„Ik kan
maar hij had ons land
het Monty niet kwalijk nemen,
in één keer kunnen bevrijden"
Wekelijks toegevoegd aan alle edities van
Haarlems Dagblad Oprechte Haarlemsche Courant
en IJ muider Courant
Biografie van
boeiende
PRINS BERNHARD VIA DE PEN VAN DE AMERIKAAN ALDEN HATCH
openhartigheid
De prins: Zege lag voor het grijpen.
mmLMm
De affaire-King Kong
„PRINS BERNHARD, ZIJN PLAATS EN ZIJN FUNCTIE IN DE MODERNE MONAR
CHIC" HEET HET LIJVIGE BOEK, DAT DE AMERIKAANSE VETERAAN IN BIOGRA
FIEËN, ALDEN HATCH, SCHREEF OVER DE PRINS EN WAARIN ZOWEL IN TEKST
ALS IN ILLUSTRATIES EEN DIEPGAANDE ANALYSE VAN DE PERSOONLIJKHEID
VAN PRINS BERNHARD WORDT GEGEVEN, ALSMEDE VAN DE ROL DIE HIJ GE
SPEELD HEEFT IN DE „MODERNE MONARCHIE", IN CASU NEDERLAND VAN 1937
TOT HEDEN. BIZONDER BELANGWEKKEND IS DIT BOEK TEN AANZIEN VAN DE
OORLOGSJAREN, OMDAT DE POSITIE VAN DE PRINS GEMAAL IN DE TIJD
TUSSEN 1939 EN 1945 UITERAARD ZEER GEACCENTUEERD WERD DOOR DE
HEFTIGE BEWOGENHEID DER GEBEURTENISSEN, NIET ALLEEN VOOR DOCH
ZEKER OOK NADAT DE KONINKLIJKE FAMILIE HET NEDERLANDSE GROND
GEBIED HAD VERLATEN. WAT DE ROL VAN DE PRINS IN DE BEVRIJDINGSSTRIJD
HEEFT BETEKEND, IS FRAGMENTARISCH GENOEGZAAM BEKEND, DOCH HET
Bernhard arriveerde in België toen in
Nederland de zonderlinge gebeurtenissen
plaatsvonden die later gezamenlijk de
naam kregen van „Dolle Dinsdag". Toen
men in Nederland zag dat het Duitse leger
hals over kop vluchtte in de richting van
de Duitse grens, ontstonden onmiddellijk
geruchten dat de Duitsers zich uit de Rijn
delta terugtrokken. In alle steden van de
zuidelijke provincies verschenen uit de
huizen plotseling Nederlandse vlaggen en
de mensen stroomden de straat op om de
geallieerde troepen te verwelkomen. Maar
die verschenen niet.
Het was een vreemde, moeilijke tijd,
want in plaats van zegevierend verder op
te rukken, kwam het hele front van Eisen
howers legers, dat zich uitstrekte over een
afstand van meer dan 500 kilometer, van
het Kanaal tot aan Zwitserland, plotseling
tot stilstand. Slechts zeer weinig mensen,
onder wie Prins Bernhard, wisten waarom
de opmars was gestaakt. De nazi's begre
pen er niets van. De Duitse generaal Hans
Speidel riep zelfs uit: „Dit is dë Duitse"
versie van het Marnewonder!" Maar dé
werkelijke reden was dat de geallieerden
eenvoudig geen benzine meer hadden aan
de fronten.
Montgomery's opmars was gestuit vlak
over de Nederlandse grens. Maastricht
was de eerste Nederlandse stad die werd
bevrijd. Bernhards voornaamste doel was
nu zo snel mogelijk in verbinding te ko
men met de Nederlandse verzetsbeweging.
Hij vloog onmiddellijk naar Maastricht en
toen hij voor het eerst weer op Nederland
se bodem stond sloeg een golf van ontroe
ring door hem heen.
Van Maastricht ging hij naar de omlig
gende bevrijde dorpen. „Het was wel eens
moeilijk," zegt hij, „ik ging bij voorbeeld
naar een plaatsje waarvan werd beweerd
dat het al was bevrijd en als ik er dan
kwam, bleek dat dit beslist nog niet het
geval was. Een oorlogscorrespondent die
vlak achter me reed werd ernstig gewond.
Toen ik wat meer ervaring had, werd ik
wat voorzichtiger."
Prins Bernhard vestigde zijn eerste
hoofdkwartier in een geleende tent op een
voorraden voor hem disponibel te stellen,
evenals bijna alle transportvliegtuigen,
met het doel een grootscheepse luchtlan
ding uit te voeren achter de vijandelijke
linies. Zoals Eisenhower de schrijver eens
mededeelde, heeft hij zich tegen het ad
vies van generaal Omar Bradley in met
dit plan accoord verklaard.
De voorbereidingen voor deze massale
luchtlanding en het verzamelen van de
enorme voorraden die hiervoor nodig wa
ren namen twee weken in beslag. Mont
gomery was een militaire perfectionist,
die alles en alles van te voren keurig
in orde moest hebben voordat hij opmar
cheerde. Zoals alle anderen onderschatte
terrein in de buurt van Diest aan het Al-
bertkanaal. Mannen van de Nederlandse
inlichtingendienst brachten daar rapport
aan hem uit. Hij gaf die inlichtingen on
middellijk door aan Montgomery, die toen
juist was bevorderd tot veldmaarschalk.
„De Duitsers vluchten als hazen uit Neder
land weg," zei Prins Bernhard tegen de
nieuwe veldmaarschalk.
Daarop zette Montgomery zijn moeilijk
heden uiteen. Zijn bevoorrading was ver
ten achter geraakt, zijn tanks konden niet
verder bij gebrek aan benzine en de muni-
tievoorraden waren bijna uitgeput. In een
poging om volkomen fair te blijven ten op
zichte van zijn oude tegenstander heeft
Prins Bernhard eens gezegd: „Ik kan het
Monty niet kwalijk nemen dat hij niet ver
der oprukte; hij had de indruk dat het
risico te groot was. Maar als hij beter op
de hoogte was geweest van de situatie bij
de Duitse troepen en het Duitse oppercom
mando en deze op de juiste wijze had ge
ïnterpreteerd dan had hij heel Nederland
In september 1945, enkele maanden
na Duitslands capitulatie, bracht
Montgomery een bezoek aan Neder
land. Prins Bernhard verwelkomde
hem op Soesterberg (foto hierboven),
slechts enkele tientallen kilometers
van de slagvelden waar de „Slag om
Arnhem" gestreden was en waar
trieste ruïnes als die van het kasteel
Doorwerth (foto hiernaast) nog aller-
wege getuigden van het leed, dat daar
door de Geallieerde para's en door de
burgerbevolking geleden was
in één of twee dagen kunnen bevrijden
door gebruik te maken van parachutisten,
want de Duitsers waren volkomen gede
moraliseerd. Als een leger eenmaal op de
vlucht is geslagen is één compagnie vol
doende om een divisie gevangen te nemen,
omdat' je kunt zeggen: „Ik ontvang hier
morgen 20.000 man versterkingen."
„Het probleem was dat Monty de berichten
die ik van onze agenten in Nederland had
ontvangen, niet geloofde. Dat kan ik hem
niet kwalijk nemen, om de eenvoudige
reden dat hij van de Franse en Belgische
verzetsbewegingen een aantal volkomen
onbetrouwbare rapporten had ontvangen.
Hij hechtte geen waarde meer aan een
dergelijke berichtgeving en was niet van
plan onnodige risico's te nemen. Ik ben
onmiddellijk bereid te erkennen dat hij
het recht had voorzichtig te zijn tot hij
over volledige inlichtingen beschikte, die
hij volkomen kon vertrouwen en die had
hij naar zijn mening niet."
De Prins trekt aan zijn pijp en zegt dan
somber: „Maar de geschiedenis heeft in
middels uitgewezen, dat Nederland, als hij
had doorgezet, destijds zonder enige twij
fel zou zijn bevrijd, waardoor het alle
narigheid en ellende van de hongerwinter
bespaard zou zijn gebleven. Het was een
zeer ongelukkige samenloop van omstan
digheden."
In antwoord op de vraag: „Wat zou er
volgens u zijn gebeurd als in plaats van
Montgomery Patton het bevel over het be
treffende front had gevoerd?" zegt Prins
Bernhard, terwijl zijn hele gezicht op
klaart: „Ik ben er zeker van dat die het
risico zou hebben aanvaard. Die zou alle
beschikbare benzine hebben benut en op
gerukt zijn met 20 in plaats van met 500
tanks. En dat zou voldoende zijn geweest.
Patton was een doorzetter, een man die
risico's durfde nemen. Morjty was naar
mijn mening al te voorzichtig."
Ondanks de onverwachte vertraging in
de geallieerde opmars was bijna iedereen
er toch van overtuigd dat de oorlog voor
bij zou zijn zodra de geallieerden genoeg
materieel bijeen zouden hebben gebracht
om de aanval te hervatten. Montgomery
werkte aan de plannen voor een enorm
offensief dat tot doel had de Waal bij
Nijmegen over te steken en een brugge-
hoofd te vestigen bij Arnhem op de noor
delijke oever van de Rijn, zodat men om
de Siegfriedlinie heen zou kunnen trekken.
Hij wist Eisenhower over te halen zijn
andere legers te laten halt houden op de
plaats waar ze zich nu bevonden en het
overgrote deel van de beschikbare oorlogs-
„Als hij ons had geloofd zou Arnhem
geen mislukking zijn geworden maar een
overwinning in het allerergste geval
zou de mislukking veel kleinere vormen
hebben aangenomen. Heel wat minder
mannen, onder wie mijn eigen eenheden
van de Nederlandse verzetsbeweging, die
zij aan zij vochten met de Britse para
chutisten buiten de stad, zouden dan hun
leven hebben verloren.
„Maar Monty weigerde absoluut ons te
geloven. Hij wilde niet van ons aannemen
dat de tanks niet naast de weg konden
opereren in de drassige weilanden en op
de dijken van Nederland, zoals dat op de
stevige gronden van Frankrijk en België
wel mogelijk was geweest hij wilde niet
inzien dat de tanks in de zachte bodem
hij hierbij echter de verbazingwekkende
veerkracht van de Duitsers. Die hoeven
maar even de tijd te krijgen om op adem
te komen en hun totaal gedemoraliseerde
leger verandert als bij toverslag weer in
een prachtige vechtmachine.
De aanval op Arnhem begon op 17 sep
tember. Koningin Wilhelmina en Prinses
Juliana, die zich bij haar had gevoegd,
keken in Engeland toe terwijl de Ameri
kaanse 82e Luchtlandingsdivisie opsteeg
van de diverse vliegvelden in een massale
vlucht van toestellen die de aarde een he
mel van vleugels schenen te geven. Bern
hard had zijn hoofdkwartier gevestigd in
de helft van het Chateau Wittouck even
buiten Brussel. De andere helft was in ge
bruik genomen door het Eerste Canadese
Leger Hij wachtte daar vol spanning op
het ogenblik waarop hij de optrekkende
legers zou kunnen volgen, nu eens vol ver
trouwen en dan weer vervuld van sombe
re voorgevoelens.
Zoals iedereen weet werd de Slag om
Arnhem een tragische mislukking, gedeel
telijk veroorzaakt door pech, gedeeltelijk
door fouten van de leiding, maar in de
eerste plaats door het feit dat het Duitse
leger zich van de eerste schok had her
steld. De luchtlandingen hadden ernstig te
lijden onder stormachtig weer. De hoofd
aanval van Montgomery's leger langs de
lijn Eindhoven-Grave vorderde veel te
langzaam. Wel veroverde Monty een brug-
gehoofd bij Nijmegen, maar in een bloedig
gevecht dat vier dagen duurde wisten de
Duitsers te voorkomen dat hij naar Arn
hem oprukte. De Eerste Britse Luchtlan
dingsdivisie en de Eerste Poolse Luchtlan
dingsbrigade, die in de omgeving van die
stad waren afgeworpen, werden bijna ge
heel vernietigd. Slechts 2400 van de 10.000
man slaagden erin de Rijn over te steken
en de geallieerde linies te bereiken.
Prins Bernhard is nog altijd verbitterd
over Montgomery's leiding van de slag
en hij zegt: „In zijn beroemde boek geeft
Monty toe, dat Arnhem een mislukking
was, maar ik wou dat hij erbij gezegd
had dat het een mislukking was die men
gemakkelijk had kunnen voorkomen. Voor
de slag waren mijn chef-staf, generaal-
majoor P. L. G. Doorman, een ervaren
stafofficier, en ik bij hem en we wisten
wel wat meer over de toestanden in Ne
derland dan hij. We spraken over de topo
grafie van het gevechtsterrein, over de
toestand van de grond en van de wegen;
over wat je wel met tanks kon doen en
eenvoudig zouden wegzakken. En evenmin
wilde hij aannemen dat het noodzakelijk
was de infanterie met de tanks te laten
oprukken om de antitankstellingen op te
ruimen die de Duitsers ongetwijfeld ach
ter-de natuurlijke bescherming van de dij
ken hadden ingericht. Het resultaat was
dat het zijn XXXe Legerkorps vier dagen
meer kostte om in de nabijheid vSn Arn
hem te komen.
„De tweede fout was dat de parachutis
ten veel te ver van Arnhem werden uitge
worpen. Een deel van hen moest 30 of
40 kilometer marcheren om hun doel te
bereiken. Dat gaf de Duitsers de tijd om
een warme ontvangst voor deze eenheden
te organiseren.
„En tenslotte weigerde Monty catego
risch geloof te hechten aan de inlichtingen
die ik hem verstrekte over de sterkte en
de locatie van de Duitse troepen in het
aanvalsgebied. Het resultaat was bij voor
beeld dat een van de pararegimenten
werd afgeworpen in een terrein waar zich
twee Duitse pantserdivisies bevonden. Ik
zou het bijzonder hebben geapprecieerd
als hij deze details in zijn boek zou hebben
vermeld."
In plaats van te worden geprezen voor
het briljante verkenningswerk van zijn
agenten met betrekking tot Arnhem werd
Prins Bernhard in een bijzonder onaange
name positie gebracht. Overste Pinto,die
inmiddels was ontslagen uit de Nederland
se veiligheidsdienst, schreef een artikel,
waarin hij beweerde dat de nederlaag was
veroorzaakt door een lek op het hoofd
kwartier van de Prins en dat „Arnhem"
verraden zou zijn door Christiaan Linde
mans, een dubbelagent van de Duitsers,
een afvallige Nederlander die bekend
stond als „King Kong". Franse en Engel
se kranten, op zoek naar een zondebok,
namen deze berichten over en brachten de
Nederlandse opperbevelhebber in een zeer
onprettige fpositie. „Ik moet erkennen,"
zegt Prins Bernhard, „dat Monty bij die
gelegenheid onmiddellijk achter me stond.
Hij verkondigde zonder aarzelen: „Ik weet
dat deze beweringen niet juist zijn!" Na
de oorlog hebben de Duitse generaals dit
bevestigd."
King Kong kwam pas drie dagen na de
landing bij Arnhem in het hoofdkwartier
van de Prins te Brussel. De Prins had al
het een en ander over hem gehoord van
de Canadezen die in hem een waardevolle
King Kong bleek een brute reus van een
man te zijn, zoals zijn bijnaam reeds deed
vermoeden. Hij was zo sterk dat twee
mannen zich tegelijkertijd aan een van
zijn zijwaarts geheven armen konden op
trekken. Daarnaast was hij een fantastisch
pistoolschutter. „Maar hij had voor mij
iets afstotelijks," zegt Prins Bernhard,
„omdat hij er dol op was om mensen te
doden Als hij daarover sprak lichtten zijn
ogen, ja, zijn gehele gezicht op. Een veld
slag eist nu eenmaal mensenlevens en dat
zelfde geldt ook als er een brug moet
worden opgeblazen of een spoorwegem
placement gebombardeerd. Maar hij hield
ervan mensen te doden om het doden zelf.
Ik dacht er geen ogenblik over om een
dergelijke man in mijn staf op te nemen
en voelde instinctief dat de man niet deug
de. Ik zei tegen mijn jongens: „Je kunt
een borrel met hem gaan drinken, je kunt
met hem op jacht gaan en, als je daar
voor voelt, met hem meegaan achter het
front. Maar ik beveel nadrukkelijk hem
niets te vertellen over onze organisatie!
Er mag hem geen enkele naam worden
genoemd van onze contacten in Nederland.
En ik wil hem niet in huis hebben."
„Gelukkig heb ik hem niet in mijn huis
toegelaten. Zijn opdracht was samen te
werken met mijn hoofdkwartier om alles
te weten te komen over mijn contacten
met de ondergrondse, en vooral de namen
te weten te komen van de mannen die het
radiocontact onderhielden en van de ver
bindingsmensen. Men had hem kunnen op
dragen mij dood te schieten, maar dat
bleek niet tot zijn opdrachten te behoren.
Wat de Duitsers te weten wilden komen
was, wie ons onze inlichtingen over de
situatie in Nederland verstrekten."
Enige mannen van Bernhards comman
dotroepen, die hun taak, de bewaking en
beveiliging van de Prins, een nogal saai
karwei vonden, gingen op King Kongs
voorstel in om achter het front een schiet
partij op Duitsers te organiseren. Ze kwa
men er 's nachts in een jeep in volle
vaart doorheen waarbij de wagen vreemd
genoeg met ongedimde lichten reed, en
schoten op alle Duitsers die ze zagen. Dat
er van de commando's niemand werd ge
dood schijnt een wonder.
Maar dat was het beslist niet. Toen King
Kong tenslotte werd ontmaskerd, vernam
Prins Bernhard, dat de Duitsers hun troe
pen bevel hadden gegeven een jeep met
ongedimde lichten die door de frontlijn
zou komen, niet aan te houden en er niet
op te schieten om de Canadezen en Neder
landers de indruk te geven dat King Kong
volkomen aan de geallieerde zijde stond.
De Duitsers moesten over de hoofden van
de aanvallers schieten. Maar King Kong
mocht raak schieten. „Een heel vreemde
regeling," zegt Prins Bernhard, „maar
een typische nazi-truc."
King Kong werd tenslotte ontmaskerd
door een Nederlander die door de frontlijn
kwam en wist dat hij verbindingen onder
hield met de Duitse inlichtingendienst.
King Kong werd gewond en gearresteerd
en zou terechtstaan wegens landverraad.
Zijn abnormale lichaamskracht oefende op
vele vrouwen een grote aantrekkings
kracht uit Hij slaagde erin zijn verpleeg
ster te verleiden en haalde haar daarna
over hem vergif te geven zodat hij zelf
moord kon plegen.
Na de oorlog werden Duitse documenten
ontdekt, waaruit bleek dat King Kong in
derdaad te weten was gekomen via zijn
Canadese vrienden dat er een aanval
werd voorbereid. Op grond daarvan deel
de hij de Duitse inlichtingendienst mee
dat er een aanval op komst was in de
richting Eindhoven. Maar die mededeling
werd niet ernstig genomen.
„We ontdekten verder dat de nazi's zijn
jongere broer gevangen hielden en men
zei dus dat hij voor de Duitse inlichtingen
dienst werkte om diens leven te redden.
Een oude truc," zegt de Prins, „maar dat
neemt niet weg dat hij in ieder geval een
afstotelijk individu was."
De nederlaag bij Arnhem was het einde
van alle verwachtingen op een snelle over
winning. De legers bereidden zich voor op
een uitputtingsstrijd in de lange winter
maanden. Prins Bernhard begon aan zijn
taak om van de Nederlandse verzetsbewe
ging een gedisciplineerd en goedgeorgani
seerd leger te maken, dat nuttig zou zijn
voor de geallieerden en de kern zou kun
nen vormen van het Nederlandse leger na
de oorlog.
IS INTERESSANT DE CHRONOLOGISCHE VOORTGANG MET NOG ONBEKENDE
DETAILS IN EEN VLOT GESCHREVEN BIOGRAFIE GERANGSCHIKT TE ZIEN.
DAARENBOVEN ZIJN SOMMIGE DETAILS BIZONDER BELANGWEKKEND, OMDAT
ZE GEZIEN WORDEN UIT HET OOGPUNT VAN DE PRINS ZELF. ZO IS DE EPISODE
VAN DE BEVRIJDING VAN NEDERLAND VOOR DE PRINS AANLEIDING GEWEEST
NOG EENS TE WIJZEN OP DE ONGELUKKIGE SAMENLOOP. WAARDOOR DE
VERLOSSING VAN NOORD-WEST-NEDERLAND WERD VERTRAAGD.
WIJ HEBBEN EEN AANTAL BLADZIJDEN UIT DE BIOGRAFIE (UITGEGEVEN BIJ
BECHT AMSTERDAM) LETTERLIJK EN ONVERKORT GECITEERD OM EEN IDEE TE
GEVEN VAN DE OPENHARTIGE TOON, DIE DEZE BIOGRAFIE KENMERKT - OPEN
HARTIG NIET ALLEEN WAT DE SCHRIJVER BETREFT, MAAR OOK EN VOORAL
WAT DE MEDEDEELZAAMHEID BETREFT VAN ZIJN ZEGSMAN.
Montgomery: Geen commentaar.
wat uitgesloten was, waar de infanterie agent zagen. Bernhard gaf bevel dat de
zich zou moeten bevinden en waar ze niet man, zodra hij zou verschijnen, bij hem
nodig was. zou worden gebracht.
