Heropening van het Theater an der Wien
wordt het evenement van Wenen's seizoen
Wekelijks toegevoegd aan alle edities van
en Li muider Courant
iê&'
ws»**»»a
IN JANUARI, aan de vooravond van de datum waarop
het vijfentwintig jaar geleden was dat koningin Juliana en
prins Bemhard in het huwelijk traden, hebben wij een
pagina aan dit zilveren feest gewijd. Wij willen thans niet
in soortgelijke beschouwingen vervallen. Als zilveren
echo van de gouden droom van vijfentwintig jaar ge
leden willen wij u iets vertellen over de sprookjeskoets waar
mee het stralende jonge paar ter bruiloft reed, de gouden
koets die deze bewogen kwart eeuw ongeschonden door
stond en tot symbool geworden is. De gouden koets is een
geschenk van ons volk, in het bijzonder van Amsterdam,
aan koningin Wilhelmina geweest. Zij had echter nadrukke
lijk gezegd, geen geschenken te willen aanvaarden bij haar
inhuldiging. Min of meer was dit in de geest van latere
nationale geschenken, die het koninklijk huis niet wilde
aanvaarden voor zichzelve maar alleen voor de Nederlandse
gemeenschap: daaraan herinneren de Emmabloem-acties
ten bate van de tbc-bestrijding, het Koningin Wilhelmina
Fonds voor de Kankerbestrijding, het Prinses Beatrixfonds
voor de Poliobestrijding, en laatstelijk de inrichting van
jeugdcentra uit de nationale inzameling ter gelegenheid van
het thans te vieren zilveren huwelijksfeest.
KONINGIN WILHELMINA heeft niette
min de gouden koets als geschenk aan
vaard omdat haar gebleken was, dat mo
gelijk gevoelens van werkelijke aanhanke
lijkheid en vreugde gekwetst zouden kun
nen worden, wanneer voor dit geschenk
geen uitzondering werd gemaakt. Maar een
uitzondering met een compromis. Koning
in Wilhelmina heeft de gouden koets pas
aanvaard op de dag na haar inhuldiging,
op 7 september 1898. Koningin Juliana
was daardoor de eerste vorstin, die op
de dag van haar inhuldiging zelve in dit
kunstzinnig juweel aan de zijde van
Prins Bemhard en in de tegenwoordig
heid van de prinsessen Beatrix en Irene
een glorieuze tocht door Amsterdam
maakte. Het initiatief voor de aanbieding
van deze koets was uitgegaan van een
klein groepje mensen uit een eenvoudige
Amsterdamse buurt, de Kring van Oran
jevrienden. Het daar gelanceerde denk
beeld vond al spoedig in brede kring gro
te bijvaL
DE GOUDEN KOETS moest als een
droom worden zoals broemde vorstelijke
rijtuigen elders. Toen zij uiteindelijk door
de offerbereidheid van velen en de vaar
digheid van talloze ambachtslieden tot
stand was gekomen, bleek het een zeer
kunstzinnige schepping te zijn die ondanks
een profusie van kleuren, figuren en sym
bolen een evenwichtige indruk maakte. De
indruk van een sprookje, dat ook in on
ze tijd, waarin de stijl van de gouden
koets niet meer gekozen zou worden, niet
in chroom, staal en plastic is uit te beel
den.
Nederland in talloze facetten uitbeeldt, ge
dragen door het koningschap.
De vier kanten van de koets zelve to
nen panelen met schilderijen van prof
N. van der Waay, hoogleraar aan de Rijks
academie van Beeldende Kunsten. Het pa
neel aan de voorzijde symboliseert de toe
komst. De rechterhelft van het paneel wil
de wens tot uitdrukking brengen van on
derwijs ten bate van het gehele volk. In
dertijd was dit nog een droom, een on
voorstelbaar ideaal. In de loop der de
cennia is het echter verwezenlijkt. Wel
licht dat in de tegenwoordige tijd deze
plaats op het voorpaneel van de gouden
koets gereserveerd zou zijn voor de vre
de.
Het linkergedeelte van het voorpaneel
stelt de rechten voor van allen, die hulp
behoeven: een gekwetste arbeider, een
blinde grijsaard, een weduwe en wezen.
Ook deze toekomstdroom is werkelijkheid
geworden, vooral in de periode welke om
spannen wordt door het thans zilveren hu
welijk: ouderdomspensioenen, ziekteverze
keringen. ongevallenwetten, werkloos
heidswetten en talloze andere sociale voor
zieningen kregen in de laatste kwart eeuw
hun beslag.
DE TWEE ZIJPANELEN stellen de hul
de van Nederland (aan de rechterzijde) en
de hulde van de koloniën (aan de linker
zijde) voor. In de Nederlandse hulde zien
wij in het midden een vrouwenfiguur op
een troonzetel, waardoor de eenheid van
Oranje en Nederland wordt gesymboli
seerd
HET PANEEL op de achterkant van de
koets beeldt de historie uit. Het laat on
der meer beelden van Amsterdam zien, zo
als het paleis op de Dam, de Nieuwe Kerk,
de scheepvaart op het IJ en op de Am-
stel en andere symbolen van onze rijke
historie. Het dak torst een groep beelden,
de allegorische voorstellingen van de vier
bedrijven, die de volkswelvaart schragen.
Deze beelden dragen gezamenlijk de
kroon, met scepter en rijkszwaard rustend
op een gouden kussen. Deze figuren zijn
de handel met staf en leeuw, de arbeid
met hamer en salamander (Het symbool
van het vuur), de landbouw met koren
schoof en sikkel gevolgd door een schaap
dat de veeteelt uitbeeldt, en als vierde fi
guur de scheepvaart met sectant en dolfijn.
Deze gebeeldhouwde figuren werden,
evenals het overige beeldhouwwerk aan de
koets, vervaardigd door Bossche en Cre-
vels.
een aardige bijzonderheid van deze beel
dengroep is, dat de koets te hoog is om uit
WAARSCHIJNLIJK zal de gouden
koets niet gebruikt worden bjj de
viering van het zilveren huwelijk.
Wèl zullen de Koningin en de Prins
door Amsterdam varen met de „gou
den koets van het water", de
koningssloep. Ook deze sloep toont
een rjjkdom aan sierlijk beeldhouw
werk in mat gouden tinten op de
boorden en de sierlijke voorsteven.
De adelborsten, aan wie de eer te
beurt valt het koninklijk paar te
roeien hebben bepaald geen gemak
kelijke taak voor zich. Er behoort
volgens protocol met een zeer
speicale slag geroeid te worden met
korte rustpozen tussen de slagen.
Een bijzondere moeilijkheid is dat
de roeiers niet mogen strijken ter
wijl zich vorstelijke personen aan
boord bevinden, dus niet in tegen
gestelde richting mogen roeien om
te manoeuvreren of vaart te ver
minderen. De snelheid van de boot
moet zo geregeld worden, dat deze
bij de aanlegplaats vrijwel stilligt
zonder af te remmen. Slechts dan
kan de sloep met haken worden stil
gelegd en daarna gemeerd. De
koningssloep, die gewoonlijk in Den
Helder ligt, werd in 1818 gebouwd.
Een blik in het interieur van de gouden koets.
de stallen gereden te worden waarin deze
is opgeborgen wanneer zij buiten dienst is.
De kroon, die door de vier figuren gedra
gen wordt, kan pas buiten de stallen op de
wagen geplaatst worden, zorgvuldig werkje
dat ieder jaar op Prinsjesdag geschieden
moet.
Deze kroonlijst wordt op de hoeken ge
torst door vier legendarische figuren met
in de handen door kronen gedekte lan
taarns met elektrische verlichting een
zeldzaamheid voor de tijd waarin de koets
werd vervaardigd. Onder de ramen loopt
een fries waarin in reliëf zijn gesymbo
liseerd de godsdienst, het leger, het recht,
de kunst, de wetenschap en de arbeid.
UIT DE OVERVLOED van kunstzinni
ge onderdelen willen wij er enkele noe
men. Scharnieren en deursloten met hond
en uil-emblemen als symbolen van trouw
en waakzaamheid, kinderfiguurtjes die op
het voorstel van de karos als het ware
vooruit willen vliegen, grimmige leeuwen
die als krachtige bewakers het achterste
deel van de koets met een ketting afslui
ten. Dan zijn er drijvende waterlelies op
de uitklapbare treden, die de voorzichtig
heid uitbeelden, en zwemvogels die in snel-
geveer vijftien miljoen steekjes geborduurc
door nijvere vrouwenhanden. Op een ivoor
kleurig fond vindt men er dartele cheru
bijntjes. Het plafond is in een aantal vak
ken verdeeld. De banen worden afgesloten
door vergulde bogen, die zich in het mid
den verenigen tot de in lauweren gevatte
initialen van Koningin Wilhelmina, welke
initialen worden beschenen door een mat
gouden zon. De zijwanden zijn geborduurd
met de wapens van de provincies, hel
rijks wapen en de wapens van Amsterdam
Het tapijt heeft motieven van tulp, nar
cis en hyacint: het met Nederlandse bloe
men bestrooide pad van de koningin.
Dit sieraad van Nederlandse ambacht
kunst, dat helaas door te weinigen in de
tail kan worden bewonderd, is het produkl
van wagenbouwers, houtbewerkers, sme
den, schilders, decorateurs, beeldhouwers,
handwerkende weesmeisjes, glasblazers,
leerlooiers, lakenwevers, ivoorsnijders,
bronsbewerkers en talloze andere am
bachtslieden en vertegenwoordigers van
alle groepen uit het volk. Er zijn grond
stoffen in gebruik uit alle toenmalige rijks
delen: Javaans djatihout waaruit de koets
zelve is gebouwd, Sumatraans ivoor, goud
en zilver uit het verre oosten, materialen
uit de west, Zeeuws vlas, Brabants leer
en grondstoffen uit alle andere Nederland
se provincies. De buitenlaag van de koets
is een bekleding van goud over de houten
onderconstructie.
De Gouden Koets ::ZZTJ:~ZZ
De foto hiernaast geeft een indruk van de detailrijkdom
van voorstel en bok van de Gouden Koets. Hieronder: Met
kroon is het rijtuig te hoog om de staldeuren te kunnen
passeren, dus moet het koninklijk symbool telkens wan
neer de koets naar buiten ge reden wordt, er afgehaald en
weer gemonteerd worden.
De grote attractie van het komende fes
tival zal dan ook de plechtige heropening
van deze schouwburg zijn, die een grote
rol heeft gespeeld in de geschiedenis van
het Weense toneel en vooral van de mu
ziek. Dit theater werd namelijk gebouwd
door Schikaneder, die een vriend en be
gunstiger van Mozart was en die het tekst
boek voor diens „Zauberflöte" heeft ge
schreven. Bovendien werd Beethovens
„Fidelio" hier voor het eerst opgevoerd.
IN DE TWEEDE HELFT van de vorige
eeuw werd deze schouwburg het middel
punt van de Weense operette, omdat hier
veel premières van Johann Strauss, Lehar,
Kalman en anderen hebben plaats gehad.
In die tijd kwam het theater in het bezit
van de familie Marischka, die hier een
twpede bloei van de operette mogelijk
maakte. Aan Marischka is het te danken
dat dit juweeltje niet aan een een film
maatschappij of aan een garage-onder
neming werd verkocht, ofschoon er veel
geld voor werd geboden. De kans tot over
neming werd aan het gemeentebestuur
van Wenen gegeven, dat dit bouwvallige
gebouw inderdaad aankocht. De openings
plechtigheid begint op 28 mei aanstaande,
's avonds om acht uur, waarbij alleen ge
nodigde gasten aanwezig zijn. Onder lei
ding van Fricsay zal het Weense Sym
fonie-Orkest werken van Mozart, Schubert
en Beethoven ten gehore brengen. Deze
plechtigheid zal door de Oostenrijkse tele
visie worden uitgezonden. Daags daarop
zal hier de „Zauberflöte" van Mozart wor
den opgevoerd, waarschijnlijk onder lei
ding van Von Kara jan. Reprises volgen
op 8 en 26 juni.
VOOR DE EERSTE voorstelling zullen
geen vrijkaarten ter beschikking worden
gesteld, doch moet iedere gegadigde een
vrij hoog bedrag voor een zitplaats be
talen. Zelfs de burgemeester van Wenen,
die als gastheer optreedt, moet geld voor
zijn kaartje neertellen, maar ook daarover
klaagt niemand. Het huidige festival
brengt in deze schouwburg nog de vol
gende attracties: allereerst de nieuwe
enscènering van de opera „Lulu" met de
tekst van Wedekind en de muziek van Al-
ban Berg. Dat zal niet alleen een attractie,
maar waarschijnlijk een grote sensatie
worden. Vervolgens zal hier het Burgthea
ter optreden met het typisch Weense blij
spel „Madel aus der Vorstadt" van Nestróy
uit de eerste helft van de vorige eeuw.
Na het festival zal deze schouwburg
vooral in de zomermaanden een rol spelen,
wanneer de meeste theaters in Wenen ge
sloten zijn, maar veel buitenlanders graag
een goede operette zouden willen zien. Het
zomerprogramma omvat onder andere de
-Fledermaus" alsmede een aantal voorstel
lingen door het Jeugdtheater. Naar ver
luidt heeft Von Karajan reeds voor dertig
avonden in de loop van dit jaar beslag ge
legd op deze schouwburg en Walt Disney
wil er een film over het leven van Johann
Strauss maken.
(Van onze correspondent)
WENEN. Niet-ingewijden mogen nog geen kijkje
nemen in het Theater an der Wien, de bijna vervallen ba
rokke schouwburg, die door het Weense gemeentebestuur
is aangekocht en nu wordt gerestaureerd. Uiterlijk wordt dit
theater geheel in de oorspronkelijke stijl hersteld, maar
tevens zorgt men ervoor dat alle hedendaagse veiligheids
voorschriften in acht worden genomen en dat er een zeer
moderne toneelinstallatie wordt aangebracht. De restauratie
is reeds zover gevorderd, dat de Weners de voor- en achter
pui in hun oorspronkelijke vorm en kleur kunnen bewon
deren. Van binnen lijkt het nog op een wanordelijke werk
plaats, maar toch legt men reeds de laatste hand aan de
beschildering en belichting. Het interieur is in de oor
spronkelijke stijl hersteld met veel wit en goud, dat goed
contrasteert met het diepe rood van de gordijnen en de
bekleding van de zitplaatsen. Ook de drie galerijen zijn be
waard gebleven, maar de architecten hebben de constructie
moeten versterken en stutten, omdat het geheel reeds zeer
bouwvallig was geworden. Er zijn in deze schouwburg nu
1.165 zitplaatsen en 70 staanplaatsen. Daar de brandweer
een woordje mee te spreken had, werden de in- en uitgangen
verbreed en kon ook de foyer worden vergroot. Dat alles
valt echter niet zozeer in het oog, evenmin als het feit dat
de toneelinstallatie en vooral de belichting geheel werden
gemoderniseerd. Zodoende beschikt dit baroktheater niet
alleen over een draaibaar toneel, maar ook over een ge
compliceerde toneelopbouw, die op rails werd gemonteerd
en die geheel automatisch wordt bediend evenals de belich
ting. De totale kosten bedroegen tot nu toe ongeveer 80 mil
joen schilling, dat is meer dan 12 miljoen gulden.
DE GOUDEN KOETS is een bekende
verschijning voor alle Nederlanders ge
worden in de afgelopen zestig jaar. De
eerste jaren na de bevrijding werd de
gouden koets niet gebruikt op Prinsjesdag,
aangezien Koningin Wilhelmina deze luis
ter niet passend achtte bij de soberheid,
die herrijzend Nederland moest betrachten
na de jaren van beproeving, rouw en ver
arming. De inhuldigingsplechtigheid in
Amsterdam in 1948 betekende de terug
keer van de gouden koets bij koninklijke
plechtigheden.
In de bezettingsjaren heeft de gouden
koets ongebruikt in de koninklijke stallen
gestaan, waar zij in 1945 tot aller ver
wondering en vreugde geheel ongeschon
den werd aangetroffen.
X.-.
De koets werd gebouwd in Hollandse
Renaissancestijl. Zij moest een allegori
sche voorstelling worden van het Neder
landse volk en zijn geschiedenis en van
de gevoelens die de gemeenschap ons vor
stenhuis en de jonge koningin toedroeg.
Talloze dierfiguren, plantenmotieven, em
blemen en attributen uit de oudheid en le
gendes en symbolen van arbeid en men
selijke activiteiten werden er in verwerkt.
Het is niet doenlijk de symbolische bete
kenis al van deze versieringen te vermel
den. Wij zullen ons tot enkele voorbeel
den moeten beperken.
DE OP DE NAVEN der wielen aange
brachte zonnen beelden het mild schijnen
de koningschap uit, waaruit de gouden
spaken als schitterende stralen naar alle
zijden uitschieten. Zij worden opgevangen
door de velgen, die het firmament met
de tekens van de dierenriem verbeelden.
Op deze wijze wordt de gehele koets, die
Deze figuur wordt omringd door de
vrede, het onderwijs, de handel, de nijver
heid en de veeteelt aan de ene zijde, aan
de andere kant de muziek, de dichtkunst,
de wetenschap en de beeldende kunst, ter
wijl dit paneel geheel links het recht toont,
geleid door de wijsheid en geschraagd
door het leger, de tucht en de orde.
De hulde van de koloniën doet in deze
tijd heel sterk als een anachronisme aan:
een echo van de grote veranderingen, die
zich in de laatste halve eeuw in de we
reld hebben voltrokken, waarvan de meest
abrupte en pijnlijke, door de historie af
gedwongen verandering plaatsvond onder
het bewind van Koningin Juliana. Op dit
paneel troont de Nederlandse Maagd in
het centrum, aan weerszijden geflankeerd
door zonen en dochters van het koninkrijk
overzee die hun gaven aandragen. Rechts
een vergezicht op het nu voormalige Ne
derlands Oost Inriië, links op de achter
grond een beeld van de west.
Het paneel in de rechter zijkant van de
Gouden Koets. In het midden een vrou-
wefiguur die de verbondenheid tussen
Oranje en Nederland symboliseert, om
ringd door vrede, onderwijs, handel, nij
verheid en veeteelt. Aan de rechterzijde
en links de figuren die de muziek, de
dichtkunst, de wetenschap en de beelden
de kunsten symboliseren, waarachter ge
heel links zichtbaar zijn de uitbeeldingen
van het door wijsheid geleid recht, ge
schraagd door leger, tucht en orde.
OP DE VIER HOEKEN van de boven
rand van de koets staan kinderfiguurtjes,
die de koninklijke wapens. met lauweren
omkransen, terwijl cherubijntjes zegelinten
vlechten om de koninklijke initialen bo
ven de portieren. De kroonlijst toont de
wapens van de elf provincies, vooraan de
iets groter uitgevoerde wapens van Noord
holland en Amsterdam.
Ie vlucht de bok schragen. Er zijn hoorns
van overvloed, narren die in hun handen
de ivoren handvatten klemmen, en men
vindt er het kunstzinnig uitgevoerde jaar
tal 1898, het jaar van de inhuldiging en
aanbieding van de gouden koets.
HET INTERIEUR is van een verfijnde
schoonheid. Voor de bekleding werden on-
