HET GEZICHT VAN SANTPOORT
11
11
Hl- i
7
ZATERDAG 2 DECEMBER 1961
11
ÜSIBB
Lliü ïp i||
HÊÉÉ
-
*wZï m*K
t s?*
KIJKEN NAAR SANTPOORT dagelijks zien ze
het dorp zo liggen, de mannen en vrouwen die in hun
auto's over de Rijksstraatweg rijden, de rij huisjes en
winkeltjes, het lage moderne postkantoor, de spits van
het hervormde kerkje en een wiek van de molen. Ze
kijken er even naar en dan richt de blik zich door de
voorruit weer op het wegdek. Een dorp als ieder ander
dorp, met wat oude huisjes, een ruïne, met wat imkers
en een gloednieuw bankgebouw. Achter dat aaneen
gesloten front van huisjes en winkeltjes wonen zo'n
12.304 mensen en in hun dagelijks doen en laten beseffen
ze niet dat ze een deel van hun leven slijten op histori
sche grond. Eens oefende hier heer Sivaert, de eerste
Heer van Brederode, met vaste hand het baljuwschap
uit - volgens de overlevering althans.
«•lp***!*.*
«siillll
Siimrvr. /V v -,-=-
•»x.
v mmmm
Op twee van de drie foto's die een
beeld geven van Santpoort uit de jaren
omstreeks 1910 ziet u onder meer de rails
liggen van het befaamde stoomtrammetje,
dat zo'n vijfentwintig jaar lang de ver
binding Haarlem-Alkmaar heeft onderhou
den. Wij, mensen uit 1961 en gewend aan
de comfortabele rijtuigen van de Neder
landse Spoorwegen, zouden ons tijdens
een rit in dit trammetje beslist niet meer
op ons gemak voelen. Ongeveer twee
uur duurde de reis van Haarlem, via
Schoten, Santpoort, Velsen, Beverwijk,
Noorddorp, Castricum, Limmen en Heilloo
naar Alkmaar en konden we tenminste
nog maar op die twee uur vertrouwen,
dan zou één bezwaar misschien worden
opgeheven. Maar de reiziger van vroeger
diende rekening te houden met een opont
houd vooral in de slechte jaargetijden
dat alle, door ons gestelde, grenzen
ver zou overschrijden.
Vooral in het slechte jaargetijde dus.
Sneeuw en natte blaren konden de ma
chinist doen besluiten de hulp van het
geëerd reizigerspubliek in te roepen en er
hielp geen „lieve moederen" aan, maar
iedereen moest eruit en duiven. Een
krachtbron die op de lange duur nauwe
lijks rendement oplevert. Zelfs is er eens
voor hotel „De Burg" in Beverwijk een
locomotief omgerold. Oorzaak: sneeuw.
Maar de ware toedracht kan niemand
zich herinneren. Het is ook allemaal ruim
veertig jaar geleden gebeurd. Omstreeks
1923/1924 is het trammetje uit dienst ge
nomen en onmiddellijk: weg gezelligheid.
Geen bonkend locomotiefje meer, met twee
wagonnetjes door het dorpje, geen vracht
meer oppikken die de boeren zomaar
langs de Hagelingerweg neergooiden en
geen conducteur meer, die in Santpoort
voor café „De Wildeman" (in de buurt
van het nieuwe postkantoor) uit zijn
treintje stapt en het café binnengaat om
de reizigers aankomst en vertrek van het
poortje mede te delen. Een vertrek ove
rigens, dat wel eens op zich liet wachten
als het publiek meneer de conducteur een
borreltje aanbood. Ja, die goeie ouwe tijd
van reizen in een wagonnetje, zittend bij
een kacheltje en 'ooven je hoofd de pe
troleumverlichting. Bij de Jan Gijzenvaart
eruit, want daar lagen weer die natte
bladeren. En dan dat oponthoud bij de
pont, als de pont te hoog lag, of als er
een wagonnetje aangekoppeld moest wor
den. Hoe lang duurt de reis? Twee uur,
zei u dat?
Heerlijk zo'n lokaaltje en kostelijk, dat
verhaal van die oud-conducteur: „Een
maal is het voorgekomen, dat een colle
ga van mij vrijdagavond om zeven uur
naar Alkmaar ging. We zagen hem za
terdagmorgen terug. Ja, sneeuw hè?"
Zij bouwden zich kerken
GESCHIEDKUNDIG staat vast, dat
eerst in 1244 de naam Willem van
Brederode in de oorkonden voorkomt;
verder weet men niets.
De ouderdom van Santpoort? In
het lokale wekelijkse nieuwsblaadje
„Huis aan Huis" schreef de heer B. J.
Wieland Los eens, dat men oudere
vondsten dan die uit het jaar 2000 voor
Christus in Santpoort niet hoefde te ver
wachten. De oudste kern van het dorp?
De heer Wieland Los schreef in dat
zelfde artikel over een duinrug die in
Vogelenzang begint en waarop onder
meer de kern van Bloemendaal, de
Neethof en het Burgemeester Rijkens-
park zijn gelegen. Zelfs de naam van
het dorp, Santpoort, roept alleen maar
vraagtekens op.
In de veertiende eeuw werd er door
heer Jan van Brederode een kapel ge
sticht, gewijd aan St. Patrick. Zou de
naam Santpoort terug te voeren zijn op
dé naam die men deze kapel toedroeg
Sancta Porta?
Zeker is het, dat in 1426 tijdens de
Hoekse en Kabeljauwse twisten het
stamslot der Brederodes werd verwoest
en dat ruim een eeuw later de Spaanse
troepen plunderend door de streek op
trokken naar Haarlem. Zeker is ook, dat
nog veel later sierlijke lusthoven in
Kennemerland verrezen, dat regenten
families de kostelijkste dravers in hun
stallen vergaarden en dat de bedienden
met de rashonden van hun bazen door
de bossen zwierven.
En op die grond wonen nu die twaalf
duizend en nog wat mensen, van wie er
een massa elke morgen op trein of bus
stappen, op weg naar Amsterdam, Haar
lem en Beverwijk. Ze hebben zich win
kels gebouwd, huizen, kerken en
banken. En er zijn zoveel wegen aan
gelegd, dat Santpoort nu bijna een
stenen vloer heeft gekregen.
DE DORPSGEMEENSCHAP heeft zich
aan al deze veranderingen aangepast.
Mensen die een leven in Santpoort hebben
versleten, zagen mensen komen, die voor
hun vertrek uit Friesland, Groningen,
Limburg en Zeeland nog nooit van Sant
poort hadden gehoord. Ten hoogste doem
de in hun herinnering het woordje „Meer
en Berg" op als men hen sprak over hun
nieuwe woonplaats. Zij beseften daarbij
niet dat het „Provinciaal Ziekenhuis", zo
als het thans heet, een van de modernste
inrichtingen op het gebied van de verzor
ging voor geestelijk gestoorden is. Gedul
dig ervoer de dorpsbevolking in de loop
der tijd de afbraak van een groots verle
den: een historisch verval, dat zich on
langs nog manifesteerde in de verkoop
van het huis „Duin en Kruidberg". Welis
waar blijft dit buiten,
dat een miljoen gul
den heeft gekost, on
aangetast (voor zover
thans bekend), maar
nooit zullen vorste
lijke gasten noch diplo
matieke hoogwaar
digheidsbekleders
meer voet op de Perzi
sche tapijten zetten-
Op 1 oktober 1962 zal
de heer J .H. Peelers,
dc directeur van het
aldaar gevestigde ho-
t el-bedrijf; het huis
móéten hebben ont-
uimd en daarna zal
er geen aanleiding
meer zijn om een
oezoek te brengen aan
dit voormalig woon
huis van de oud-
minister van Kolo
niën de heer J. T.
Cremer-
Er is voor het ver
lies van deze lust
hoven, parken en
oude regentenfamilies
echter wel iets in
de plaats gekomen.
DUINGROND is
weggebracht, eiken
hakhout is gerooid en
in de ruimte die men
zodoende schiep, ver
rezen villa's, flatge
bouwen, kerken, een
nieuw station, nieuwe
wegen en nieuwe
bollenvelden. Mensen
uit de provincie kwa
men naar het westen
ïn gingen in die hui-
',en wonen, bezoch
ten die kerk, reisden langs een nieuwe
spoorbaan door de tunnel en bezichtigden
de kleurige gewassen. En rondom de
dorpskern, waarin Santpoorters wonen die
zich de tijd van de stoomtram nog herin
neren en het koetshuis naast het café „De
Weijman", vormde en vormt zich een
kring van „immigranten", die het hier
doorgaans best naar hun zin hebben.
De voornaamste reden voor de aantrek
kingskracht die Santpoort op de nieuwe
bewoners uitoefent en op de iedere zomer
weer in grotere getale terugkerende toe
risten, is de centrale ligging van dit dorp.
De 27-jarige hotelhouder J. G. Westerho
ven zegt het als volgt: „Kijk eens, wat ze
ook willen, ze kunnen alles in of op be-
Hoofdstraat vroeger Dorpstraat
kerk herbouwd in haar huidige vorm en
de enige zorg die de tegenwoordige pre
dikant, ds. J. C. Remijn, zich nog over
dit gebouw maakt, klinkt door in de op
merking: „Mijn kerkgebouw komt zo in
de hoek te staan".
Dit is juist. Een blik op de kaart ver
telt dat de bebouwing zich naar het noor
den beweegt. „Het lijkt erop, aldus ds.
Remijn, „dat er een derde Santpoort be
zig is te ontstaan. Het gedeelte ten oosten
en ten westen van de Hagelingerweg, in
de richting van Driehuis".
Deze hervormde predikant verheugt zich
echter op deze groei, evenals de geestelij-
Nieuwe mensen, nieuwe huizen.
trekkelijk korte afstand van Santpoort
vinden. Kaasmarkt in Alkmaar, sluizen in
Umuiden, musea in Haarlem, de Velser
tunnel, het plaatsje Spaarndam, een on
metelijk duinterrein, een strand, een na-
tuurzwembad en in het dorp zelf een lan
delijk karakter. Oh ja, de ruïne nog. Nou,
wat wil je nog meer".
De vier hotels die Santpoort rijk is pro
fiteren van deze grote stroom tijdelijke be
woners, evenals de winkelstand.
NU ZOU MEN KUNNEN DENKEN, dat
door het toenemen van de dorpsbevolking,
het zomerse bezoek van de toeristen en de
groeiende bedrijvigheid in het dorp, de
rust in sommige perioden wel heel ver
moet worden gézocht. Niets is minder
waar. Behalve op enige, daartoe geschikte
plaatsen zoals het zwembad „Velser-
end" dat gedurende de openingsduur dage
lijks is veranderd in een crèche met la
waaimakende kinderen behouden de la
nen en straten van Santpoort ieder jaar
getijde hun gelukzalige rust. Sinds de aan
komst van Willibrord, die in Velsen een
van de vijf moederkerken stichtte, is rust
behoudens de periodieke ongeregeldhe
den, zoals vermeld in de inleiding een
van de kenmerken van deze streek ge
weest. En ook dit laat niet na indruk te
maken op de vreemdeling.
DE NAAM WILLIBRORD IS gevallen
en dit noodt ons iets te vertellen over het
geestelijk klimaat van dit dorp, dat
eeuwenlang collectief het rooms-katholie-
ke geloof heeft aangehangen. De reforma
tie kwam, maar de rooms-katholieke kerk
slaagde in Kennemerland erin de gevol
gen van deze afscheiding in te dammen en
bijna geheel uit te roeien.
Iedereen kent echter de loop der ge
schiedenis, de hervorming verbreidde
zich, waarbij wereldlijke zaken zoals
de strijd tegen de Spanjaarden haar te
hulp kwamen. Tweehonderd vijf tig jaar
liepen de „hervormde" Santpoorters
naar hun kerk in Velsen en pas in 1844
bezit Santpoort een zelfstandige hervorm
de gemeente met een eigen kerkje.
Na een brand in 1916 wordt de dorps-
ke leiders van de rooms-katholieke paro
chie, de gereformeerde gemeente, de
christelijk gereformeerde gemeente en de
gereformeerde kerk (vrijgemaakt).
ER IS OVERIGENS NOG HEEL wat te
doen in Santpoort. Na de bouw van een
rooms-katholiek kindertehuis aan de Dink-
grevelaan (dat nog steeds niet officieel in
gebruik is gesteld) en na de inrichting van
een tehuis voor chronische zieken in „Ken-
nemergaarde", dienen er nog vele plan
nen te worden gerealiseerd. Ten noorden
van de Kieftendellaan worden nog huizen,
een schoolgebouw en wellicht een kerk ge
bouwd. Men koestert het voornemen om
daar tevens een complex sportvelden aan
te leggen.
Voorts is een deel van de Hagelinger
weg bestemd om te worden herbouwd in
een winkelgalerij. De roemruchte molen
„De Santhaes" die nu nog slechts twee
wieken draagt, is trouwens ook betrokken
bij al deze toekomstplannen. Mits de ge
meenteraad haar goedkeuring aan de plan
nen hecht, zal de molen worden verpacht
aan een hotelhouder in de omgeving, die
grootse plannen heeft. En ais het allemaal
gaat zoals het is voorzien, krijgt Santpoort
er een ontspanningsgelegenheid bij, waar
zowel de Santpoorter als de toerist zich op
zijn gemak zal voelen.
Maar dit is nog allemaal toekomstmu
ziek. Voorlopig zullen de inwoners van het
dorp zich tevreden moeten stellen met de
serre van „De Weyman", de rode leun
stoelen in café „De Uilenboom", de wand
schilderingen in het café van Korthouwer
of met het feestzaaltje van café „Zomer-
lust".
Behalve de naam „Meer en Berg" heeft
nóg een naam er voor gezorgd dat Sant
poort in den lande een zekere bekendheid
ging genieten: Mellona, een honingzoet be
drijf.
Bijna veertig jaar heeft de heer J. de
Meza nu geïmkerd en de honing die hij in
de loop der jaren heeft gewonnen, is het
hele land door gegaan en heeft zelfs het
buitenland bereikt. Begin 1962 bestaat zijn
honingbedrijf veertig jaar, maar reeds
voordat hij in 1922 zijn korven plaatste,
waren in Santpoort reeds verschillende
imkers hem voorgegaan.
