DE RODE HEKS OP HET DRAAITOHEEL
LÜBECK, OUDE HANZESTAD AAN DE OOSTZEE
Depressieve gevoelens
Voorbijgaande en onrustbarende vormen
ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1962
Erbij
1 zijn.
;uir
Bob TacLema Sporry
PAGINA I VV t
Een kleine symfonie in rode baksteen, dat is de
lieflijke stad Lübeck, die in oude tijden, toen zij een christe-
lijke koningsstad van de Wenden was al „Liubice", de lief
lijke heette. Dat was nog voordat graaf Adolf II von
Schauenburg het huidige Lübeck als eerste Duitse stad aan
de Oostzee stichtte in 1143. Lübuck heeft een groots ver
leden. Dat blijkt uit de in de oorlog gespaard gebleven oude
kerken, armenhuizen, scheepvaartkantoren uit alle hoeken
van de stad. Hoogtepunt van haar geschiedenis waren de
dertiende en veertiende eeuw, toen Lübeck als vrije rijks
stad hoofdkwartier was van de Bond van Vrije Hanzesteden,
het Europese net van handelssteden met voortvarende koop
lieden, waartoe ook Hamburg en Bremen, Kiel en Flens
burg, Keulen, Enkhuizen, Groningen enzovoort behoorden.
In latere eeuwen was Lübeck minder centrum van macht als
wel plaats, waar belangrijke historische feiten geschiedden,
zoals de vrede tussen Wallenstein en Denemarken in 1629.
De gezonde, levende stad, ook nu nog de grootste Westduitse
havenstad aan de Oostzee, verloor haar onafhankelijkheid
pas in 1937, toen Hitier er een eind aan maakte. Tot dat jaar
was Lübeck zelfstandig gebleven, ook al was zij lidstaat
van het Duitse rijk na 1871. Een bezoek aan Lübeck is uit
velerlei oogpunt reeds een boeiende ervaring. Als Neder
lander snuift men er meteen een sfeer op, die doet denken
aan onze eigen Hanzesteden, aan onze eigen bakstenen ge
bouwen en ook aan het Noordnederlandse protestantisme,
dat in 1531 al vaste voet kreeg in Lübeck en het stadsbeeld
alsmede de mentaliteit van de stad sterk bepaalde.
Het doopvont in de Lübeckse Mariakerk.
bij het binne"rijdenjvan de vroeger eeuwen is tenslotte een prachtig opgetrokken tuighuis, ook uit de renais-
stad door de in groen gevatte stadspoort, doopvont in deze Mariakerk. sance renais-
daterend uit 1477, zijn er rechts aan de Boeiend is het verder te slenteren door
rivier de Trave de Nederlands aandoende de straten, waar door de eeuwen heen de LüBECK de intieme vrovere vatriciëri- i
zoutpakhuizen herinnerend aan een be- rijke kooplieden woonden. Ook hier is veel stad aan de Tra7e heeft de bezoeker veel F8" W3ter glf?4Z? tussen zl]n gre"
langnjk handelsprodukt van het oude Lü- verwoest, maar een aantal oude gevels traie, neen de bezoeker veel tige armen weg. Er flitste een zwaard en
beck. In het hartje van de stad, slechts een staan nog. Zo in de Mengstrasse wereld- oteden. Afwisseling ook, want bij zon- de rose bloesems verstoven. De ridder bleel
paar honderd meter verderop, treft het beroemd geworden door Thomas Manns nig weer is het niet ver naar Travemün- alleen achter, een onwezenlijke figuur van
oude raadhuis, architectonisch één van de Nobelprijsreman „Buddenbrooks". Naast de, de badplaats (Tony Buddenbrooks eer- ro°d el? goud-
belangrijkste van Duitsland, begonnen in het gerestaureerde Schabbelhaus kan men ste en eniae echte verliefdheidZo als T ü- ï?et ging a?n' het ,licht ging uit'
de dertiende eeuw in Gotische stijl, afge- in deze straat ook het Buddenbrookhuis Er stond nu een huls °P het toneel, een
bouwd in de Renaissance. zien, de patriciërswoning van de familie ondanks het drukke verkeer en de mooi, groot huis. Een bos van hoog op-
Mann, waarvan evenwel alleen de gevel leven(fige zaken aan de haven, een stad schietende bamboe ritselde ernaast. Er
HET PLEIN, waarop dit wat rommeli- gespaard is gebleven. In een nieuw ge- uit het verleden is, zo is Travemünde een woonden vrouwen in het huis. Een prin-
ge, maar toch waardige gebouw ligt, heeft bouwd achterhuis zetelt nu een bankfirma. volmaakt neaentiende-eeuwse badvlants SfS in ,r00d en g0ud met een Iange witte
verder weinig te bieden. In 1942, bij het voimaani negenuenae eeuwse badplaats sleep het zwarte haar los vastgebonden
bombardement dat een groot deel van Lü- VOOR DIEGENE, die liefde heeft voor meCastno, Kurhaus, ouderwetse badhok- tot een enorme paardenstaart. Een klein
beck in vlammen zette, vielen de huizen oude gebouwen in een moderne stad, heeft fes en stoelen, etc. wit gezichtje met een rode poppemond en
rondom dit plein ten prooi aan het vuur. Lübeck echter nog veel meer te bieden. scheve zwarte ogen. Twee kleine witte voe-
Dat gebeurde ook grotendeels met de Er 's de Jacobikerk met zijn mooie orgel, Lübeck en Travemünde, dat overigens ten kwamen te zien tussen de starre plooi-
oude, in 1350 gebouwde, Mariakerk, nu de het tehuis van ouden van dagen daar- ,dajc aan de grimmige zonegrens ligt ho- en van het goudbrokaat. De tweede vrouw
landelijke kerk van de Evangelische bis- tegenover met zijn kerkingang en fraaie hj. was oud, met hoog gekapt wit haar en
schop. muurschilderingen, wellicht nog aantrek- 'en bl] elkaarIn hun n]ke' gezonde bieekgrijze en leiblauwe draperieën van
In deze kerk ging waarschijnlijk het be- keiijker dan de meer beroemde „Freden- ouderwetsheid vormen zij echter ook de over elkander aangetrokken kimono's. Haar
roemdste en belangrijkste kunstwerk ver- hagens kamer" een paar deuren verderop, poort naar het prachtige land: Sleeswijk- bewegingen waren vol gratie, maar oud
loren, dat Lübeck voor de oorlog te bieden En dan is er n°S de in baksteen opge- Holstein, een gebied van kleine patriciërs- en dodelijk vermoeid. De derde vrouw leek
had: de schilderingen van de Dodendans- trokken Dom, waarvan de bouw in 1173 l.,,,,.,, een beeld van vloeibaar zilver, statig en
kapel, in 1463 door Bernt Notke gescha- begonnen is. maar waaraan in de loop der -teden, meren en groene heuvels, uaar- trots Hgt zwartC) ge]akte haar droeg ze
pen. Een herinnering hieraan vormen nu eeuwen nogal veel veranderd is, er is een van Luoeck begin- en hoogtepunt tegelijk ajs een kr0on boven de ranke nek, boven
twee grote gebrandschilderde ramen van klein museum en een in Nederlandse stijl is.
Alfred Mahlau, uit 1956-1957, die hun mo
tieven geheel ontlenen aan de middel
eeuwse dodendans.
Toen, in de vijftiende eeuw, was men J
maar al te vertrouwd met de dood ge-
raakt door de pest, die ook Lübeck teister- IEDER EVENWICHTIG mens
de. Dat was echter niet de enige reden n: voldoende veerkracht hezit om
dat Bemt Notke zijn schilderingen maak- Gle, V01cl0enae veeikracht bezit om
te. Achtergrond daarvoor was ook de zlc" over een depressie heen te zetten
groeiende religieuze ontevredenheid, die in en zich spoedig weer prettiger te
de eerste jaren van de 15e eeuw bij de e voelen, voelt zich toch zo nu en dan
Tsjechen al tot de Hussitische oorlogen
HET WAS EEN KLEIN en sierlijk huis van bamboe. Het stond op hoge bamboe-
poten vlakbij het strand. Met eentonig gedruis sloeg de zee op het zand. De hemel
was donkerblauw zonder één ster en schemering lag over het land. De heks zat op
haar veranda. Bloedrood droop haar zijden sleep in zachte plooien van de veranda
omlaag. Haar grijze haren waren hoog gekapt boven het strakke, gele gezicht. De
scheve ogen, de dunne mond waren hard en wreed, maar haar handen waren
prachtig, slank en zeldzaam soepel, met krullende vingertoppen. Als een bloedrood
beeld zat ze op de veranda en met haar hoge keelkopstem zong ze een archaïsche
tekst. Een klein orkest begeleidde met dunne fluiten en een enkele doffe gongslag.
De zee ruiste
TOEN KLONK er geritsel, een zacht en Temidden van hun lang uitgesponnen zang
ijl geluidje, het geschaaf van iets hards kwam de vorst met dreunende stappen
over hout, het tikken van scherpe klau- naar het huis, een figuur uit lang ver
wen. Blauwe lichtjes glommen aan onder geten tijden, zilver, zwart en groen met
de veranda en steeds sterker werd het ge- overal gefonkel van juwelen. Een licht
tikkel op hout. Toen kwam er onder het ving hem in zijn stralen en heel even leek
huisje een krab tevoorschijn en in een hij op de Hendrik VIII van Holbein,
vaartje schoot hij door naar de rode plooi
en van het heksenkleed en daar bleef hij HET SPEL GING VOORT. De ridder
staan op heen eh weer wiegende poten, streed met grote sombere gestalten, de
De blauwe oogjes gingen aan en uit, aan roodgouden prinses liep schreiend rond en
uit. De heks knipte maar met haar dunne de oude vrouw stierf met een zwaard in
ivoorgele vingers en een tweede krab ^ar^- Ze stierf twintig volle minuten
kwam voor de dag. En een derde, een lanS en iedere pose was een compositie
vierde, een vijfde. In gesloten gelederen °P zichzelf, in volmaakte harmonie met
kwamen ze onder het huisje vandaan, hun de bewegingen der andere vrouwen. Toen
dunne poten glibberden en gleden, ritsel- kwam er een blanke, stralende gestalte
den, tikten. De heks zong door met haar 'n vüe6ende vaart het toneel op, de keizer
schelle, hoge stem en op dat ritme dein- di® de ridder gevangen nam na een ein
den de ontelbare krabben heen en weer op de'oos lang lied. De oude vrouw was dood
de dunne boog van hun poten. en laS in een wonderlijk mooie houding
De zaal zuchtte en werd weer stil. Den- 'n de geraffineerde wanorde van haar blau
neranke meisjes in bleekrose kimono's dre- we en gri.ize draperieën. De zilveren vrouw
ven als bloesemblaadjes voort over het ireurde en de rood met gouden prinses
enorme toneel. Hun zilveren waaiers klap- bet bamboe huis binnen. Als een vu-
ten open en dicht. Ze bogen als wilgetak- vlam gleed 'naar sleep haar na.
ken, knielden en stonden weer op, een Er was Pauze
dans van tere schoonheid, geruchtloos, ge
wichtloos. Een jonge ridder ging tussen
hen, zijn harnas een goudglanzende massa
lak en metaal, het ivoren zwaard aan de
zijde. Hij vervolgde de bloemenmeisjes
jtj
de omgeslagen kimono.
latloiw
had geleid, maar'Trk leefde Sj WelJenS «cht '-derig en down. Dit
de Lübeckers. De oude dodendans confron- emotioneel verschijnsel herstelt zich
in de anamnese voorkomen. Als er een
ongeval in het spel is ziet men eerder
een licht, doch langdurig verloop met
arbeidsongeschiktheid dan een acuut en
kortdurend verloop.
Zo is bv. een typisch verhaal, dat van
een man met een slechts gedeeltelijk
yenezen reumatiek, die in het zaken
leven failliet is gegaan, wiens vrouw
lli CC iv vcu ïaiinci io ftc.göci li, W iCiib V1UU W
teerde daarom alle mensen, van hoog tot wanneer de betreffende persoon door er van door is met zijn beste vriend
laag, van paus tot vroedvrouw, van kei- e prettiger gedachten in beslag wordt en wiens ongehuwde dochter zwanger is
zer tot boer met de dood en was niet genomen, ook al kan het symptoom in Hi-i beeft geen schuldgevoelens of zelf-
spaarzaam met de cntiek zowel op de ho- jj-uj nmstar,,|;(Tiv,fip,, verwijten; in plaats daarvan geeft hij
ge geestelijkheid als op de vorst en de vergelijking tot de omstandigheden anderen de schuId van de afschuweiijke
ridders, de monniken en nonnen, de stu- e een onevenredig groot gewicht m de situatie waarin hij zich bevindt. Hij
denten, etc. Typerend yoor het grote zelf- e schaal leggen. Depressie als ziekte voelt zich niet wanhopig wat het herstel
a?w"fjn yan df\ Lubecker burgers uit echter heeft de neiging chronisch te betreft omdat hij weet dat zijn vooruit
die eeuwen is wel dat de cntiek op burge- i,.„1zichten beter zullen worden wanneer er
een einde komt aan de wreedheden van
het leven.
«iv. vvuwwi io wti uai uc urmen up uurgc- j t T
meester en arts mild is en dat van de worden en betekent een stemmings
koopman allereerst eerlijkheid en burger- verandering. Gewoonlijk spelen neu-
zin worden gevraagd. rotische of psychotische factoren een
fisyc
iike functies hebben vaak DE ECHTE DEPRESSIE komt van
liNiisnisöSAiNxi!. acmergronu iJKe runcnes neonen vaak binnen uit. zonder dat men duidelijke
heeft Mahlaus' Dodendans in glas niet e lijden en een spontaan einde van de oorzaken kan aanwijzen. Hoewel de fa-
meer. Maar wel heeft de ontwerper een depressie treedt veel minder vaak milie vaak gebeurtenissen zal aanhalen
toespeling gemaakt op de nauwe betrek- 0p. De licht depressieve patiënt is
kingen, die de twintigste eeuwse Lübecker gereserveerd Hii gevoelt
met de dood heeft gehad, door onderin de I S el' ^ereserveera. mj gevoelt
ramen de „stad in vlammen" te laten Z1C" ongelukkig en heeft de belang-
branden. Een authentiek overblijfsel uit stelling voor zijn gewone bezigheden
verloren. Zijn eetlust vermindert, soms
'i n lijdt hij aan een lichte obstipatie en
vaak slaapt hij slecht of is 's ochtends
vroeg wakker. Vaak is hij in sterke
,i mate bezig met zijn eigen problemen
Als de depressie veroorzaakt is door
zorgen of optreedt als symptoom van
i een bestaande zenuwziekte, kan de
patiënt prikkelbaar of wantrouwend
BIJ DE ERNSTIGER depressie be-
staat veelal voortdurend een gevoel van
innerlijke spanning en de patiënt is zo
voortdurend bezig met onprettige ge-
s dachten dat het moeilijk is hem te
troosten of afleiding te bezorgen. Hij is
mismoedig bij het wanhopige af; de
dingen met hem bespreken is moeilijk
H en schijnt vaak nutteloos te zijn; het
herinnerings- en concentratievermogen
is slecht. Hij gevoelt zich onbemind en
verworpen. Meer dan de helft van deze
patiënten klaagt over hoofdpijn, ver-
moeidheid, maag- en darmstoornissen
en gestoorde slaap. Er kunnen gedach-
ten aan zelfmoord optreden. Bij nog
H ernstiger depressies worden fouten en
misstappen uit het verleden gememo-
reërd wat gewoonlijk met schuldgevoe-
H lens en zelfverwijten gepaard gaat. Het
E initiatief en de besluitvaardigheid zijn
gestoord, zodat het lang kan duren vóór
zelfs de eenvoudigste vragen zijn be-
i antwoord; soms komt er helemaal geen
E antwoord.
REACTIEVE DEPRESSIE stelt een
reactie voor op gebeurtenissen uit de
E onmiddellijke omgeving van de patiënt.
Als zodanig is het in feite niet een
echte op zichzelf staande ziekte. Deze
vorm van depressie volgt vaak op een
E langdurige periode van toenemende
spanningen, waarbij huiselijke moei-
lijkheden of problemen op het werk een
zeer belangrijke rol kunnen spelen. Ook
kan er een ziekte of lichamelijk ongeval
Huiselijke moeilijkheden zijn van wei
nig belang, terwijl er geen depressies
in de anamnese voorkomen. Bijna al
tijd ziet men gejaagdheid.
Bij toepassing van de moderne ge
neesmiddelen zijn de vooruitzichten ge
woonlijk gunstig, vooral bij hen die niet
in al te slechte conditie zijn gekomen
en wier leven niet te streng en bekrom
pen is verlopen.
Behalve bij de boven beschreven ka
rakteristieke diagnose is depressie ook
een belangrijk symptoom bij angst en
bij de ernstiger psychosen.
HET HERKENNEN van een depres
sie kan zeer moeilijk zijn. De mens die
zijn geestelijke weerstand voelt inzin
ken kan zich tegen de depressie ver
zetten of proberen deze te verzwijgen.
Tenslotte komt hij dan op een punt dat
zijn initiatief dermate is verzwakt dat
hij er niet toe kan komen medische
hulp in te roepen. In andere gevallen
(Van onze medische medewerker)
Thomas en Katja Mann voor de gevel
van Buddenbrookhuis Mengstrasse 4,
Lübeck. Het huis achter de gevel is
nu weer opgebouwd.
die het optreden van de depressie kun
nen hebben versneld, zal toch bij die
per navragen hiermede veelal geen
verband blijken te bestaan, terwijl hui
selijke problemen slechts een beschei
den rol spelen in het totale beeld. Het
temperament kan vóór het uitbreken
van de ziekte ietwat pessimistisch of
omgekeerd juist vrij levendig zijn ge
weest. Reeds eerder kan de patiënt ver
scheidene aanvallen van ernstige de
pressie hebben doorgemaakt. Wroeging
en zelfverwijt spelen een belangrijke
rol bij het ontstaan van het klinische
beeld, terwijl remmingen en gevoelens
van wanhoop aan de toekomst optre
den. Zelfmoord vormt een voortdurende
bedreiging.
Gelukkig is het beloop meestal aan
grenzen gebonden; de duur bedraagt
ongeveer 6 9 maanden. Volgens de
psychiaters is het echter moeilijk om,
als de patiënten eenmaal aan het beter
worden zijn, zelfs al gaan zij door met
hun psychotherapeutische behandeling,
tot de patiënt dóór te dringen. Een aan
gezien tussentijdse behandeling de eni
ge is, die kans biedt op het voorkómen
van herhalingen en de behandeling niet
geheel bevredigend is, blijven de voor
uitzichten voor de toekomst tamelijk
onzeker.
INVOLUTIE-MELANCHOLIE is een
vorm van depressie die bij beide ge
slachten op ieder tijdstip na de ge
slachtsrijpe leeftijd kan beginnen. Deze
patiënten hebben meestal nogal een
streng leven geleid dat pijnlijk nauw
gezet geordend en georganiseerd was.
is hij zich soms niet bewust van zijn
depressie. Het feit dat depressieve
mensen de neiging hebben om zich in
zichzelf terug te trekken en zich te ont
houden van hun vroegere bezigheden
kan het voor hun vrienden moeilijk
maken de verandering op te merken.
Maar ook diegenen die wel geneeskun
dige hulp inroepen klagen zelden over
hun verminderde geestelijke vermo
gens. doch beschrijven in plaats daar
van de begeleidende verschijnselen zo
als hoofdpijn, gebrek aan eetlust, het
vroegtijdige ontwaken in de ochtend of
hun gevoelens van spanning. Uitgespro
ken gevallen van vroegtijdig ontwaken
berusten wellicht altijd op depressie.
Tot de symptomen van depressie moe
ten ook gerekend worden een verhoog
de behoefte aan slaap, uitgesproken ge
brek aan eetlust, lichamelijke klachten
die telkens op andere plaatsen gelokali
seerd worden, sterke vermoeidheid en
zelfs symptomen van een gewone
„kou".
EéN VAN DE AANWIJZINGEN dat
er een depressie dreigt is het optreden
van lusteloosheid, ambitieverlies, onver
schilligheid of verveeldheid bij iemand
die anders ijverig werkt en vele dingen
tot stand brengt. Interessant is het feit
dat men zelden een ernstige depressie
ziet bij gevangenen, zelfs bij levens
lang veroordeelden. Integendeel, de de
pressie van de nieuw-aangekomenen
verdwijnt snel in deze angstaanjagende
sfeer, terwijl hun reactie eerder geken
merkt wordt door waakzaamheid dan
door moedeloosheid.
Het is van groot belang om een de
pressie vroegtijdig te herkennen om
adequaat te behandelen. En wanneer
een patiënt hersteld is van een aanval
van een zware depressie, moeten zijn
familie en de medicus nauwkeurig let
ten op tekenen van een herhaling, zodat
de behandeling op tijd weer kan wor
den ingesteld.
DOOR HET GEBRUIK van geheel
nieuwe middelen, met name de tran
quillizers, treedt bij patiënten die zeer
gejaagd en gespannen zijn vaak enige
verbetering op. Soms werd een patiënt,
die men vroeger niet „bereiken" kon,
toegankelijk voor psychotherapie; in
andere gevallen verdween een bepaald
psychotisch aspect om plaats te maken
voor een ander. Verder bleken sommi
ge tranquillizers een zekere stimuleren
de werking uit te oefenen terwijl andere
zonder uitwerking bleven of de depres
sie deden verergeren.
De medicus met een patiënt, die lijdt
aan een depressie, wordt met een zeer
reëel probleem geconfronteerd. Het le
ven van de patiënt wordt wellicht even
zeer bedreigd als wanneer hij leed aan
een hartaanval. Al bestaan hierover
geen betrouwbare gegevens, er bestaat
een gegronde reden om aan te nemen
dat vele patiënten medische hulp heb
ben ingeroepen niet al te lange tijd
vóór ze zelfmoord pleegden. De medi
cus mag nimmer afgaan op de gang
bare opvatting dat mensen die zelf
moord plegen hierover niet spreken en
dat zij die er over spreken het nimmer
zouden doen.
Als de mogelijkheid van suicide in
overweging moet worden genomen, is
opname en streng toezicht dringend
noodzakelijk. Als het risico van suicide
kan worden uitgeschakeld of de patiënt
en de familie weigeren opname, zijn er
nog andere middelen mogelijk. Soms
kan een psychiatrische behandeling bij
een patiënt met succes doorgevoerd
worden, terwijl de familie thuis het toe
zicht uitoefent, maar dan moet deze
wel een volledig begrip hebben voor
haar verantwoordelijke taak. Een der
gelijke behandeling kan aan te bevelen
zijn bij oudere patiënten, die alleen nog
maar erger zouden worden als men ze
dwong zich aan te passen aan de voor
hen vreemde omgeving van een zieken
huis. In ieder geval dient men de keuze
van de juiste behandelingswijze bij ern
stige of matig ernstige gevallen van de
pressie over te laten aan de specialist.
UIT DIERPROEVEN is gebleken, dat
sommige hormoonachtige stoffen als
indicator voor het bestaan van een de
pressieve toestand te gebruiken zijn. Bij
kunstmatig verwekte toestanden, ana
loog aan depressie, zijn de hoeveelhe
den van deze stoffen in de hersenen
duidelijk verlaagd. Andere stoffen gaan
deze verlagende werking tegen. Een
nieuwe stof uit deze reeks, nialamide,
heeft bewezen de hoeveelheden hor-
moonstoffen omhoog te kunnen brengen.
Deze stoffen verlichten, hoe groot de
verbetering ook mag zijn, alleen maar
het symptoom depressie. Psychothera
pie blijft noodzakelijk voor de oplossing
van de oorzakelijke emotionele proble
matiek.
In het reusachtige theater barstten de
stemmen los. Twee^uur lang had men ge
zwegen met inbegrip van alle kinderen en
baby's, die er met honderdtallen aanwe
zig waren. De zaal stroomde leeg naar de
wandelgangen, naar de restaurants, naar
de stalletjes met foto's van de voornaam
ste acteurs.
Na een half uur was de pauze voorbij.
Men ging weer zitten. De lichten doofden.
Het licht stierf weg en een strand werd
zichtbaar op het toneel. Een oude kluize
naar, grauw op grauw, kwam leunend op
een stok aanwankelen.
ZOALS NU IN de twintigste eeuw, zo
speelden ook vroeger de acteurs de oude
Kaboeki-drama's. Alleen acteurs, vrouwen
zijn er nooit bij en dat lijkt ongelooflijk
als men die sprookjesprinsessen ziet be
wegen, zo in-vrouwelijk tot in het kleinste
gebaar. Het Kaboeki-theater („kaboeki"
betekent „speels zijn") vond lang geleden
zijn oorsprong in de ontevredenheid die
men gevoelde tegenover de klassieke to
neelkunst van Japan, het Nöh-drama. Dit
Nöh-drama was zó vast gelopen in con
venties en was zó het geestelijk eigendom
van de hoogste stand dat het volk er niet
meer van genieten kon. Het was alles zo
star, zo conventioneel, zo onbegrijpelijk
moeilijk en niet meer levend in de volks
ziel, dat men naar nieuwe wegen ging
zoeken.
DIE WERDEN gevonden door Okoeni,
een dansmeisje uit een tempel in Izoemo.
Ze had een minnaar, Nagoja geheten en
deze minnaar was het volmaakt met haar
eens. Ze trokken naar Kioto, bouwden daar
een primitief toneel in een droge rivier
bedding en vertoonden daar de stukken,
die de minnaar had geschreven aan de
hand van grappige delen die ieder goed
Nöh-drama altijd wel bezat. Het publiek,
in grote getale toegestroomd om dit heel
nieuwe te zien, was wild enthousiast. De
faam van Okoeni en haar handjevol ac
trices deed als een lopend vuurtje de ron
de. Beroemde toneelspeelsters sloten zich
bij haar groepje aan, het werd een heel
gezelschap en tenslotte reisden ze alle te-
saam naar Tokio, naar Kioto, naar Osaka,
en overal was hun sukses verzekerd.
TOEN VIEL in 1629 de slag, nadat 22
jaar lang het Kaboeki-toneel in aanzien
was toegenomen. De levenswandel van de
actrices was niet altijd zodanig als „nette"
^llll
mensen het graag zagen. De regering vond
dat de dames een slechte invloed op het
volk hadden. Kort en goed werd het op
treden van vrouwen voorgoed verboden.
Daar zaten ze! Afgelopen was het met het
Kaboeki-toneel.
Maar gelukkig was er een aantal jonge
acteurs die nu hun kans zagen, want het
Kaboeki was inmiddels opgebloeid tot een
echt volkstoneel. Die jonge acteurs sticht
ten een toneelschool en dit was de tweede
grote bloei van het Kaboeki-toneel. Er wer
den nieuwe stukken geschreven nog
steeds ontleend aan het Nöh-drama het
begeleidend orkestje dat nooit mag ont
breken werd aangevuld met een nieuw in
strument, de samisen, en dat klonk al heel
wat beter dan alleen maar fluiten en een
gong. Er kwamen nu niet alleen maar
kluchten maar ook talloze tragedieën, waar
iedere Japanner in zijn hart dol op is.
En ook de aankleding van het toneel ging
met sprongen vooruit.
TOEN WERD het draaitoneel uitgevon
den en dat betekende een ware revolutie.
Wij zijn geneigd het draaitoneel als een
eigentijdse uitvinding te beschouwen, maar
niets is minder waar. Japan bezat het
reeds twee eeuwen geleden! Dit toneel
maakte snel verwisselen bij open doek
mogelijk, zodat iedereen volop kon mee
genieten En mooi was en is het altijd
wat er tevoorschijn komt, want de Japan
ners zijn waarschijnlijk wel de grootste
meesters van de wereld waar het decors
en kostuums betreft, om van regie maar
niet te spreken. Bovendien staan de ac
teurs altijd aangetreden in een schilder
achtige houding, die ze minutenlang aan
houden opdat iedereen tot in alle details
alles in zich kan opnemen eer het spel
begint.
