In het (luister van de oude mijn HOE ABRAHAM TUSCHINSKI VOOR VEERTIG JAAR ZIJN BIZARRE BIOSCOOPPALEIS BOUWDE De kleurrijke historie van een miljoenen-project Het tfefaeim vuurtoren PANDA EN DE MEESTER-OPHEFFER 0 Polle, Pelli en Pinöo Ons vervolgverhaal DOOR ELIZABETH MORTON Ook een robotbrein kan fouten maken 9 VERTAALD UIT HET ENGELS WOENSDAG 25 OKTOBER 1961 1 5) ABRAHAM'S DROOM AAN DE SLAG WEELDERIG INTERIEUR SPROOKJESPALEIS NOG STEEDS MIDDELPUNT - Morgenavond is het feest in het Tuschinski-theater. Dan staat Max Tak weer voor het orkest en in een grote show op het toneel treden onder meer op Toon Hermans, Alex de Haas, Sem Nijveen en Benmj Behr. Tenslotte heeft de Nederlandse première plaats van de nieuwste film van Danny Kaye „De dolle generaal". Washington annuleert overbodige legerorders 4. „Mmmh!, jullie hebben het goed! Ik heb nog nooit zo iets lekkers geproefd! Ik wil graag een paar boomstammen geven, voor Zeerob daar, als jullie mij laat blijven". „Weet je, ik ken maar twee gerechten, ge roosterde houtkrullen en een zaagselsoep en dat gaat op den duur een beetje vervelen!" Ze staan nu bij de boomstam en Pingo zegt: „Wel nee, Polle, die is niet te groot, daar maakt Petje Houtmans mooie planken van, en als er niet genoeg zijn, pakt hij nog een boom". iiiiiiiiiMiimiiiiiiiiiiiiiii; A - ''V j csv. - - yh - i< ,/Jv -- -t 7 - J>\ f IIIIIIIIIIÜIIIIIIIIIIIIIIIIIIM] Hij is hier in de buurt bijzonder B populair, juffrouw Jane. Hij is een goed sportsman en hij zeilt graag. H Toen hier nog gevist werd, ging hij B vaak mee de zee op. Er wordt hier dus niet meer ge- vist? 5 Een paar mensen gaan er met hun boot nog wel op uit, maar het lijkt niet meer op vroeger. De vis is tegenwoordig moeilijk af te zetten. j| Met wie zou ik verder kennis moeten maken, John? S Met dominee Marquand en zijn zuster, juffrouw Mary. Zij doet voor hem het huishouden. Hij heeft een 5 zoon, maar die komt hier niet vaak. H Hij werkt geloof ik in Londen. B En wat doen de mensen uit het dorp? Ze werkten vroeger in de mijn. i Het is een tinmijn, maar ze werd een jaar of twintig geleden gesloten. Men f= kon niet meer concurreren met het tin van Malakka. De mensen werken tegenwoordig op het land of in Truro. B Truro? Maar dat ligt hier ruim dertig mijl vandaan! Ja, maar ze moeten toch èrgens 5 werken! De meesten van hen zouden er veel beter aan toe zijn, als ze naar H Truro verhuisden, maar ze wonen hier B al van generatie op generatie en voe- g len er niets voor om Port Marriott te verlaten. j= Ik heb een reusachtige taak, John. Ik vraag me wel eens af, of ik het wel aankan. HÉ De oude man antwoordde niet. Hij H boog zich voorover om een nieuw blok hout op het vuur te gooien. Toen het vuur hoger opvlamde, zag ze dat §j zijn gezicht doorgroefder was dan j| ooit. Hij zag er erg oud uit. Zelfs hij denkt, dat het met Mar- riott afgelopen is, dacht Jane. Teon Jane de volgende morgen voor het ontbijt beneden kwam, regende E het. Na vlug gegeten te hebben, trok HH ze haar regenjas aan en zei ze tegen Emily, dat ze een kijkje in het dorp zou gaan nemen. Langzaam liep ze E over de oprijlaan. Het was daar zo modderig, dat haar schoenen al gauw doorweekt waren en haar voeten kletsnat. Ze vond het echter prettig E buiten te zijn en de regen hinderde haar niet. s Bij de ingang van het kerkhof H wachtte ze even. Na een korte aarze- H ling liep ze echter verder en keek naar de door regen en wind verweer- B de grafstenen. De kerk zelf en de pas- E torie moesten onbeschrijflijk oud zijn. S Een bepaalde stijl viel er niet in te E ontdekken. Het was echter duidelijk, Hg dat de bewoners van Marriott door de eeuwen heen aan het kerkje had- |j den gebouwd en verbouwd. S Ze duwde de zware eikenhouten S deur open en schrok van het luide ge- piep en geknars. Het was binnen vrij donker. Het zwakke licht, dat door E de glas-in-lood-ramen naar binnen E viel, wierp donkere schaduwen op de muren. Jane bleef staan. Haar oog was op een ijzeren hek gevallen, E waarop een zware koperen plaat was E aangebracht. Daar stonden de ge il boorte- en sterfdata van de heren van Marriott op. De laatste naam, die in de plaat gegraveerd stond, was die E van Isaac Mariott. 5 Overal in de kerk werd ze er aan herinnerd, dat dit de kerk van de E Marriotts was. Er stonden twee oude E graftombes, die rijk van beeldhouw- H werk waren voorzien. Op de muren waren verscheidene koperen platen aangebracht, waarop de namen ge il grift stonden van de Marriotts, die het E kerkgebouw de glas-in-lood-ramen hadden geschonken. Op het scherm E voor het orgel was een plaat aange- bracht, waarop gememoreerd werd dat Isaac Marriott in het jaar 1901 E de kepk een nieuw orgel had ge- E schonken. Jane stond op de treden, die naar het altaar leidden, waar twee kaar- E sen rustig brandden, om alles eens E goed in zich op te nemen, toen ze plotseling schrok van een zachte stem E vlak naast haar. E Goeden morgen. Kan ik u soms E ergens mee helpen? Ze draaide zich snel om en staar- de in het gelaat van een lange, ma- E gere geestelijke, wiens lange, donke- E re haar over z'n voorhoofd hing. Zijn ogen waren even zwart als zijn haren: diep-liggend en brandend met E een inwendig vuur. Zijn gezicht was E ZÓ mager, dat het bijna griezelig was. Ik ben Jane Marriott, zei ze. U bent zeker dominee Marquand. Ja, ik ben Augustus Marquand, antwoordde hij, terwijl hij voor haar boog. Welkom in Marriott. Ik verwacht te u al. Als u hier uitgekeken bent, kunnen we beter naar de pastorie gaan. U kunt dan met mijn zuster kennis maken. Ze verlangt er erg naar u te leren kennen. Hij ging haar voor naar de con sistoriekamer. Via een zijdeur ver lieten ze de kerk. Enkele tientallen meters verderop verrees een groot huis voor haar ogen, bijna even groot als haar eigen huis. Evenals de kerk werd het omringd door reusachtige olmen, die nagenoeg al het licht tegenhielden. Het is veel te groot voor ons beiden, zelfs al hadden we het goed kunnen onderhouden, zei de domi nee. Mijn zuster en ik bewonen slechts vier kamers en een vijfde houden we in orde voor mijn zoon Geoffrey, die nu en dan enkele da gen uit Londen overkomt. Mary Marquand was even lang als haar broer, maar ze had zilvergrijs haar. Ze begroette Jane enthousiast. Ik ben zo blij, dat u eindelijk bent gekomen! Er is zo veel in Marriott te doen en ik heb nauwelijks tijd voor de helft van wat er gedaan moet worden. Mary is voorzitster en secre taresse van* alles hier in Port Mar riott, zei Augustus Marquand, terwijl hij dunnetjes glimlachte. Ik krijg vaak de indruk, dat ik hier eigen lijk maar weinig te doen heb. Ik word alleen geroepen voor huwelij ken en begrafenissen.... Ach ja, je wordt in Port Mar riott tegenwoordig zo gauw gedepri meerd, zei zijn zuster. Met al die werkloosheid en de slechte huisves ting wordt het leven nogal somber. De dorpelingen kunnen zelfs in de zomermaanden nog niet aan toeris ten verdienen, want hun huisjes zijn veel te ouderwets en te slecht on derhouden, om kamers te kunnen ver huren. Jane zuchtte hoorbaar. Ja, alles komt door de zorge lijke toestand, waarin het bezit ver keert. Maar wat moet er gedaan worden? Ik weet het niet. Ja, het is nog te vroeg om van u al een plan te verlangen, zei Mar quand. Maar de nood hier is groot en vraagt dringend om leniging. Hij keek om zich heen. De kamer, waarin zij zich bevon den, stond overvol ouderwetse meu belen, maar het behang was oud en zat vol vlekken. Hier en daar hing het zelfs los aan de muur. De verf bladderde op vele plaatsen of was ge heel vei-dwenen. Mary Marquand trok een stoel naar de open haard. Wilt u niet gaan zitten, juffrouw Marriott?, zei ze uitnodigend. Nee, dank u wel. Ik blijf niet lang. Ik wilde het dorp eens door wandelen, enkele mensen ontmoeten en een paar huisjes bekijken. Zal ik soms met u meegaan? vroeg Marquand. Ik zou Tom Bar low aan u kunnen voorstellen. Hij is zo'n beetje de leider van de dorpsge meenschap. U zult hem ongetwijfeld een prettig mens vinden. Hij is vroe ger visser geweest en leeft nu van een pensioentje. Als er echter erg veel vis voor de kust zit, vaart hij nog wel eens uit. Samen liepen ze de heuvel af in de richting van het dorpje. De huisjes van Port Marriott stonden langs de gebogen kade. Men had vandaar een prachtig uitzicht op zee. De kade zelf was zo smal, dat een auto er nauwe lijks zou kunnen keren. Er komen hier geen dagjesmen sen, omdat auto's en autobussen niet uit de weg kunnen zei Marquand. Men kan hier trouwens nergens iets eten. Tom Barlow stond in de deurope ning van zijn huisje. Het was een fors gebouwde man met sneeuwwitte ha ren, een vuurrood gezicht en lachende, lichtblauwe ogen. Hij begroette Jane beleefd. Het was duidelijk dat hij het prettig vond kennis met haar te ma ken. Uw vader heb ik nog goed ge kend, juffrouw. We zijn vroeger vaak samep gaan vissen. Het speet ons verschrikkelijk toen we hoorden dat hij overleden was. (Wordt vervolgd (Van onze Amsterdamse redacteur) IN DE ORKESTBAK van het Tuschinski-theater in Amsterdam zal morgen avond Max Tak, speciaal hiervoor uit New York overgekomen, het theaterorkest dirigeren om voor een volle zaal met ruim 1600 in feestelijke kledij gestoken mensen de sfeer op te roepen die hier heerste in de tijd van de stomme film, toen deze zelfde Max Tak de stille beelden muzikaal ondersteunde en in deze functie een nationale bekendheid werd. Met dat galafeest viert dit meest kostbare, meest kitscherige en meest pompeuze bioscooptheater van ons land dan zijn veertigjarig bestaan, een feest waarin tevens de nagedachtenis wordt geëerd van de grondlegger van het Tuschinskiconcern, de merkwaardige showman Abra ham TuschinskiHet Tuschinski-theater met zijn gepolitoerd hout, zijn duizenden kleurige lampjes, zijn weelde aan marmer en dikke tapijten, is van a tot z een schepping geweest van Abraham zelf, die bij het realiseren van zijn droom architecten en bouwers tot wanhoop dreef, maar met een onvoorstelbaar doorzettingsvermogen zijn zin heeft doorgezet. Hij bouwde Neerlands grootste en duurste bioscoop in een tijd van politieke onzekerheid, prijsstijgingen, sta kingen en onlusten. HI||IIIIIIIIIIIII!IIIIIIIII!IIIIIIIIIIIII"IIIIIIIIIIIIIIIII""IIII"I"IIIIIIIIIIIIII"IIII9IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII"IIIIIIIIIIIII""IIIII""""""IIH""III" 60-61. De jongens lieten zich snel plat op de grond zakken. Dolf wees naar de weg door het duin onder hen. Ssst! waarschuwde hij. Daar heb je Baardmans! Nu zag Ben het ook. De man met de baard stond daar in gesprek met twee an dere mannen; in één daarvan herkenden ze de man met het leren jack, die ze laatst ook al bij de schuur hadden gezien Oplettend loerden ze de drie mannen af om te weten wat ze gingen doen. Baard mans scheen aanwijzingen te geven, even later verspreidden zij zich naar verschil lende richtingen en de jongens zagen hoe iedere man zich achter de duinen verstop te en de vuurtoren in 't oog scheen te houden. EEN UIT POLEN afkomstige kleerma ker was hij, deze Abraham Tuschinski, net als Abraham Krasnapolsky de grond legger van het bekende Amsterdamse ho tel-concern. Tuschinski, evenals vele van zijn landgenoten van plan om naar Ameri ka te emigreren kwam in 1904 als 11- jarige jongeman met zijn piepjonge vrouw in Rotterdam aan. Terwijl hij wachtte op een boot naar New York, verdiende hij er de kost als kleermaker. Korte tijd later zag hij af van zijn oorspronkelijke plan en kocht van zijn reisgeld een logementje, waarin hij voornamelijk op doorreis zijn de landgenoten opving. Hij bleek een geboren zakenman. Onder andere verdiende hij geld door emigran ten te boeken voor schepen van de Hol land- Amerika-lijn. Ook het logement liep uitstekend en al gauw moest Abraham uit zien naar een mogelijkheid om. het daar in verdiende geld op nuttige wijze te be leggen. Die mogelijkheid vond hij in de opkomende film en zo kwam hij terecht in de wereld van de „show-business", waarin hij later een belangrijke rol ging spelen, die door zijn familieleden zelfs tot op de huidige dag is voortgezet. ABRAHAM TUSCHINSKI kocht op de Coolvest in Rotterdam een oud, vervallen kerkje en opende hierin de Thalia-bios- coop, die hij in later jaren tot driemaal toe verbouwde. Thalia liep bijzonder goed en het duurde niet lang of de nieuwbak ken showman werd eigenaar van het Grand Theater op de Pompenburgsingel, iveaeëPs in Rotterdam. De zaken hadden oeb reeds ZQ'n grote' omvang aangeno men, dat Abraham zijn familieleden Her mann Ehrlich en Hermann Gerschtano- witz liet overkomen om hen in zijn be drijf op te nemen. Een zoon van de laat ste, Max Gerschtanowitz is thans nog een van de directeuren van de maatschappij Tuschinki n.v. Abraham Tuschinski kende geen rust. Hij was bezeten van een droom waarin niemand dan hijzelf geloofde: de bouw van een enorm filmpaleis in Amsterdam, een bioscoop die uniek zou zijn in Neder land, ja zelfs in Europa. Als hij had kun nen tekenen had hij geen architect nodig gehad, want tijdens de eerste wereldoor log stond hem tot in finesses voor ogen hoe die bioscoop eruit moest zien. In af wachting van de vrede kocht hij in de Amsterdamse Reguliersbreestraat. des tijds als uitloper van het Rembrandtsplein een straat vol café's en cabarets, een aan tal oude krotten, die deel uitmaakten van de „Duvelshoek". TOEN IN 1918 de kanonnen zwegen bleek de geldmarkt zo onzeker dat geen bouwer de bioscoopbouw wilde aanemen. Dus deed Abraham het zelf. Terwijl heel Europa werd bezig gehouden door de abdicatie van de Duitse keizer, kocht Tuschinski in Duitsland 1200 heipalen, die tot vlotten ge bonden. over de Rijn naar Amsterdam af zakten. De architecten zwoegden op de techni sche berekeningen om aan Abraham's haast onmogelijke eisen te voldoen. „Ik wil een theater van 1600 plaatsen met twee balkons, zonder dat in het hele huis een enkele pilaar aanwezig is die het uitzicht van de bezoekers zou kunnen beperken". Abraham zelf ging achter de bouwmate rialen aan. De overkapping van de grote zaal werd in Duitsland besteld. Toen de levering uitbleef, toog Tuschinski naar Düsseldorf en kwam daar midden in een Spartakisten-oproer terecht In de eetkamer van zijn hotel moest hij plat op zijn buik liggen om dekking te zoeken te gen binnenvliegende kogels. Maar de za ken werden geregeld, revolutie of niet. Niet alleen de labiele Europese toestand zat hem dwars, ook de weergoden waren tegen hem. Voor het theater waren twee miljoen bakstenen nodig, maar de steen fabriek werd door watersnood getroffen. Abraham trok door het overstroomde ge bied om maatregelen te treffen. De ste nen kwamen, maar de bouwkosten waren weer met enige duizenden guldens geste gen. DE MOEILIJKHEDEN waren soms groot, maar er was geen weg terug. Met een oud hoedje op het hoofd was Abra ham vrijwel dagelijks op het bouwwerk. Met grote energie wijdde hij zich aan de totstandkoming van de bizarre praal, die zijn theaterpaleis moest sieren. Den Bes ten, Gidding, Bartels, Kromhout en Van der Heiden maakten ontwerpen voor het interieur: de muurschilderingen, de stoe len, de lampen, het kunstsmeedwerk, de glas-in-lood ramen. Kostbaar marmer ar riveerde tezamen met de knapste marmer bewerkers. Zij trokken de trappen op in de vestibules en het bordes en de balus trades ,die later massief bronzen kande laars te dragen kregen. Een leger meu belmakers kwam in actie. Het souterrain kreeg een eiken betimmering, afgezet met ebbehout. Daar was de ruimt© voor de toiletten gereserveerd, maar voor de da mes voegde Tuschinski een uit mar- t mer, spiegels en eikenhout bestaande kap en kleedzaal aan toe met fraaie tapijten en luxueus meubilair. Talloze verhalen zouden te vertellen zijn over de laatste weken, dagen, uren, hoe Tuschinski in de „Cinéma de la Monnaie" te Brussel het orgel liet afbreken en naar Amsterdam liet transporteren, omdat de fabriek in Amerika zijn bestelde orgel niet tijdig kon leveren Het kostte hem een ver mogen en de laatste resten van zijn over redingskracht. TOT ééN UUR voor de gala-openings voorstelling had Tuschinski door de zaal en de gangen van zijn schepping gewan keld, de laatste groepen arbeiders aan moedigend, die in de strijd met de klok waren geworpen, nadat hun voorgangers en de ploeg daarvoor door oververmoeid heid vervangen moesten worden. Tuschinski stond nog overeind Hij ging naar zijn hotel en stak zich in avondtoilet. Toen keerde hij terug naar zijn theater en droeg zijn droom over aan het publiek, dat met open monden van verbazing het sprookjespaleis betrad. Op dat ogenblik had de bioscoop reeds 4V2 miljoen gulden gekost let wel 41/» miljoen vooroorlogse guldens! Maar Abraham heeft nooit tegen grote risico's opgezien. Tot zeven maal toe is hij in zijn leven failliet verklaard, maar steeds weer wist hij zich er boven op te werken. Sinds die 28 ste oktober 1921 heeft Tu schinski in Amsterdam en ver daarbuiten de naalm <vfen hët theater „wahr-jë-êcht- uit-bent". Nog steeds gaat van het roman tische interieur, dat in die 40 jaar niet in grijpend veranderd is, een bijzondere be koring uit: het marmer, de watme kleu ren, het pluche van de stoelen, de Moorse kamer, de achter tempelachtige poortjes verborgen zitjes in de gangen, de bronzen olifanten, de Chinese spiegeltjeslampen en dat beroemde tapijt, dat sinds 1921 slechts eenmaal vernieuwd behoefde te worden. VELE GROTE filmsuccessen begonnen hun roulatie in Nederland in het Tuschins ki het slachtoffer van de tweede wereld aanwezigheid van de hoofdrolspelers: Mau rice Chevalier, Jeanette Macdonald, Tom Mix en Jean Cocteau. Bijzonder feeste lijk werd in 1936 het 25-jarig bestaan ge vierd in aanwezigheid van vele hoge gas- COë. MAïreN IOONOEÏ 82. Panda was juist van plan het vreemde hokje waar hij op zijn zoekpartij in terecht was gekomen weer te verlaten, toen er iets onverwachts gebeurde. Het gordijn, dat hij door het gat kon zien, week opzij in de verte hoorde hij applaus opklateren en vlak voor zijn neus zag hij de zoom van een jurk. Het werd hem plotse ling duidelijk, waar hij zich bevond dit was na tuurlijk het souffleurshokje en vóór hem was het to neel en op dat toneel bevond zich een dame die iets ten gehore ging brengen voor het publiek! Hij had het goed gezien. Volgens het programma was de dame op het toneel Mevrouw Knokkebies-Van Tutteren, die Ver zen zou Zeggen; misschien waren er wel enkelen onder het gehoor die vonden, dat ze er anders uitzag dan an ders, maar daar maakte niemand zich ongerust over, want tenslotte is het een bekend verschijnsel dat op het toneel optredende persoonlijkheden zich vaak ver mommen. Er klonk dan ook een hartelijk applaus, dat door de vermeende verzenzegster beantwoord werd met een sierlijke reverence. Door deze aardige beweging kwamen echter de toneelpersoonlijkheid en de inzitten de van het souffleurshokje plotseling van aangezicht tot aangezicht, en de hierop volgende herkenning was voor beiden een schok. „Joris!" siste Panda. „Panda!" siste Joris. Zij hadden elkaar elders gewaand. Tuschinski: nog altijd een middelpunt van het Amsterdamse vermaaksleven. De drukte bij de uitgang van het thea ter na de première van een „grote" film. ten. In het feestcomité van die dagen had o.m. zitting de rector van het Amsterdam se studentencorps, ene J. M. A. H. Luns. Zoals zo vele Joden, is Abraham Tuschins ki het slachtoffer van de tweede wereld oorlog geworden. Hij heeft niet meer mee gemaakt, hoe zijn theater in de naoorlogse jaren ondanks televisie en ander modern vermaak, nog steeds een middelpunt is ge bleven van het hoofdstedelijk amusement. Hoe opnieuw vele grote films hier ten doop zijn gehouden en hoe opnieuw hoogtepun ten werden bereikt met wereldshows als die van Mariene Dietrich en Judy Gar land. Het Tuschinski-theater, in 1921 hoogst-modern is zelfs tot in 1961 modern gebleven vanwege zijn bijzondere sfeer, die niemand meer zou willen mis sen, maar vooral dankzij de vooruitziende blik van Abraham Tuschinski, die 40 jaar geleden een airconditioning liet aan brengen, welke nog steeds uitstekend vol doet. Het theater is bovendien het enige in Nederland met een kindermeisje, dat de kinderen bezig houdt als pa en ma naar de film kijken en behoort met het Amster damse City-theater tot de enige twee bios copen, die nog over een eigen orkest be schikken. De traditie wil voorts, dat iedere filmvoorstelling door een variété-nummer van internationale faam wordt voorafge gaan. f WASHINGTON (UPI) Amerikaanse iegerautoriteiten hebben moeten toegeven dat een fout in een elektronische reken machine geleid heeft tot het plaatsen van bestellingen ter waarden van ruim 26 miljoen gulden voor, naar later bleek, volmaakt overbodige uitrusting. De orders werden geannuleerd zodra het leger de fout ontdekt had, maar toen was reeds een deel van de bestel ling, ter waarden van enkele duizenden doollars, op weg naar Europa. De Amerikaanse rekenkamer heeft thans in een rapport aan president Ken nedy melding gemaakt van de vergis sing. In het rapport wordt voorts ge zegd dat als het leger een betere con trole had uitgeoefend, de fout veel snel ler ontdekt zou zijn. Fouten van officie ren van de dienst bevoorrading en ma terieel in Europa zouden de verscheping van onnodige goederen ter waarde van 7,2 miljoen tot gevolg hebben gehad. Volgens het leger komen deze extra-voorra den nu echter goed van pas in verband met de Berlijnse crisis. Ambtenaren van de Amerikaanse reken kamer hebben opdrachten geannuleerd voor goederen ter waarden van nog f 34 miljoen, waarvan eveneens bij controle gebleken is dat zij overbodig waren. CopyrigM P I H Be, Copenhagen

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

IJmuider Courant | 1961 | | pagina 9