Stedebouwkundige mogelijkheden
groter dan architectonische
TWEE GEMEENTEN
SAMEN EEN
MET EEN OPDRACHT:
STAD BOUWEN
Nederlands vierledige opgave
r
Praktijk laat in IJmond-N. te wensen over
L
ZATERDAG 29 DECEMBER
Erbij
PAGINA ACHT
Het Streekplan voor Dmond-noord houdt een ernstig
gevaar in. Daar het in de eerste plaats is gericht op
de huisvesting van het omstreeks 1980 te verwach
ten inwonertal van 150.000 zielen, voornamelijk be
horende tot de gezinnen van de werknemers van de
zware industrie, dreigt een grote sociale eenzijdig
heid welke het aspect van de streek niet ten goede
zal komen.
In deze industriestad, hoofdzakelijk bewoond door
de betrokken arbeiders en de bijbehorende nering
doende middenstand, is geen ruimte beschikbaar
voor villawijken. Men kan dan ook constateren dat de
beter gesitueerden, directeuren en leidinggevend
personeel van het industriegebied, woonplaats kie
zen in Zuid-Kennemerland of verder ten noorden van
de IJmond, tot in de Berger duinstreek toe.
Het gaat om een zeer massaal effect, want voor die
150.000 zielen zullen in 1980 veertigduizend wo
ningen nodig zijn met de gebruikelijke voorzie
ningen voor verkeer, onderwijs, sport en andere ont
spanning, godsdienstige en culturele acitiviteiten en
dergelijke.
Men zal dus zuinig met de ruimte moeten omspringen
en de wijze van bebouwing is daarbij een factor van
betekenis.
fe*
- >-
Ton Spook
li
Eigen plan
1
Onbevredigend
Onzekerheid
R. Haak
t
Sociale eenzijdigheid bedreigt
toekomstige staalstad
I
Het Streekplan voor IJmond-Noord
heeft hierover de volgende richtlijnen
opgesteld:
Het aantal benodigde arbeiders
woningen (driekwart van het totaal)
zal voor 40 percent uit eengezinshuizen
en voor 60 percent uit een bebouwing
van twee- of drie woonlagen bestaan.
Het kwart gedeelte middenstands
woningen uit 40 percent eengezinshui
zen, 10 percent in twee en 50 percent
uit drie of meer woonlagen. Interessant
is hierbij de theoretische benadering
van het hiervóór gestelde, dat ca.
63 percent van de toekomstige bewo
ners van IJmond-Noord op de begane
grond zal wonen en dus de beschikking
krijgen over een aansluitende vóór- en
achtertuin.
Dit lijkt al niet erg gunstig, gezien
de nog steeds begeerde wooncultuur in
Nederland, maar wordt nog bedenke
lijker wanneer hierbij in aanmerking
genomen wordt dat een groot deel van
dezö tuinen voor de 60 percent meer
gelaagde woningbouw gemeenschap
pelijk benut gaat worden, zoals wij
reeds bij het merendeel van de huidige
flatbebouwing aantreffen. Het Streek
plan heeft bij deze te verwachten ont
wikkeling van het woongebied, bepaalde
gebieden aangewezen. Allereerst vindt
men de ruimte voor uitbreiding door
de „afronding" van de bestaande woon
kernen van Velsen-Noord en Bever
wijk, waarin reeds wordt voorzien door
de bestaande uitbreidingsplannen dezer
gemeenten.
Het het oog op een te verwachten uit
breiding van de bestaande industrie aan
de westzijde van Beverwijk, heeft men
hier een reeds in uitvoering zijnde uit
breidingsplan, de Waranda, stopgezet.
Dit om te voorkomen, dat hier in de
toekomst een ontmoeting van indu
strie- en woonwijk nadelige gevolgen
zal hebben.
Verder zal de ruimte tussen Heems
kerk en Beverwijk, en wel ten westen
van de spoorbaan in de toekomst be-,
stemd blijven voor een intensieve be
bouwing. Beverwijk ziet hierin terecht
een mogelijkheid om uit te groeien tot
een flink centrum van grootsteedse
allure. De plannen hiervoor zijn reeds
in een vergevorderd stadium gekomen.
Eén van de gevolgen van deze alge
mene opzet is, dat het centrum van deze
'v*:-
gemeente zich gaat verplaatsen in
noordoostelijke richting. Men denkt
hier dan ook aan een omvangrijk nieuw
winkelcentrum. Het noordelijker ge
legen Heemskerk heeft rondom, maar
vooral naar het zuiden grote uitbrei
dingsmogelijkheden, waardoor een ont
moeting met Beverwijk ontstaat.
Over twintig jaar zal deze opzet zijn
verwezenlijkt, indien er zich geen ab
normale gebeurtenissen tussenvoegen.
Dit is geen gewone groei meer, maar een
grote stapt naar iets wat in het verleden
in een drievoudig tijdsbestek tot stand
zou komen. Dit heeft wel het voordeel
dat men zich direct kan aanpassen ,bt)
allerlei andere factoren welke mede hun
ontwikkeling ondergaan zoals verkeer,
recreatie en dergelijke. Hier moet men
gaan zeggen: we maken het zo, dat het
voor langere tfjd zal voldoen, zonder
weer te moeten gaan saneren, verbre
den of verleggen zoals dit momenteel
in oud stadskernen het grote probleem
is. Uniek in Nederland en de kans voor
de belanghebbende gemeenten om een
vrijwel open terrein hiervoor te kunnen
benutten.
Als niet-ingewijde wat betreft het
stadium der in bespreking zijnde plan
nen van de gemeenten Beverwijk en
Heemskerk, maar wel met interesse
deze toekomstbeelden beschouwend,
kom ik tot enkele mijns inziens voor
de hand liggende gedachten. Is het wel
zo aantrekkelijk om als toekomstig
werknemer in deze streek, een woon
gelegenheid toegewezen te krijgen, uit
sluitend omringd door eigen collega's.
Het Streekplan spreekt van de arbei
dersstand (75 percent van het totale
inwonertal). De rest zal bestaan uit de
z.g. middenstand, voornamelijk uit de
verzorgende sector, dus winkeliers. Men
dient zich hierbij een stad voor te stel
len, niet veel kleiner dan het huidige
Haarlem. Hier komen onherroepelijk
sociale problemen om de hoek kijken,
waarvan de oplossing vooruit moet
worden bestudeerd. Gezien de finan
ciële mogelijkheden in de arbeidende
klasse, zal de bebouwing hier onver
mijdelijk van een sobere kwaliteit
gaan worden. Stedebouwkundig kun
nen hier tot op zekere hoogte de meest
ideale plannen ontstaan, wat betreft
het wegenplan, de wijkgedachte met
de recreatiemogelijkheden en derge
lijke. Dit alles kan en zal dan ook, ge-
>-■ 's x -.V -
zien de reeds hieraan werkzaam zijnde
belangrijke bureaus op stedebouwkun
dig gebied, gaan voldoen aan de mo
dernste eisen.
Maar hierna zal de uiteindelijke reali
sering, het detail, in de hand gehouden
moeter worden. Gegeven de beperkte
mogelijkheden om het geheel toch een
aangenaam karakter te geven, zal de
taak van de particuliere architect en
gemeentelijke diensten, lang niet licht
zijn. pezen zijn dan direct gebonden
aan een reeks beperkingen op het ge
bied van stichting skosten, huurop
brengst enz. Daarbij dringen de in ons
land nog steeds in hopeloze staat ver
kerende voorschriften van de Bouw- en
Woningtoezichten nog een beperking op
en de fut is er uit. Subsidiëren en aller
lei toeslagen verstrekken is dan nog een
noodklep. Mijns inziens ontstaat hier
het gevaar dat de noodzaak om duizen
den onder dak te krijgen tot een
schrale architectuur zal leiden. Om de
algehele opzet van het streekplan te
doen slagen, zal men ervoor moeten
zorgen dat de mens zich hier prettig
kan voelen en geen vheimweekrijgt
naar vroegere woongelegenheden of
zich op een te grote afstand van de
werkgelegenheid gaat vestigen waar hij
zich wel tevreden voelt, maar daarbij
de ordening verstoort.
Een opmerkelijke toestand op be
stuurlijk gebied doet zich hier ook
voor. Beide gemeenten, Beverwijk en
Heemskerk, zijn er hevig op gesteld
een zo belangrijk mogelijk deel mee
te happen aan de grote toekomst
taart. Men ziet dit gebied op de land
kaart dan als één grote vlek, aange
geven als bebouwd terrein. Ergens mid
dendoor, van West- naar Oost, blijft
nog steeds een grens bestaan. Reeds met
de grote ontwikkeling voor ogen,
bouwden beide betrekkelijk nog kleine
gemeenten, een prachtig moderne riool
waterzuiveringsinstallatie. (waar Haar
lem nog niet aan toe is)
m
gg|jg^g$|§g|
Twee middelgrote steden met een bevolkingsaantal van zestig- tot zeventig
duizend in de noordelijke IJmond of een grote stad met een bevolking van
Hierbij drukken wij het streekplan voor de IJmond-Noord af. Het streekplan is
onlangs gewijzigd en goedgekeurd door Provinciale Staten. De wijziging omvat
een vergroting in westelijke richting van het Hoogoventerrein en een bestemming
van agrarische grond bij Heemskerk voor stadsbebouwing. In het streekplan is de
hoofdopzet het bouwen van een stad-IJmond-Noord.
(Vervolg van pagina 6 Planologisch
perspectief.)
DE DERDE VRAAG is welk sociaal
element eigenlijk essentieel is voor de
metropolitaine ontwikkeling en daarop
zou ik willen antwoorden: de metropo
litaine recreatie-oppervlakten zijn de
grote, groene bufferzones tussen de ste
den in en de randzones langs deze ste
den. Hieraan een mooie en trotse vorm
te geven kan een van de fraaiste sym
bolen worden van het gezamenlijke me
tropolitaine leven. Dat is buitengewoon
nodig omdat juist in het westen er op
dit gebied niets anders is dan wat rafe
lige snippers.
Ik werk deze gedachten in dit korte
krante-artikel natuurlijk verder niet
uit, maar ik zou nog wel iets over de
vorm zelf willen zeggen. Er zijn ver
schillende urbanisatiepatronen denk
baar. En het is niet gepast binnen het
kader van dit artikel daarvoor een
keuze te doen.
Het is denkbaar, dat wij de metropo
litaine ontwikkeling van ons land zien
als uiteenvallend in een aantal delen.
De Amsterdamse ligt thans in een
kruisvorm, nl. in een band Haarlem-
IJmond, langs het Noordzeekanaal, via
Amsterdam in de richting Leliestad, ge-
kruisd door een noord-zuid band, be
ginnende even ten noorden van de
Zaanstreek en eindigende bij het Gooi.
De Rotterdamse metropool heeft een
gelijksoortige vorm. Deze heeft een
noord-zuid band beginnende bij Leiden,
via Den Haag - Delft - over Rotterdam
naar Dordrecht met een oost-west band
beginnende ongeveer bij Gouda - via
Rotterdam langs het Waterweg-gebied.
Het is ook denkbaar dat deze twee
meer gescheiden worden gezien maar
als één grote.
IK DENK ME DIT zeker niet als één
volkomen stenen stad. Groenzones zul
len de fraaie geledingen vormen. Ik
zou deze groenzones bijvoorbeeld twee
tot vier kilometer dik willen maken en
wanneer zij groter worden zou ik in
eens daartussen een agrarisch gebied
willen leggen van tenminste 20 kilome-
gemeenten, waarover het in ons geval gaat: Beverwijk
Heemskerk. „Oh, ja", zal de man buiten de rokerige IJmond zeggen, „dat zijn
die gemeenten die de minister van Binnenlandse Zaken wilsamenvoegen".
Inderdaad, dat zijn ze, Beverwijk en Heemskerk. De één een stad met bijna
40.000 inwoners, de ander een dorp met meer dan 14.000 zielen. Beverwijk
wil Heemskerk er graag bij hebben, maar in Heemskerk zeggen ze allemaal:
„Niets daarvan, we kunnen best onze eigen boontjes doppen". En in dat
laatste hebben ze nog gelijk ook, aangezien Heemskerk één van de belang
rijkste agrarische gemeenschappen ten noorden van het Noordzeekanaal is.
De vraag twee middelgrote steden of
een grote stad, genaamd IJmond-Noord
(het streekplan spreekt hierover ook
steeds) heeft dus in de allereerste plaats
de stedebouwkundigen bezig gehouden.
Een voorstander van één stad ten
noorden van het kanaal is ir. jhr. J. de
Ranitz, die Beverwijk als stedebouw
kundig adviseur heeft aangetrokken. De
heer De Ranitz vindt dat door de ont
wikkeling als gevolg en in opdracht
van het streekplan de bebouwing
van Beverwijk en Heemskerk elkaar zo
dicht naderen, dat er duidelijk een ge
heel zal ontstaan. Een bebouwing die
duidelijk ook een kern van node zal
hebben.
„De verantwoorde bouw van een stad,
eist de samenvoeging van de twee ge
meenten", heeft de minister vorig jaar
gezegd toen hij zich ontevreden be
ll
Foto boven: Of het nu Groot-Bever
wijk of Groot-Heemskerk wordt, de
volkswoningbouw ziet er overal
eender uit.
Hiernaast: Hoogbouw in de IJr--nd.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIHUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllllllll
toonde over de onharmonische opbouw
van die stad. Want wat is gebeurd;
Beverwijk neet't zich aan de opdracht
van het streekplan gehouden, Heems
kerk niet. Want toen de plannen van
de minister om de gemeenten samen te
voegen bekend werden, heeft Heems
kerks gemeentebestuur een eigen
stedebouwkundige in de arm genomen,
te weten de heer D. Zuiderhoek uit
Baam.
Deze heeft in zijn tekenkamer een
geheel op Heemskerk Afgestemd ont
wikkelingsplan opgesteld. Het gehele
plan is opgehangen aan een mogelijke
toekomstige route van een weg die van
Hoogovens leidt naar rijksweg nr 9 en
de aansluiting op de toekomstige Coen-
tunnelweg. De Baamse afrchitect pro
jecteerde de weg voor Heemskerk zó,
dat op de kaart een duidelijke schei
dingslijn tussen Beverwijk en Heems
kerk valt te constateren.
Opgemerkt zij dat de heer Zuider
hoek zich wel heeft gehouden aan de
opdracht van het streekplan voor de
IJmond-Noord onder meer met betrek
king tot de aantallen percenten hoog-
en laagbouw. Volgens zijn plan, dat in
Heemskerk met gejuich is ontvangen,
kan Heemskerk zich zelfstandig ontwik
kelen, de eigen dorpskern vergroten en
uitgroeien tot een middelgrote stad met
ongeveer zestig- tot zeventigduizend in
woners in 1980. Blijkens de plannen van
de Heemskerkse stedebouwkundige kan
Beverwijk dat dan ook!
Een dergelijke stad is net nog „be
stuurbaar" voor het gemeentebestuur,
zo wordt betoogd. Maakt men een stad
te groot, dan wordt de afstand tussen
burger- en gemeentebestuur te groot.
In Heemskerk wil men wel degelijk
deelnemen aan de groei van de noorde
lijke IJmond men kan immers niet
anders maar men wil het oorspron
kelijke karakter zoveel mogelijk be
houden door Heemskerks toekomstige
rol die van een tuinstad te laten zijn.
Dit is de hoofdgedachte in Heemskerk
en hiernaar streeft het gemeentebestuur
in dit geval volledig gesteund door de
raad. dan ook. Maar ook in de „tuin
stad" ontkomt men niet aan vier-ver-
diepingen-bouw.
Beverwijk heeft een gans tegenover
gestelde mening. Hjer betoogt men
steeds dat de noordelijke IJmond één
stad moet krijgen, overeenkomstig het
streekplan. Inderdaad laat het streek
plan voor de IJmond-Noord en ook
het gewijzigde duidelijk één aaneen
gesloten bebouwing zien op het grond-
ter, opdat dit ook weer op zichzelf kan
gaan functioneren.
DE NEDERLANDSE OPGAVE op
dit moment is dus deze:
1. Opdracht dient te worden gegeven
voor gericht onderzoek waarop een
goed metropolitain, stedebouwkundig
ontwerp kan steunen.
2. In samenwerking met het hierboven
genoemde onderzoek dient het urba
nisatiepatroon voor ons land te wor
den bepaald, opdat duidelijk zij waar
de verstedelijking wèl en waar zij
niet mag voortschrijden.
3. Er zal een bestuursstructuur moeten
worden ontworpen voor deze metro
politaine zones en natuurlijk ook voor
de grote agrarische gebieden, omdat
als het ware ook daar in wezen zich
hetzelfde probleem gaat aandienen.
Drie taken moet het metropolitain be
stuur hebben: een transportbeleid,
een economisch beleid en een recrea
tief beleid. Al het overige ware over
te laten aan de besturende lokalitei
ten.
4. Aansluitend aan dit alles moet een
budgetaire basis worden geschapen
voor deze metropolitaine verbanden
en voor de steden daarin. Dit kan
niet meer op basis van de huidige ge-
dachtengang, op basis van de huidige
financiering die in principe gebaseerd
is op een voortdurend uitbreiden naar
inwonertal.
EVENMIN ALS WIJ thans reeds toe
laten dat iedereen een huis bouwt waar
hij zelf maar wil of een industrie ves
tigt waar hij zelf wil, zelfs binnen de
gemeentegrenzen of zelfs binnen de
provinciale grenzen, evenmin zullen wij
kunnen toelaten, dat iedere gemeente
of zelfs iedere stad maar uitbreidingen
kan aanbrengen die zij vanuit het eigen
raadhuis wenselijk en mogelijk acht.
Dit moet worden gebracht binnen
groter verband wil er niet een totale
chaos op dit gebied gaan ontstaan.
Jhr. ir. J. de Ranitz
gebied van beide gemeenten. De on
harmonische opbouw van deze stad,
waar in 1980 (ook alweer volgens de
prognose in het streekplan) circa 150.000
mensen zullen wonen, is Beverwijk een
doom in het oog. Maar is er ook werke
lijk sprake van onharmonische opbouw,
zal de lezer zich terecht afvragen.
Het antwoord is bevestigend. In de
nieuwe wijken Oosterwijk en Meere-
stein is dit duidelijk te zien, en waar
lijk niet alleen aan het wegdek. Wat dat
wegdek betreft zij opgemerkt dat een
door Beverwijk aangelegde weg in plan-
O os ter wijk geasfalteerd is, maar bij de
grens tussen de gemeenten overgaat in
klinkers. Onder het wegdek is de situa
tie iets beroerder, doordat Beverwijk
rioolbuizen van andere doorsnee in de
grond stopte dan Heemskerk. Verschil
van mening? Wellicht, maar de feiten
liggen zo. Voorts is bekend dat Heems
kerk de woningbouw in het plan-
Meerestein heeft afgeremd. Nu bouwt
Beverwijk daar snel de eens zo goede
tuingrond vol, maar op het Heemskerk-
se deel van dit uitbreidingsgebied ge
beurt niets.
Het zijn slechts enkele voorbeelden,
die duidelijk illustreren welke moei
lijkheden zich kunnen voordoen wan
neer twee gemeenten samen een (boven-
gemeentelijk) plan moeten uitvoeren.
Natuurlijk, de gemeenten hebben de be
voegdheid zelf uitbreidingsplannen te
maken, maar die moeten niet in strijd
zijn met de hoofdopzet van het streek
plan, in ons geval het streekplan voor
de IJmond-Noord. De opdracht luidt:
een stad te bouwen voor de toekomstige
grote bevolking van de IJmond-Noord,
als gevolg van de verdere uitbreiding
van de basisindustrie.
Het is op deze plaats geenszins de be
doeling blijk te geven van partijdigheid.
Het is voor een gemeente nooit prettig
opgeheven te worden, maar in het ver
leden is duidelijk gebleken dat de in
woners het op de keeper beschouwd
niet veel kan schelen, of ze nu tot de
ene, dan wel tot de andere gemeente be
horen. De kleinere gemeente Heems
kerk heeft in het jongste verleden een
enorme prestatie geleverd. Er is van
alles gebouwd, niet alleen woningen,
maar ook scholen, verenigingsgebou
wen, kerken enzovoort. „We zijn wel
degelijk voor onze taak berekend", zegt
burgemeester H. Nielen.
Dat is inderdaad waar. Heemskerk
heeft binnen tien jaar een enorme be
volkingsaanwas kunnen opvangen.
Ruim tien jaar geleden woonden er im
mers nog maar 6.000 mensen, nu al
14.000. Beverwijk heeft eveneens een
grote prestatie geleverd. Hier is men
bijna volgebouwd.
Er is een duidelijk verschil in stede
bouwkundige opzet te zien op de
Heemskerkse en de Beverwijkse grond.
In Beverwijks Meerestein ziet men bre
de wegen met veel hoogbouw ter weers
zijden. Thans is een dertien verdiepin
gen hoog gebouw in aanbouw en verder
komen er drie hoge gebouwen van
negen verdiepingen bij met een flink
aantal winkels. Het „Lijnbaantje" van
Beverwijk, noemt men het. In Heems
kerk is de opzet der wijken heel anders,
veel knusser, >zijn wij geneigd te schrij
ven. Maar toch zijn hier ook flatge
bouwen op de akkers verrezen.
Niet alleen huizen dus worden er ge
bouwd in de IJmond-Noord. Samén die
nen Beverwijk en Heemskerk een stad
te bouwen, althans volgens het streek
plan. Samen dienen ze zich dan nu te
beraden over de stadskern. Maar dit is
helaas niet geschied. Beverwijk heeft
een plan voor een stadskern met win
kels, theaters enzovoort gereed, omdat
het op Beverwijks grondgebied is ge
pland. Heemskerk is niet bij het plannen
maken betrokken geweest.
De gehele situatie, zoals wij die hier
boven in het kort hebben uiteengezet,
is verre van bevredigend te noemen.
Beide gemeenten zouden het op prijs
stellen indien hieraan een einde zou
komen. Daaraan kan pas een einde ko
men, indien de minister van Binnen
landse Zaken zijn wetsontwerp regelen
de de bestuurlijke indeling van de IJ
mond-Noord eens in de Kamer zal
brengen. Aanvankelijk was gesteld dat
Beverwijk en Heemskerk op 1 januari
aanstaande zouden worden samenge
voegd. Maar daarvoor is het wat kort
dag....
