwetten in,
volgens welke delinquenten, die niet of
slechts ten dele toerekeningsvatbaar moe
ten worden ge'acht, ter beschikking van
de regering kunnen worden gesteld ten
einde van harentwege te worden ver
pleegd, wanneer althans het belang der
openbare orde zulks mocht vorderen.
HET DOEL van deze maatregel was
tweeërlei. Ten eerste: bescherming van
de maatschappij; ten tweede; geneeskun
dige behandeling van hen, aan wie de
rechter deze maatregel had opgelegd.
Maar in de praktijk voldeed de terbe
schikkingstelling geenszins. Er was een
tekort aan gestichtsruimte, de rijksasie
len werden mensenpakhuizen, waar onge
neeslijke misdadigers tesamen met de
lichtere gevallen werden opgesloten. Pas
in de vijftiger jaren veranderde deze toe
stand. Toen was het de Utrechtse hoog
leraar prof. mr. dr. P. A. H. Baan, die
de bodem van onze straf rechtspleging rijp
maakte voor een stoutmoedig plan. Uit
gaande van de gedachte dat het met vele
terbeschikkinggestelden niet zo beroerd
gesteld was als men dacht, wist prof. Baan
toestemming van de minister van Justitie
te verkrijgen tot oprichting van de dr. H.
van der Hoevenkliniek, waar aan onge
veer honderd terbeschikkinggestelden een
psycho-therapeutische behandeling zou
worden gegeven. Prof. Baan vond in
Utrecht veel aanhang in medische en ju
ridische kringen. Befaamde rechtsgeleer
den als prof. Kempe en prof. Pompe werk
ten nauw met prof. Baan samen. De
Utrechtse School sluit de verantwoorde
lijkheid van de misdadiger niet uit, maar
pleit voor een menselijke en vooral zinvol
le behandeling. Door in een kliniek delin
quenten te behandelen, die voor een groot
deel als „hopeloos" waren opgegeven,
waagde men zich aan een groots experi
ment, dat in de afgelopen vijf jaar reeds
vruchten heeft afgeworpen.
beeld illustreren. Een van de redenen dat
de kliniek in brede kring zo de aandacht
heeft getrokken is een gevolg van het
feit, dat men de patiënten met allerlei
verantwoordelijke taken belast, dat zij
niet in de inrichting worden „opgebor
gen", maar in allerlei manifestaties een
werkzaam aandeel krijgen toebedeeld. In
de Van der Hoevenkliniek hebben de pa
tiënten medezeggenschap in de gang van
zaken. Zij vaardigen een uit tien perso
nen bestaande kerngroep af, die dagelijks
confereert met de leiding van de kliniek.
Deze kern heeft een adviserende stem
terzake van de beslissingen, die er geno
men moeten worden. Dit „parlement"
moet samenwerken met de leiding van de
kliniek maar het heeft ook de goodwill
van de overige patiënten nodig, die vaak
met argusogen toezien en veel critiek heb
ben. Zoals we dat ook zien in bedrijven,
waar de bedrijfskern verweten wordt dat
ze met de bazen samenheult.
Dit systeem is door de leiding van de
kliniek bewust opgebouwd. Men ging uit
van de gedachte dat men slechts dan het
vertrouwen van de patiënten kon winnen,
indien men hen als volwaardige mensen
zou bejegenen. Deze erkenning van de vol
waardigheid van de patiënt heeft ook een
keerzijde, namelijk dat men hem voort
durend voor de consequenties van zijn da
den stelt. In elk geval hebben de patiën
ten van deze kliniek het idee, dat zij mee
tellen, dat hun mening ook de moeite
waard is om aangehoord te worden. En
met deze bejegening is men in de Van der
Hoevenkliniek een nieuwe weg in de straf
rechtspleging ingeslagen.
Bovendien hebben de patiënten een
eigen „rechtbank", die overtredingen
„berecht". Het blijkt dat de meeste pa
tiënten graag in dit bestuursorgaan zit
ting hebben, omdat zij eindelijk de zaak
wel eens van de andere kant van de groe
ne tafel willen bekijken
De behandeling wordt uitgevoerd met
de modernste middelen. Onder meer wordt
groepstherapie toegepast. Een achttal pa-
bouwd en huisjes op verschil
lende hoogten zijn donkere
holen, waarin veel mensen
huizen.
Vanaf Ansedonia op het vas
teland heeft men een prachtig
gezicht op de blauwe Tyreense
zee en het berglandschap van
de Argentario. Des avonds ziet
men de heldere lichtjes van
Porto Ercole pinkelen; de
vuurtoren zendt zijn stralen
boven de zee uit en de vissers
varen uit met sterke lampen
op de boot, die het werk op de
donkere zee mogelijk maken.
Bij ondergaande zon ziet
De AVRO te Hilversum en het NIR te
Brussel hebben gezamenlijk een composi-
tieprijsvraag uitgeschreven voor Neder
landse en Belgische componisten. De in
gezonden compositie moet een suite voor
lichte muziek zijn (bijvoorbeeld in 't gen
re van Eric Coates, Leroy Anderson en
David Rose) van ten minste tien en maxi
maal vijftien minuten en geschreven voor
een orkest bestaande uit fluit, hobo, twee
klarinetten, fagot, twee hoorns, twee trom
petten, trombone, slagwerk, piano, eerste
viool, tweede viool, alt, cello, bas en even
tueel gitaar. De uitgeloofde drie prijzen
bedragen respectievelijk 1.850, 1.150 en
750 gulden voor Nederlandse componisten
en 25.000, 15.000 en 10.000 frank voor Bel
gische deelnemers.
De met inkt geschreven partituren moe
ten uiterlijk 1 juni 1960 in 't bezit zijn van
de afdeling Lichte Muziek van de AVRO te
Hilversum en dienen te worden ingezon
den zonder naamsvermelding, dus onder
motto. Dit motto moet eveneens vermeld
staan op 'n gesloten enveloppe, die de in
zending vergezelt en waarin naam, adres
en nationaliteit van de componist worden
opgegeven.
Een Nederlands-Belgische jury zal uit
de inzendingen een eerste keus doen en de
beste acht composities aanwijzen. De par
tijen van deze acht werken, die tijdens
twee openbare concerten zullen worden
uitgezonden en door een jury, bestaande
uit niet-omroepfunctionarissen zullen wor
den beoordeeld, zullen door de AVRO en
het NIR worden uitgeschreven.
De bekroonde werken blijven het eigen
dom van het NIR en de AVRO, doch de
componist behoudt het recht zijn werk te
laten uitgeven. De niet bekroonde werken
kunnen door de componisten worden te
ruggevraagd.
tiënten komt tesamen met een psychiater
en psycholoog bijeen en bespreken hun
persoonlijke aangelegenheden met elkaar.
OOK WORDT in de Van der Hoevenkli
niek het zogenaamde socio-drama toege
past. Het socio-drama is, eenvoudig om
schreven, een toneelspel waarin de pa
tiënt zijn problemen in woord en gebaar
tracht uit te beelden. Om een voorbeeld
te noemen een patiënt heeft het eertijds
nooit met zijn werkgever kunnen vinden,
hetgeen een der redenen is, dat hij in de
maatschappij is gestruikeld. Een zijner
medepatiënten speelt nu de rol van werk
gever, de patiënt zijn eigen rol (en om
gekeerd). Tussen hen ontwikkelt zich een
gesprek, dat naderhand door de medicus,
die het socio-drama leidt, wordt geanaly
seerd. Aldus wordt de patiënt zich de ge
breken bewust, die hem in zijn sociale con
tacten parten hebben gespeeld.
EEN BEHANDELING in de Van der
Hoevenkliniek is een kostbare geschiede
nis. Iedere patiënt kost 120 a 140 per
week! Deze hoge kosten vloeien groten
deels voort uit het grote aantal personeels
leden, dat nodig is om alle taken te ver
vullen. In de kliniek werken zes psychia
ters, vier psychologen, een socioloog, der
tig maatschappelijke werkers(sters) en
groepsleiders(sters), en een groot aantal
administratieve krachten. De hoge kosten
worden echter omlaag gedrukt door de pa
tiënten zelf, die allen een normaal loon
verdienen, hetzij bij een werkgever, hetzij
in de werkplaats van de kliniek, die op
produktie is ingesteld. De patiënten moeten
ten behoeve van de verpleegkosten min
stens tweederde van hun loon afstaan.
De kliniek is een „open inrichting". Men
heeft elke gedachte aan het gevangenis
systeem willen mijden. Het gebouw waar
in de kliniek is gehuisvest, is voortreffe
lijk geoutilleerd en beantwoordt aan de
modernste eisen van licht en lucht Tralies
ziet men er niet, de patiënten dragen eigen
kleding, zij slapen niet op strozakken maar
op schuimrubbermatrassen.
Vele patiënten genieten een ruime bewe
gingsvrijheid. Zij gaan geregeld de stad in,
gaan dikwijls met verlof, een groot deel
hunner werkt buiten de kliniek.
DE VAN DER HOEVENKLINIEK be
staat nog slechts kort. Over de In de af
gelopen vijf jaar bereikte resultaten kan
men nog geen definitief oordeel vel
len. Niettemin mag worden gezegd, dat dit
bijzonder instituut nog eens ten overvloe
de bewijst, dat Nederland op het gebied
der moderne strafrechtspleging niet ach
terblijft. maar integendeel, reeds vele lan
den is voorbijgestreefd. En is de wijze,
waarop een land zijn gevangenen behan
delt, niet kenmerkend voor de beschaving
van dat volk?
II. T. Manrho
het verleden behoren, antwoordt Leclerc
kalm. Poujade is een bedreven demagoog
die een tijdlang bij de kleine middenstand
in het gevlei wist te komen, omdat hij zo
flink tegen de regering durfde opspelen.
Maar het werkelijke kwaad dors hij niet te
lijf te gaan. Ik tracht de kleine zakenlie
den daarentegen aan het verstand te bren
gen dat het hun belang is om het dure le
ven te helpen bestrijden. We moeten het
de schoenmaker moeten ze zich bij hun
zoeken in een grotere omzet. Alle luxe in
de verpakking en in de installatie van win
kels en etalages heb ik afgezworen. In de
ze zaak hier was twee maanden geleden
nog een garage gevestigd, en waar vroe
ger het gereedschap hing, daar hebben
wij nu onze vakken voor de verschillende
artikelen aangebracht. Afgezien van de
toonbanken, is er verder hier weinig of
niets veranderd. Het is een kostbare mis
leiding met neon-verlichting, dure versie
ringen en pinup-winkeljuffrouwen de men
sen te suggereren dat ze ,in plaats van bij
hun kruidenier, bij een koning op bezoek
komen. Al die luxe moeten ze immers zelf
dubbel en dwars betalen. Ik heb trouwens
gehoord dat zelfs in Amerika op die ge
bruiken al een reactie is losgekomen.
Edouard Leclerc wordt nu door een van
zijn niettemin ook heel aardige win
keljuffrouwen weggeroepen die een pro-
Leclerc wordt bestormd door de Parijse huisvrouwen.
bleempje heeft met een klant en een prijs, het binnenlandse prijspeil aan te passen
Hij draait er zijn hand nauwelijks voor bij het niveau der overige landen van de
om. Hij heeft voor hetere vuren gestaan. Euromarkt? Men moet erkennen dat zijn
Maar zal hij ook slagen waar tot dusver eerste overwinningen een redelijk
alle Franse regeringen hebben gefaald: optimisme wettigen.
HET VORSTELIJK GEZIN
laat, zoals deze week bericht
is, aan de Italiaanse kust,
tegenover Elba, een villa bou
wen. Het schiereiland, waar
op de Monte Argentario zich
verheft en dat door onze vor
stelijke familie is gekozen als
vakantieoord, is een lieflijke
streek. Het is met drie land
tongen met het vasteland ver
bonden. De zuidelijke smalle
strook is geheel bedekt met
bos, waarlangs een smal zand-
strandje een heerlijke gelegen
heid tot zwemmen biedt. Op
de tweede strook ligt het
stadje Orbetello, een aardig
plaatje, deels oud, deels na de
verwoestingen in de laatste
wereldoorlog modern opge
bouwd. De landengte is maar
enkele honderden meters
breed, zodat het stadje zich
alleen in de lengte kan uit
breiden. Het wordt aan beide
zijden begrensd door een afge
sloten, ondiepe watervlakte,
waarin overal visnetten staan
uitgezet.
Orbetello heeft een spoor
wegstation; vandaar lopen
bussen over de landtong naar
Porto Ercole en Porto Santo
Stefano. Het laatste is een vrij
mondaine badplaats met vele
villaatjes er omheen. Porto
Ercole is een rustig vissers
dorpje. De weg erheen stijgt
steeds en eindigt bij een poort
met een oude klokketoren.
BENEDEN LIGT de baai
met het gewriemel van boten
en mensen, die met kisten vis
en ijs slepen. Op de bergen
rondom staan nog muren van
oude fortificaties en een kloos
ter. Achter de poort gaat een
oude vervallen trap naar bo
ven waarover alleen kinderen
en poezen schijnen te lopen.
Halverwege de trap is een
kerkje tegen de rots aange-
Hij heeft de laatste maanden veel van zich doen spreken en even felle voor
als tegenstanders verwekt, de tweeëndertigjarige Edouard Leclerc, met wie we
een uitvoerig gesprek over zijn ervaringen en plannen hebben kunnen voeren.
Plannen, die logisch voortvloeien uit zijn ervaringen, maar die toch nog ambi
tieuzer zijn geworden nu hij tot de overtuiging is gekomen dat hij zijn tegen
standers niet langer behoeft te overschatten. Edouard Leclerc is in Frankrijk
op enkele plaatsen, met succes, een offensief op het dure leven begonnen. In zijn
kruidenierswinkel in zijn geboorteplaats Landerneau nam hij tien jaar geleden
al een eerste proef door zijn waren met meer dan twee tot drie percent boven
de groothandelsprijzen te verkopen. Een proef die tweeledig slaagde. liet aan
vankelijk zo kleine winkeltje moest al drie keer worden uitgebreid, terwijl zijn
collega's zich, om de concurrentie te kunnen weerstaan, eveneens verplicht
zagen hun prijzen te verlagen.
trekt, zich in meerdere etappes. De tussen
handel is in acht van de tien gevallen in
derdaad een parasiet, die moet worden uit
geroeid. Op het platteland is het probleem
wat lastiger, maar in de steden kunnen de
kruideniers het werk van die tussenhande
laars meestal heel gemakkelijk overne
men. Eenvoudig een kwestie van organi
satie. Ik wek mijn collega's daarom op
zelf een gezamenlijke inkoopcentrale te
stichten die zich onmiddellijk in verbin
ding stelt met de verschillende fabrikan
ten. Elke winkelier kan dan de administra
tie van en de correspondentie met een of
meer fabrikanten van merkartikelen voor
zijn rekening nemen. Dat is de weg die ik
zelf ook bewandel met mijn verschillende
centra. Die methode vereist echter gelijk
tijdig een reorganisatie van het winkelbe
drijf.
De grote fout is dat kruideniers tegen
woordig van alles willen verkopen. Net als
leest leren houden. Het is een verkeerde
Op het schiereiland Argen
tario liggen twee dorpjes,
Rechts (noordelijk) Porto San
to Stefano, links (zuidelijk) het
rustiger Porto Ercole, waarvan
de foto een hoekje toont. De
villa van de vorstelijke fami
lie zal tussen beide dorpen
worden gebouwd.
men dan soms tegen de lichte
horizon de bergen van het bij
na honderd kilometer noorde
lijk liggend Elba afsteken.
DE DR. VAN DER Hoevenkliniek is de
enige inrichting in ons land, waar alle
patiënten een psycho-therapeutische be
handeling onderg'qan. Hij is tevens de eni
ge instelling in Europa, waar aan delin
quenten zulk een langdurige en kostbare
behandeling wordt gegeven. In Amerika
bestaan wel soortgelijke inrichtingen,
maar deze zijn toch op geheel andere leest
geschoeid. Blijkbaar kunnen ook de Ame
rikanen nog wel iets van ons leren, getui
ge het groot aantal bezoeken, dat Ame
rikaanse geleerden in de afgelopen jaren
aan de Van der Hoevenkliniek hebben ge
bracht.
In de Van der Hoevenkliniek worden al
leen terbeschikkinggestelden opgenomen,
in wie men mogelijkheden tot herstel ziet.
In Grenoble herhaalde Leclerc hetzelfde
experiment op grotere schaal. Door offi
ciële waarnemers kon onlangs worden
vastgesteld dat de prijzen van levensmid
delen in die stad nu dertien percent lager
liggen dan in de rest van het land. Onge
veer een maand geleden is Leclerc de aan
val begonnen op Parijs, waar nu twee
„verkoopscentra" zijn geopend. In een
dier winkels hebben we met deze voorma
lige seminarist die omzwaaide naar het
kruideniersberoep, over zijn belevenissen
als de „Abbé Pierre van de Franse huis
vrouw", zoals een Parijse krant hem heeft
genoemd, gesproken.
Men hoeft geen diepe sociologische stu
dies te maken, zo vangt Leclerc zijn uit
eenzetting aan, om te ontdekken waar de
schoen wringt. Wanneer u ook wel eens
buiten Frankrijk reist, zult u weten dat de
prijzen hier nog altijd tussen de tien en
de dertig percent hoger zijn dan in andere
landen; en niet zozeer van geïmporteerde
artikelen, die in tegendeel meestal goed
koper zijn. De regering voert dan ook re
gelmatig boter of aardappelen in, juist om
de binnenlandse prijzen te drukken. De
hoofdoorzaak is dat onze binnenlandse
handel op verkeerde en verouderde leest
is geschoeid. U heeft misschien indertijd
ook wel van de boer gelezen die in alle
bloemkolen welke hij aan zijn grossier ver
kocht, een briefje verstopte waarop hij de
prijs noteerde die hij ontving, plus het ver
zoek aan de consumenten hem te willen
berichten hoeveel zij voor zijn produkt
hadden moeten betalen. Het bleek toen dat
de prijs, doordat die bloemkool door de
handen van wel drie, vier tussenhandela
ren was gegaan, uiteindelijk haar tienvou
dige' bedrag bereikte.
U wilt de tussenhandel dus uitsluiten?
Mijn operatie, zo luidt het antwoord, vol-
speculatie te denken dat je meer verdient
wanneer je, naast je eigenlijke kruide
nierswaren. ook nog groente, melk, potlo
den vleeswaren, schoenen en schorten
gaat verkopen. Mijn ervaring heeft mij,
integendee, geleerd dat niet alleen het pu
bliek, maar ook de kruidenier, erbij ge
baat is de keuze van zijn waren weer tot
een redelijke omvang terug te brengen.
Hij kan dan veel grotere hoeveelheden in
slaan. Zijn administratie wordt eenvoudi
ger, en van de reductie die de fabrikant
hem toestaat kan hij zijn klanten laten
meeprofiteren.
Wilt u dat systeem, dat de eenvoud heeft
van Columbus' ei, ook op andere branches
toepassen dan het kruideniersbedrijf?
Het is tot voor kort nooit mijn plan ge
weest. De overweldigende belangstelling
die ik bij de pers en het publiek overal ge
boekt heb, heeft me er nu echter toe ge
bracht, mijn arbeidsveld te verbreden.
Een wetenschappelijk bureau waarin eco
nomen, sociologen en andere deskundigen
zitting hebben, werkt de plannen uit om
ook op andere gebieden op te treden. Na de
kruideniersbranche komt de vishandel
aan de beurt, daarna textiel, en dan mis
schien de apotheken, waar schandelijk ho
ge prijzen gelden, terwijl hier nu juist de
laagste winsten gemaakt zouden moeten
worden.
Heeft u nog veel last van Poujade die in
't begin nogal wat vuil in uw richting
spoot?
Ik geloof dat zijn grote dagen nu wel tot
