INTERNATIONALE UITWISSELING VAN
MUZIEKTHERAPEUTISCHE ERVARINGEN
Sociale kosten
OVER HET CREATIEVE AANDEEL
VAN REGISSEURS EN ACTEURS
1962
NOVEMBER
ZATERDAG
WENEN. - Langzamerhand komt er systeem in de
jonge wetenschap van de muziektherapie. Internationale
ervaringen worden uitgewisseld en verwerkt. Om ver
warring te voorkomen worden al dadelijk de nodige
onderscheidingen gemaakt. Als een aparte groep be
schouwt men de patiënten die blijkbaar geen psychisch
letsel hebben opgelopen, maar die alleen blind of stom
zijn of die zich ten gevolge van kinderverlamming niet
kunnen bewegen. Daarnaast staat dan de andere groep
van mensen, die niet vooral een lichamelijk letsel hebben,
maar psychisch achterlijk zijn. Gewoonlijk echter gaat
deze psychische onvolwaardigheid samen met lichamelijk
letsel, zoals medici, revahdatie-artsen e.d. steeds weer
moeten ervaren.
Drs. Hans Duller
-
f
(Slof)
P. W. Franse
1
P A CJ I N A IK I b
WIMI PI
„IN LIMBURG beweegt de grond",
schreef onlangs de Nieuwe Rotter
damse Courant in een artikel over
de verzakkingen in het mijngebied
en de schade aan particuliere eigen-
'dommen die daardoor wordt veroor
zaakt.
Alleen in het plaatsje Brunssum
beloopt die schade al 3 miljoen gul
den per jaar. De Staatsmijnen ver
goeden grif, maar met de particu
liere Laura en Julia schijnt het
kwaad kersen eten.
„Verontrusting over schade door
toenemende luchtvervuiling", stond
boven een recent .bericht in het
Haarlems Dagblad, waarin verslag
werd uitgebracht van een openings
rede, uitgesproken door de Holland
se Maatschappij van Landbouw. Er
werd geklaagd over de schade die
land- en tuinbouw ondervinden van
de giftige gassen, door sommige be
drijven om zich heen verspreid.
„Anti-ladder olie", luidde onlangs
een kopje in Erbij, boven het bericht
dat een suikerraffinaderij een dure,
maar zwavelarme olie was gaan sto
ken, omdat de voorheen gebruikte
soort tot in de wijde omtrek dames
kousen ladderen deed.
IN AL DEZE gevallen is sprake
van produktieprocessen, die aan lei
ding geven tot andere kosten dan de
ondernemers zelf voor hun rekening
nemen. Deze kosten worden opge
bracht door derden, die met het be
treffende bedrijf veelal niets te ma
ken hebben en die dan ook geneigd
zijn er een schade in te zien, die
vermeden, of anders vergoed be
hoort te worden.
Aan dit verschijnsel is door een
Amerikaanse econoom een studie ge
wijd. 1) Deze econoom, K. W. Kapp,
verwijt zijn vakgenoten dat zij het
verschijnsel van de sociale kosten
nooit hebben gezien, of althans zijn
omvang nimmer hebben beseft. Im
mers, alleen in de zg. „welfare eco
nomics" komt het onderwerp ter
sprake, maar dan meer als correc
tie op wat de economen eigenlijk als
de „echte" economie beschouwen:
waarde- en prijsteer, etc.
Hoe komt het dat een fenomeen
dat Kapp op miljoenen en miljoenen
dollars per jaar begroot, onopge
merkt gebleven is?
Hierin ziet Kapp een late nawer
king van het ten onzent door Hugo
de Groot verdedigde leerstuk der na
tuurlijke orde: „natuurlijke wetten"
regeren produktie en verdeling. Nog
in het begin van deze eeuw, be
schouwt een man als Marshall de
economie als een Copernicaans sys
teem van krachten en tegenkrach
ten, die elkaar in evenwicht houden.
Economische begrippen als produk
tie, nut, kosten en opbrengst, werden
zo geformuleerd dat ze in dit aan
gename schema konden worden on
dergebracht. En wat dan niet zo best
bleek te passen werd als een storen
de factor van waarschijnlijk weinig
belang terzijde geschoven.
Men richtte zich uitsluitend op de
markt, waar evenwichten in prijzen
hun uitdrukking vonden. Zodat als
produktiekosten van enig goed alleen
de gelduitgaven der ondernemers
werden aangemerkt. Wat er verder
nog aan nadeel en verlies door die
produktie werd veroorzaakt, kwam
niet in geldwaardering op een markt
tot uiting en werd daarom ook in
de theorie verwaarloosd. Maar daar
om bestaat het wel! Schoorstenen
braken roet de lucht in, waardoor
in sommige delen van Amerika het
aantal zon-uren des winters met de
helft vermindert. Schepen lossen af
gewerkte olie in de zee, waar de
meeuwen, vissen en badgasten er
het. ongerief van ondervinden.
Allerlei industrieën lozen giftige
stoffen in rivieren; er zijn er zelfs
die zich de noodzakelijke, maar
kostbare zuiveringsinstallaties niet
veroorloven kunnen. Zo'n fabriek
kan dus eigenlijk alleen blijven
voortbestaan, omdat zij in staat is
een deel van de kosten af te wente
len op de gemeenschap.
OOK DE BIJ EEN bepaald pro-
duktieproces betrokken arbeid er
vaart soms nadelen, die in het loon
niet steeds voldoende compensatie
vinden. Beroepsziekten als silicose
(stoflongen) zijn daarvan een duide
lijk voorbeeld. Bij alle veiligheids-
en verzekeringswetten is de arbeider
nog altijd onvolledig beschermd. In
de VS komen per jaar 2 miljoen be
drijfsongevallen voor. als gevolg
waarvan arbeiders omkomen of blij
vend letsel ondervinden. Door
wachtdagen en door beperking van
de periode van uitkering blijft een
deel van deze kosten voor de werk
nemers zelf dat zijn dus sociale
kosten. Gemiddeld blijkt in Amerika
de arbeider 65,4 percent van zijn
loon te derven in geval van ziekte of
een ongeluk. Het komt er dus eigen
lijk op neer, vindt Kapp. dat de ar
beid de produktie subsidieert!
Men schat dat 70 tot 90 percent
van de bedrijfsongevallen in Ameri
ka voorkomen had kunnen worden
(Van cmze correspondent
OOK IN DE PRAKTIJK van de rau-
ziek-therapie wordt deze onderscheiding
doorgevoerd, maar vcor beide groepen
geldt als doel dat de patiënten tot zelf
werkzaamheid en zelfbeweging worden
opgevoed. Bij voorkeur past men deze^
methode toe bij kinderen, omdat zij nog
het meest ontvankelijk zijn en vooral
bij psychisch debiele kinderen zijn de
resultaten verbluffend, want het is ge
bleken dat dergelijke patiëntjes buiten
gewoon sterk reageren op muziek, ter
wijl zij geheel apathisch blijven tegen
over aile anderen indrukken of prikkels
van buiten.
DE MUZIEK-THERAPIE is niet
nieuw. Ze was al bekend aan de Griek
se geneeskundige Hippokrates en de
kerkvader Augustinus zeide reeds in de
vierde eeuw dat muziek „zich afspeelt
in ons geheimste innerlijk". Deze we
tenschap werd door de moderne psychi
aters opnieuw ontdekt als een middel
voor de lichamelijke en psychische op
voeding. Daarofh heeft de algemene di
recteur van alle psychiatrische inrich
tingen van Wenen, prof. H. H°iT een
cursus ingericht die al dadelijk goede
resultaten heeft afgeworpen. Deze cur
sus wordt gegeven in het Conservato
rium en staat onder leiding van me
vrouw prof. dr. Koffer-Ulrich. De be
langstelling hiervoor is groot, vooral on
der hen die reeds tot het verplegend
personeel in psychiatrische inrichtingen
behoren of hiervoor worden opgeleid.
OOK BESTAAN ER in verschillende
landen scholen op dit gebied die inter
nationaal samenwerken, onder andere
de Duitse school die gebruik maakt van
de z.g. „vibratie-componenten", en de
Amerikaanse school die met de z.g.
„muzikale sofa" werkt. Hier wordt na
melijk door middel van onzichtbare mi
crofoons zachte muziek ten gehore ge
bracht, die een buitengewoon kalme
rende uitwerking heeft. In Wenen ge
bruikt men voornamelijk vioolspel,
door doeltreffende veiligheidsmaat
regelen. Maar een a an concurrentie
blootgestelde ondernemer staat hier
voor een moeilijke beslissing. Als hij
veiligheidsmaatregelen treft, ver
hoogt hij zijn kosten. Als hij zijn
prijzen verhoogt kan hij zijn produkt
niet meer verkopen. En als hij de
veiligheidskosten, die ten gunste van
de arbeiders gemaakt zijn, door een
verlaging van de loonsom compen
seert, loopt hij de kans geen arbei
ders meer te kunnen krijgen.
Als maatstaf voor een verzekering
van dergelijke ongevallen zou eigen
lijk moeten dienen: de totale, ook in
de toekomst te leveren, potentiële
bijdrage van een arbeider, die, wat
er ook gebeurt, naar de geldende
loonvoet gehonoreerd moet worden.
ZOALS DE ZAKEN nu staan, zegt
Kapp, is onze economie een econo
mie van onbetaalde rekeningen. Men
kan dit de individuele ondernemer
niet tegenwerpen: hij realiseert het
zich niet eens. Maar de economen
zouden zich los moeten maken van
de verouderde filosofie van de na
tuurlijke orde en van het idee dat
het economische van het niet-econo-
mische exact gescheiden worden
kan en dat de ruilwaarde het eerst
genoemde meet. De kosten zijn niet
alleen de ondernemerskosten. maar
ALLE kosten die de produktie met
zich brengt.
Dan is er wel niet dat redelijke,
ordelijke evenwicht in ons denkmo
del, maar misschien bestaat ook wel
geen redelijke, ordelijke evenwich
tigheid BUITEN ons denkmodel.
Bertrand Russel tenminste schrijft:
„voor zover ik kan zien bestaat het
universum uit punten en sprongen,
zonder samenhang of orde, of al die
andere harmonische eigenschappen
waar mijn gouvernante mij vroeger
zo gaarne van vertelde."
1) K W Kapp, The Social Cost of Pri
vate Enterprise.
Lfn.rr.-m
waarop de patiëntjes voornamelijk
psychisch debiele kinderen uitste
kend reageren. Het is een wonderlijke
ervaring te zien hoe deze kinderen, die
tot nu toe de gehele dag apatisch op hun
stoeltjes zaten, opeens levendig worden,
zodra zij muziek horen. Hun ogen be
ginnen te stralen en soms klappen zij
in hun handen. Opmerkelijk is ook dat
zij alleen positief reageren op mooie en
harmonische muziek (in de klassieke be
tekenis), terwijl ze hun oren dicht stop
pen of lelijke gezichten trekken bij het
horen van wanklanken, krassende ge
luiden of dissonanten.
IN ONS LAND GEBRUIKT men bij
voorkeur geen viool, maar piano of fluit
Dit vertelde ons mevrouw P. Kassels-
Kroon uit Rotterdam, die nu al enkele
jaren muziek-therapie in Vlaardingen
met goed gevolg toepast. Een subsidie
van O. K. en W. stelde haar in staat
de Weense methode te bestuderen en
de wederzijdse ervaringen uit te wisse
len. De Weense methode legt bijzon
der de nadruk op de melodie; mevrouw
Kassels-Kroon beperkt zich niet daar
toe, want ze maakt ook gebruik van
hêt ritmische element, zodat zij tevens
bewegingstherapie toepast.
Volgens deze Nederlandse methode
wil men de patiënten niet alleen door
melodische muziek opwekken uit hun
geestelijk lethargie, maar bovendien
door het ritme aansporen om bewe
gingen te maken. Blinden reageren op
muziek en ritme zo goed, dat zij zelfs
gemeenschappelijke dansen kunnen uit
voeren, maar ook polio-patientjes, im
becielen en anderen die in het gebruik
van hun armen en benen sterk ge
handicapt zijn, beginnen op het melo
dieuze ritme hun ledematen te bewe
gen. De opzet is nu dat zij doelma
tige bewegingen leren maken en in
feite bereikt men reeds zo goede re
sultaten dat zij geleidelijk beginnen te
lopen en met hun handen kunnen knut
selen.
Op deze manier vinden deze geïso
leerde kinderen de weg om hun psy
chisch isolement te verlaten en con
tact op te nemen met de wereld bui
ten hen. Hier ligt een gunstige mo
gelijkheid om muziek-therapie met be
roepstherapie te verbinden, waardoor
de patiënten werk kunnen verrichten
dat niet alleen nuttig is maar dat voor
al aan de verpleegden zelf voldoening
geeft en hun gevoel van eigenwaar
de opwekt en verhoogt.
Novembermorgen in de stad.
Beschouwingen over televisietoneel
DE CLOSE-UP, een typisch film
middel, misstaat de televisie niet. Het
van verre zien wordt zo een van nabij
zien. Dat is juist het wezenlijke van
televisie. Het draagt de werkelijkheid
aan 'ons over, zodat het ons is of wij
er ons midden in bevinden. Ook in
de verdichte werkelijkheid van het
televisiespel kan de kijker zich letter
lijk en figuurlijk thuis voelen. Hij
wordt immers geconfronteerd met
mensen. De beste telèvisie-uitzen-
dingen zijn die, waarbij men van
mens tot mens komt te staan. De
populariteit van een rubriek als „Dit
is uw leven" of van de documentaires
van Kees van Langeraad is niet toe
vallig. Welnu, wanneer het televisie
spel diezelfde omstandigheid schept
en een eerlijke ontmoeting tussen
mensen mogelijk maakt, beantwoordt
het aan precies datgene wat wij van
televisie verlangen.
In zijn huiskamer, beheerser van zijn
eigen omgeving, koning van zijn rijk,
laat de kijker de wereld daarbuiten toe.
Die daad, misschien met wrevel gesteld
„het lijkt me niks vanavond" of:
„als het zo beroerd is als gisteren, zet
ten we hem gauw uit" dié daad is
als het openen van de deur om visite
te ontvangen. Dat bezoek vormen de
spelers uit het televisiespel. Maar al
kent de kijker hun gezichten, al weet
hjj uit het programmablad of hij Jules
Croiset voor zich heeft en niet diens
vader Max hij is bereid te geloven
dat Jules Croiset een arme fabrieks
arbeider is en zijn vader Max een ge
slaagd directeur. Hij wil op slag de
relatie vader en zoon vergeten om er
die van twee mensen in een conflicts
situatie voor in de plaats te stellen. Hij
denkt er niet aan zich af te vragen wat
vader Max nu eigenlijk van het spel
van zijn zoon Jules denkt als Max en
Jules in hun conflict hem, de kijkers,
betrekken, diè partij gaat kiezen. Nu
eens voor de een, dan weer voor de
ander en dat allemaal dank zij het feit,
dat de acteurs zich evenzeer verplaat
sen in het zijn van de figuur, die zij
voorstellen als de regisseur het doet.
wiens keuze uit de mogelijkheden hen
in beeld te brengen, nu het die keuze
is, welke het de kijker gemakkelijk
maakt zich op zijn beurt te verplaat
sen in de voor zijn oog verschijnende
personen, zomaar Max en zomaar
Jues, maar zó de directeur en zó de
fabrieksarbeider.
DAT BETEKENT dus. dat de regis
seur zowel de wijze van verschijnen
leidt als de hoedanigheid van verschij
nen. Dat doet niet af aan de verdien
sten van spelinterpretatie van de
acteur, die altijd een bezield wezen,
een mens met voor de situatie ken
merkende karaktereigenschappen moet
verbeelden. Het verkleint die verdien
sten niet. Het duidt alleen op de be
ïnvloeding door de regisseurs van die
spelinterpretatie. Op zijn best is dat een
inspirerende beïnvloeding, welke het
wezen van de figuur tracht te door
gronden en de acteur de weg wijst hoe
dat wezen te bereiken. In de expressie
grijpt de regisseurs bewust in. Hij ge
bruikt ervan wat hij nodig heeft voor
zijn beeldinhoud. Hij instrueert de
IN HOEVERRE HEEFT de regisseur een creatieve functie bij de vorm
geving van een televisiespel? We maakten bij een vorige gelegenheid
onderscheid tussen de t.v.-adaptatie van een toneelstuk en het speciaal
voor t.v. geschreven spel. De vaststelling, dat het toneelstuk is bedoeld
voor het publiek in de -schouwburg en het t.v,-spel voor de individu in de
huiskamer, leidde tot de conclusie, dat er aan het toneelspel nog wel
gedokterd moet worden vóorTtet geschikt is voor fetêvTsie. De tekst voor
een t.v.-spel moet geconcentreerd zijn, ingesteld op het feit dat wat men
ziet nog niet een keer gezegd hoeft te worden. Voorts dient er mets over
het voetlicht te komen; woord noch gebaren behoeven te worden aangeze
De regisseur kan met details soms veel doeltreffender een situatie aan-
duiden, voorbereiden, symboliseren. Daar wordt de tekst op geschreven
of aangepast. Die sterke concentratie op beeld.en tekst is overeenkomstig
de verhoudingen van het beeld tot de kijker, het beeldscherm tot de huis.
kamer. Daarom zijn, zoals betoogd, lang met alle toneelstukken voor be
werking geschikt, eenvoudig, omdat zij ruimte nodig hebben, ome a zj
als het ware voortdurend totaalbeelden vragen en geen close-up.
close-up brengt bij het t.v.-toneel veel directer de relatie tussen kijker en
stuk tot stand' De regisseur, die zich van close-ups met bedient, ™'st h®4
vermogen om zich in het voorstellingsvermogen van het beeldscherm te
verplaatsen.
acteur tot een uitbeelding, die overeen
komt met dat gebruik. Ook hier treedt
het verschil met film en toneel weer
duidelijk aan het licht. De televisie
acteur acteert zonder onderbreking voor
een andere instelling, zonder zich tel
kens in een andere gemoedsstemming
te moeten verplaatsen. De continuïteit
immers blijft bij een televisiespel ge
handhaafd. Daarin verschilt het t.v.
spel van de film en daarin verschilt ook
de prestatie van de acteur. Hij blijft in
zijn spel. Hij kan zijn rol, zijn karakter
opbouwen in een vloeiende continuïteit.
Maar de overeenkomst met toneel gaat
niet verder. De verschijning van de
acteur is immers ten aanzien van de
televisievertoning functioneel. Wij zien
van hem wat de regisseur van hem
wenst te laten zien. De continuïteit
maakt het de acteur gemakkelijker zich
in zijn rol in te leven. Hij behoeft niet
telkens om te schakelen. Hij kan er het
volle pond van zijn creaviteit aan geven
zonder onderbreking. Dat garandeert
de beste voorwaarden voor een presta
tie van hoge orde. Anderzijds wordt
van de acteur weer gevraagd dat hij
zich sterk concentreert. Voor hem im
mers rijden de camera's in en uit, lopen
mensen, hengelt men met een micro
foon. Het oog van de camera is zijn
publiek. De acteurs evenwel vindt door
gaans die concentratie geen bezwaar.
Hij voelt de intimiteit van de huis
kamer sterker. Hij voelt de verinni
ging, die een innerlijke verheviging tot
gevolg heeft en andersom. De relatie
met het individu in de huiskamer is
voor hem een feit, krachtens de eigen
aard van het medium in welks spel hij
wordt betrokken. Men moet de vrucht
bare werking daarvan niet onderschat
ten. De stijl van spelen ook op het
toneel wordt er door beïnvloed en
niet het minst verdiept. Het zou de
moeite lonen na te gaan in hoeverre
het toneelrepertoire door film en tele
visie het gezicht heeft gekregen dat het
vandaag vertoont. Naar inhoud moge
dat repertoire vaak negatief zijn, naar
de vorm is er beslist positief winst.
Maar dat vraagt een aparte en indrin
gende beoordeling, waarin nog andere
factoren meespelen.
TOCH MOETEN WIJ HIER wel ver
melden het verschil in standpunt, dat
de acteurs en regisseurs innemen bij
een televisie-opname op telerecordmg.
Daarbij immers is de mogelijkheid een
scène over te doen. Het beeld wordt op
de filmband opgenomen. Een directe
zending, „life" dus, sluit die mogelijk
heid uit. Er zijn acteurs, die de weten
schap dat het „over kan" een plezierige
omstandigheid vinden, omdat zij dan
rustiger kunnen spelen. Anderen, en
vele regisseurs met name, menen dat
de spanning van de directe uitzending
alleen maar gunstig werkt op de spel-
prestatie. Dat er van overbelasting
sprake zou zijn, omdat de acteur in zijn
concentratie wordt gehinderd door het
beweeg van de camera's, achten zij
overdreven. Het ligt, zoals altijd, per
soonlijk. Er zijn acteurs, die geschapen
zijn voor televisie. Er zijn er, die al die
techniek verfoeien. Nochtans heeft die
techniek een medium opgeleverd, waar
van wij de mogelijkheden gaandeweg
beter leren kennen. Naar die mate leren
wij ze beter hanteren en genieten. Dat
geldt voor ons kijkers, maar het werkt
ook door aan de andere kant; de aan
pak van een televisiespel tien jaar ge
leden verschilde essentieel met die van
nu. Een regisseur als bijvoorbeeld Kees
van Iersel zou tien jaar geleden nog een
experiment noemen wat hij nu zonder
twijfel aan het resultaat durft onder
nemen. Hij inzonderheid heeft ontdekt,
dat met de close-up de intieme relatie
tussen acteur en kijker aanzienlijk
wordt versterkt. Hij weeft vaak beelden
door elkaar, wanneer hij hun zeggings
kracht groter acht dan via het gespro
ken woord. Hij maakt het de kijkers
misschien niet altijd even gemakkelijk.
Maar dat mag nooit het criterium zijn.
De drie camera's, waarvan de regisseur
zich momenteel nog bedient, bestrijken
een beperkt vlak van mogelijkheden.
Van Ierse breidde die uit met dia's en
film. Veel verder kan men niet gaan.
want de grens van het vermogen een
keuze te maken is met een vierde
camera wel bereikt. Men moet immers
de vier plaatjes, die zij maken, gedurig
blijven waarnemen om er telkens één
van te kiezen, dat men vertoont. Wel
iswaar heeft men die keuze voor zich
op papier, maar het zal niet de eerste
keer zijn dat er tijdens de uitzending
een mankement optreedt en een van de
camera's uitvalt. Dan dient de regis
seur te improviseren. Van Iersel is dat
risico nooit uit de weg gegaan. Maar be
langrijker is, dat hij zijn publiek leerde
zien wat het zien waard is en wat het
waard is te zien. In dat opzicht heeft
de huiskamer een nieuwe betekenis ge
kregen. De huiskamer is een schouw-
burcht geworden, een doorgangshuis
voor veel nieuws en wetenswaardigs
wat men snel weer vergeet, maar ook
een blikvanger voor het inzicht in de
mens van vroeger en van nu.
IN TECHNISCH OPZICHT zou het
dus mogelijk zijn het tot nu toe ge
bruikte aantal camera's met meer uit
te breiden. Wij stelden al, dat vier
camera's wel het maximum vormen.
Men moet zich voorstellen, dat de re
gisseur vier beeldschermpjes voor zich
heeft die corresponderen met het plaat
je, dat de vier camera's maken. Het
beeld, dat hij uit de vier plaatjes kiest,
verschijnt op een vijfde scherm. Dat
vijfde scherm is tegelijk uw beeld
scherm in de huiskamer. Men begrijpt
dat het niet doenlijk is nog meer keuze
kansen te scheppen. De handeling gaat
immers door. Het spel staat geen ogen
blik stil. Terwijl men bij een film
opname telkens de handeling stop zet
om een nieuw standpunt in te nemen,
heeft bij een televisiespel de regisseur
op hetzelfde ogenblik vier verschillende
visies voor zich op zijn zogenaamde
monitors. Een daarvan kiest hij. Welis
waar heeft hij in zijn draaiboek precies
omschreven welk beeld hij kiest, maar
die keuze is afhankelijk van velerlei
factoren. Ze hangt nauw samen met zijn
vermogen het totaal te overzien. Met
hoe meer camera's men werkt, des te
moeilijker wordt die keuze. Anderszijds
is de juiste keuze een gecompliceerde
aangelegenheid. Net als bij de film is
de beweging binnen d% beelden even
belangrijk als de beweging van de
beelden. Die beweging loopt parallel
met de emoties, door het televisiespel
opgewekt. Het hangt wel degelijk van
de duur af, waarop wij iets zien in hoe
verre wij bewogen worden door wat
wij zien. En door wat wij horen, want
de tekst is evenzeer in het spel, een
elementaire bijdrage tot het begrip van
wat er nu eigenlijk gebeurt
DEZE BEZINNING op het televisie
toneel zou niet volledig zijn zonder een
enkel woord over het decor. Dat heeft
terecht vermaardheid verworven in
Nederland. Wat men allemaal klaar
weet te spelen op de weinige vierkante
meters, die in de studio's beschikbaar
zijn, is bewonderenswaardig. Meer nog
dan door de fraaie ruimte-en-diepte
werking munt het decor bij het tele
visiespel in ons land uit door zijn func
tionele betekenis. Het decor speelt
mee, omdat het steeds in overeenstem
ming wordt ontworpen met de plaats,
die het bekleedt, nu eens met nadruk
in de details, dan weer stilistisch opge
trokken, nu eens als symbolische aan
duiding, dan weer monumentaal voor
ons oog oprijzend, maar altijd opgeno
men in de handeling en in de sfeer
waarmee die handeling is omringd. Ook
daarom geniet het televisietoneel een
populariteit, die het zal kunnen be
houden als het met hetzelfde geloof in
zijn eigen waarde, in zijn eigen aard,
zal worden beoefend als in de beste
presentaties het geval was. Het besef
daarvan moge ook leven bij de kijkers.
Zij zijn er ten nauwste bij betrokken.
il
