DE ONTWIKKELING IN HET
OEUVRE VAN KEES VERWEY
Jxial-lwiia
I
Tweemaal Belgisch toneel
De negen muzen
NRU-kleinkunstcursus
ZATERDAG 27 MEI 1961
Gaat u met vakantie?
Bob Buys
Jonge acteurs en actrices
naar Griekenland
Nederlandse Dickensians
in Liverpool
KOREN
MIDDEN
ETEN
DRAMA
EVEN
GELUKKIG
MILO
Te gast bij Emmink
Beeldschermer
Voetbalwedstrijd
EGGERSMAN
Gr. Houtstr. 164 (b.d. Houtbrug)
De radio geeft zondag
Verengde situatie
in een film van
Ingmar Bergman
P. W. Franse
toeschouwers de gefrustreerde partij. Ue VadlO geeft maandag
7 elevisieprogramma
IN HET HAAGSE Gemeentemuseum
wordt tot 19 juni werk van Charlotte van
Pallandt en Kees Verwey geëxposeerd. Het
zij mij vergund dit keer de meeste a<jn
dacht aan de schilder te besteden nu
hem de onderscheiding van het Rembrandt
prijs te beurt viel. Toen vijf jaar geleden
in Leiden de Rembrandtprijs voor het eerst
en aan Coba Ritsema werd toegekend zul
len met mij wel meerdere mensen in Ver
wey de volgende gelukkige gezien hebben.
Er was zelfs een aanwijzing bij alle spe
culatie, die men in dergelijke gevallen wel
maakt. Verwey had in die tijd immers
dat prachtige portret van Coba Ritsema
geschilderd? De Rembrandtprijs is boven
dien een Leidse prijs. Dan denkt men di-
recht ook aan de grote Leidenaar Floris
Verster. En zo komt men weer op Verwey
die zo'n bewonderaar van deze schilder is
en voort bouwde op een deel van diens
oeuvre. Na de dood van Jan Sluijters, in
zijn tijd toch wel onze knapste schilder te
noemen, zullen verscheidenen Wiegers of
Verwey op de eerste plaats gezet hebben
Deze waren overigens moeilijk met elkaar
te vergelijken. Na Wiegers' verscheiden
nam Verwey naar mijn overtuiging in
ieder geval die eerste plaats in. Ik kan
me danook slecht voorstellen dat de jury
zich lang heeft moeten beraden over deze
toekenning. Over vijf jaar zal dat heel
wat moeilijker worden, zeker wanneer
men het zoekt onder aan tradities hechten
de figuren, onder hen, die een meer alge
meen verstaanbare uitdrukkingsvorm hul
digen, onder hen tot wier werk wij vol
doende afstand ook hebben om het op kwa
liteit te meten. Wat het laatste betreft:
een Rembrandtprijs is nu een keer geen
Biennaleprijs of iets in die geest.
BEHALVE VAN VERWEY heb ik met
dezelfde warme bewondering ook van
andere schilders hier kunnen getuigen. Om
persoonlijke gevoelens waardeer ik een
enkele misschien meer in een bepaald gen
re, bij- de verbeelding van bepaalde onder
werpen, Verwey bestrijkt echter steeds
een breder vlak. Hij schilderde vrijwel
alles. Al komt het stadsgezicht weinig in
zijn oeuvre voor, hij heeft bewezen het te
kunnen als weinig anderen. Hetzelfde geldt
het landschap. Enkele naar het landschap
geschilderde aquarellen, eens vertoond in
het Museum Boymans-Van Beuningen,
waren mij toen toch een verrassing! Ver
wey als stillevenschilder kan wel geëeven
aard worden door sommigen; maar deze
zijn dan meestal op dit onderwerp gespe
cialiseerd te noemen of brachten in deze
niet die grote en kwalitatief goede hoe
veelheid op. Verwey behoort tot onze bes
te portrettisten. Als schilder wint hij het
dan van de anderen door het feit weer dat
hij veel meer schildert dan portretten
alleen. Hoewel niet ongeschikt voor het
meer officiële portret, is het mogelijk dat
hij voor zijn resultaten in deze niet altijd
de volste waardering zou vinden. Hij vleit
namelijk nooit, hij onthult en dat mogelijk
ondanks zichzelve. Bewust of niet, hij
neigt meer naar een Goya dan een Antho
ny van Dijck. Al kon ik een enkele poging
tot een schilderij van meerdere figuren
niet geheel waarderen, Verwey kan dit
probleem aan. In het bedoelde geval, „De
Ontheemden", werd trouwens iiaar iets
anders gestreefd dan naar een groepspor
tret en ontbrak het Verwey aan de moge
lijkheid tot realiseren op directe observa
tie, het aan het impressionisme eigene.
TOCH MAG MEN NIET beweren, dat
Verwey's grootste kracht in een Hollands
impressionisme ligt. Deze benaming heeft
overigens nooit ten volle een lading ge
dekt. In vele gevallen, ook bij hem, kon
sprake zijn van realisme, en gelijk bij
Breitners grote zelfportret zelfs van ex
pressionisme. Verwey toonde in de begin
ne al de mogelijkheid ook op zijn fantasie
te kunnen werken. Ik denk aan zijn vroe
ge Don Quichotte-tekeningen. Het direct
naar de natuur werken is hem wel steeds
een noodzaak geweest in zijn ontwikkeling.
Als hij soms graag de „tachtiger" speelde
konden we dit wel zien als een verweer,
een verdediging van eigen terrein, dat
vóór het vergroot kon worden eerst volle
dig ontgonnen diende te zijn. Bij de daar
op volgende vergroting kwamen de expe
rimenten en het zich meten met anderen.
Voor mij bleef hij in de meeste gevallen
dan toch „Verwey". Zonder voldoende
zelfverzekerdheid in deze had hij nooit die
reeks tekeningen naar de dichter Kok kun
nen opbrengen. De schilder van het van
spanning zo geladen portret van Lodewijk
van Deyssel heeft naar mijn gevoel zich
in die reeks tekeningen een meer bewuste
monumentaliteit gesteld. Herinnerde hij
daarbij in sommige opzichten wel aan een
verleden, terzelfder tijd ongeveer blijkt
een zoeken naar monumentaliteit door het
op vergrote schaal schilderen van bepaal
de stilleven-objecten met een nog persoon
lijker en meer de eigen tijd kenmerkend
resultaat. Ik denk aan Verwey's „Poppen-
kamer", in de collectie van het Stedelijk
Museum en aan enkele andere schilde
rijen, die ik pas later leerde zien in een
meer afstand biedende ruimte.
VEWEY IS OPGEGROEID in een tijd
dat vrije schilderkunst en de zo genoemde
monumentale kunst toch wel zeer verschil
lende zaken leken te zijn. De beoefenaar
van beide takken van kunst leek zich te
delen. Hoe weinig dat een persoonlijkheid
bevredigt hebben wij kunnen constateren
aan een Sjollema (die zo'n goed portret
van Verwey schilderde). En ik heb er op
kunnen wijzen hoe een Sjollema bezig is
aan een synthese. Verwey zou dat zich
delen nooit gelegen hebben. Maar is hij
eigenlijk niet bezig langs de weg van het
„ezelschilderij" zich ook gereed te maken
voor de wand? Verwey's „ontheemden",
bedoeld als een ernstige getuigenis, ging
in de richting van de wandschildering, zo
als wij die in Nederland zich in nog te
korte tijd zagen ontwikkelen. Misschien
loop ik nu te veel vooruit. Maar Verwey
weet dat ik wel eerder een en ander in
en wilt u dat wij uw krant naar uw
vakantie-adres opzenden
Stuurt u ons dan minstens twee dagen
voor uw vertrek een briefkaart met
vermelding van uw naam. uw vaste
adres uw vakantie-adres, de datum
waarop de eerste krant naar uw
vakantie-adres gezonden moet worden
en de datum waarop de krant voor het
laatst moet worden toegezonden.
Als u de krant per week betaalt, wilt
u dan het abonnementsgeld voor de
vakantieweken vooruit aan de bezor
ger betalen
DE ADMINISTRATIE
zijn werk zag, dat hem later pas ten volle
duidelijk werd. Als zeer eigentijds schil
der had ik hem al beschreven. Hij mocht
het zelf constateren, toen hij zijn „Poppen-
kamer" eens naast een werk van Kruyder
zag hangen. Mijn vermoedens omtrent de
Rembrandtprijs van dit jaar waren hem
al enige jaren geleden bekend. Het lijkt
me danook niet overdreven om te veron
derstellen dat in de jury ook wel degelijk
gevoeld werd dat Verwey ook met de z.g
monumentale schilders hier te meten viel.
STEEDS HEB IK tot nu toe gesproken
van meten, het over vergelijken gehad
Dit om mijn grote waardering ook voor
andere figuren. Ik geloof echter dat de
aquarellist van bloemen, die Verwey is,
alleen staat onder zijn tijdgenoten. Het is
bijna zijn specialiteit te noemen. Het is
echter geen gewilde specialisatie. Het is
Verwey's „Joie de peindre", zijn vreugde
van en om het schilderen, zoals het bij
Sluijters eens werd neergelegd in een olie
verf schilderij. Als er in deze nog een op
gave gesteld kan worden, voorzover de
techniek dat toelaat, dan is het in de inge
wikkeldheid van het gegeven en de voor
bijna iedere andere aquarellist hier met
dit materiaal zo moeilijk te bereiken ster
ke kleur. Altijd voldoende verantwoord,
kunnen zijn resultaten in deze dan een
enkele keer niet zo veel meer betekenen
dan een middel tot eerlijke broodwinning.
HET VOORGAANDE schreef ik vóór ik
de Haagse expositie zag. Men is voor een
bezoek dan toch wel even benieuwd of de
herinnering mogelijk niet te sublimerend
werkte of wel de voorstelling, die men van
een en ander dacht te hebben, niet te zeer
verbogen is naar eigen, meer persoonlijke
idealen. Het bleek echter direct dat mijn
schrijven deze expositie illustreert. Moge
lijk dat de indrukken van deze expositie
in Amersfoort, die nagenoeg dezelfde als
deze was, nog sterk levend waren. Maar
toch was het me of ik in Den Haag een
nieuwe tentoonstelling zag. Het Haagse
Gemeentemuseum komt me geschikter
voor dan de Zonnehof te Amersfoort. De
plaatsing belicht de kwaliteiten van beide
figuren duidelijker.
Charlotte van Pallandt's persoonlijkheid
kwam groter uit dan in Amersfoort. De
indruk van Verwey werd er niet door ge
drukt: integendeel. We hebben bovendien
in dezelfde zalen exposities gezien van
andere, vaak buitenlandse en belangrijke
kunstenaars en ik liep hier nu met even
veel en soms meer bewondering rond. De
keuze, hoe kan ik het anders vinden ge
zien de bevestiging van mijn mening over
Verwey hier, is uitstekend te noemen. Uit
al het vele dat Verwey gemaakt heeft is
immers een tentoonstelling samen te stel
len, die een onvolledig en daarmee van de
werkelijkheid afwijkend beeld van hem
geeft. Bij vorige gelegenheden heb ik wel
bezwaren geuit.
Wat uitvoeriger ben ik ingegaan op het
monumentale karakter van veel van Ver
wey's werk en op zijn mogelijkheden voor
monumentale schilderkunst. Deze exposi
tie onderstreept dit meer dan vorige dat
ooit deden. Hoezeer Verwey in staat is tof
het meer officiële portret bleek uit een
niet in de catalogus yermeld en voor de
Haagse expositie toegevoegd schilderij,
waarvan echter de kop misschien wat te
licht uit de donkerrode achtergrond is ge
sneden. Men misse deze expositie niet,
zeker óók niet om het werk van Charlotte
van Pallandt
Legaten voor Boymans. Mevr. J. A.
Bekker—Labastide en de heer A. J. J. De
len hebben enkele belangrijke kunstwer
ken aan de gemeente Rotterdam nagela
ten ter plaatsing in het museum Boymans-
Van Beuningen, onder andere de schilde
rijen „Oeverrand" (1644) van Jan van
Goyen, „Avondlandschap' van Aert van
der Neer, „Waterval" en „Winterland
schap" van Jacob van Ruysdael, „Water
vlakte met zeilboten" van Salomon van
Ruysdael, „De terugkeer van een redding
boot" van H. W. Mesdag, „Meisjeshoofd"
van Suze Robertson-Bisschop en „Naakt"
van Toon Kelder.
Op grond van het cultureel akkoord tus
sen Nederland en Griekenland zal een vijf
tal jonge acteurs en actrices een studie
reis naar Griekenland maken op uitnodi
ging van de Griekse regering. Zij zijn Jules
Croiset, Hans Croiset, Annet Nieuwenhuy-
zen, Tom van Beek en Anne-Marie Heyli-
gers. Ze zullen in Griekenland het thea
terfestival te Athene en Epidaurus bijwo
nen. Het initiatief tot deze reis is uitge
gaan van mevrouw Josephine van Gaste
ren.
Zeventien leden van het Haarlemse Dic
kens Genootschap, aangevoerd door de Ne
derlandse schrijver Godfried Bomans, wo
nen in Liverpool de jaarvergadering van
het Dickens Fellowship bij. Meer dan 200
Dickens-enthousiasten wonen deze vergade
ring, die van 26 tot 29 mei wordt gehou
den, bij. Zij logeren in het Adelphi Ho
tel. Een oudere versie van dit hotel ge
noot namelijk de clandizie van de illuste
re romanschrijver. Het Dickens Genoot
schap heeft afdelingen in vele delen van
de wereld. Tot de andere buitenlandse le
den behoren ook vertegenwoordigers van
Australië en Brits Columbia. De verga
dering wordt dit keer in Liverpool gehou
den vanwege Dickens' relaties met deze
stad. In 1842 vertrok hij per schip uit Li
verpool om zijn eerste bezoek aan Ameri
ka te brengen. Hij reisde met het eerste
stoomschip, de kleine Britannia. De auteur
was hevig zeeziek en keerde per zeilschip
naar het vaderland terug. Deze belang
wekkende herinneringen zullen ongetwij
feld tijdens de vergadering worden opge
haald.
De Nederlandse Radio Unie heeft een
kleinkunstcursus van twee jaar ten behoe
ve van de radio-programma's van alle
omroepverenigingen in het leven geroepen.
De lessen zullen op 2 oktober beginnen.
Er wordt les gegeven in twaalf vakken,
onder andere in het wezen en de geschie
denis van de kleinkunst, spraak- en micro
foontechniek bij spreken en zingen.
NAAR DE WERELD VAN
(1 en 2), uitgegeven door W.
N.V. in Amsterdam.
MORGEN
ten Have
Deze twee bundels, verschenen in de
Carillon-reeks, bevatten samen twintig ar
tikelen, een keuze uit de eerste vijftien
jaargangen van het maandblad-.Wending.
Dit tijdschrift werd in 1946 opgericht
door een groep mensgn, weliswaar van
verschillende kerken en richtingen, maar
die zich verbonden voelen door een ge
meenschappelijke verantwoordelijkheid
voor de naoorlogse ontwikkelingen in kerk
en samenleving. Het tijdschrift is uitge
groeid tot een gezaghebbend orgaan. Tal
van artikelen hebben in de loop der jaren
nog niets aan aktualiteit ingeboet. Zo'n ar
tikel is bijvoorbeeld „Het seksuele vraag
stuk" van prof. dr. H. C. Rümke dat in
1948 het licht zag. Verder noemen we „De
kleine mens in de grote wereld" (1951) van
dr. H. J. Heering, „Het voortvluchtig oor"
(over het bestaan van experimentele
poëzie) (1956) en „Filmmythologie" (1957)
van dr. H. S. Visscher, „Opmerkingen
over speciale gevolgen van de automati
sering" (1957) van prof. dr. W. Banning,
Albert Camus, Solitaire en Solidaire"
(1960) van F. O. van Gennep, „Israël en
de Islam" (1949), van prof. dr. H. Kra
mer, „Vermoeidheid" (1955) van dr. M.
(1957) van prof. dr. A. de Froe.
Wij juichen de herdruk van deze en an
dere richtinggevende artikelen zoals thans
in Carillon-reeks is geschied, toe en beve
len deze bundels van harte aan.
De'Bijenkorf adverteert
„kleurige-dress-shirts"
(dit vermoedelijk in tegenstelling tot
niet-zo-kleurige undress-shirts), o.a.
in de tint
„Ceylon (korenblauw)".
Zijn op Ceylon de korenbloemen
blauwer dan bij ons?
In de Avrobode een plaatje met als
onderschrift:
„In de Perry Como-show van
vanavond zijn de gasten: Ginny
Tiu, Martha Raye en Julie New-
mar, die u hier temidden van
gastheer Perry Como ziet afge
beeld."
Kunt u het zich voorstellen?
SPECIAAL
Lensvelt-Nicola, de Haagse bakker,
had een speciale aanbieding op dins
dag, 2 mei:
„boterzandgebakjes van IS voor
20 cent."
Het scheelt niet veel maar ik heb
toch maar tot 3 mei gewacht. Wie
het kleine niet eert
VERHUIZEN
In Rotterdamsch Nieuws
blad wordt te koop gevraagd een
„Stalen motorflat".
Gaat u zeker van uw stenen vletje
af?
TIJD
De Arnhemse Courant be
richtte over een brand in Harkema-
Opeinde
„die het gehele huis in minder
dan geen uur tijd volkomen in de
as heeft gelegd."
Dat zal wel kort zijn geweest. Maar
ik heb er geen idee van hoe kort.
„Een op lekker eten met de pink
sterdagen gerichte reeks aan
biedingen"
van Kruidenier Woestink te Ommen,
bevatte, behalve appeltjes, perziken
en custard:
„houten wasknijpers, per 2 kaar
ten 40 ct."
Trouw had deze kop boven een
bericht uit Tilburg:
„Jongeman berooft grootvader van
zijn verloofde."
De oorzaak zal 'm wel gezeten heb
ben in het leeftijdsverschil tussen de
grootvader en diens verloofde.
„In 1940 ontvluchtte hij
Duitse bezetter per roeiboot naar
Engeland. De hele oorlog heeft hij
gevaren", i
schrijft De Telegraaf.
Na even nadenken begreep ik hoe
De Telegraaf het bedoelde.
Deze is uit Die Burger (Kaapstad):
OBERHOLZER. Aan Sarei en Jo
hanna (gebore Linde) 'n pragtige
tweelingseun en -dogter op 16
Maart in die Hansa,-kliniek. Almal
wel, Pa ook. Naas die goeie Gewer,
ons opregte dank aan dokter en
personeel. A. G. Visserstraat 6,
Parow.
Vooral dat van Pa verheugt me.
In een stukje in Rotterdamsch
Nieuwsblad lees ik over
„alle beeldhouwers die de mens
heid tot nu heeft voortgebracht,
of ze nu Milo, Rodin of Zadkine
heten."
Rodin heette eigenlijk Parijs.
T alarius
A A HKOfiD/G/fi GEtt En BES CM O U W/M GEN
De NCRV had als voornaamste, op t.v.
I gebaseerde onderdeel in haar programma
van vrijdagavond een helaas in telerecor-
ding opgenomen bezoek aan de zanger
Herman Emmink. Het werd een vooral
grappige uitzending, die zelfs de Haar
lemse bloemenmeisjes nog in beeld bracht.
Men kan blij zijn dat er geen zwaarwich
tigheid en plechtstatigheid aan te pas
kwam, want daarmee worden de zaken
vaak ver boven hun niveau verheven, al
geraakten ze gisteravond dan ook wel eens
onder dat niveau. In ieder geval was het
allemaal veel beter verteerbaar dan „At
tentie" in welke rubriek Peter van Campen
een aantal dor geserveerde feiten aan ons
oog liet voorbijtrekken. De sprekers had
den er het hoogste woord. Jammer dat
deze zo actueel gestarte rubriek geleidelijk
I meer en meer verzandt in gepraat.
Naar wij vernemen zal de N.T.S. op zon-
I dag 18 juni de tweede helft van de voet
balwedstrijd TsjechoslowakijeArgentinië,
die in Brno wordt gespeeld, uitzenden. De
uitzending duurt van 17.55 uur tot 18.45
uur. Commentator is Herman Kuiphof.
Advertentie
HILVERSUM I. 402 m. 8.00 KRO. 9.30 NCRV.
10.00 1KOR. 12.00 NCRV. 12.15 KRO.
17.00 Convent v. Kerken. 18.30 NCRV.
19.45—24.00 KRO.
KRO: 8.00 Nieuws. 8.15 Gram. 8.25 Inleiding
Hoogmis. 8.30 Hoogmis. NCRV: 9.30 Nieuws en
waterst. 9.45 Gram. IKOR: 10.00 Kerkmuz. 10.20
Inleiding kerkdienst. 10.30 Kerkdienst. 11.30 Vra-
genbeantw. 11.45 De kerk in de spiegel van de
pers, lezing. NCRV: 12.00 Vocaal ens. KRO: 12.15
ONDER AUSPICIëN van de toneelgroep Puck en in samenwerking met het 53?NtaETisJ»^eK^Kn1de4°PiLoeghtieSng
Nederlands Centrum van het Internationaal Theaterinstituut heeft het gezelschap 1310 De Wadders- hoorsp. 13.30 Lichte muz. 13.50
Toneel Vandaag vrijdagavond in Hypokriterion te Amsterdam een 'opvoering I $23 N&zikaif
gegeven van „De dode brief" door Robert Pinget, die hedenmiddag in de zolder- Svf^vanKertof-8 ivPm vSi Evang^
studio van de Werkgroep Haagse Comedie en een etmaal later in het repetitie- lische kerkdienst, ncrv: 18.30 koor en sol. 19 00
1.1—-1 L.. n_u_ .j. nr. 1 i. i i ii r. I Nieuws uit de kerken. 19.05 Jeugdkoren. 19.30
Gemeenschap der heiligen, lezing. KRO: 19.45
Nieuws. 20 00 Lichte muziek. 20.30 Act. of gram.
20.35 Lichte muz 21.30 Liederen van een reizend
gezel, hoorsp. 2215 Gram. 22.25 Boekbespr. 22.30
Nieuws. 22.40 Avondgebed. 22.55 Metropole-ork
en solist. 23.30 Gram. 23.55—24.00 Nieuws.
HILVERSUM II. 298 m. 8.00 VARA. 12.00 AVRO
17.00 VARA. 18.30 VPRO. 19.00 IKOR
20.00—24.00 AVRO.
VAJtA: 8 00 Nieuws. 8.18 Voor het platteland.
DAAR KOMT NOG BIJ, dat Pinget eenib'oo' c'ram. ïïl' BHeven'vIn^ememdé kiX
epigoon IS van zowel Ionesco als Beckett, I ren. 10.55 Promenade-orkest. 11.30 Gram AVRO1
van de laatste in het bijzonder. De ver- ?2 0® Lichte muz. 13.00 Nieuws. 13.07 De 'toestand
wantschap met deze modieus toonaange- pr„„er w®r®IdLiezing: 1347 Meded. of gram. 13.20
vende meesters van het absurdisme is 14.20 Kamerork. £n "r'is.arTOTeeiLfchouwing'
tamelijk oppervlakkig. In feite is Pinget J8-3® Vlool en piano. 15.55 Gram. 16.30 Sportrevue!
veeleer expressionist of surrealist te noe- Mil, 17 00 Sa.i°nork. 17.30 Voor de jeugd. 17.50
men. De dode brief" is een verbeelding Sr^orr^^v.'ger^^ri^R^i^
van het hopeloze wachten, in dit geval v°or de ieugd. 19 30 De open deur. iezing avr'o
door een materieel gefortuneerde maar 29,90 j^ley^^2o_05 Lichte muz. 20.35 Gram. 20.45
Ickaal van het Rotterdams Toneel wordt herhaald. Dit ensemble heeft verleden
jaar in de Belgische hoofdstad het internationale festival van avantgardistisch
toneel georganiseerd. In het overwegend Franstalige Brussel vervult het on
getwijfeld een belangrijke functie. Uit mij toegezonden uittreksels van bespre
kingen in Vlaamse kranten en tijdschriften blijkt een stimulerende, bijna critiek-
loze waardering.
DE GELEVERDE spelprestaties onder
leiding van Raf Rëymen en Rudi van
Vlaenderen twee regisseurs, van wie
de eerste tevens de vertaling verzorgde en
de ander de hoofdrol speelt, voor een spel
met vijf figuren! mogen allesbehalve
opzienbarend worden genoemd. Met een
voudige middelen heeft men geprobeerd
het vage modemisme waar te maken. Het
is zeer merkwaardig, dat Jean Vilar dit
korte stuk van een uit Zwitserland afkom
stige auteur voldoende sterk heeft gevon
den om in het door hem gedirigeerde
Théatre Récamier te Parijs vertoond te
worden. Zoals men waarschijnlijk wel
weet, geeft het Théatre National Populair
daar over het algemeen premières van
eerstelingen, meestal van reeds uit ahde-
re sectoren van litteratuur bekende schrij
vers. Zo is „Lettre Morte" in feite een
bewerking van passages uit de vierde ro
man van Robert Pinget, die voor advo
caat werd opgeleid maar er de voorkeur
aan geeft in allerlei schone kunsten zijn
geluk te beproeven en door middel van de
journalistiek de kost te verdienen. Welnu
dit verknipte werkstuk verloochent zijn
afkomst niet. De dialogen zijn voortreffe
lijk speelbaar, maar situaties noch ont
wikkeling zijn in wezen dramatisch.
„Op de drempel van het leven"
IN 1957 VOLTOOIDE Ingmar Bergman
zijn film „Op de drempel van het leven".
Zij is gebouwd op een novelle van Ulla
Isaksson, die samen met Bergman het
scenario schreef. De film ligt tussen „Wilde
aardbeien" en „Het gelaat", beide nog niet
zo lang geleden in Nederland vertoond.
Met „Wilde aardbeien" vormt „Op de
drempel van het leven" een soort pas op de
plaats in het cinematografisch werk van
de Zweedse cineast, die voortdurend zoe
kende is naar de zin van het leven, de
waarde van ons bestaan. „Op de drempel van
het leven" brengt ons ook nu in aanraking
met de uitersten van leven en dood, maar
het gebeurt langs een weg van verstilling
in aandacht, niet door de uitbarsting van
de hevigste emoties. Kenmerkend daarvoor
is alleen al het feit, dat in „De drempel
van het leven" iedere muzikale illustratie
ontbreekt. Kenmerkend is ook de bijna sta
tische manier van filmen. Lang houdt
Bergman het oog van de camera vanuit
dezelfde gezichtshoek op zijn figuren ge
richt. Hij gebruikt weinig close-ups. Hij
past nauwelijks de middelen van de be
wegende camera met de verwisselbare en
vergrotende lezen toe. In de sfeer van de
kraamkliniek, waar het wonder van het
leven alle luidruchtigheid stil slaat, dringt
hij zich niet aan ons op: met een soort
fataliteit, die toch een raadsel verbergt,
nemen de dingen er hun loop. Leven en
dood kruisen elkaar. Het meisje, dat haar
kind niet wilde dragen, wordt tijdig ge
holpen en behoudt haar kansen op het
moederschap. De vrouw, van wie ieder
weet dat zij een pracht moeder zal zijn,
wordt door het noodlot achterhaald bij de
bevalling. Ze behoudt het leven, maar haar
kind sterft. Voor weer een ander is de
miskraam de onthulling van een gestrand
huwelijk, maar misschien kan ze het op
nieuw proberen.
IK MOET, met alle waardering voor de
eerlijkheid van Bergmans intenties, tegen
Op de drempel van het leven" aanvoeren,
Ingmar Bergman
dat zijn film toch te somber is. In dit geval
wil dat zeggen: het negatieve wordt niet
door het positieve op de achtergrond ge
drongen. Dat zal voor een belangrijk deel
voorkomen uit de situatie in Zweden zelf.
Men springt er zeer gemakkelijk om met
de huwelijksethiek. Dat gaat gepaard met
vele gevallen van abortus. De ongehuwde
moeder is er een gemakkelijk getolereerde
verschijning. Daarvan is Bergman door
drongen. Dat is ook een van de redenen
waarom hij in „Op de drempel van het
leven" probeert aan te tonen dat huwelijk
en moederschap samen de harmonieuze
binding vormen voor wie zijn leven zin wil
geven, al sluit dat niet uit, dat de beproe
vingen ons doen vragen welke zin het
leven nog wel heeft. Deze beklemmende
vraag houdt Bergman zozeer bezig, dat hij
juist omdat hij het antwoord ook niet
weet de situatie overtrekt. Er is veel
pijn, veel teleurstelling, veel bittere ont
goocheling in deze film. De positieve ont
wikkelingen wegen er nauwelijks tegen op.
Vooral wil ik bezwaar maken tegen de
indruk als zou een bevalling meer een zaak
van dood dan van leven zijn. Het is niet
Bergman, die dat zo stelt, maar de be
perktheid der feitelijke gebeurtenissen in
deze film. Wanneer men getuige is van
twee maal een miskraam, gaat het er wel
op lijken, dat pijnloze en normale beval
lingen sprookjes zijn. Waarom wordt er in
bijna alle films over de bevalling zo dier
lijk en erbarmelijk geschreeuwd? Waarom
worden ons de stuipen op het lijf gejaagd
alsof de meeste bevallingen niet goed en
gelukkig verlopen?
MISSCHIEN VINDT MEN nu, dat ik
deze dingen overtrek, maar naar mijn ge
voelen helpt deze film van Bergman ons
toch niet over de drempel heen. Zijn be
doelingen zijn zuiver. Zijn ethiek is zonder
smet. Maar het is toch niet zo, dat wij zijn
worsteling als de onze behoeven te aan
vaarden in alle gevallen, die hy stelt. Men
kan dat een bewijs van zijn kunstenaar
schap vinden en zeggen: hij dringt ons die
suggestie toch maar op. Ik meen, dat hij
dit keer niet volledig is geslaagd om de
krachten te bezweren, die hij heeft op
geroepen. Ze zijn aan een te eng gestelde
situatie gebonden. Dat weerhoudt mij ech
ter niet veel in „Op de drempel van het
leven" te bewonderen. (De film draait in
Studio te Haarlem).
7 7 -WVW -MUi.. 6V.IW V-TI dlll.
overigens armzalige vader op zijn zoon, I Lichte muz 22.Ï0 S. Sao'"NtalJÏ»® Act°
die van huis wegliep en sindsdien niets 23.00 Lichte muz 23.15 New Vork caïïüig nraitfe
meer van zich laat horen. Het is een zielig 23,20 Gram. 23.55—24 00 Nieuws,
geval en daar blijft het bij. Men wordt 9 30 dsENG AT^nrmf,'.3»tm' 12J? kC/s'
ongeveer anderhalf uur lang beziggehou- ds.c. ToornvJeM^tzendmg vanXnst^orn?0
den met een vicieuze kringloop van asso- Jangsteiienden). 14.45 Kinderdienst 1530 ds d"
ciaties vol freudiaanse elementen. Door brussel 32? °verveen-
allerlei sublimeringen, verdringingen, pro- 12.00 Niéuws. "12.02 Gram 12 15 mus ork (12 30
jecties en identificaties ontstaat er welis- -12.35 Weerber,). 13.00 Nieuws1315 Voor de
waar een verandering van de werkelijk- °,Idaten- 14jdo Gram15 30 Lichte muz. 16.15 Bal
heid, zonder dat evenwel het patroon 7m piano^cS?""™6™ 17.-10, Lichte muz.
der verdichtsels iets nieuws openbaart \il.g oSMfc'S?
omtrent wat en wie dan ook. Zoals I Nieuws. 22.15 Lichte muz. 22.45 Zang 2300
de Franse filosoof en criticus Gabriel ws' 23 05 Lichte muziek. 23.55 - 24.00 Nieuws.
Marcel heeft gezegd: tenslotte vormen de rx
DANKZIJ Rudi van Vlaenderen als de hilversitm i
heer Levert en Jan Peré als achtereen- NCRV: 7.00 NieuwsN id^ram°°7 3oCpV'
volgens de buffetbediende en de postbe- £oor de dag. 7.40 Gewijde muz. 8.00 Nmuws'^is
ambte kreeg de sentimentele humor veel w»,^31^,,8'?? Gram- 9 00 Voor de zieken.' 9)35
kansen om de verveling te doorbreken. Het Theologische ^theriee%aneUWi'i oo k Gram' 10i5
spel der werkelijkheidstransformaties werd 1L30 Metropole-ork. 12 00 Gram 12 a V^r"boer
door Suzanne Juchtmans en Alex Wilequet f1? tuinder. 12.30 Land- en tuinbouwmeded 12 33
aangevuld. Het publiek zat erbij en keek MeÜiLknnr iGr,am 01 act 13 00 Nieuws. 13.15
ernaar, tot het einde hopende dat er zich sMS' uTo' O^or^'so^t°
een wonder zou voltrekken. Maar er ge- J®-30 Samenzang 16.00 Bij beioverdenking 16 30
beurde niets, behalve dan dat er bloemen ieus?<?rni7 l'n'rl0 Voo,r,™ kleuters. 17.15 v'oor 'de
werden aangeboden Dat vriendelijke ge- fffiti^a&riM^en1'
baar maakte tevens duidelijk, dat de voor- landse Antillen, door f j. van der Veer 18 00
stelling was afgelopen. Zonder dat zou ,Qrf„ lsPe1-,18-30 Gram- 19.00 Nieuws en we'erbér.
vermoedelijk niemand tot die conclusie Radiokr'anf iSM-hM*" ek1®'^ ,?r££to
zijn gekomen. Het lijkt mij nauwelijks te hoorspel. 21.25 Pianorecital. 22.0Ó Pérlem ramm'
verwachten, dat „De dode brief" in het Pram. 22 30 Nieuws en s.o.s.-ber 22 40
repertoire van een Nederlands gezelschap gen v^Bartok^mn^w5 ,Boekbe„s,pJ- 23 05 De we"
zal worden opgenomen. Misschien zou het -24 00 Nieuws.lezing. 23 35 Gram- 23 55
na bekorting dienst hebben kunnen doen Hilversum h. 298 m. 7.00 vara. 10.00 vpro
in het zogeheten pauzetheater, maar het is vara - 700 m,o, 10.20^24.00 vara.'
op z'n minst twijfelachtig of het geredu- NieuwsA erha^mrndo^el^T^ 9 0S
ceerde „Ensemble daar in het volgende pymn. voor de vrouw. 910 Gram vpro- 10 00
seizoen mee doorgaat. w™et„^!?,cht,e"veld van de techniek, overden
king. VARA: 10.20 Gram. 11.20 Voordr 11 40 Or-
EERDER DEZE MAAND hebben wij meded°' 123? v™^3?®1',1?;3? Land" en -
hier te lande nog een semiprofessionele J3.00 Nieuws. 1315 VoorPd"em^ddenS2tand.Gi3 20
Belgische groep op bezoek gehad, te we- Lichte muz. 13.45 Reisbeschrijving. 14 00 Cello en
ten het Antwerpse „Fakkeltheater" met het| ranferentie lng van.,de, R™detafel-
Ult de tweede wereldoorlog daterende spel len en Nederland. 15 15 Gram. 15.30 Een wonderl
„Doden zonder graf" van Jean Paul Sar- "Jke eryaring- hoorsp. is.10 Zestig minuten voor
tre, door Willy Vandermeulen geregis-^>p,en]7 cen 1710 Oude liedies. n.25 Orgel-
seerd. Toen deze éénakter in vier taf reien 18.20 Act. is.so^muz^^oTenbaarkunst1'
over gevangengenomen en gemartelde bezlt- is oo Parlementair overz 1915 Regertags-
verzetslieden kort na de bevrijding door Lodewijk vraagt de aandacht van de
Albert van Dalsum en de zijnen voor het N?euws 20 cht-.19-30„Par>smuziek. 20.00
voetlicht werd gebracht, stond de critiek kinderen.'.; klankb. ZLOS^Gram 521 45 Brabants
tamelijk afwijzend tegenover dit filoso- ?rk- en ™list- 22-3o Nieuws. 22.40 Brabants ork
fische melodrama der verschrikking. On- brusskl 324°™m' 23 55—24 00 Nieuws-
danks de machteloze eentonigheid bij deze 12.00 Niéuws. 12.02 Gram. 12.30 Weerber 12 34
reprise moest men thans deze beoorde- voor de landbouw. 12.42 Gram. 12 50 Beursbèr
lingsfout gemaakt bij gebrek aan af- oLlchie muz- 14 00 Schoolradio;
stand en daardoor aan inzicht - geducht ^00 Niews 'n.ifSm"'Ui5 F^an^ïes^OÓ
corrigeren. Wat Sartre reeds toen, in het Pianorecital. 18.20 Voor dé soldaten ?8 50 Soort?
nog bezette Frankrijk, afschuwelijk scherp J900 Nieuws. 19.40 Wedstrijd'schoolkoren.
besefte en ontstellend vorm gaf, wordt ieXscnonr°9i 7nenA (In de pauze: Kunstka-
nu als waarheid bevestigderger dan deI Kamermuz. 22.55 niemws°23,00 Voord'e"Olieden.5
doodstraf waren de geestelijke folteringen
in een leven, dat stelselmatig van zijn be
tekenis werd ontdaan. Zo kon een bijzon
der zwakke voorstelling toch een sterke
indruk maken.
VOOR ZATERDAG
1 onl 17.00—17.30 Voor de kinderen. NTS
David Koning fo fo tv-toio en weeroverzicht VARA 20.20 Act.
FANFARE-BANKEN VOOR GIETHOORN NTS: 15.00-,O^ipecdw^mpiocnsch.ppen
In Giethoorn zijn een „Rudi Meyerbank" m Liberec, Tsiecho-siowakije kro. 2000 De
en een „Bert Haanstrabank" onthuld als j?,Efl^Y,"!!?'™20'45 J,y-J?lm- 21.10 Kunstmaand-
herinnering aan de vriendschapsbanden, heefd Filmmeditatie. NTS: 22.00 Sport in
die gelegd zijn bij de opname van Haan- voor maandag
stra's eerste Nederlandse speelfilm „Fan- 20,0(! ,J°urn- en weeroverz. ncrv: 20.20
fare" I Dagsluiting.
I Act. progr. 20.30 TV-film. 20.55 Cabaretprogr.
