Momentopname van de Deltabouzv
REEDS VIER PIJLERS VOOR NEDERLANDS
LANGSTE BRUG - 2200 M. - IN AANBOUW
Miljoenen kilo's b
pijlers van de Ilaringvlietsluizen
Sluiting Grevelingen generale repetitie
voor dichten van Brouwershavense gat
Erbij
ONLANGS IS HET GAT in de zuidelijke oprit van de
toekomstige brug over het Haringvliet gedicht. Ook
al knabbelen de beide opritten duizend meter van het
Haringvliet af, er blijven nog twaalfhonderd meter
over die dit woelige water ruim baan laten. Terwille
van een oprit van driekwart kilometer proesten de
persleidingen net zoveel zand uit als destijds nodig
was voor de ruim vier kilometer lange dam over de
Hellegatplaten naar Flakkee: twee miljoen kubieke
meter. Dat komt omdat de oprit naar veertien meter
boven N.A.P. stijgt, de doorvaarthoogte van de brug
over het Haringvliet. Aan de Numansdorpse zijde
wordt eveneens aan de toerit gewerkt, terwijl vier hei
machines, zwarte gevaarten boven de wijde grijze
watervlakte, de plekken markeren waar de eerste pij
lers worden gebouwd. Van de eerste twee zijn de fun-
deringen al klaar er gaat een slordige veertigdui
zend meter betonpaal soms tot vijfentwintig meter
beneden N.A.P. de grond in en er wordt al gewerkt
aan de drie meter dikke betonnen koek waarop het
veertien meter hoge holle pijlerlichaam zal verrijzen
Die betonpaal zit ook altijd nog zo'n tien meter on
der de waterspiegel. Zand, cement en weer ander
water worden daartoe via pijpen in een grindlaag
onder water gespoten. De volgende maand pas wordt
de kuip om de fundering droog gemalen voor de op
bouw van de rest van het bouwwerk. De eerste zeven
pijlers bieden, op Deltaschaal dan altijd, geen over
matige problemen; de laatste drie komen in een twin
tig meter diepe vaargeul en dan is er nog de kelder
pijler voor de basculebrug die tevens als stroomge-
leider dienst doet.
F A I iSi A DRIh
j'hOtK VAN NOkLANO
ICUWC Wot«rw«9
«•CUE '4 'JSStt
kiel»ch«i{
Mot
VOORNE
"JSSEIMONCE
dutten
'CLUCVOtTSLUI»
Vtooi
OB DA I Cl
MIOOCLMAANH
Oordtschc
Kil
MOOS
SCHOUWEN
Hkcrok
rSTAVSNISSI
•regot Tg
LnOORO BEVEl AN^J
THOLEN
TMOLl I
MiODCkSuBC.
ZUID 6EVELAN0
B'ooicnao
TEEUWSCH
fictem dïiMiWr.n ïfr+fdplw
(Van onze reportageredacteur J. H. Bartman)
TECHN1SCH HOOFDAMBTENAAR
A. Been, die na Schellingwoude en Go-
rinchem zijn ervaring nu bij wat voor
lopig niet slechts de langste, maar ook
de platste brug van Nederland zal zijn,
te pas kan brengen, is overigens pas te
vreden wanneer de eerste overspanning
in maart vari het volgend jaar ingevaren
kan worden. De aanloopperiode heeft
langer geduurd dan hem lief is en het
tijdig gereed komen van de eerste pijlers
zal groter inspanning vergen dan het
volhouden van een vast ritme van elke
drie maanden een pijler en een over
spanning daarna. Het ziet er naar uit dat
de brug over het Haringvliet, vrucht van
voortvarende en initiatiefrijke en vooral
financieel krachtige eilandbewoners,
een aardige voorsprong krijgt op de
Zoomseweg en zelfs op de nog aan te
leggen Rijksweg 19, waarvan het profiel
eveneens twee keer twee rijstroken met
parallelwegen met mogelijkheid van
verbreding tot zes-baansweg zal die
nen te omvatten. Wanneer men die weg
op 1 juli 1964 wil openen, omdat de
veertig miljoen die in de brug worden
geïnvesteerd dan pas rendabel zullen
worden, zal er poot-aan moeten worden
gespeeld. Vooral als men bedenkt dat
er westelijk van Barendrecht nog een
nieuwe brug over de Oude Maas moet
worden gebouwd.
miljoen en nog een paar tonnen werden
aanbesteed.
WAT BIJ DIE BOUWPUT het meest
opvalt zijn de twee zeventien meter hoge
zandbulten ter weerszijden. De klim naar
de top wordt beloond met een uitzicht dat
bij helder weer tot de torens van Breda
hier niet om een zandmagazijntje, maar om
de toekomstige opritten van de brug over
de sluizen in de Zoomseweg. De twee Vol-
keraksluizen zullen door hun afmetingen
het belang van deze dagelijks door vierhon
derd schepen gebruikte vaarweg tussen
Rijn en Schelde weerspiegelen: er komen
twee betonnen goten die 320 meter lang,
24 meter breed en 15 meter hoog zullen
worden. Voor de aanvoer der bouwmateri
alen is de voorhaven al uitgegraven, wat
een speciedepot van een paar honderddui
zend kubieke meter klei heeft opgeleverd.
Ol' K4*»
«AuCMfcRE*
hODMofJ'UitiiiV
btwe«gbor« »termvlOfd*«nng
20 km
Voor de zesde keer sinds op 1 mei
1956 de Deltadienst werd ingesteld
gaan de dijkenbouwers in zuidweste
lijk Nederland de najaarsstormen
tegemoet. Voor sommige onderdelen
betekent dat inderdaad het einde van
het werkseizoen en de dwingende
noodzaak om voor de buien binnen
te zijn. De Deltawerken als geheel
gaan echter zonder onderbreking
door, weer of geen weer, bij nacht en
ontij. Onze reportageredacteur heeft
op drie spectaculaire plaatsen de
stand van zaken opgenomen. Op deze
pagina beschrijft hij hoe de Volkerak-
werken en de brug over het Haring
vliet, de aanleg van de Grevelingen-
dam en de bouw van de spuisluizen
in het Haringvliet er voor staan.
Bij al die reusachtige getallen doet het wat
merkwaardig aan, dat de uitgestrekte
Volkerakwerken behalve met de hier
voor genoemde objecten houdt ir. Swier.
die zijn naam met ere draagt, zich tevens
bezig met de dijkverhoging in West-Bra
bant over de kleinste werkhaven van
alle Deltaonderdelen beschikken. Maar ook
dat heeft z'n waterdichte redenen.
De vleugelmuren van het sluiscomplex in
het Haringvliet rijzen bijna onheil
spellend omhoog.
De veerboot van Numansdorp naar Den I de pijlers van de brug over het Haring-
Bommel vaart al tussen de in aanbouw zijn- vliet welke haar overbodig zal maken.
INTUSSEN IS MEN aan de Flakkese
kant wel begonnen met de wegschakel die
naar de Grevelingen leidt, hetgeen wil
zeggen dat men over nauwelijks drie jaar
rechtstreeks van Rotterdam naar Zierik-
zee zal kunnen rijden. Wie op de driesprong
van Haringvliet, Hollands Diep en Volke
rak linksaf wil slaan naar Bergen op
Zoom en Antwerpen moet tot 1967 geduld
oefenen, want dan zal er een dijk door
het Volkerak liggen. De eerste faze van
dat Delta-onderdeel, de bouwput voor de
grote schutsluizen, wordt op 15 oktober
na eindeloze tegenslag opgeleverd: het
werk heeft zestien in plaats van negen
maanden geduurd omdat de Malthapolder
niet minder dan zes keer onder liep. De
en de Euromast reikt. Overigens gaat het
aannemer heeft er, z'n kasboek in de hand,
grijze haren van gekregen en dat zegt wel
iets in een omgeving, waarin alleen de
twee toeritten tot de brug voor liefst acht
DE AFMETINGEN van de spuisluizen in het Haringvliet gaan het menselijk
schaalgevoel zo ver te boven, dat ze, zelfs nu de slagorde van de helft van het
aantal pijlers tot halve hoogte is gevorderd en de eerste overspanning nog in de
steigers staat, alle andere onderdelen van dit werk nietig en onbelangrijk doen
lijken. Het is altijd hachelijk om historische vergelijkingen te trekken, maar de
bezoeker van dat kunstmatig eiland van nog geen honderd hectare in de zee-arm
tussen Goeree en Voorne denkt onwillekeurig aan de Egyptische pyramiden, de
Boroeboedoer of de grote Middeleeuwse kathedralen. Dat er een naar veertien
meter boven N.A.P. klimmende dam is opgeworpen tussen de bouwput en Goe
ree, dat het betonskelet voor het centrale bedieningsgehouw dezelfde hoogte
heeft hereikt het dak ligt na de voltooiing op 33 meter boven N.A.P. en dat
er reeds tweehonderd van de ruim tweeduizend hetonpalen voor de schutsluis de
hodem in zijn gedreven, het valt allemaal weg tegenover die zeventien naar vorm
en afmeting op stevige kustschepen lijkende pijlers en de overspanning daar
tussen.
HET ZIET ER NAAR UIT, dat de Deltawerkers in 1963
bij de sluiting van de Grevelingen een nieuw waterbouwkun
dig stuntprogramma gaan opvoeren. Via over de nog te dich
ten noordelijke vaargeul gespannen transportkabels zullen
onafgebroken tonnen en tonnen natuursteen en betonblokken
worden neergesmeten, net zolang tot de dam verrezen zal zijn
welke de Grevelingen voorgoed van de Krammer zal schei
den. De sluiting van de Grevelingen biedt de Deltadienst de
laatste kans op een proef in de praktijk met een op papier al
uitgedokterd systeem dat voor het afdammen van de brede
zee-armen, zoals het Brouwershavense Gat en de Ooster-
Schelde, het best geschikt lijkt. De klassieke methode van
zand oppersen duurt voor zulke wijde stromen te lang en
caissons zijn niet alleen schreeuwend duur, maar vergen
een zo nauwkeurige en tijdrovende drempelconstructie, dat
deze niet in één werkseizoen kan worden voltooid.
DE BIJNA ZES KILOMETER lange
Grevelingendam tussen Schouwen-Duive-
land en Flakkee zal dan een ware staal
kaart worden van alle mogelijke water-
bouw-technieken. Het gedeelte over de
plaat van Oude Tonge, drieënhalve kilome
ter lang, wordt gelegd volgens beproefd
recept, met door zuigers opgespoten of
door onderlossers geklapt zand en bevei
ligd door mijnsteen, betonblokken en as-
De westkant van de dam door de Greve
lingen wordt met een laag asfaltbeton tegen
het aanvallende water beschermd. Het
tempo bedraagt zeventig meter per dag,
want voor de winter invalt moet de
verdedigingslinie klaar zijn.
faltbeton. De vaargeul voor Bruinisse
wordt afgedamd volgens de methoden wel
ke bij de dichting van het Veersche Gat
hun waarde hebben bewezen. Er zal een
kleine opruiming worden gehouden van de
caissons die bij vorige gelegenheden zijn
overgeschoten. Die betonnen kisten zullen
geplaatst worden op een drempel waarin
nylon, plastic en gietasfalt op ruime
school zijn verwerkt. En als climax volgt
dan, indien de topleiding daartoe volgende
maand haar fiat geeft, een massaal gooi
en smijtwerk ter hoogte van Oude Tonge.
VOORLOPIG VERKEERT men op de
Grevelingendam in kilometers gerekend
ligt het langste stuk er al in de asfalt-
tijd. De bekleding van betonasfalt moet in
elk geval de westkant van de dijk bescher
men vóór de door de novemberwind opge
stuwde golven het talud aanvallen. Daar
om koken twee indrukwekkende fabrieken
op de dijk dagelijks tegen de tweeduizend
ton asfalt; daarom rijden en rossen meer
dan dertig vrachtauto's zonder respijt dooi
de nog kleffe specie tussen de overslag
kranen en de dijkglooiing, waarvan elke
dag zeventig meter verder onder de zwar
te mantel schuilgaat.
ASFALT EN NOG eens asfalt, betonas
falt voor de taluds, grindasfalt voor de
weg, gietasfalt en zandasfalt voor de
drempel in de vaargeul bij Bruinisse. De
drieëntwintigjarige molenbaas Arie Eikel
boom uit dat mosselendorp bespeelt met
de routine van de in het vak opgegroeide
wegenbouwer de knoppen en toetsen van
de drie volautomatische machines waar
mee het laatste woord op het gebied van
de asfaltproduktie is gesproken. Met een
minimum aan inspanning garanderen zij
een constant mengsel en een constante
temperatuur. Het asfaltbeton voor het dijk-
talud komt met honderdveertig graden uit
de oven en is zelfs na een kille regenach
tige herfstdag nog handwarm. Hoe ruw en
grof die dijkbouwmaterialen ook lijken.
Een betrekkelijk geringe afwijking in
samenstelling en temperatuur kan de boel
aardig in de war schoppen. De aannemer
zal de dag niet licht vergeten dat het hele
machine- en autopark enige uren stilstond
door een vergissing in temperatuur. Het
kostte hem vijfduizend gulden.
HOE VREEMD HET ook klinkt: onder
water kan langer worden doorgewerkt met
asfalt dan er boven. Men ziet het van het
Veersche Gat gekomen asfaltschip „Dorus
Heimans" regelmatig zijn baantjes in het
water voor Bruinisse trekken. Elke baan
is weer vijf meter aan het een decimeter
dikke asfalttapijt dat tien meter beneden
de waterlijn wordt geweven. Daarop komt
de tussen dijkjes van zandasfalt in.gc-
De aanleg van de Grevelingendam ver
slindt tonnen asfalt. Een der asfalt-
installaties op de dijk.
klemde grindlaag waarop tenslotte vol
gend jaar de caissons zullen worden ge
plaatst.
DE EERSTE faze van de Grevelingen
dam werd op 14 april van dit jaar voor
15,5 miljoen aan een combinatie van vier
aannemers gegund. De gehele dam zal
tussen de vijftig en zestig miljoen gaan
kosten. Er zit een betrekkelijk eenvoudig
kunstwerk in: de schutsluis bij Bruinisse,
waarvan de betonnen wanden al oprijzen
in de bouwput. Dat „betrekkelijk eenvou
dig" moet men opvatten als: gezien in
verhouding tot de Volkeraksluizen, om van
de Haringvliet-kolos maar te zwi-jgen.
Maar ook in de sluis van Bruinisse zal
een schip tot tweeduizend ton geschut kun
nen worden, dat is nog 650 ton meer dan
de officieel grootste maat voor binnen
vaartschepen. Dergelijke schepen zijn in
de Grevelingen, dat straks een prachtig do
mein voor vissers en watersportliefheb
bers zal worden, natuurlijk niet te ver
wachten. Maar er moet rekening mee wor
den gehouden dat tot 1970 toe vele sche
pen met uitzonderlijke afmetingen en vo
lumineuze vrachten de sluis zullen passe-
en op weg naar het Brouwershavense
Gat. dat overigens nog geen tien jaar een
gal-zal blijven.
DELTADIENST EN NESTUM de
aannemerscombinatie die het karwei voor
95 miljoen klaart, ongerekend de 35 mil
joen aan door het Rijk beschikbaar ge
stelde materialen zijn de fase der „na-
blaliggers" ingegaan. De laatste zevenhon
derd palen onder de zeventien sluisvloeren
hebben de 22.000 totale lengte: 350 kilo
meter volgemaakt. De laatste sluis-
vloer wordt gestort. De pijlerbouw is rou
tinewerk geworden: de herhaling van
steeds hetzelfde patroon spaart tijd en
geen uitvoerder die zich nog over de teke
ningen behoeft te buigen. Des temeer
wordt er gepiekerd en gerekend over de
eerste betonnen „nablaligger" die de sluis-
opening van pijler tot pijler bijna zes
tig meter overspant. Het is niet zozeer
de lengte van de overspanning die hoofd
brekens geeft dan wel haar gewicht en
haar draagvermogen. Over deze liggers
zal immers achttien meter boven de wa
terlijn de verkeersweg worden aangelegd
en wat het probleem pas goed ingewik
keld maakt eraan worden scharpieren
bevestigd voor het eigenlijke sluiswerk, de
schuiven.
DIE SCHARNIEREN, welke een ge
wicht van veertig ton vertegenwoordigen,
krijgen de afmeting van een kleine perso
nenauto. Er komen vier scharnieren aan
elke kant, want de schuiven hangen zowel
aan de zee- als aan de rivierzijde. Het ge
wicht van elk der naar onderen puntsge
wijs toelopende liggers bedraagt dan ook
zevenduizend ton, zeven miljoen kilogram.
Ze worden aan de bovenzijde vierentwin
tig meter breed en zijn twaalf meter hoog.
Eigenlijk zijn het twee driehoeken, waar
van de kleinste met de punt naar boven
in de grootste is geplaatst, ongeveer als
de Davidsster uit de Israëlische vlag.
ER IS GEEN KRAAN ter wereld die
zo'n kanjer zou kunnen oppakken en depo
neren. Daarom wordt elke „nablaligger"
in moten vervaardigd. Omvang en gewicht
van die moten is bepaald door de capaci
teit van de sterkste beschikbare kraan:
250 ton. Er komen tweeëntwintig van die
boterhammen tussen elke pijler, waarin de
850 ton wegende kapjes van dat voorge
spannen betonbrood worden bevestigd. Die
kapjes moeten dus op hun beurt ook weer
in gedeelten worden neergezet. Uiteraard
kunnen, de 22 sneetjes van elke „nablalig
ger" de naam is ontleend aan de gelijk
vormige Griekse lier niet in de vrije
ruimte hangen, zodat er een twintig meter
hoge stalen steiger is gebouwd waarin ze
voorlopig rusten. De innerlijke kracht van
de ligger wordt gevormd door het netwerk
van stalen kabels dat er zowel in de leng
te als in de dwarsrichting in wordt gespan
nen. Daarmee is men nu in de eerste pij
ler bezig, bijna tweehonderd kabels over
de gehele lengte en niet minder dan zeven
tienhonderd kabels overdwars! Om de
nuzzel niet al te gemakkelijk te maken is
de holte voor de lengtekabels niet in elk
segment gelijk gericht. Anders zouden de
kabels volkomen recht en strak worden
gespannen wat verdeling van druk en trek
niet ten goede komt.
TERWIJL ACHTHONDERD man in
's werelds grootste bouwput ervoor zor
gen dat er elke week een aannemerster
mijn van een half miljoen vervalt, terwijl
de betonmolens op het eilandje dag en
nacht per uur honderdtwintig tot honderd
zestig kubieke meter van dat onmisbare
materiaal uitgooien en belangstellende be
zoekers uit alle windstreken zich v^rga-
oen aan deze Maginot-linie tegen het wa
ter, rekent men zich op de directie Brug
gen van Rijkswaterstaat suf aan de vraag
stukken van het bewegingsmechanisme
der schuiven.
Zweert de Haringvliet-directie van de
Deltadienst bij beton, bij de bruggenbouw
is het bijna allemaal staal wat de klok
slaat. Er is een bestelling geplaatst van
achttienduizend ton, in de hoofdstad voor
34 schuiven van vijfhonderd ton elk. De
eerste leveranties zijn al binnen en over
verscheidene constructiewerkplaatsen ver
deeld, want er is geen bedrijf in Neder
land dat een dergelijke order in zijn een
tje zou aankunnen. De eerste schuif moet
al in de zomer van het volgend jaar wor
den geplaatst en zo vervolgens elke twee
maanden tot in 1964 de laatste schuif aan
de laatste ligger is geklonken. In gesloten
stand zullen zij tezamen met de pijlers
aan de zeezijde een fraaie ononderbroken
gebogen lijn vormen.
TOCH KAN DEZE watermammoet pas
tot leven worden gewekt, wanneer zijn
elektronisch hart, de dieselaggregaten in
het centraal bedieningshuis en de 68 pom
pen in de zeventien machinekamers, even
eens is aangebracht. Tegen die tijd zal
het 1968 zijn, het jaar waarin de laatste
rekeningen van dit 250 miljoen vergende
karwei gepresenteerd zullen worden. Het
lijdt geen twijfel of het Nederlandse volk
zal die wissels graag honoreren. Niet al
leen uit drang naar zelfbehoud, maar ook
uit erkentelijkheid jegens ontwerpers en
uitvoerders van dit geniale werkstuk.
