EEN HALVE EEUW A.K.U.
AKU, begrip in rayon
II ENS EN
Dameskousen en visnetten
uit steenkool
Belangrijke uitbreiding van
het produktieprogram
ffiuiin
^3
SPECTACULAIRE GROEI
Van fabriekje tot wereldconcern
De eerste jaren
Oprichtingsakte
Maar assortiment wordt groter
Sponsen die dertig keer hun eigen
gewicht aan water opnemen
Dr. J. C. Hartogs
man van grote visie
en intelligentie
19
natuurlijk
ENKALON. MANUSJE VAN ALLES
DE SPREI DINGS POLITIEK
met en zonJer zon
PIGMA-DERM
DONDERDAG 15 JUNI 1961
Gaat u met vakantie?
vaderdag
PAARLAARSTEEG 1
OP 8 MEI 1911 werd te Arnhem de oprichtingsakte van de n.v. Nederlandse
Kunstzijdefabriek gepasseerd: de latere Algemene Kunstzijde Unie n.v. Een
kleine fabriek met een paar honderd mensen in dienst, een schepping van een
intelligente bouwer, die toen hij in 1932 overleed, de basis had gelegd voor een
wereldconcern: dr. J. C. Hartogs. In een halve eeuw tijds groeide een kleine
onderneming uit tot een concern met 35 fabrieken in acht landen, met een per
soneelsbezetting van 53.000 mannen en vrouwen en met een jaarlijkse omzet van
1.700.000.000. De spectaculaire ontwikkeling van de A.K.U. is niet alleen
een boeiende historie, zij is ook een bewijs van wat energie, visie en kennis en
vertrouwen tot stand hebben kunnen brengen. Vertrouwen omdat de oprichting
van een kunstzijdefabriek in het jaar 1911 een waagstuk is geweest. Dr. Hartogs is
begonnen met te wijzen op de mogelijkheden voor fabricage en afzet, maar toen
hij het eerste jaar draaide met een kapitaal van 240.000 vroeg de financiële
wereld van die dagen zich af of het fundament wel sterk genoeg was. Dr. Hartogs
heeft vertrouwen gehad: in zichzelf, in de toekomst van het nieuwe produkt. Die
hem hebben opgevolgd, die met hem hebben samengewerkt, zijn eveneens per
soonlijkheden geweest, die hun ondernemingsgeest paarden aan vertrouwen. Zon
der dit vertrouwen zou de brede groei van de A.K.U. niet mogelijk zijn geweest,
zonder brede visie evenmin.
richting van de Maatschappij tot Exploita
tie van Kunstzijdefabrieken in het Buiten
land, de Maekubee, die de sterke interna
tionale ontwikkeling van het bedrijf heeft
helpen bevorderen.
Dr. Hartogs koos Arnhem daar er een
goed terrein braak lag en omdat hij de
stad aantrekkelijk vond. De voorkeur van
zijn echtgenote moet daarbij doorslagge
vend zijn geweest. Tot 1914 waren er 200
man werkzaam: vier jaar later 300; elf
ja'ar later (1929) 8000 mensen, maar toen
waren in Ede en Breda al bedrijven opge
richt; was de expansie reeds begonnen.
Het Arnhem van 1911 heeft geen vlaggen
uitgestoken. Het haü nog de sfeer van „de
dokter, de dominee en de notaris" die over
het Velperplein liepen, naar Greshof's klas
siek geworden woorden. Het jaar 1913 was
nog een verliesjaar en een verliesjaar heeft
zelden bij de outsiders vertrouwen gewekt-
Vier jaar later sloot de winst- en verlies
rekening met een voordelig saldo: het ka
pitaal was inmiddels tot een half miljoen
verhoogd. Arnhem stond nog wat onwen
nig tegenover de fabriek die wel eens een
onfrisse lucht over de stad joeg.
De stichter wist zijn bedrijf door de eer
ste wereldoorlog heen te loodsen. In 1918
kon men van een sterke positie spreken,
was net handelsmerk „Enka" populair. De
fabriek kon in dat jaar een dividend van
42,5 pet. uitkeren in geld, plus een bonus
van 50 pet. in aandelen in totaal 92,5 pet.
Dr- Hartogs visie is steeds op de toekomst
gericht geweest. Toen in de jaren 1914
1918 er geen chemicaliën waren te krijgen
verrees als vrucht van zijn intensieve geest
een zwavelkoolstoffabriekje dat tot 1918
goed dienst heeft gedaan.
Hij kon, toen in Versailles de vrede was
getekend, zijn vleugels verder uitslaan. De
Holland Kunstzijde Industrie in Breda is
er een voorbeeld van. Twee figuren van
formaat, dr. Stulemeijer en dr. Hartogs,
zouden elkaar vinden. Het is de figuur van
Stulemeijer geweest die naar Spanje is
gereisd en die als de grondlegger kan wor
den beschouwd van de Seda de Barcelona
Op 8 mei 1911 werd de oprichtings
akte van de N.V. Nederlandse Kunst
zijde fabriek te Arnhem gepasseerd en
op 22 mei d.a.v. verscheen deze in de
Staatscourant. De tekst van de akte
luidde:
„Doel: het bouwen en in exploitatie
brengen eener kunstzijdefabriek, de
fabricage en bewerking van en de han
del in kunstzijde en verwante produc
ten, benevens het verwerven en exploi
teren van daarop betrekking hebbende
octrooien, het verrichten van al dat
gene dat tot het bereiken van het voor
geschreven doel in den ruimsten zin des
icoords kan worden vereist, zomede het
deelnemen in andere vennootschappen
met gelijk doel. Duur 75 jaren. Kapi
taal 1.000.000, verdeeld in 1000 aan
delen, elk van f 1000 nominaal, waar
van 240.000 aan aandelen zijn ge
plaatst. Voor de eerste maal directeur
de heer Dr. J. C. Hartogs, commissa
rissen: de heren J. Balthazar, prof. dr.
A. F. Holleman, mr. W. van Hoogen-
huyze, F. H. Fentener van Vlissingen
jr., dr. Juris J. Bredt."
Met een kapitaal van 2,5 miljoen stond de
industrie er in 1920 niet slecht voor. Rayon-
garen werd langzamerhand een belangrijke
textielgrondstof, waarvan de wereldpro-
duktie steeg van 25 miljoen kg in 1920 tot
200 miljoen in 1929 De expansie was al
begonnen met de HKI, zij vond haar voort
zetting in de stichting van een tweede fa
briek in Ede, welke in 1922 in bedrijf is
gesteld. In die aanvangsjaren is meer dan
90 pet. van de produktie naar 't buitenland
gegaan en tot aan de tweede wereldoorlog
was dit nog 80 pet. Hoge tariefmuren zijn
voor dr. Hartogs en zijn medewerkers geen
beletsel geweest om door te gaan met uit
breidingen: men zocht het buitenland zelf
op om daar nevenbedrijven in het leven te
roepen: de British Enka, de Italo Olandese
Enka s.p.a. de American Enka, de Seda de
Barcelona e.a.
In die jaren twintig heeft dr. Hartogs de
veertiende stelling bij zijn dissertatie in de
praktijk gebracht" hij coördineerde alle
experimenten en ontwikkelingen in een
proeffabriek waarvafn het moderne ge
bouw thans verrijst als een stijlvol monu
ment voor wetenschapsbeoefening. De „En
ka" begon met haar research als een der
eersten in de lande: men zocht en vond
specialisten en onderzoekers.
Uit die jaren (1925) dateerde ook de op-
en wilt u dat wij uw krant naar uw
vakantie-adres oprenden T
Stuurt u ons dan minstens twee dagen
voor uw vertrek een briefkaart met
vermelding van uw naam uw vaste
idres uw vakantie adres de daturr
waarop de eerste krant naar nw
vakantie-adres eeronden moet worden
en de datum waarop de krant voor het
laatst moet worden toeeeronden
Als u de krant per week betaalt wilt
u dan het abonnementsgeld voor de
vakantieweken vooruit aan de bezor
ger betalen
DE ADMINISTRATIE
Uit 1929 dateert de naam Algemene
Kunstzijde Unie- Tevens kwam toen de
samenwerking met de Vereinigte Glanzstoff
Fabriken A.G. tot stand.
De algemene economische crisis in het
jaar 1929 bracht de gehele rayonindustrie
in een moeilijke positie. Het sterk dalende
prijsverloop noopte tot een drastische ver
laging van de kostprijs en dank zij een
sterk doorgevoerde rationalisatie was de
kostprijs in 1936 nog maar 33 pet. van die
van 1929. De rationalisatie bracht een ont
slag van arbeidskrachten teweeg. Van de
8000 arbeiders, die in de fabrieken in 1929
werkten, bleven er in 1931 amper 4000 over.
De arbeidsbesparende methodes hadden tot
gevolg dat ven 5600 meisjes, die in 1929 er
haar brood verdienden, er in 1938 nog en
kele honderden ovei waren. De AKU heeft
in de crisisjaren bewezen dat zij door om
schakeling haar bestaan kon verzekeren,
een niet geringe prestatie wanneer men
bovendien leest dat na Japan en Italië,
Nederland in 1937 zich wist te handhaven
als derde grootste land in wereldex
port van kunstzijdegarens. In die crisis
jaren is de samenwerking tussen de AKU
en de HKI gegroeid.
Tijdens de oorlog draaide men in Arn
hem en elders, zo goed mogelijk door. Een
jaar na de rampzalige tiende mei 1940
werd de maatschappij tot stroverdeling
Sove opgericht, omdat men wist welke
mogelijkheden in stroverwerking zaten. De
Sove-fabriek in de Kleefse waard zou de
grondstof leveren, zij het met een kleine
produktie, om een rayonvezelfabriek te
voorzien van stoffen die door stagnatie in
het vervoer van overzeese textielproduk-
ten moeilijk verkrijgbaar waren. Te
Utrecht werd het laboratorium voor funda
menteel wetenschappelijk onderzoek voor
cellulose opgericht. De naam „enkalon"
deed intrede.
Ir Van Schaik dié in 1941 de op 66-
iarige leeftijd heengegane prof. ir. I. P de
Vooys opvolgde, wist met tact het bedrijf
te leiden. Aan zijn leiding is het mede te
danken dat de fanatici van het Arbeids
front tenslotte nagenoeg geen belangrijke
manoeuvres konden uitrichten. De AKU
had de loffelijke reputatie dat men er
„goed kon zitten", zelfs als onderduiker,
waarvan er meer dan één onderdak vond
in de fabrieken-
Het bestuursapparaat werd gedeeltelijk
geëvacueerd; er waren nooduitkeringen
van lonen. Men hielp de leden van 't per
soneel en hun gezinnen; men stichtte het
Nederlands Administratie bureau Kunst
zijde en Kunstvezels Totdat op 24 septem
ber de poorten moesten worden gesloten,
toen de vijand, geschrokken van de opruk
kende geallieerde macht, mensen aan het
werk zette voor de verdediging van Rijn
en IJsel.
Wat na de oorlog was overgebleven was:
vernieling, puin. Wat men te doen had
was de schare verstrooide AKU-mensen
weer bij elkaar te brengen. Men ruimde
puin, men herstelde, men ging in grote
eendracht aan het werk, aan de Kleefse
Waard aan de Vosdijk, overal. In septem
ber 1945 was men herbegonnen en het ge
hele herstel heeft een spectaculair verloop
gehad.
Toen men een claim voor oorlogsschade
van 17 miljoen had ingediend en toen men
de trieste balans van alle materiële schade
had opgemaakt, kwam men tot de dramati
sche conclusie, dat bijna 40 pet van de
produktiecapaciteit in de Nederlandse AKU
was vernietigd. Anfper twee jaar later
overtroffen de Nederlandse bedrijven zelfs
het vooroorlogse produktieniveau.
Hoe snel het algehele herstel is verwe
zenlijkt blijkt uit het nuchtere feit dat het
aantal fabrieken in de jaren van 1946 af is
gestegen van 26 tot 35, met een personeels-
groei van 30.000 in 1947 tot 53.000 in 1960.
Het is mr. J. Meynen geweest, die na het
neerleggen van de portefeuille van Oorlog
in 1946 bij de AKU in dienst kwam en de
basis legde voor de uitbouw van de AKU
tot een grote chemische industrie. Het stre
ven om artikelen op de markt te brengen,
die buiten de textielindustrie worden af
genomen, gelukte volkomen: een succes
volle politiek van risicoverdeling die de
positie van bet concern sterk heeft ver
stevigd.
De tweede wereldoorlog had echter voor
het concern nog veel verder gaande gevol
gen. De VGF-groep verloor de controle
over de fabrieken te Elsterberg en Tannen-
berg in het huidige Oostduitse gebied, en
over bedrijven te Breslau en Sydowsaue,
die onder Poolse invloed kwamen.
De contacten met de VGF-dochtermaat-
schappij te Lobositz in Tsjechoslowakije
en met de Erste Osterreichische Glanzstoff-
Fabrik A.G. te St. Polten werden eveneens
verbroken. Met deze laatste onderneming
kon de AKU achter in 1955 de banden her-
stellen na het staatsverdrag tussen Oosten
rijk en de vier grow mogendheden en de
terugkeer van St. Polten onder Oostenrijks
bestuur-
Hoewel de ENKA (AKU) door Neder
landers was opgericht, hal de i.elangenge-
meenschap met de VGF een belangrijke
Duitse deelneming in het aandelenkapitaal
van de AKU ten gevolge, die in de jaren na
1929 daalde, maar gedurende de tweede
wereldoorlog to&aam
Tengevolge van de door de geallieerde
staten ten aanzien van Duits bezit getrof
fen maatregel gingen voor het concern de
deelnemingen verloren in twee van de in
de Vereniade Staten gevestigde fabrieken,
namelijk North American Rayon Corpora
tion en American Bemberg Corporation.
De AKU is in de vijftig jaar van haar
bestaan gegroeid van een klein plaatse
lijk bedrijf met een paar honderd werk
nemers tot een wereldconcern waarin
duizenden een werkkring hebben gevon
den. Er zijn thans 35 AKU-bedrijven
verspreid over acht landen, waarvan de
meeste zich nog steeds bezighouden met
de produktie van rayon, het artikel dat
de AKU groot gemaakt heeft.
Alleen in de Verenigde Staten, waar de
dochter American Enka werkt, heeft het
concern 6.000 mensen in dienst verspreid
over vijf maatschappijen. De vestiging in
Lowland (South Carolina) is de grootste
met 2.800 man personeel. In 1933 produ
ceerde dit bedrijf tien miljoen Engelse
ponden aan kunstzijde, thans is die pro
duktie vertienvoudigd. Maar American
Enka is het produktenassortiment aan het
uitbreiden en men is overgegaan op de
fabricage van draad en kabel, waartoe
twee bestaande Amerikaanse ondernemin
gen in het concern zijn geïntegreerd.
Maar ook dichter bij huis hier in
Europa vindt men treffende voorbeel
den van wat bekwaamheid, visie en door
zettingsvermogen der AKU-leiders ver
mochten tot stand te brengen. Daar is de
Duitse tak de Vereinigte Glanzstoff Fabri
ken A.G., waarvan de AKU 75 pet. van het
kapitaal in handen heeft, ter waarde van
Dm 114.375.000. De wijze waarop de AKU
dit oorspronkelijk Duitse bedrijf in de cri
sis van 1929 heeft verworven is een staal
tje van geniaal koopmanschap. De VGF
beleefde in die dagen een malaise, maar
toch durfde dr. Fentener van Vlissingen
de met grote schranderheid uitgevoerde
transactie van de omzetting van aandelen
ENKA in die van AKU, waarin de Ver
einigte Glanzstoff werd opgenomen, aan.
VGF bezat in die dagen zes viscosefabrie-
ken en het Bemberg-concern en enig risico
nam men dus wel. Thans werken er in
Duitsland 75.000 man....
Iets meer naar het oosten vinden we in
St. Pölten in Oostenrijk der Erste Oster
reichische Glanzstoff Fabrik, waarvan AKU
Plooihoudende rokken, kreukvrije pak
ken, no-iron dassen, pakken, pantalons
enz., alles van terlenka. Krimpvrij en
gemakkelijk wasbaar, motvrij en niet-
strijken dat zijn voorname eigen
schappen van terlenka. De vezel werd
in 1955 in Engeland ontwikkeld.
Advertentie
everhemden
no-iron en sanfor
vanaf 10.50
weekenders
een grote collectie
in diverse tinten
en dessins, vanaf12.90
sokken en
ankiets
vanaf 1.95
weekend
shawls
zelfbinders
5.95
5.95
voor een grote keus
Dameskousen en sleepkabels, overhemden en visnetten, ondergoed en brandslangen,
voor al deze artikelen dient Enkalon, de Nederlandse nylon, als grondstof. De ver
scheidenheid van deze opsommingen bewijst wel, dat dit synthetische garen over zeer
vele en goede eigenschappen beschikt. Deze nylon wordt gemaakt uit. steenkool,
voor de leek ongetwijfeld een vreemd verschijnsel. Ziet men de ragfijne kousen, de
helderwitte blouses en de lichte regenkleding, dan kan men zich immers maar heel
moeilijk voorstellen dat de zwarte Limburgse steenkool hiervoor de grondstoffen
leverde.
De staatsmijnen doen echter een deel van het werk en verkopen aan de Enkalon-
fabriek van de Algemene Kunstzijde Unie te Emmen het zogenaamde caprolactam,
een witte, schubachtige stof, die uiterlijk een beetje op de soda lijkt.
In Emmen fabriceert men door middel
van een ingewikkeld procédé de textiel-
en technische garens, die na op een cone
gewikkeld te zijn, in dozen naar het cen
trale magazijn in Arnhem worden ver
zonden. De meest bekende en doeltreffend
ste eigenschappen van Enkalon zijn het
snel drogen, het niet krimpen en het kreuk
herstellen. Strijken kan worden overgesla
gen. Tevens heeft het weefsel weerstand
tegen insekten en is lichtbestendig. Het
technische garen wordt voor de meest uit
eenlopende artikelen gebruikt. Parachutes,
autobanden, vlaggen, verkeerspolitie-
jassen, touwen en sleeptrossen, sleepka
bels en zandzakken kunnen alle met groot
succes van Enkalon gemaakt worden, ter
wijl ook overalls van Nederlandse nylon
grote voordelen bieden. Dekzeilen van En
kalon worden waterdicht gemaakt, door
een laag rubber of plastic op te brengen.
Zware kwaliteit doek dient tevens voor op
blaasbare magazijnen, opvouwbare boten
en grondzeilen. Bij het afsluiten van de
Zuidhollandse en Zeeuwse zeegaten wordt
gebruik gemaakt van Enkalon-zandzakken,
die een grote weerstand tegen rotten heb
ben. Deze eigenschap is ook van groot be
lang bij visnetten, sleepkabels en harpoen-
lijnen. Tenslotte zijn Enkalon luchtpost-
zakken door het lage gewicht eveneens
zeer economisch.
In de sportwereld is Enkalon geen on
bekende. Om enkele voorbeelden te noe
men: tenten, worstelmatten en fietstassen
worden van dit kunstmatig vervaardigde
weefsel gemaakt. De vraag of katoen als
tentmateriaal beter is dan Enkalon zal
door velen op verschillende wijze beant
woord worden daar beide materialen bij
zondere eigenschappen bezitten.
De Emmense fabriek is ook de leveran
cier van Akulon, één van de grondstoffen
voor de plastic-industrie. De toepassingen
van deze stof zijn langzamerhand onbe
grensd geworden. Tandraderen, zowel als
hoge damesschoenhakjes, mesheften en
scheepsschroeven worden van deze nylon
soort gemaakt. Ook de gordijnsleetjes van
Akulon veroverden de markt en een min
der bekend artikel, paukestokken voor
drumbands, is eveneens van Akulon.
Uit bovenstaande zal duidelijk geworden
zijn, dat het garen, geleverd door de sinds
1952 in gebruik gestelde Emmense fabriek
een veelomvattende plaats in ons leven
heeft ingenomen.
Ook sponsen
„Haal de Enka-spons er over!" Dat is
een bekende slagzin ook geworden. In 1947
begon men in de Enka-fabriek in Ede met
de sponsenfabricage, aldus ons land in de
gelegenheid stellend miljoenen guldens
aan deviezen, die anders aan natuurspon-
sen besteed hadden moeten worden, uit te
sparen. Reeds voor de oorlog, bestond er
een methode om kunstmatig „viscosespon-
sen" te fabriceren, maar die waren duur
der dan natuursponsen en maakten toen
dan ook geen opgang bij de doorsnee zui
nige huisvrouw.
De oorlog heeft de rollen echter omge
keerd. Door ziekte in de sponsenbedden,
zullen verschillende gebieden jarenlang
geen goede sponsen meer opleveren en
zijn de prijzen van 't natuurprodukt sterk
gestegen. Viscosesponsen zijn nu in ver
houding veel goedkoper, zodat er alleen
al in ons land per jaar miljoenen worden
verkocht. De viscosesponsen hebben veel
poriën, waardoor zij dertig keer hun eigen
gewicht aan water op kunnen nemen.
76 pet der aandelen bezit. Het is de enige
layonfabrik in Oostenrijk, die echter met
felle buitenlandse concurrentie te kampen
heeft. Er werken 1450 mensen onder Ne
derlandse leiding. Pas in 1955 nadat het
staatverdrag met Oostenrijk tot stand ge
komen was kreeg AKU weer zeggenschap
over dit bedrijf, waarin sindsdien 50 mil
joen is geïnvesteerd. Er wordt 2.300 ton
textielrayon en 3.000 ton autobandenrayon
jaarlijks voortgebracht.
Cellofaan
Ook in Italië is AKU vertegenwoordigd.
Uiteraard, zou men bijna zeggen, in het
land waar de textielindustrie zo een hoge
vlucht heeft genomen. Maar de Italo-Olan-
dese Epka te Palestro, provincie Pavia,
produceert sinds 1930 geen rayongaren
meer, dochcellofaan. In 1932 twin
tig ton per maand, thans 240 ton en men
gaat de produktie verdubbelen. Men werkt
in verhouding met weinig arbeidskrachten,
slechts 450 man, hetgeen des te opvallen
der is gezien het enorme fabriekscomplex
en de reusachtige machines.
Scala is afnemer
Dan onderhoudt de AKU nog goede re
laties met Pirelli, de autobandenfabriek
die zelf in de behoefte aan garens voor
ziet en daarbij technische hulp uit Arn
hem krijgt. Daarnevens heeft AKU belan
gen (33 pet en nog via de VGF) in het
bedrijf te Gozzano aan het meer van Orta,
waar koperrayon wordt geproduceerd. Er
wordt het bekende Bemberggaren ge
maakt speciaal voor de voering van he
renkleding bestemd, maar ook de Scala te
Milaan is een goede afnemer
In Spanje is het de Seda de Barcelona
die voor AKU het rayon trekt, een bedrijf
waar 2.000 man werken en dat een van de
oudste dochters is. Dat men ook in Spanje
met zijn tijd meegaat bewijst het feit dat
de Seda thans is overgegaan tot de pro
duktie van polyesters, een der bekende
plastics.
Engeland
Ook in Engeland vindt men de naam
Enka en wel te Aintree nabij Liverpool. De
AKU heeft 55 pet van het kapitaal van de
British Enka in handen. Reeds vroeg zag
men in Arnhem in, dat men in Groot-
Brittannië een vestiging zou moeten heb
ben als men wilde concurreren, want het
hoge invoerrecht pnaakte invoer praktisch
onmogelijk. In 1926 werd het bedrijf ge
opend. Thans is het een belangrijke indus
trie met 2.750 werkkrachten. Ook hier zijn
de voornaamste produkten kunstzijden ga
rens en autobandenrayon Binnenkort
wordt ook cellofaan geproduceerd. Te An-
trium in Noord Ierland maakt een ander
bedrijf van British Enka nylon, op het
ogenblik nog met 750 mensen maar het
ligt in de bedoeling het bedrijf uit te brei
den tot er 2 000 emplooi zullen vinden
Typerend voor de goede sfeer van de En-
ka-bedrijven is dat daar praktisch nooit
gestaakt wordt en dat zegt wat, als men
weet hoe het stakingsmiddel in Engeland
gehanteerd wordt
Wij deden in het bovenstaande geen
moeite om volledig te zijn, maar hopen
een indruk te hebben gegeven van de om-
van van het AKU-rijk. Een concern dat
nog midden in een zeer dynamische ont
wikkeling staat en welks leiders voortdu
rend diligent zijn op nieuwe mogelijkhe
den in produktie en afzet. Een concern dat
een levende getuigenis is van wat onder
nemerschap in de ware zin des wöords
vermag. Bij AKU kan men met genoegen
op de afgelopen halve eeuw terugzien, on
danks de sombere perioden die er zijn ge
weest, maar waardoor men zich te Arn
hem en elders met kracht heeft weten
heen te slaan.
In 1925 bracht Prins Hendrik een
bezoek aan het ENKA-bedrijf te Ede.
Hij loopt hier (met bolhoed) over het
terrein in gezelschap van stemmig
uitgedoste directieleden.
Jacques Coenraad Hartogs, geboren 30
november 1879 te Rotterdam en overleden
te Bazel op 6 mei 1932: dus op een leeftijd
van nog geen 55 jaar, was een man met
een enorme vitaliteit, met een blik die ver
in de toekomst zag. Een scherpzinnig den
ker, begiftigd met een scheppende fantasie.
Een mens die risico's durfde te nemen, een
handelsman en een mensenkenner bij uit
nemendheid. Als zoon van een Rotterdams
handelsman kwam hij al vroeg in aan
raking met het zakenleven. De jonge Har
togs ging eerst naar de h.b.s., later naar de
Gemeente-Universiteit van Amsterdam,
om scheikunde te studeren en deed op 14
mei 1907 doctoraal examen.
Zijn vader was reeds in aanraking ge
komen met een bekende Engelse firma,
namelijk Samuel Courtauld, die in Coven
try een kunstzijdefabriek had geopend,
waar werd gewerkt volgens een viscose-
procédé. Hartogs zoekt tijdelijk een betrek
king als leraar bij de gemeentelijke h.b.s.
te Amsterdam, maar de schoolsfeer moet
hem niet hebben gelegen. Een jaar later
bekroont hij zijn studie met een promotie
bij prof. dr. A. F. Holleman op dissertatie,
getiteld: „Quantitatief onderzoek over de
nitreering van aniline en form-, aceet- en
benzanilide". Getuigend van een heldere
geest waren ook de toegevoegde stellingen.
Zo stelde hij in de veertiende stelling vast,
Dr. J. C. Hartogs, stichter van de AKU.
dat „vakverenigingen van fabrikanten
laboratoria behoren op te richten tot het
doen van onderzoekingen ter verbetering
van de fabricage-procédé'S".
De kunstzijde was nog in haar ontwikke
lingsstadium; de weter chappelijke vorde
ringen in de loop van amper 50 jaren heb
ben uitgewezen, welk een enorm terrein
kon worden veroverd.
De jonge doctor zag perspectief in de
kunstzijdefabricage. Het is simpel gezegd,
maar de .verwezenlijking van zijn plannen
is niet gemakkelijk geweest. Hij koos Arn
hem omdat hier gemakkelijk' terrein was
te krijgen. "Hij" zond in 1910 een circulaire
aan mensen waarvan hij dacht, dat zij wel
belangstelling .zouden hebben voor een
industrie, waarvan hij de contouren al
moet hebben gezien. De propagandistische
inhoud van deze circulaire is typerend
voor de tijdsomstandigheden. „Kunstzijde
kan men. gebruiken voor dameskleding
stoffen en garneringen voor gloeikous
jes en gordijnen", schreef hij, wijzend
op de gestegen vraag naar kunstzijde, op
de prijs, op het Duitse afname-gebied.
Zo begon hij
Op 8 mei 1911, een historische datum,
wordt de oprichtingsakte gepasseerd. Dr.
Hartogs startte met een oprichtings
kapitaal van ƒ240.000 enbegon. Hij
had een waagstuk ondernomen, twee jaar
later had de doctor overwonnen: de stich
ter van de latere AKU liet de fabriek gun
stig draaien. Wie zijn handelsactiviteiten
leest, leest een boeiende roman, een boek
van iemand wiens inzichten dikwijls wer
den geleid door een bijna nimmer falende
intuïtie. Hij zag en overzag situaties, hij
incasseerde tegenslagen, maar hij bleef
sterk staan. „De onrust zat hem in het
bloed, hij bouwde en brak", zo is van hem
gezegd, maar het was altijd een bouwen
om de industrie uit te breiden.
In het licht var: de spreidingspolitiek
van de AKU kan o.m. ook de uitbreiding
van de cellofaanproduktie worden gezien.
Het artikel wordt al sinds 1932 geprodu
ceerd bij de Duitse concern-onderneming
J. P. Bemberg en bij Italo Olandese Enka,
waar de capaciteit nog steeds groeiende is.
Nu is echter ook in Nederland te Breda
in (1957) een cellofaanfabriek in gebruik
genomen en bij British Enka is momenteel
een fatbriek in aanbouw.
Verder levert de AKU sinds 1950 een
stijgende hoeveelheid nylonkorrels (akulon)
als grondstof voor de plastic- of kunststof-
fenverwerkende industrie.
Een derde voorbeeld van belangrijke uit
breiding buiten het textielgebied vormt de
inbedrijfstelling te Arnhem in 1959 van een
fabriek voor synthetische rubber voor spe
ciale doeleinden; deze zich snel uitbreiden
de onderneming werd door de AKU samen
met de Amerikaanse B. F. Goodrich Com
pany opgezet.
Belangrijk in dit verband is het in 1960
door de AKU genomen besluit om in Ne
derland samen met het Amerikaanse Pitts
burgh Plate Glass-concern een gemeen
schappelijke onderneming te stichten voor
de produktie van glasgaren en glasvezel,
onder meer als versterkingsmateriaal voor
plastics.
Andere produkten op het programma
van de Nederlandse fabrieken zijn nog:
viscose-sponsen (sinds '47), carboxy- me
thyl- cellulose voor de petroleum- zeep
en levensmiddelenindustrie (sinds 1948) en
strocellulose voor de papierindustrie (sinds
1952).
Ook de American Enka zette een stap
op nieuwe gebieden door de overneming in
1958 en 1959 van twee ondernemingen, die
met plastic beklede draad en kabel bene
vens isolatiemateriaal produceren voor
elektrotechnische toepassingen. De Erste
Osterreichische Glanzstoff-Fabrik begon in
1961 met de vervaardiging van syntheti
sche verf voor de bescherming van bouw
werken.
Het laat zich aanzien, dat de spreiding
van het produktieprogramma der AKU
zich ook in de komende jaren zal voort
zetten.
Advertentie
