VIJFTIG JAAR GELEDEN VERSLOEG
DE NOOR AMUNDSEN DE BRIT SCOTT
IN EEN BEWOGEN ZUIDPOOLRACE
f.
Een pleidooi voor Francois Fauwels
egd aan alle edities v
d/Oprechte Haarlemsche C
IJ muider Courant
bij zijn nieuwe roman „Als het niet waar is
m
m
C. E. Dinaux
Kerstmis en de verspilling
Amundsen (links) met zijn tochtgenoten
Hansen en Ristvedt in de kajuit van
de „Fram".
Peary heeft de Noordpool ontdekt,
Maar Cook zei dat hij het deê;
Hij bezwoer het bij zijn baard,
Maar Peary zei: welnee
1 k heb de Noordpool ontdekt,
Die Cook liegt als de pest.
Een foto van de „Fram" in de Walvisbocht.
ZO ONGEVEER ik weet de twee slotregels niet meer
was het versje dat wij, jongens van de lagere school, in 1909
zongen, toen tussen de ontdekkingsreizigers Peary en F. A. Cook
een heftige strijd ontbrand was over de vraag wie van hen het
eerst de Noordpool had bereikt, ja zelfs over de vraag 6f een
van hen die onherbergzame plaats ooit had aanschouwd en had
gelood' hoe diep de zee er was, In de loop der jaren is wel ge
bleken dat Peary meer recht kon laten gelden op de erenaam
„ontdekker van de Noordpool" dan Cook, die, toen hem het vuur
te na aan de schenen werd gelegd, plotseling verdween en ge- i
durende lange tijd onvindbaar bleef, „aussi introuvable que Ie
pöle Nord", zoals het Franse blad Le Matin spotte. En toch was
Cook geen kleine jongen en het is te begrijpen dat een man als
Amundsen, die hij op de eerste tocht naar de Zuidpool had
vergezeld, in de twist met Peary Cooks zijde heeft gekozen. i
vaarlijke ijsblokken en diepe ravijnen tot
zij een hoogte van 3200 meter bereikt
hadden. Maar zwaarder dan de tocht was
toen het vervullen van een noodzakelijke
HET ZUIDPOOLGEBIED was in het lang dagbladartikel verklaarde Amundsen
einde van de vorige en het begin an onze dat hij geen ogenblik twijfelde aan Peary's
eeuw lang niet zo in trek als de Noord- succes, maar er even zeker van overtuigd
pool. Dat is ook wel begrijpelijk. Wanneer was dat het relaas van zijn vriend Cook
wij de 60ste parallelcirkel als grens ne- ook op waarheid berustte. Hij beschouwde opdracht: het doden van de honden die
men, blijken de verschillen tussen het beiden als ontdekkingsreizigers waarop de voor de verdere tocht niet onontbeerlijk
noord- en zuidpoolgebied buitengewoon wereld trots kon zijn, als baanbrekers.... waren. Zonder die honden zouden ze nooit
groot. In het noordpoolgebied leven meer maar hij nam krachtig stelling tegen de zo ver zijn gekomenen nu ze niet
dan een miljoen mensen en talloze land- verdachtmakingen die in het bijzonder de meer nodig waren, kregen ze de kogel, op
dieren., er liggen uitgestrekte bossen en Amerikaanse pers over de half-Duitse 18 na die over drie sleden verdeeld werden,
er zijn houtzagerijen en visserijen bij de Cook (Koch) uitstortte. De geschiedenis In een huilende stormwind trokken ze ver
vleet. In het zuidpoolgebied niets van dit heeft geleerd dat Amundsen zich vergiste, der. Nog vier graden scheidden hen van
alles. Er woont geen mens, er groeit geen maar zijn pleidooi voor zijn reismakker de pool; op 4 december nog drie, op 7 de-
boom, er leeft geen landdier behalve een doet hem alle eer aan. cember nog twee. Zover was jaren gele
enkel insekt. Gedurende enkele maanden den ook Shackleton gekomen. De laatste
per jaar maakt men er jacht op walvissen. AMUNDSEN had voor een pooltocht etappen begonnen en op 14 december be-
Het gehele gebied bestaat uit een centraal van Nansen de beschikking gekregen over vonden zij zich op 89 45 Zij wikkelden
vastland dat door een brede oceaangordel de beroemde „Fram", het schip dat zich z'ch doodmoe in hun slaapzakken en zei
wordt omgeven en dat men Antarctica in de Noordelijke IJszee zo voortreffelijk
pleegt te noemen, een naam die eigenlijk b^tand had getoond tegen schotsen en ijs-
betekent: „tegenover de Beer", waarbij bergen. In het geheim overlegde hij nu
men moet denken aan het sterrebeeld de met de kapitein van het schip, Nilsen; hij
Grote Beer dat op het noordelijk halfrond nam Nansen in vertrouwen en voer op 7
zichbaar is en dat ons helpt de poolster te juni 1910 uit Oslo, toen nog Christiania, - AT.
vinden. De oppervlakte van dit zuidelijke weg. Tot verbazing der bemanning zette hij vreemde onrust in hen gevaren. Niemand
continent is ongeveer 13 miljoen km2, dat koers naar Madeira; op de rede van Fun- noemde een naam, maar allen dachten aan
wil zeggen: anderhalf maal zo groot als chal gat hij een uiteenzetting van zijn Scott. Wie zou de eerste zijn: Zwijgend
Australië. Het gebied is vrijwel geheel be- nieuwe plan: nu de Noordpool ontdekt Hepen zij door, zich geen rust gunnend, tot
dekt met een ijskap die soms meer dan was, door wie dan ook, bleef slechts de drie uur in de middag I oen riep Amund-
twee kilometer dik is. Het hoogste gebergte Zuidpool ter ontdekking over. En zijn be- sen: „Halt! De sleden stonden stil. De
steekt ongeveer vier kilometer boven de manning stemde daarmee geestdriftig in. mannen zwegen. Hun leider stak de steel
zeespiegel uit. Toen, zonder verder ook maar één haven van zijn zweep in de grond. „Mannen
aan te doen, voer de Fram naar het ijs- ze\ »WV zVn aan ^et doel. Dit is de
DE EERSTE die de steven wendde in de plateau om de zuidpool. In januari 1911 zuidpool. Ik dank jullie, Hanssen, Hassel,
,den tot elkaar: „Morgen!" En met
woord" sliepen "zij* in. tiriMSjaXAH S
dat
DE 15e DECEMBER brak aan, de 15e
december van het jaar 1911. De vijf kro
pen al vroeg uit de pelszakken. Er was een
yWM I
if), r-
aOOaXXXXXXJOOOCXJOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOCIOOOIDOOOOOOOOOOC
een schip op de binnenwateren, de vrouw
op het jaagpad in de nacht, de zwoegster
die niet eens meer hoopt of verlangt. En
in „Asyl", dat zo onbezwaard aanvangt
met een „mijn Amsterdam heeft zijn mu
ziek van zegen", staat een „zwart bouw
sel in het schijnsel van een lantaarn",
het oude-vrouwenhuis waar degenen rus
ten „voor wie geen bed meer over was".
In een ander gedicht wordt in de cel een
kind geboren sociale pathetiek? Laat
men dat nu maar zo noemen: Pauwels
heeft tussen al te gemakkelijk neerge
schreven verzen voortreffelijke gedichten
geschreven.
EN ZIJN ROMANS en novellen? Wie
mij daarin zwakke passages aanwijst zal
ik zeker niet tegenspreken. Maar wie komt
vertellen dat Pauwels als romanschrijver
een „bijrol" speelt, houd ik voor een „klak
keloze naprater". Pauwels is een ras-ver
teller, een auteur die de naturalistische
verhaal-traditie in ere heeft gehouden tegen
de stroom in. Dat vindt men misschien „uit
de tijd", zoals er zijn die Goethe en Beet
hoven (Bach kan er nog mee door) als af
gedaan beschouwen, fnaar „tijd" is in de
waardering van kunstwerken een hoogst
betrekkelijke factor en „mode" is een gro
te macht. Ik wil maar zeggen: een ver
teller als Pauwels moet men nemen zoals
hij is en wil zijn: „mijn stijl zal ik spiege
len aan het voorbeeld van de grote bui
tenlanders, die vertellers waren en geen
litteraire poseurs. Zij hadden iets te zeg
gen, het „hoe" was niet belangrijker dan
het „wat". Nu is de verhouding tussen dit
„hoe" en het „wat" heel wat ingewikkel
der dan Pauwels het in deze uitspraak, die
ik ontleen aan „Als het niet waar is..",
stelt. Datgene, wat de moderne en experi
mentele romanschrijvers als exponenten
van een gistende tijd hebben te zeggen
hun „wat" dus vereist stellig een an
der „hoe" dan dat van de naturalistische
roman. Maar het „wat" van Pauwels, zijn
innerlijke revolte tegen bepaalde facetten
van de hedendaagse samenleving, die me
de verantwoordelijk zijn voor diverse men
selijke delicten, stemt zonder twijfel over
een met het door hem van nature, zou
ik willen zeggen gekozen „hoe": de „na
turalistische roman", die niet anders wil
beschrijven dan menselijke gedragingen
als uitdrukking van gevoelens, die op hun
beurt een actieve reactie zijn op sociale
verhoudingen. Pauwels wil niet meer en
niet anders geven dan „het verhaal, een
voudig en boeiend verteld, waarin de le
zer geconfronteerd wordt met" en hier
veralgemeen ik zijn omschrijving met
eigen woorden het leven zoals het is in
de dagelijkse mallemolen van de „comé-
ISHNHNNMHK die humaine", die het onberispelijke bur
gerfatsoen uitspeelt tegen de duistere on-
Toen begon de terugtocht die op 25 janua- door geen mens was aanschouwd, in één dengronden van het menselijk wezen.
maand twéémaal was ontdekt. Daar stond ,TTT,m
LAAT MEN ZICH NIET vergissen. Pau-
rm
Een foto van Amundsen, die in 1928 om
kwam bij een poging om de met een Zep
pelin neergestorte Nobile te redden.
ooooooxx^ocöcocooooocxxjoooöooooooooocxwooocooooooocoooocxo^^
retried 'w a s^d e^l 8 e°eeu ws e' J amê s CookTen baafop^S^zb t^aTtfwaa?6 Jordan vlagSk^n^Vee' Tie^anden grT- ri 1912 was volbracht.
andere Cook dus dan de man, van'wie nog n£,it een'schip had gelegen De be- pen hem, tien handen duwden hem in de En Scott? Men kent zijn tragische ge- wels neemt „de misdadiger" niet in be
moet worden gezegd „dat hij niet geacht manning van de Fram, negentien man sneeuw. De rode Hoorse vlag wapperde, schiedems. a lfi i„n,fari kon van Noorwegen Scott nam de brief scherming. Hij verzet zich tegen het pseu-
mag worden in de nabijheid van de noord- sterk, was vol enthousiasme. Verscheide- En Amundsen: „En deze vlakte heet kwamen hij en zijn mannen op j Maar nn He leróotorht kwam hii met do-fatsoen van de zogenaamde onberispe-
pool te zijn geweest" zoals een Nederlands nen hunner kenden Amundsen van vorige koning Haakon-land. En het was 15 de- 1912 op een p aats aan waar zij in ziin vier gezellen om en pas een jaar later lijken. „In ieder mens schuilt de misdaad"
geleerde het voorzichtig heeft uitgedrukt, tochten. In veertien dagen bouwden zij cember 1911, nu vijftig jaar geleden. waarnamen Het htT klopte hun in de werden hun bevroren lichamen gevonden een dergelijke uitspraak bevestigt het
Maar pas in de 20e eeuw komen de grote hun huis op, een gerieflijke woning met waarnamen. Het hart klopte hun in de werden nun oevroren ïicnamen gevonaen. realigme van Pauwels. En dit reaiisme is
expedities, de Engelse onder Scott, de linoneum op de vloeren en kachels in alle VIER DAGEN BLEVEN ze aan de pool keel, maar ze gingen voort En toen bl p SCHRöDER eensluidend met de psychologie van zijn
Duitse, die het Keizer Wilhelm V-land vertrekken. Wel was er iets veranderd en deden waarnemingen en opmetingen. dat de Zuidpool, die duizenden van j talrijke romans, waarin „het verhaal bo-
ontdekte, de Zweedse, de Franse en de sinds Heemskerk en Barentsz het Behouden
Schotse, alle in een tijdsverloop van vier Huys op Nova Zembla uit delen van een
jaar. In de jaren 1908 1909 kwam Shack- scheepsromp opgetrokken hadden!
leton tot 88" 23', het verste ooit bereikte
pUnt. AMUNDSEN had grote voorraden le
vensmiddelen meegebracht die nu in kis-
TOEN KWAM de expeditie van Amund- ten werden overgeladen. Op zijn tocht
sen, de Noor die 17 was toen Fridtjof Nan- naar de pool wilde hij depots aanleggen
sen van zijn tocht door Groenland terug- die hem en de zijnen van voedsel moesten
keerde: de man die al eens een expeditie voorzien bij de terugreis. Midden onder
had ondernomen met het schip de Belgica deze voorbereidingen, om precies te zijn
onder Gerlache; die als eerste er in was op 4 februari 1911, bij het aanbreken van
geslaagd de noord-westelijke doorvaart te het daglicht, wrijven Amundsens mannen
vinden, dat wil zeggen de weg die ten zich evenwel de ogen uit: daar nadert een
westen van Groenland langs King William kleine expeditie van vreemden. Vreemden
Land en Alaska van de Atlantische naar de op deze maagdelijke grond! Er heeft een
Grote oceaan leidt, de weg die de zee- ontmoeting plaats; de mannen blijken
vaarders al vierhonderd jaar tevergeefs deel te vormen van een andere expeditie
hadden gezocht. Zulk een man was zeker die een 500 kilometer oostelijker voorbe-
geschikt om de zwaarste aller ondeme- reidingen treft om de tocht naar de pool
mingen met succes te bekronen. Maarte aanvaarden.... De mannen kijken el- verdeelt'over d"e tableau de la troupe der
Amundsen was helemaal niet van plan kaar wat verwezen aan. Twee expedities, lettereTl, deze respectabele schrijver en
naar het zuiden te stevenen. Hij was een onder de Noor Amundsen, een onder dichter tot v00r jcort vrijwei uitsluitend
bezig een tocht voor te bereiden naar het de Engelsman Scott. Men wenst elkaar VQOr de bijrollen in aanmerking liet Ico
noorden, toen hem het bericht bereikte succes met een wat gedwongen glimlach, men? Niets is bedenkelijker voor een
dat Peary de noordpool had bereikt, maar met een wat vreemde trilling in de stem, onafhankelijke waardering dan de sugges-
dat de roem die te hebben ontdekt, maar zonder met de oogleden te knippen. tie die er van een i>eenmaal gevestigde
hem door Cook werd bestreden. In een En dan gaat men in de beide kampen meninguitgaat. Wiè die mening nu pre-
voort met de voorbereidingen. Veel wordt cjes jn omloop bracht doet niet ter zake:
er over de ontmoeting niet gesproken, ze j.an {mmers, subjectief als elk oordeel,
maar men voelt een spanning die er voor- ^eel gTOndig gefundeerd zijn geweest. Scha-
dien niet was, een stille verbetenheid. delijk zijn pas de klakkeloze napraterij
en de valse schaamte. De eerste omdat de
ENIGE DAGEN LATER vestigde een uapraters niet anders dan litteraire rodde-
groep van vier man Amundsens eerste iaars zijn, die het van horen zeggen heb-
depot op de 80ste breedtegraad; een twee- ben waar zouden ze het trouwens an-
de expeditie schoof één graad verder, een ders vandaan moeten halen? De tweede
derde bereikte de 82ste onder ontzaglijke omdat deze uit gebrek aan durf zich er
ontberingen met eer» kou van 43 graden wei v00r Wacht om het tot groot verklaar-
onder nul en een ijzige stormwind. Op 19 de aj te vallen en het tot middelmatig of
april kwam de zon voor het laatst boven onbeduidend gestempelde te prijzen. Op
de horizon; op 24 augustus kwam ze voor z>n tijd getuigt het ook van (dubieuze)
het eerste weer tevoorschijn en twee oorspronkelijkheid en moderniteit om in de
maanden later, op een mistige oktoberdag, contramine te zijn en eens lekker amok
besloot Amundsen met zijn viertal uitver- te maken in de kunsthof. Wat, lees jij
korenen te vertrekken. Vier volgeladen Goethe? Kom nou, kan je bij die ouwe
sleden werden door tweeënvijftig honden, rijmelaar werkelijk nog een regel vinden
i ii t-v rrinrtnn /-vv» nr\ Ji O II» Kmvi rrr\ nn i on
HOE KOMT HET, vroeg ik me onder
het lezen van Frangois Pauwels' jongste
roman „Als het niet waar is.
(A. A. M. Stols-J. P. Barth) af, dat de ano
nieme literatuurdirectie, die de rollen
ven de feitelijkheid uitstijgt."
„Als het niet waar is is, dunkt
me, Pauwels' beste roman, al dan niet
autobiografisch. Het doet allicht niet ter
zake in hoever deze levensgetuige „de
waarheid en niets dan de waarheid"
schrijft. Het gaat om zijn waarheid, als
mens en schrijver, om zijn verhouding tot
het leven, de maatschappij, de mensen
met wie hij zich negatief of positief ver
bonden voelde.-Het gaat om mensen zoals
ze in de realiteit van dit leven zijn, in hun
vriendschap, hun liefde, hun tekort, hun
zuiverheid, hun verraderlijkheid, hun
huis te blijven, de Haarlemse advocaat trouw, hun gekwetstheid, hun tragiek. Het
Mr. L. Ali Cohen in zijn jonge jaren een 8aaV om het nog anders te zeggen, ook
zeer waardeerbare dichtbundel „Reflex
en" en later een roman „Eros in Reikja-
vik" schreef? Zo goed als niemand. En
hoeveel zijn het er, die een en ander ken
nen uit de dichtbundels een achttal
in déze roman van Pauwels over het
mede-lijden met de mens, die tot alles in
staat is: tot het edele en het beestachtige.
Het is altijd het streven van Pauwels ge
weest niet-litterair te schrijven, geen
van Frangois Pauwels, en zijn vroegere woordkunst te beoefenen, maar zo een-
novellen lazen?
PAUWELS IS ONDERSCHAT. Hij werd,
zo niet de dupe, dan toch een object van
voudig mogelijk te vertellen van en üit een
levenservaring. Deze ongekunsteldheid is
zijn kracht, die zich om „esthetische nor
men" niet bekommert. Lat men Pauwels
de napraterij, dezelfde die een aantal t°ch nemen zoals hij is! Aan „litteratuur
voor-voor-oorlogse prozaïsten, van wie ik is er waarachtig geen gebrek,
er hierboven willekeurig enkelen noemde,
doodzwegen of doodverklaarden. Dié ma
tige erkenning heeft Pauwels niet van le
zers verstoken. Dat mag in litteraire za
ken nu wel niet doorslaggevend zijn, het
zal hem, Pauwels en zeker hém! de
voldoening hebben geschonken dat er naar
hem werd geluisterd. Pauwels immers
De „Osservatore Romano" heeft in een
artikel over de ware geest van het kerst-
Frangois Pauwels
schrijft uit een aandrift tot getuigen. Zijn feest gewaarschuwd tegen een te ver gaan-
hart en hij hééft meer hart dan de de verwereldlijking van het kerstfeest,
rechtzinnige middelmaat is bij de be- In steden als Napels is de laatste jaren
rooiden, de zelfkanters, de ontspoorden en een concurrentiestrijd ontstaan tussen ver
vernederden, de „underdogs" en de so- kopers van kerstbomen en speelgoed. Wie
ciaal-verworpenen. Men heeft hem de van de twee partijen wint, viert dat op
„kampioen van de misdaad" genoemd en luidruchtige en weinig ingetogen wijze met
ik mag lijden dat hij dat als wijlen de lawaai en vuurwerk.
Geuzen als een erenaam hééft beschouwd.
Nooit heeft hij zijn advocatuur en zijn Het blad veroordeelt de groeiende ten-
voortgetrokken De mannen gingen er op die te genieten is? —Ik bèn zo vrij, ja, aan zal het dan ook wel toegeschreven moe- schrijverschap gescheiden: als pleiter in dens om van het kerstfeest een commer-
ski's naast Aanvankelijk wezen de bam- ik léés Goethe en ik vind hem al meer ten worden dat verschillende Nederlandse strafzaken kwam hij op voor de misluk- ciële aangelegenheid te maken. In dit ver-
boestokken die zij bij het plaatsen van de dan veertig jaar, en meer dan ooit, een romanciers uit een zeer nabij verleden ten, uit menselijkheid. En als schrij- band citeerde het blad een artikel in de
depots hadden uitgezet, hun de weg. Na 4 groot man. En ik lees met een grote hoog- nog wat moeten antichambreren in de ver en dichter liet hij er geen twijfel aan „Eco di Bergamo", het parochieblad dat
november trokken zij volkomen onbekend, achting Anna Blaman en zie in Mulisch wachtkamer van de rolverdelers, vóór ze bestaan of begrip voor het menselijke leed. verschijnt in het bisdom waaruit Paus Jo-
noe door geen mensenvoet betreden land een kunstenaar-tot-in-zijn-botten. En ik weer aan bod mogen komen. Want wie voor de menselijke motieven van de mis- annes is voortgekomen. „In een land als
binnen Onafzienbaar strekte zich een vind Bert Schierbeek een vernieuwer van leest nu op eigen gezag nog Maurits Wa- daad, voor het menselijk onvermogen om "et onze (Italië) waar nog zoveel gebrek
vlakte voor' hen uit, waarop de sleden een nog onoverzienbare oorspronkelijkheid genvoort, Frits Hopman, August P. van ;n vreugde samen te leven, waren voor geleden wordt in noord en zuid, zou men
vnnrtsnisHen Ze brachten het tot 40 kilo- en Schiller als idealistisch dichter van on- Groeningen, Job Steynen, de jong gestor- bem de kem van zijn (alweer) menselijk er?P moeten wijzen dat verspilling ver-
geweldige berg- gemene betekenis. Hölderlin noem ik maar ven Gerard van den Hoek, die door P. H. verzet. spilling is, dat het winkelen met Kerstmis
i i ii/r„.77-Of mot rvTrövloö an intallicran+io mnaf niA«<^on
met overleg en intelligentie moet worden
DE BLINDE, de gek, de wezen, de trek- gedaan. Kerstmis is een christelijke feest-
keten onderscheidden Daar lieten zij op- niet; die mag men, sinds de experimen- van Moerkerken (zelf ook alweer terugver-
nipuw een voorraad proviand achter, telen Anschlusz bij hem zochten, openlijk wezen naar de wachtkamer) op de rand
nieuw een voorraaa p E vergeten^ subsidiair mis- van de dood voor de absolute vergetel- hond, het asyl dat zijn titels van zijn dag, geen heidens eet- en drinkfeest. Kerst-
™ai„„ ,,o Moeizaam zwoegden zij tegen kennen, blijkt de historische voorwaarde heid werd behoed? Geen sterveling. En vroegere gedichten De nachtelijke sleep- mis mag geen aanstoot geven aan min-
de hèTling op over gletschers langs ge- voor een herontdekking te zijn. En daar- wie herinnert zich nog dat, om dichter bij ster is een andere: de vrquw m het zeel van derbedeelden."
