T)i&cq
dlscaucs
HONGARIJE HERDENKT IN
LI SZT-BARTOK-FESTIVAL
TWEE GROTE COMPONISTEN
Illll!
STAAT EN CULTUUR
ZATERDAG 10 JUNI 1961
Erbij
PAGINA DRIfc
DE VERKENNING van de Zuid
pool door geleerden van de vele
naties die gedurende hel Inter
nationaal Geofysisch laar samen
werkten, bleek zo vruchtbaar
dat men aan het einde van dat
jaar, in december 1958, besloot
de gezamenlijke bestudering
van het witte continent voort te
zetten. Sovjet-Russische geleer
den voerden hun onderzoekin
gen uit op de Mirny waarne
mingsbasis aan de Pravdakust;
voorts vier continentale onder
zoekplaatsen Pionerskaya,
Vostok I, Komsomolskaya (in de
buurt van de geomagnetische
pool bijna 909 mijl van Mirny) en
Sovietskaya (verhoudingsgewijs
de meest ontoegankelijke, de
landstreek die het verst van
enige kust is verwijderd) en
tenslotte twee kuststations, Oa
sis en Lazarev. De auteur van dit
artikel, A. G. Draikin, de leider
van de vierde Sovjet-Zuidpool
expeditie, beschrijft twee slede-
tochten door Russische groepen
in 1950 gemaakt van Mirny naar
de zuidelijke geografische pool
(1.470 mijl) en van Mirny naar
Komsomolskaya (540 mijl).
Antarctica is een continent,
dat een gebied van ongeveer
5.500.000 vierkante mijl in beslag
neemt, met een gem. hoogte van
6.500 voet boven zee-niveau.
Het is geheel bedekt met een
dikke laag ijs die een totale in
houd heeft van miljoenen kubie
ke mijlen, een laag die 95 per
cent uitmaakt van de totale voor
raad ijs op onze planeet.
TOS
1 II: ui v
v- 'v::
■L» iill
Sas Bunge
A. G. Draikin
Hongaarse volksmelodieën voor piano en orkest.
Russische exploratie in het gebied van
eeuwige stilte, de Zuidpool
lUUft).
(USSR
(USSR)
Het kamerorkest van Zürich speelt op
Amadeo (AVRS 6204) werken van Boyce. Pur-
cell en Bartók. Voor Columbia (GHLP 1025)
heeft oe bariton Dietrich Fischer-Dieskau een
opname gemaakt van Mahler's Kindertoten-
lieder, met de Berliner Philharmoniker onder
Rudolf Kempe. - Een klinkend document van
de voornaamste gebeurtenissen uit de Tweede
Wereldoorlog brengt Oriole (MG 20021) onder
de titel „The Sounds of Time".
Hit
Kaart van de Sovjetbasis in het
Zuidpoolgebied.
Russische tractoren op weg naar de
Amundsen-Scott basis. (Foto links)
SINDS DE NOORSE ontdekkingsreiziger Roald Amund
sen op 14 december 1911 de Zuidpool bereikte, een maand
later gevolgd door de Britse onderzoeker kapitein Robert
Scott, die op de terugtocht verongelukte, is de Zuidpool ver
scheidene keren bezocht. In 1956 werd door middel van een
luchtbrug een Amerikaanse basis, Amundsen-Scott, gevestigd
op de Zuidpool en in 1958 maakte Sir Vivian Fuchs, leider
van een Britse expeditie, een tocht van Shacketon-basis, bij
de Weddellzee naar de Zuidpool, waar hij Sir Edmund Hil
lary ontmoette, de leider van een ontdekkingsgroep uit
Nieuw-Zeeland die de pool had bereikt van de Scott-basis
bij de Rosszee. Niemand had echter ooit de pool van de oost
kunst van Antarctica uit bereikt, waar de onoverzienbare
gebieden met zeer moeilijk begaanbaar terrein nog door
niemand waren betreden. Wij verwachtten dat deze tocht
moeilijk zou zijn en speciale sneeuwtractoren de Kharkov-
Metingen bewezen dat de gemiddelde
dikte van de ijskorst 10.800 voet 3600 m)
bedroeg, belangrijk meer dan werd ver
ondersteld; bovendien ontdekten we dart
de oppervlakte van de rots nagenoeg vlak
is met kleine hoogteverschillen en zich
bevindt op zee-niveau, of er enigszins be
neden. Het enorme gewicht van het ijs
heeft het waarschijnlijk vlak gemaakt. Het
hoogste punt bevond zich 777 voet boven
zee-niveau, de diepste terreininzinkingen
werden gevonden in de buurt van de Zuid-
geomagnetisch-pool, waar de rots 928 voet
beneden de zeespiegel is.
TOEN WIJ OP 26 DECEMBER aankwa
men op de Amundsen-Scott basis ver
wachtten de Amerikanen, die daar over
winterden, ons niet We dwaalden rond
over hun basis, keken in hun verblijven,
maar konden niemand vinden. Eindelijk
ontmoetten wij hen in hun conversatiezaal
waar zij juist een filmvoorstelling bij
woonden. Zij bereidden ons een hartelijk
welkom.
Daar, aan de pool verrichtten wij onze
laatste onderzoekingen en tevens maakten
wij, om het geheel te voltooien, een „reis
om de wereld in vijftien minuten", waarbij
we alle 180 iengtegraden overschreden. De
Amerikanen reikten ons „certificaten" uit
ter herdenking aan deze gebeurtenis.
Op 29 december vertrokken we met de
KAMERORKESTEN SCHIETEN de
grond uit als paddestoelen in de herfst!
Bij een critische beoordeling dringen
de mogelijkheden tot vergelijken zich
op. En, met alle respect, het Zürcher
Kammerorchester onder Edmond de
Stoutz, opgenomen op Amadeo AVRS'
6204, hoort voor mij niet in de topklas
se. Men is de laatste jaren ik wil
geen namen noemen op dit gebied
gewend geraakt aan een standaard van
perfectie waaraan het niet gemakkelijk
valt te beantwoorden. Het ligt waar
schijnlijk aan de dirigent dat het en
semble uit Zürich de indruk maakt de
virtuositeit te zoeken op een plaats waar
ze niet thuishoort: in razend snelle tem
pi (vergelijk de Hornpipes uit Purcell's
suite uit „The married Beau") en in
een overtrekken van de nuances die,
zoals in het eerste deel van Bartók's
Divertimento, bijna tot een vertekenen
leidt. De kunst van het kamerorkest,
halverwege de miniatuur van het strijk
kwartet en het fresco van het symfonie
orkest, vereist een bijzonder gevoel
voor grenzen en mogelijkheden. Dit en
semble, dat overigens instrumentaal-
technisch bezien van klasse is, wil zich
als méér voordoen dan het is. Wij wil
len graag geëpateerd worden maar
épater le bourgeois getuigt van een ge
brek aan goede smaak.
De plaat wordt aangevuld met een
pretentieloos symfonietje van William
Boyce (1710-1779).
DE VOORTREFFELIJKE kwaliteiten
van Dietrich Fischer-Dieskau als liede-
renzanger (maar niet minder in opera
en oratorium) zijn op hun beurt al zo
dikwijls bezongen dat het niet nodig is
een plaat van hem een extra aanbeve
ling mee te geven. Hier zijn Mahler's
Kindertotenlieder in een vertolking die
men zich niet beter kan voorstellen.
Wat steeds weer opvalt is de wijze
waarop deze kunstenaar zowel de fone
tische als de psychologische waarde
van het woord met de melodie weet te
versmelten, zonder nochtans de grote
spanning een moment te verliezen.
Voortreffelijke, sfeervolle begeleiding
van de Berliner Philharmoniker en een
prachtige balans tussen solopartij en
orkest maken deze plaat een aanbeve
ling waard. (Columbia GHLP 1025).
„THE SOUNDS OF TIME" is een
ongewone plaat die een soort „sonora-
ma" brengt van historische gebeurte
nissen uit de jaren vóór, tijdens en kort
na de tweede wereldoorlog; de periode
die deze gesproken kroniek omvat gaat
van 1934 tot 1949. Man heeft geput uit
het archief van de BBC, en hieruit na
maandenlange selectie en montage een
overzicht samengesteld dat als echo
van de genoemde periode representa
tief geacht kon worden. Een bezwaar
is ongetwijfeld dat de gekozen fragmen
ten, zevenenvijftig in getal, dikwijls wel
wat erg kort zijn uitgevallen men
was immers gebonden aan de speelduur
van één LP. De vraag is ook of men,
na hetgeen op televisie en film (o.a.
„Opmars naar de galg", en „Mein
Kampf") vertoond werd en wordt, ster
ke indrukken zal opdoen van wat uit
sluitend gehoord. maar niet aan
schouwd wordt. Al moet men de evo
catieve kracht van een stem die in
angstige tijden de vrijheid symboliseer
de, of juist het tegendeel daarvan, niet
onderschatten. Een goed idee is het ge
weest om de stemmen der staatslieden
en van hen die meenden het te moeten
zijn, af te wisselen met die van de „ge
wone man", een taxi-chauffeur die in
onvervalst Cockney-accent de moed er
in blijkt te houden tijdens de „Blitz"
op Londen, of de populaire radio-enter
tainer Tommy Handley uit het „Hi-
Gang"-programma. Als aanvulling op
het Vele wat de laatste jaren in boek
vorm over de Tweede wereldoorlog ge
publiceerd is, betekent deze plaat een
waardevol document. (Oriole MG
20021).
chanka waren voor dit werk ontworpen. Deze hebben een
zeer grote actieradius en kunnen in de ijle atmosfeer hun
werk doen in elk terrein op zachte en bevroren sneeuw en beste wensen van de overwinteringsgroep
bij lage temperaturen. De sneeuw-tractoren waren uitgerust op de thuisreis.
met verwarmde verblijven voor acht mannen, sneeuwver-
warmers, droogruimten, elektrische keukens, wasplaatsen,
radio en navigatie-instrumenten. Zij trokken zware sleden,
waarop laboratoria, speciale uitrusting en andere benodigd
heden waren gemonteerd. Onze moeilijkheden met deze
tractoren begonnen toen wij nog in de Sovjet-Unie waren.
Zij bleken te breed om per spoor van de fabriek in Kharkov hart van het continent: Pionierskaya, Vo-
naar de haven van Kaliningrad aan de Baltische Zee vervoerd
te worden, waar zij zouden worden overgeladen en de reis
over de weg zouden voortzetten op speciaal daartoe ont-
worpenworpen laadwagens, die qua constructie en uiterlijk
lijken op die waarop tanks vervoerd worden.
stok I en de Komsomolskaya basis liggen
respectievelijk 9.021, 10.665 en 11.550 voet
boven zee-niveau.
Al met al verschaften deze expedities
veel nieuwe informaties met een aanzien
lijke theoretische en praktische waarde.
Zo verkreeg de expeditie bijvoorbeeld
nieuwe gegevens, die overduidelijk bewe
zen dat het Zuidpoolgebied een continent
is en geen archipel. Proeven met instru
menten wezen uit dat de wind die van het
binnenland uit zeewaarts blaast, slechts tot
DE TWEEDE EXPEDITIE Van Mirny naór twintig kilometer mt de kust wordt ge-
voej(j Deze „vlucht -winden, zoals wij hen
Eminsomolkaya. werd met Fenguin-trac
toren in twee gedeelten gemaakt, van 9
april tot 25 juni en van 14 september tot
31 december 1959 De metingen die wij op
deze expeditie verrichtten leerden ons
meer over de hoogten en diepten in het
noemen. dragen grote hoeveelheden
sneeuw naar de zee. waar de sneeuw zich
vastzet en ijsranden vormt Bij Minnybasis
werd in 1959 in totaal 2.700.000 ton sneeuw
op deze wijze langs een kustlijn van bijna
3000 km vervoerd en in zee neergelaten.
Men stelde eveneens vast dat er gedurende
alle jaargetijden meer zonnestraling voor
kwam op het zuidelijk dan op het noor
delijk poolgebied.
OP VOSTOK BASIS in het binnenland
werd op 23 augustus 1959 een minimum
temperatuur van 121,3 graden F. geme
ten. Een jaar later werd een nieuw abso
luut minimum van 127 graden F. ge
registreerd. De gemiddelde temperatuur
op de basis bedroeg gedurende 1959 67,7
graden F., zodat Vostok wel kan worden
beschouwd als de „koude-pool" van onze
planeet.
Voordat de expeditie op reis ging wer
den zowel de mensen als de machines
aan langdurige proeven op Mirny Basis
onderworpen. Zoals de andere leden van
de expeditie, werd ook ik twee maal
door de artsen onderzocht, een maal op
Mirny Basis en nog een keer op Vostok
Basis. Als leider van de expeditie mocht
HET NEDERLANDSE Gesprekscentrum is
de vrucht van een loffelijk initiatief om tus
sen de zuilen van ons volk enig contact tot
stand te brengen. Men kan zich voorstellen
dat dit de enige mogelijkheid was om een ge
sprek te krijgen, maar in de praktijk zijn er
wel grote nadelen aan. De deelnemers aan jj- minder kniebuigingen verrichten dan
een geïnstitutionaliseerd gesprek hebben al- medische verklaring werd be
licht de neiging een „officieel standpunt in voor een meuiscne veikiarmg weru ge
te nemen, al moesten zij het voor de gelegen- eist. Op Vostok-basis echter is zelfs een
heid scheppen. En een officieel standpunt is gereduceerd aantal kniebuigingen geen
in dit land altijd een negentiende-eeuws c J
standpunt. Anderzijds kan het streven om tot gemakkelijke verrichting. Na de tiende
gemeenschappelijke formules te komen lei- buiging klopt het hart net ZO hevig als
den tot nietszeggende algemeenheden, tot een i t
intellectueel „Formulisme" dat de adem van na een lange Sprint,
het leven mist.
DIT ALLES MAAKT het lezen van het rap
port „Staat en Cultuur" (Publicatie no. 4;
Kok, Kampen; Spectrum, Utrecht; van Stoc-
kum, Den Haag) tot een ijzingwekkende aan
gelegenheid. De gesprekspartners pogen hier
in antwoord te geven op de vraag of de over
heid een taak heeft ten aanzien van de cul
tuur. De theoretische preoccupaties van de
gesprekspartners Waren hierbij zo groot, dat
bijna alle sprekers het gesprek niet konden
beginnen alvorens in een schriftelijke mono
loog hun ideeën in reincultuur te hebben ge
geven. Deze nota's zijn aan het rapport toe
gevoegd.
Begint men dit verslag onbevangen te lezen,
dan waant men zich verzeild in een negen
tiende-eeuws gruwelkabinet. Het rammelen
der katholieke knekels wordt afgewisseld door
de reformatorische elektriseermachine. Vol
gens goed-scholastieke methode definieert
men in het theoretisch gedeelte eerst de be
grippen „staat en cultuur" om er vervolgens
mee gaan te manipuleren, daarbij het is
maar een kleinigheid vergetende dat de
staat zelf een stuk cultuur vertegenwoordigt.
Zo komt men tot de uitspraak, dat de staat
zelf geen cultuur heeft te beoefenen. Alsof
wetgeving geen cultuur is
HET TWEEDE GEDEELTE van het rapport
gaat in op enkele meer concrete vragen. Wan
neer men verwacht, hierin een uitwerking te
vinden van het theoretische gedeelte, komt
men ook hier weer bedrogen uit. Het gaat om
zeer Hollandse vragen. Zo krijgt men onder
het hoofd onderwijs de vraag of de huidige
pacificatie bevredigend is, onder kunst de
vraag of aan tentoonstellingen zedelijke nor
men moeten worden aangelegd en onder sport
de vraag of het gemengd zwemmen moet
worden geregeld. Men krijgt enormiteiten
voorgeschoteld van deze soort: „Een kunst
werk kan n.l. best een gevaar opleveren, ook
al is het esthetisch. Wel zal het gevaar min
der worden naarmate het werk esthetischer
isBenepener kunstbeschouwing kan men
zich nauwelijks denken.
TOCH CONSTATEERT de commissie: „Met
aadruk moge erop gewezen worden dat de
hristeli.ike beschaving van alle eeuwen het
-oed recht van het naakt erkend heeft." Wat
overigens het nut van dergelijke ongediffe
rentieerde en categorische verklaringen is.
zélfs al zouden zij waar zijn, ontgaat ons ten
enen male.
BIJ HET ONTWAKEN op de eerste och
tend nadat wij Vostok hadden verlaten had
ik een hoofdpijp zoals ik nog nooit had
ondervonden. De wetenschap dat niemand
die op grote hoogten werkt, waar de lucht
zeer ijl is, kan ontkomen aan een derge
lijke pijniging, maakte de hoofdpijn voor
mij niet draaglijker, 's Nachts was ik ver
schillende malen, naar adem hijgend, wak
ker geworden. Er overviel mij toen bijna
een gevoel van vrees, want indien men
dan niet inmiddellijk de toevoer van zuur
stof kan vergroten, bestaat er een kans op
verstikking. Op de zevende dag leverde
het ademhalen niet zo veel moeite meer
op. Het organisme wende aan de veran
derde omstandigheden, maar daarvoor was
een enorme wilskracht vereist.
De reis van Mirny-basis naar de geogra
fische Zuidpool duurde van 27 september
tot 26 december 1959 en nam dus drie
maanden in beslag. De tractoren sloegen
zich door gebieden met verraderlijke diepe
en breede gletscherspleten heen, waarin
machines en aanhangwagens makkelijk
konden verdwijnen; de spleten waren ge
vuld met zachte sneeuw en waren op die
manier onzichtbaar en enorm gevaarlijk.
WIJ DOORKRUISTEN een gebied met
felle sneeuwstormen, zodat wij gedurende
de halte-pauzes steeds de tractoren in be
weging moesten houden om hen voor in
sneeuwen te behoeden. Wij bewogen ons
voort over vlaktes met onafzienbare ijs-
ruggen die zo dicht tegen elkaar lagen dat
zij niet konden worden ontweken. Wij
moeten onze weg er door heen zoeken en
in de cabines voelden wij ons alsof wij op
een kleine boot in een hevige storm zaten
Landstreken met rulle sneeuw, waarin de
tractoren bleven steken bezorgden ons vele
moeilijkheden.
De temperatuur was zo laag 85 graden
F en zelfs 94 graden F) dat het metaal
van de rupsbanden soms breekbaar werd.
De pennen die de secties van de rupsban
den verbonden, braken regelmatig, de
machines verloren de banden en zakten,
dan diep weg in de zachte sneeuw.
Er ging veel tijd en inspanning mee heen
voordat de reparaties klaar waren; de
chauffeur-monteur moest met een voor
hamer nieuwe pennen inslaan. Hoog boven
het zee-niveau waar een voortdurend ge
brek aan zuurstof is waren twee of drie
slagen met een voorhamer voldoende om
ademhalingsmoeilijkheden op te leveren;
rust was dan noodzakelijk.
TIJDENS EEN GEDEELTE van de reis
van Komsomolskaya naar Vostok werden
alleen al 490 pennen en 56 rupsbanden ge
wisseld. Soms vorderden wij niet meer
dan zes mijl per dag. Tijdens onze tócht
staken wij nog de ijskap van Komsomols
kaya naar de Zuidpool over, die de dikte
van de ijskap en de hoogte van het daar
onder liggende rotsgesteente boven zee
niveau duidelijk doet waarnemen. Wij
boorden gaten in het ijs tot een diepte van
verschillende meters,waarin dan een lading
explosieven werd gestopt. De trillingsgolf
drong door het ijs heen en werd door de
rotsbodem teruggekaatst. Uit het tijdsver
loop tussen de explosie en het moment van
terugkaatsing liet zich de hoogte van de
rots en de dikte van de ijskap berekenen.
A. G. Draikin (links), de leider van
de vierde Russische Zuidpoolexpeditie,
en auteur van nevenstaand artikel, en
dr. Dumey, hoofd van de Amerikaanse
Amundsen-Scott ba sis op de Zuidpool.
Franz Liszt DIT COMITé heeft het festival drie de
len gegeven. Van 24 september tot 9 okto
ber is er een internationaal pianoconcours
Liszt-Bartók in de zaal van het conserva-
OP 22 OKTOBER is het 150 jaar geleden dat Franz Liszt in Raiding bij torium voor muziek in Boedapest. Inschrij-
Oedenburg werd geboren (toenmalig Hongarije) en op 26 maart was het tachtig vo^p^nfsten^ebofen tufl
jaar geleden, dat Bela Bartók in Nagyszentmiklós het levenslicht aanschouwde, sen 1 januari 1929 en 1 januari 1946. Er
Deze beide feiten zijn voor Hongarije aanleiding dit najaar een groots opgezet benoemd" mternatl0nale :iury van 22 leden
Bartók-Liszt-festival te organiseren, gecombineerd met een internationaal mu- Van 25 tot 30 september is er in de
ziekconcours. Men kan de betekenis van Bartók voor Hongarije groter achten v^musL
dan die van Liszt, toch is ook deze componist niet van dit land los te maken. Zijn cologen, dat zich speciaal zal bezig hou-
Hongaarse rapsodieën zijn in dit opzicht welsprekend genoeg, terwijl hij boven- gf ffce^n^ta^Teze'mlz^ek^uhln
dien nog verscheidene Hongaarse marsen schreef alsmede bewerkingen naar nauwkeurig worden besproken. De deelne-
Hongaarse volksliedmelodieën. Ook componeerde hij nog een fantasie over b^oU^reng^^aifhet Beethovenmuseum
in kasteel Brunswijk en een uitstapje ma
ken op het Balaton-meer.
Op 26 september begint het eigenlijke
muziekfeest, geopend met een concert on
der Ernest Ansermet, die dan de Faust-
symfonie van Liszt en de muziek voor
snaarinstrumenten, slagwerk en celesta
van Bartók zal uitvoeren. Verder dirige
ren in die periode de Engelse dirigent sir
John Barbirolli en de Hongaren Johnas Fe-
rencsik en György Lehel.
OVER DE AFSTAMMING van Liszt is
men nog niet helemaal tot klaarheid ge
komen, maar zeer waarschijnlijk schijnt
hij verbonden te zijn aan een oud adellijk
Hongaars geslacht. Op zijn geboortehuis te
Raiding staan twee gedenkplaten, de een
in het Hongaars, de ander in het Duits.
Wel is bekend dat de overgrootvader van
Liszt officier was in een Hongaars huzaren
regiment. De geboorteplaats Raiding hoort
thans tot het Oostenrijkse Burgenland.
BIJ BARTOK is er natuurlijk helemaal
geen vraag meer. Hij was een der be
langrijkste Hongaarse componisten van
alle tijden, ook al vertrok hij in oktober
1940 voor goed naar Amerika Zijn muziek
is echter Hongaars gebleven en ten aan
zien van het Hongaarse volkslied heeft hij
met zijn nog in Boedapest levende studie
genoot Zoltan Kodaly baanbrekend werk
verricht. Het is dus heel begrijpelijk dat
Hongarije beide componisten als vaderlan
ders wil eren en kosten noch moeite ge
spaard heeft om het festival in eind sep
tember en begin oktober zo breed moge
lijk op te zetten. Dat festival zal een in-
SOLISTISCH WERK wordt gegeven door
onder anderen de Russische meesterpianist
Sviatoslav Richter, André Foldes, Györ
gy Sandor en de violist Dénes Kovacs. Tal
van werken van beide componisten worden
hier naar de oorspronkelijke handschriften
uitgevoerd, terwijl daarnaast ook werk ge
speeld wordt van de Hongaarse componis
ten Zoltan Kodaly, Leo Weiner, Paul Ka-
dosa, Laszle Lajtha en Ferenc Farkas. In
diezelfde tijd worden er tentoonstellingen
ingericht met handschriften, boeken, ma
nuscripten, brieven, relikwieën, enzovoorts.
Tezijnertijd hopen we nader over dit fes
tival te berichten. Twee Hongaarse com-
ternationaal karakter krijgen en men wil ponisten van zeer uiteenlopende aard zul
belangrijke figuren uit de gehele wereld len hier op grootse wijze worden herdacht,
aantrekken. Daartoe is een herdenkings- Bij zijn benoeming tot lid van de Hongaar
comité gevormd, waarin onder andere zit- se Academie voor Wetenschappen in 1935
ting hebben de zoon van Bartók, Bela hield Bartók een inaugurale rede over
Bartók jr. en de befaamde Hongaarse com- „Liszt-problemen", waarin hij Liszt verde-
ponist Zoltan Kodaly. digde.
