Amsterdammers vierden een
uitbundige verkiezingskermis
I
M
m
Boer Koekoek:
norse figuur,
eenzaam in
grote stad
Politieke interpretaties
van de verkiezingsuitslag
U geeft haar Uw hart
GADEGESLAGEN DOOR TELEVISIECAMERA'S
Loting om
enkele zetels
EINDCIJFERS
Recalcitrante
kiezer
Oproepkaarten
Geen woorden
maar...
DONDERDAG 16 MEI 1963
15
Eerste conclusies
Straatdiscussies
Feest bij de KVP
'1 I
Boer Koekoek
(Van een onzer verslaggevers)
„Hij krijgt geen klomp aan de grond",
zei gisteravond om negen uur nog de
commentator op de Dam, maar toen
boer Koekoek zich twee uur later nors
en eenzaam door de mensenzee wrong
teneinde in hotel Krasnapolsky voor de
televisiecamera's te verschijnen, was de
kennelijke onjuistheid van die vroege
voorspelling al ruimschoots doorgedron
gen tot de levendige verkiezingskermis
in het hart van de hoofdstad, waar dui
zenden mensen waren samengestroomd
om de uitslagen te volgen, de politieke
kopstukken aan het werk te zien en de
resultaten te bediscussiëren.
Voor de grote krantengebouwen op de
N.Z.Voorburgwal werden uitslagen gepro
jecteerd en van commentaar voorzien. In
een muziektent op de Dam speelde de Am
sterdamse Tramharmonie onder een hui
zenhoog projectiescherm. Een landelijk
ochtendblad trok vooral de aandacht door
het vertonen van hardhandige Amerikaan
se lachfilms. En bijna alle politieke par
tijen hadden in de directe omtrek zalen
gehuurd, waar de uitslagen werden be
kendgemaakt. Op de trappen van Krasna-
polski deinde het publiek als in een cake
walk af en aan. Midden in dit democra
tische rumoer stonden overal televisieca
mera's opgesteld om het hele land te la
ten meegenieten.
Om half acht was het allemaal heel rus
tig begonnen. Terwijl de eerste uitslagen
binnenkwamen, betrok de harmonie
„Kunst en Strijd" het balkon van de met
rode vlaggen versierde Koopmanbeurs,
waar de P.v.d.A. onder leiding van voor
zitter Suurhoff traditiegetrouw haar intrek
had genomen. Bij K.V.P. en P.S.P. instal
leerde zich bandjes op het podium. Lijst
trekker Hamers van Veiliger Verkeer, die
er kennelijk een vrolijke avond van wilde
maken, was achter zijn eerste glas bier
bezig met het opblazen van reclameballon
netjes. Bij de C.H.U. kortte een klein ge-
Deze pagina's bevatten niet alle foto's
van de nieuwe Tweede-Kamerleden, omdat
bij enkele partijen nog moet worden ge
loot om enige zetels.
Bij de Partjj van de Arbeid moet worden
geloot om drie zetels tussen de heren C.
Brandsma, Heemstede, drs. J. Voogd,
Haarlem, mevrouw mr. H. SingerDekker,
Rijswijk, mr. H. B. Engelsman, Schiedam
en J. C. Wilmans, Meppel.
Om de vierde zetel van de P.S.P. moet
worden geloot tussen drs. H. Bovenkerk.
Haarlem, A. J. Bruggeman, Amsterdam en
P. A. Burggraaf, Amsterdam
Om de derde zetel van de Boerenparty
zal geloot moeten worden tussen D. J.
Berghegen. Wamel, en P. Voogd, Stolwijk.
Bij de K.V.P. moet nog rekening worden
gehouden met mogelijke voorkeurstemmen
op mr. G. A. A. M. Boot, Den Haag.
zeischap zich de tijd met het kijken naar
de televisietoestellen die overal stonden
opgesteld. Voor het C.P.N.-hoofdkwartier
Felix Merites aan de Keizersgracht betrok
ken potige mannen de deurwacht om on
gewenste bezoekers te weren. En over de
Dam en omgeving schalde de twistmuziek
uit de luidsprekers.
Om negen uur is de kermis in volle
gang. Minister Luns begeeft zich met wap
perende jaspanden over de Nieuwezijds
naar het gebouw van De Tijd/Maasbode.
In café Scheltema beginnen de journalis
ten hun speurtocht naar boer Koekoek. In
de beurs krijgt de heer Suurhoff het eerste
gejouw te verwerken van op rumoer be
luste jongelui, die overigens nauwelijks een
kans krijgen tussen de duizenden serieuze
jonge mensen.
Om tien uur trekken de partijleiders
voorzichtig hun eerste conclusies. De
P.S.P. begint te merken, dat haar storm
achtige groei aanzienlijk wordt afgeremd
en spreekt naar aanleiding van P.v.d.A.-
verlies en Koekoeks winst die overal
bezorgde commentaren oplevert van een
verscherping van de reactie. De K.V.P.
constateert tevreden, dat zij haar vijftig
ste zetel heeft behaald, een mededeling die
de nog maar matig bezette zaal zelfs geen
applausje ontlokt. Later op de avond zou
dat wel anders worden. In Die Port van
Cleve begint een gezelschap ordelijk bij-
eenzittende V.V.D.-ers te merken dat hun
verlies meevalt, hetgeen minister Toxo-
peus voor de ook hier opgestelde t.v.-
camera tevreden constateert.
Overal zijn mensen, overal is opwinding
en beweging. Op straat kon men zijn Oor
te luisteren leggen bij de vaak meest won
derlijke politieke discussies. Straatrede-
naars verzamelen overal groepjes discus
sianten om zich heen. Naarmate de avond
vordert verschijnen in de zalen steeds
meer politieke kopstukken, waar de tele
visiecamera's onmiddellijk bezit van ne
men.
Minister Luns valt midden In een t.v.-
gesprek met dr. De Kort en heeft direct
de lachers op zijn hand. In het gedrang
rond de uitslagenborden treedt een alge
mene verbroedering in, waarbij alle ver
schil tussen excellenties en gewone ster
velingen en alle vijandschap tussen politie
ke tegenstanders wegvalt.
me". Van zijn Kamerlidmaatschap had
de lijsttrekker zich nog geen voorstelling
gemaakt: „Dat weet ik nog niet. daarvoor
moet u later maar eens komen".
Toen tenslotte om even over twaalf de
einduitslag bekend werd, heerste er bij
de K.V.P. een uitbundige carnavalsstem
ming. In allerijl had men uit Den Bosch
een hoempa-orkest laten overkomen. Mi
nisters en politieke kopstukken werden
luide toegejuicht. In het midden van een
rij feestvierders, beurtelings naar rechts
en links getrokken, vormde fractievoorzit
ter De Kort het centrum van een hosfes-
,tijn op de klanken van „Geen woorden
maar daden".
In zijn kleine zaaltje zat Veilig Ver-
keer-man Hamers tevergeefs achter een
fles champagne te wachten tot hij tot
Kamerlid zou zijn gekozen.
Het feest was voorbij.
Percentages
Stemmen
Kamer
Prov. St.
Kamer
Kamer
Prov. St.
Kamer
1963
1962
1959
1963
1962
1959
1.
K, P.".r.r.'r."..".:'.'...v...T,r,
31.92
32.38
31.60
1.996.862
1.954.296
1.895.914
2.
Pv. d A -
27.99
29 92
30.36
1.750.808
1.806.000
1.821.285
3.
V, V. D. .",v.>v.".r*.ii
10.28
10 04
12.21
643.236
605.670
732.658
4.
A, R.
8.72
884
9.40
545.441
533.411
563.091
5.
C. H. U. .-y.-.T..74T,t»T»T5—
8.58
845
8.11
536.521
510.105
486.429
6.
C. P. N.
2.77
2 93
2.41
173.457
176816
144 542
7.
S. GP. .".'.v
2.29
2.14
2.16
143.533
129.233
129.678-
8.
3.02
3.01
1.84
189.020
181.417
110.449
9.
Lib. Staatspartij
0.36
22.350
10.
Chr. Nat. Volkspartij
0.03
0 02
002
1.845
1.350
1.317
11.
0.01
872
12.
0.60
37.436
13.
0.21
13.092
14.
G. P. V.
0.74
0.69
0.66
46.273
41 788
39.972
15.
Lib. Unie/Veilig Verkeer
0.34
20.978
16.
2.13
0 19
065
133.094
11.649
39423
17.
Volksreferendum
0.01
835
Ov. lijsten in '62 en '59
1 39
0 58
83.875
34 723
100.00
100 00
100 00
6.255653
6.035.610
5.999.531
Lijst Waqenaar CBruggr.)
058
34.723
Prot Chr. Gr
0 66
39 681
Samenw Chr Gr
0 13
8.152
Vrije Burqers
0 52
31.247
Warf IHburpprs
0 03
1.764
Lijst Groen (Nat Unie)
0 05
3 031
1 39
0 58
83.875
34.723
Voor een iuiete veraelükinq ven de uitslaaen van deze partijen met 1959 en 1962 dient er rekening mede te
worden oehouden dat deze partijen in 1962 in de provincies Noordbrabant en Limburg gecombineerde lijs
ten hebben inoedïend De verkreaen stemmen zijn in 1962 onder Overiqe lijsten" opqenomen. De verdeling
is uit de uitslanen van 1959 onoeveer als volqt te herleiden AR 0,42%, C.H.U. 0.34%, G.P.V. 0.03%
n 1959 P N C U. |n 10SO P i M
De kiesdeler was 41.704-53/150.
Boer Koekoek zwerft eenzaam rond. In
een hotel In de Kalverstraat, waar zijn
vrouw zit, Iaat hij zich fotograferen door
de pers. Daarbuiten wordt hij vrijwel niet
herkend en li.ikt hij zich niet erg op z'n
gemak te voelen. Na een uur lang spoor
loos te zijn geweest, verschijnt hij om
middernacht eindelijk in „Kras", tot op
luchting van Arie Kleywegt en Jan de
Visser, die zich voorbereiden op een af
sluitend televisie-interview met de politie
ke kopstukken.
„Waar heeft u vanavond de uitslagen
gevolgd?", vroegen wij de heer Koekoek.
Zijn antwoord luidde: „Ik heb ze niet
kunnen volgen, ik weet de uitslagen niet.
Ik weet alleen dat wij de grote winnaars
geworden zijn, zoals ik voorspeld had".
Zijn grote winst, vergeleken met 1959,
verklaarde boer Koekoek, die zich opval
lend terughoudend, om niet te zeggen
nors-verbeten toonde, uit het feit „dat het
beleid steeds dirigis+ischer is geworden"
en dat ook de stedelijke bevolking zich
wil verzetten „tegen dwang en dirigis-
Advertentie
Geef haar dan ook de mooiste ring
Geef haar 'n CONSTANT-verlovings-
ring, dan geeft u het beste wat er is.
Voor iedere vinger een ring bij
het huis met het carillon
grote houtstraat 49
Tal van topfiguren uit de Nederlandse
politiek hebben gisteravond commentaar
gegeven op de uitslag van de verkie
zingen voor de Tweede Kamer. Hun ge
voelens waren uiteraard verschillend,
maar er was toch eigenlijk weinig ver
schil in de interpretatie.van de uitslag.
Minister-president De Quay herinnerde
aan de woorden: „prijs de dag niet vóór
het avond is", constateerde dat het al
avond was en stelde vast dat de K.V.P.
een vrij belangrijke winst had gehoekt. Het
verlies dat de V.V.D. heeft geleden noem
de hij minder dan een maand of twee ge
leden kon worden verwacht.
De vele kleine partijen hebben zijns in
ziens ten koste van de grotere gewonnen.
Die kleine partijen zullen echter naar zijn
oordeel geen bijzondere invloed kunnen
oefenen op de toekomstige politieke lijn.
Minister Veldkamp vindt dat de opposi
tie electoraal heeft gefaald. „Ik betreur het
echter wel als de achteruitgang van de
P.v.d.A. de vooruitgang van de P.S.P. be
tekent," zo vervolgde hij. Daardoor zou
den er krachten in het parlement komen,
die dr. Veldkamp als minder democratisch
ziet.
Met de uitslag voor zijn eigen partij,
de K.V.P., verklaarde dr. Veldkamp bij
zonder verheugd te zijn. Wij zijn ons-zelf
gebleven en we hebben aan kracht niets
ingeboet. Als totaliteit geldt dit ook voor
de confessionele partijen tezamen, hoewel
wel eens beweerd is dat de confessionele
partijen een gevaar voor de democratie
zouden betekenen zo besloot dr. Veldkamp
met zonder enige spot.
Te weinig contact
De heer Lankhorst verklaarde dat in de
kleinere gemeenten de groei van de P.S.P.
niet tot staan is gekomen; in de grote ge
meenten is hier en daar een stilstand of
Een 52-jarige inwoner van Soest kwam
gisteren in het stemlokaal, gaf zijn oproe-
pingskaart af, maar stopte zijn stembiljet
in zijn zak. „Ho," zei de voorzitter van
het stembureau, „U mag het stembiljet
niet meenemen." „Dat doe ik wel," zei
de kiezer, „Ik wil op deze wijze proteste
ren tegen het kiessysteem, dat ik niet
juist vind. Op alle vergaderingen van po
litieke partijen ben ik geweest, maar mijn
vragen worden nooit beantwoord."
„Daarmee heb ik niets te maken," zei
de voorzitter, die het stembiljet terugeis
te. Toen de man dit niet wilde geven,
sloot de voorzitter de deur van het stem
lokaal en lieUeen politieman aanrukken.
De politieagent noteerde naam en adres
van de kiezer, waarna deze het biljet in
leverde, maar ook zijn oproepingskaart te
rugvroeg. De ruil kwam tot stand. Later
kwam de man terug. De voorzitter waar
schuwde hem en wees hem op de Kieswet,
die een boete van 300 voor dergelijke ge
vallen in het vooruitzicht stelt. De man
stak het biljet weer in zijn zak, met het
gevolg dat weer de deur op slot ging en
weer een politieman kwam opdagen. Ten
slotte verscheurde de kiezer zijn biljet en
zei: „Ik blijf tot vanavond 7 uur." Dat
mocht natuurlijk, want dat mag iedereen.
Om 7 uur ging de recalcitrante kiezer
huiswaarts.
een teruggang. De vérklaring daarvoor is:
de verhouding tussen leden en kiezersTigt
bij de P.S.P. ongeveer één op 60, bij de
aridere partijen ongeveer een op twintig.
De P.S.P. heeft niet de beschikking over
een communicatiemiddel, heeft geen eigen
dagblad. In de grote steden moet de P.S.P.
proberen een beter contact met de kie
zers te leggen.
Mr. Biesheuvel (A.R.) zei: „Wij heb
ben een klein beetje moeten boeten voor
de eerlijke en moedige politiek die we
hebben gevoerd.
Overigens vind ik van de verkiezings
uitslag, zoals die op het ogenblik hier voor
ons ligt het allerbelangrijkste dat tot uit
drukking is gekomen dat het beleid zoals
dat in de afgelopen jaren in de Kamer
door de socialisten is bekritiseerd geen
weerklank heeft gevonden bij het kiezers
korps".
Over de heer Koekoek zei hij:
„Ik geloof dat. het belangrijk is dat het
Nederlandse volk, waaraan een aantal kie
zers nu zijn sympathie heeft betuigd,
merkwaardig genoeg vooral ook in de stad,
het optreden van de heer Koekoek eens in
het parlementaire leven kan meemaken."
Dé heer Biesheuvel vindt het ook van
grote betekenis, vooral voor de niet-agra-
riërs, dat nu tot hen ééns het besef gaat
doordringen, in sterkere mate dan in de
afgelopen jaren, dat we in Nederland met
een groot agrarisch probleem hebben te
kampen. Hier is niet alleen sprake van
verzet tegen het landbouwschap, hierin
komt ook tot uiting een toenemend extre
misme op een aantal plaatsen op het Ne
derlandse platteland, als gevolg van de
slechts inkomensit.uatie bij een groot aan
tal Nederlandse landbouwbedrijven.
Steun voor beleid
De voorzitter van de V V.D., prof. dr.
P. J. Oud, zei, dat zijn voorlopige in
druk is, dat deze uitslag steun is
voor het beleid, dat het kabinet heeft ge
voerd.
„Ik zou zeggen dat deze verkiezing be
paald geen aanwijzing geeft om weer een
kabinet te gaan vormen met de Partij van
de Arbeid en ik zou denken, dat de uit
slag voor de K.V.P. bepaald geen reden
is om te menen, dat zij tot de samenwer
king met de Partij van de Arbeid zou
moeten terugkeren. Naar mijn mening
blijkt uit de uitslag ook, dat de kiezers
wel duidelijk is geworden, dat er een zeer
sociaal beleid kan worden gévoerd door
een kabinet, waarin de P.v.d.A. geen deel
heeft en de V.V.D. wel."
Mevrouw Haya van Someren-Downer,
lid van de Tweede Kamef voor de
In Zwolle blijkt een abnormaal groot
aantal oproepen tot stemmen meer
dan honderd niet bezorad te ziin
door de PTT. In een van de wijken
is het voorgekomen dat jongens op
roepkaarten in de goot vonden en als
nog bij de geadresseerden in de bus
deponeerden. Bij een van de stem
bureaus kwam een mevrouw met een
besmeurd biljet. Zij gaf als verklaring
dat de melkboer haar dat had thuis
bezorgd. Hij had de oproep op straat
gevonden. Tot degenen die geen op
roep ontvingen behoorde de burge
meester van Zwolle.
V.V D„ zei, dat bij de vorige Kamerver
kiezingen de grootste klappen het meest in
de grote steden heeft gekregen. Nu er
een duidelijk herstel is, is dit ook weer
het sterkst in de grote steden geweest.
„Ik zie dit als een vingerwijzing in de
goede richting, als een votum van ver
trouwen voor de huidige coalitie en als
een aanwijzing tot een voortzetting van
dit beleid. Ons herstel zou veel groter zijn
'geweest als er geen splinterpartijen wa
ren geweest."
Teleurgesteld
Prof. dr. ir. A. Vondeling, fractieleider
van de Partij van de Arbeid in de Tweede
Kamer was bijzonder teleurgesteld over
het stemmenverlies van zijn partij.
„Blijkbaar hebben wij het in de ogen van
de kiezers niet zo goed gedaan, als we
hadden gehoopt", zeide hij. „De V.V.D. is
nogal teruggelopen".
Hij weet de aanhang van de boerenpar
tij in de steden voorlopig aan acties van
enkele publiciteitsorganen, anders was het
onmogelijk geweest om op zo korte ter
mijn voor een nieuwe partij één percent
in deze gebieden te halen.
Dr. S. L. Mansholt, vice-voorzitter
van de Europese commissie te Brussel
die, in gezelschap van zijn kabinetschef,
Alfred Mozer, uit Brussel was overge
komen om in de Koopmansbeurs te Am
sterdam de bijeenkomst van de P.v.d.A.
mee te maken, noemde het resultaat
van de verkiezingen teleurstellend.
Niet alleen voor zijn partij. Hij vond het
vooral teleurstellend, dat de splinterpar
tijen zoveel stemmen hebben weten te be
halen.
Hij vond het verontrustend, dat rede
lijke argumenten op de boeren blijkbaar
weinig invloed hebben en dat sentimen
ten in hoge mate een rol schijnen te heb
ben gespeeld. Hij zag een overeenstem
ming met de crisisjaren, dat wil zeggen:
een ontevredenheid, die zich niet uit in
constructief meewerken aan de grote par
tijen met hun agrarische programma's,
maar in demagogie, die nog zoveel in
vloed heeft.
Gunstig antwoord
De staatssecretaris van Sociale Zaken
en Volksgezondheid, de heer B Rool-
vink. vond een belangrijk punt van de
ze uitslag „dat de grondslagen van de
huidige regeringscombinatie bepaald
niet zijn aangetast".
Hij trok twee conclusies uit de uitslag,
namelijk „dat de oppositie, die toch al
le moeite heeft gedaan om het regerings
beleid in een kwaad daglicht te stellen
geen gunstig antwoord van het Nederland
se volk heeft gekregen"' en ten tweede
„dat de kleine groeperingen -op één na
niet veel voet aan de grond hebben ge
kregen".
De voorzitter van de A.R.P. dr. Berg
huis. noemde het verschijnsel van de
splinterpartijen „een ontwikkeling, waar
op we in de toekomst de aandacht moe
ten richten". In het uitbrengen van de
stemmen op deze kleine partijen meen
de hij een zekere opstand tegen de po
litieke orde te moeten zien.
De minister van Financiën, prof. dr. J.
Zijlstra, wees op de moeilijkheden in het
vernieuwingsproces binnen deze partij en
was er content over, dat dit proces niet
tot ernstige verliezen heeft geleid.
Hij noemde het verlies van de P.v.d.A.
„ontstellend". In welke partijsamenstelling
een nieuw kabinet tevoorschijn zal ko
men, kon hij op dit moment natuurlijk
nog niet zeggen, maar dat het beleid van
de afgelopen vier jaar duidelijk moet wor
den voortgezet, stond voor hem als een
paal boven water.
De C.P.N.-lijsttrekker Paul de Groot
zei: „ons partijbestuur meent, dat de
C.P.N. ook gedeeld heeft, voor een deel,
in de algemene teruggang der linkse
Te Rilland Bath kregen twee kie
zers een stembiljet, waarop de namen
van de te kiezen partijen ontbraken,
tenyijl wel de gebruikelijke paraaf
van de voorzitter van het centraal
stembureau aanwezig was. Een van
hen loste het probleem op. door de
naam van de partij van zijn keuze in
te vullen, hetgeen echter pas bij het
tellen der stemmen werd ontdekt, zo
dat het biljet ongeldig was. De andere
kiezer maakte de voorzitter van het
stembureau op het blanco biljet op
merkzaam, waarna hij een nieuw bil
jet kreeg.
Een kiezer in Schoonhoven schreef
dwars over zijn stembiljet „geen woor
den, maar daden". De leden van het
stembureau deden deze daad met wei
nig woorden af: ongeldig.
partijen in vergelijking met de staten
verkiezingen van 1962".
Dit moet vooral geweten worden aan
oorzaken van inwendige aard in de par
tij, zoals het overlijden en ziekte van lei
dende figuren, die een vermindering van
agitatie tengevolge hebben gehad. Alles
bij elkaar genomen zijn de voorwaarden
voor de partij in de Tweede Kamer ver
beterd ten opzichte van de tegenwoordige
toestand, aldus de heer Paul de Groot.
De heer Koekoek had verklaard, dat hij
en de zijnen drie zetels zouden behalen.
„Het zijn er ook drie geworden". Hij zei
buitengewoon tevreden te zijn „dat uit
eindelijk het volk begrijpt, dat het diri
gisme verkeerd is. Niet alleen voor de
boeren, ook voor de middenstand. De ruim
9.000 in Amsterdam behaalde stemmen ko
men stellig uit middenstandskringen. Dat
zijn geen woorden, maar daden", aldus de
heer Koekoek.
Minister Toxopeus verklaarde:
„Ja, ik ben werkelijk tevreden". De
winst van de V.V.D. in 1959 is door hem
altijd als een conjunctuurverschijnsel be
schouwd We hebben heel wat tegenslag
gehad. Hij vond het heel belangrijk dat
de V.V.D. de derde partij is gebleven.
De heer Suurhoff had het verlies van
zijn partij niet voorzien.
Ik trek de conclusie dat het blijkbaar
de P.v.d.A. niet gelukt is haar zeer ge
rechtvaardigde kritiek op het beleid-De
Quay voldoende over het voetlicht te
krijgen."
Hij noemde het merkwaardig dat als
men de percentages van de vier regerings
partijen bijeentelt men tot een verlies
komt van 1,8 percent van het totale
stemmenaantal, terwijl het verlies van de
oppositiepartij een votum van vertrouwen
van de kiezers inhoudt in het gevoerde
regeringsbeleid want twee vande rege
ringspartijen hebben ook een niet onaan
zienlijk verlies geleden.
Bedenkelijk achtte de heer Suurhoff dat
snipperpartijen bij hun propaganda de ge
luiden hebben laten horen die nogal ten
deren in autoritaire en ondemocratische
richting. Niet vergeten moet zijns inziens
ook worden dat een deel van het kiezers
korps sterk geneigd is geweest om op niet
helemaal serieuze kandidaten te stemmen.
In het verleden hebben wij „Had-je-me-
maar" gehad, „Zuurbier" en ik weet niet
wie „Ik heb niet de geringste aarzeling
om hier ook heel ronduit en duidelijk te
zeggen dat ik de heer Koekoek en zijn par
tij bepaald niet als een serieuze politieke
partij weet aan te merken. Dat zal straks
in de kamer wel voldoende blijken".
Hij sprak dan ook van een „nederlaag
van de democratie".
