De radio verliest
het „radiogeluid"
Nieuwe begrippen bepalen
het klankbeeld
Publiek kijkt toe in
grootste t.v.-studio
van Nederland
firato 63
firato 63
firato 63
Mi
FM-HIFI-STEREO
Droom van Peter Zwart duurt
slechts tien dagen
TV-programma
op de Firato
jwv0^51
,1
Toets verjaagt reclame
DONDERDAG 12 SEPTEMBER 1963
11
T
E
L
E
V
I
S
I
E
S
T
U
D
I
O
TV STUDIO
FIRATO '63
13 t/m 22 Spt
RAI - A'OAM
Frequentiemodulatie
G
E
L
U
I
D
S
B
O
X
E
N
Stereo
-r r f'
r.
Volgens dit ontwerp is de Oosthal
van het RAI-gebouw omgebouwd tot
televisiestudio, a. speelvloer, b. ach
terdoek (rondhorizon), c. tribune voor
1000 personen, d. promenade voor het
publiek, e. expositieruimte van NTS,
f. opslagruimte decors en requisieten,
g. kantoren, h. foyer artiesten, i. foyer
speciale gasten, k. kleedkamers
artiesten, kapper, toneelmeester enz.
De televisiestudio de stunt van de Fi-
rato '63 is in meer dan één opzicht een
unicum. In de eerste plaats is het de
grootste televisiestudio, die ons land tot
dusver heeft gekend. Met een speelvloer
van 20 bij 30 meter worden alle in Bus-
sum en Hilversum gebruikte studio's ver
re overtroffen. Ook is het de enige studio
van deze omvéng, die ooit voor een tijds
duur van krap tien dagen is opgebouwd.
Na de Firato verdwijnt het kostbare bouw
sel. Het is ook de eerste keer dat het pu
bliek de deuren van een T.V.-studio open
vindt en kan zien hoe het daar toegaat.
Ook is het de eerste keer, dat de Neder
landse Televisie Stichting en de omroep
verenigingen op deze schaal aan een der
gelijke opzet meewerken. Alle program
ma's in de Firato-studio worden namelijk
door de N.T.S. èn de omroepverenigingen
verzorgd.
De laatste jaren hebben technische
ontwikkelingen plaatsgehad, die een
ware omwenteling op het gebied van de
geluidsoverbrenging hebben teweeg
gebracht. Op de Firato doen de fabri
kanten hun best om met FM-, HI-FI- en
stereo-toestellen het publiek duidelijk te
maken, dat de traditionele radio eigen
lijk maar een karikatuur weergeeft van
het werkelijke studioklankbeeld. Voor
dat u echter uw trouwe, nooit falende
radiotoestel bij de vuilnisbak zet willen
wij u trachten duidelijk te maken wat
die FM, Hi-fi en stereo u kunnen bieden.
Aanvankelijk, zo'n 40 jaar geleden, had
den de eerste radio-zenders in Hilversum,
Londen, Berlijn en Parjjs het rijk alleen.
Maar nog vóór 1930 ontstond er al zo'n
gedrang in de ether, dat nieuwe zenders
zich op de voor de omroep bestemde fre
quentiebanden tussen bestaande stations
moesten wringen en de luisteraars twee
of meer uitzendingen tegelijk, kregen te
horen.
De eerste verbetering kwam al spoedig
door een technische vervolmaking, waar
door de verschillende zenders beter van
elkaar te scheiden waren, maar tenslot
te was ook dit niet voldoende en na ja
de ander wil repeteren", zei Peter Zwart.
Het hele N.T.S.-personeel is laaiend en
thousiast. „Wij zijn er allemaal bezeten
van. De hele tentoonstelling, die achter
de studio is ingericht, is van A tot Z door
onze eigen mensen gemaakt."
Op die N.T.S.-tentoonstelling kan men
ding voorafgaat. Onder het motto „van
plan tot produktie" kan men zien hoe het
serieverhaal „Arthur en Eva" van een
stuk papier groeit tot en met het decor.
Men kan er in het authentieke decor van
dit seriespel rondwandelen.
De T.V.-studio is de grote trekpleister
van de Firato. Vijfmaal daags kunnen
1000 tentoonstellingsbezoekers gratis op de
Eerr man, die in verband met deze tele
visiestudio talloze slapeloze nachten heeft
gekend, is Peter Zwart, chef-decorontwer
per van de N.T.S. „Ik loop al vijf jaar
met plannen rond voor een televisiestudio,
waar het pubielk een kijkje "kan nemen".
Anderhalf jaar geleden stapte Peter Zwart
binnen bij de directeur van het RAI-ge
bouw, mr. Th. van der Meer, en opperde
het denkbeeld om tijdens de Firato '63
een t.v.-studio te bouwen. De heer Van
der Meer was direct enthousiast en zegde
financiële steun toe.
Zonder de technische apparatuur heeft
de T.V.-studio in de Oosthal van de RAI
ruim anderhalve ton gekost. Maar behal
ve de RAI-directie wist Peter Zwart ook
een elektronische industrie en zijn eigen
N.T.S. zo enthousiast te maken, dat zij
gezamenlijk de ontbrekende financiën op
tafel brachten.
Vijf weken lang is er vrijwel dag en
nacht hard gewerkt in de Oosthal. Er ver
rezen kantoren voor de programma-dien-
sten, de huishoudelijke dienst en de techni
sche afdelingen, want de T.V.-studio moest
namelijk geheel self-supporting worden.
Men kan er zelfs de boekhouder vinden
die de artiesten na hun optreden uitbetaald.
Er is een grote ruimte, waar de N.T.S.-
wagens staan met de zendapparatuur en
zelfs de zender, die de beelden naar Lo-
pik doorgeeft. Er'is een magazijn voor de
requisieten, een VIP-room voor zeer be
langrijke personen en een artiestenfoyer
met complete café-inrichting. Een reeks
vèrtrekkerj is ingericht voor de kapper,
de E.H.B.Ö.-post, de toneelmeester, de
kleedjuffrouw, de kleedkamers voor de op
tredenden en de toiletten.
Voor het publiek is er een tribune met
1000 zitplaatsen. Een wand met dubbele
ruiten scheidt deze studioruimte van een
promenade, vanwaar de Firato-bezoekers
in de studio kunnen kijken. Achter de pro
menade is een tentoonstellingsruimte inge
richt, waar men precies kan zien wat er
voor de samenstelling en uitvoering van
een T.V.-programma nodig is.
„Afgezien- van het feit, dat het leuk is
om het publiek eens te laten rondneuzen,
is deze studio voor ons een experiment,
waaruit veel te leren valt in verband met
de bouw van de nieuwe studio's in Hil
versum. Mijn standpunt is, dat je niet met
een grote vloer moet beginnen als je niets
kunt klaarspelen op een vloertje van 3 bij
6 meter. Een grote, hoge ruimte wil na
melijk niet zeggen, dat je dan maar gro
tere decors moet plaatsen. Dat beeld in
de huiskamer wordt er immers geen centi
meter groter door. Het enorme voordeel
van een grote speelvoer is, dat de pro
grammadiensten efficiënt kunnen werken.
Zij kunnen nu de spullen voor twee of
drie programma's klaarzetten zodat voor
het 70 meter lange achterdoek de zo
genoemde rondhorizon de ene regisseur
ziin werk niet behoeft te onderbreken als
Van het primitieve omroepcelletje
van de H.D.O., zo'n 40 jaar geleden,
tot de enorme, hypermoderne tele
visiestudio van heden slechts wei
nigen hebben die ontwikkeling zo in
tens beleefd als Willem Vogt. Hij mag
oud van jaren zijn, maar zijn geest
is volkomen in de pas blijven lopen
met die technische stormloop. Onder
de deskundigen, die de Firato-organi-
satie hebben geadviseerd, neemt Wil
lem Vogt een belangrijke plaats in.
Onze fotograaf trof hem op de tri
bune van de grootste tv-studio van
Nederland in het RAI-gebouw.
tribune In de studio gaan zitten om hét
programma te volgen dat wordt uitgezon
den of „ingeblikt". De overige geïnteres^
seerden komen via een trap op het oos
telijke balkon van de Europahal, waar men
via grote ruiten in de werktuimten kan
kijken: de lichtschakeling, de beeldaftas-
zien hoe decors worden gebouwd en hoe
veel werk er verder nog aan een uitzen-
ter, de omroepcel, de ampexapparatuur
enz.
Achter de tribune is via een glazen
wand het programma op de speelvloer te
zien, inclusief de werkzaamheden van de
cameralieden, de belichtings- en geluids
technici, de „floormanager" enz. Op een
enorme beeldbuis van 3 bij 4 meter is het
beeld te zien, dat vanuit de studio het
land wordt ingezonden.
Wie tenslotte vragen heeft over het te
levisiemedium kan bij een informatiestand
terecht.
renlang internationaal overleg kwam dan
ook een drastische maatregel uit de bus:
beperking van de bandbreedte tot 9 kilo-
hertz, waardoor de „draaggolf-ruimte"
voor spraak en muziek zich echter zoda
nig versmalde, dat van die dag af niet
meer kon worden gesproken van een zui-
•vere klankweergave van de radio.
Zoals bij vele andere facetten van de
techniek heeft de oorlog ook de ontwikke
ling van de radiotechniek versneld. Radio
ingenieurs leerden de U.H.F. (ultra hoge
frequenties) beheersen, die niet alleen de
toepassing /van radar mogelijk maakte,
maar ook de deur opende naar een ge
heel nieuw golflengtegebied, waarin ruim
te was voor tal van nieuwe omroepsta-
tions en ook zoveel ruimte voor elke zen
der afzonderlijk, dat men op „volle band
breedte" kon werken.
Om de kans op wederzijdse storing zo
gering mogelijk te doen zijn werd toen
meteen overgestapt op een andere zend-
methode (frequentie-modulatie), waardoor
het voor het eerst na vele jaren tot een
belangrijke wijziging van de toestelscha
kelingen kwam. Het tot volle ontplooiing
komen van de F.M.-techniek heeft tijd ge
kost, maar thans zijn alle moderne radio
toestellen in staat om ook F.M.-zenders
te ontvangen. De frequentie-modulatie
brengt de muziek in huis met eenzelfde
klankkleur als in de studio-wordt gepro
duceerd.
Er is door de jaren heen nogal wat ge
dokterd aan de geluidskwaliteit van de
radio. Knutselende radio-amateurs zowel
als knappe specialisten hebben gepro
beerd door verbeteringen in de ingewan
den van het ontvangtoestel het natuurlij
ke geluid te benaderen.
De resultaten zijn niet uitgebleven. Er
kwam een belangrijke vooruitgang in de
geluidsweergave, die steunde op nieuwe
onderdelen van hoge perfectie, aanzien
lijk verbeterde „breed-band"-luidsprekers
en tal van nieuwe buistvpen. Hi-Fi werd
een modewoord, dat door de fabrikanten
dankbaar is aangegrepen om in de re
clame te presenteren. En het publiek
deed gewillig mee als vandaag de dag
een radiotoestel, een grammofoonverster
ker, een platenwisselaar of een bandre
corder niet „haifai" is, wordt fco'n appa-
raat met de nek aangekeken. Maar het
is niet altijd goud wat er blinkt. In fei
te is Hi-Fi een zeer serieuze stroming,
die hoge eisen stelt aan kennis en outil
lage. Hi-Fi ligt verankerd aan zeer strik
te normen, maar daarop heeft een niet-
deskundige geen enkele controle. Zelfs
mensen met een absoluut gehoor komen
niet ver als het gaat om elektro-akoesti-
sche realisaties. Men mag de betekenis
van de Hi-Fi beslist niet onderschatten,
maar de gewone radioluisteraar doet goed
te beseffen, dat er in de reclame wel
eens teveel wordt beloofd. Wie per se
een Hi-Fi-weergave wil houde zich aan
een gerenommeerd merk of steke zijn
licht op bij de gespecialiseerde vakhan-
del.
De belangrijkste ontwikkeling van dit
ogenblik is ongetwijfeld die van de stereo
techniek. De stereo-weergave, sinds enke
le jaren al in opmars vié de sterio-gram-
mofoonplaat., staat op het punt te worden
doorgetrokken naar de geluidsoverdracht-
op-afstand, dus ook op het radiotoestel.
Dit betekent een ingrijpende verandering.
Destijds heeft men de radiotelefonie.
eigenlijk zonder meer aangeknoopt bij de
gewone lijntelefonie. Geluidstrillingen
spraak of muziek worden hierbij in een
microfoon omgezet in elektrische span-
ninkjes, die na versterking over een ka
bel worden voortgeleid naar een telefoon,
welke van deze elektrische pulsaties weer
geluidstrillingen maakt. Bij radio wordt
het mi'crofoönsignaal op een door de zen
der opgewekte draaggolf geent, hetgeen
bij ontvangst het „antenne-signaal" ople
vert.
Weliswaar wordt als regel bij uitzendin
gen van meer dan één microfoons gebruik
gemaakt, maar het principe blijft hetzelf
de. Men zou-, het-systeem „eènorig" kun
nen noemen. Het mist a]s zodanig een be
langrijke eigenschap, namelijk dat nooit
valt óp te maken uit welke richting het
geluid komt. Bij telefoongesprekken is dat
geen bezwaar, maar hoorspelen en muzi-
Wie zeer hoge eisen stelt aan het ge
luid van zijn stereo-grammofoon of
(straks ook stereo-) radio kan zich
op de Firato oriënteren op het gebied
van de luidsprekers of liever ge
luidsboxen. Kleinbehuisden kunnen
gerust zijn, want de technici werken
hard aan de ontwikkeling van een
kleine luidspreker, die dezelfde
klankkwaliteit heeft als deze
„sinaasappelkisten".
Op een tribune met 1000 zitplaatsen
en vanaf een promenade met grote
kijkramen kunnen de Firato-bezoekers
een kijkje nemen in Nederlands groot
ste TV-studio in het RAI-gebouw. De
programma's, die daar dagelijks om
11.30, 14.00, 16.00, 19.30 en 21.30 uur
(behalve zondagsavonds) worden ge
presenteerd, worden onmiddellijk via de
TV-zenders uitgezonden of voor een
latere uitzending op Ampex-band vast
gelegd. Gedurende de Firato zijn de
volgende programma's (en repetities
daarvan) in de TV-studio van het RAI-
gebouw te zien
Vrjjdag 13 september: O.K. Wobblers,
onder leiding van Pi Scheffer, muziek
uit de twintiger jaren.
Zaterdag 14 september: The Ramblers
o.l.v. Theo Uden Masman m.m.v.
Anneke Grönloh, Rob de Nijs, Greetje
Bozelje, de Lords en de Pilots, en de
quiz „Wereldwijs" onder leiding van
Theo Eerdmans.
Zondag 15 september: Cocktailtrio o.l.v.
Ad van der Geyn en het kwartet Piet
Daalhuyzen. V
Maandag 16 september: Amusements
programma van de Vlaamse televisie.
Dinsdag 17 september: „Eurotheater",
gepresenteerd door Wim lbo, met
medewerking van Ann Shelton, Peter
Kreuder en Les trois Menestrels.
Woensdag 18 september: Westindisch
programma, „Antilliana" m.m.v. het
orkest van Max Woisky jr.
Donderdag 19 september: „Toonladders"
met het orkest van Juan Pedro,
Bueno de Mesquita, Roland Wagter
jr., Karin van Ekeren, Jan van der
Werff en Albert Mertens, en de quiz
„Zoek de zin op" onder leiding van
Dick van Bommel.
Vrijdag 20 september: Milly Scott,
zang, Cor Steyn en de combo van
Gerard Engelsma, en „Top of Flop".
Zaterdag 21 september: Dutch Swing
College o.l.v. Peter Schilperoort, en
„De Fuijk" met Frits Butzelaar.
Zondag 22 september: The Skymasters
o.l.v. Bep Rowold met zang van Joke
van den Burg en Jan van der Most.
yymiyMWMMlPMWWIIIIWWWWWIWIlilWWlWMWIWillWMW
ifuiniinnnnnnryww^**"—
Niemand zal ontkennen, dat Phi
lips grote belangstelling had en heeft
voor de invoering van de commer
ciële televisie in ons land. Maar de
verkoopleiders van bet bedrijf besef
fen heel goed, dat men het als het
even kan alle mensen naar de zin
moet maken. Uitgaande van de
wetenschap, dat niet iedere t.v.-
kijker verlangend zit uit te kijken
naar de reclameboodschappen, die
straks via het tweede net worden
uitgezonden, zjjn de nieuwe Philips-
en Aristona-televisietoestellen uit
gerust met een speciale druktoets,
die beeld en geluid kan onderbreken
zonder het gehele toestel uit te scha
kelen. In Amerika bestaat dit sys
teem allang. Daar spreekt men van
de „commercial"-toets. Wanneer de
reclameboodschappen komen drukt
men even op de knop. Soms is af
standsbediening (dus vanuit de luie
stoel) mogelijk. Men kan natuurlijk
ook gewoon het toestel even uit
schakelen. Men bedenke daarbij
echter dat de beeldbuis het meeste
te lijden heeft van het in- en uit
schakelen van de spanning. De „com-
mercial"-toets laat die spanning be
staan en bereikt toch hetzelfde doel,
namelijk dat u geen reclame ziet....
Bij' stereo-geluidsweergave kan het
wenselijk zijn het geluid uit een
bepaalde hoek of richting te
laten komen. Errjzs heeft in één
van^zijn radiotoestellen één van
de beide luidsprekers (jraaibaar ge
maakt en tevens uit neembaar. Op
deze manier zijn er drie mogelijk
heden tot geluidsverdeling.
rmwlAIMWWWWWWWmmtAAIWWMMWtWMWWWWAAAM
kale uitvoeringen verliezen daardoor aan
realiteit.
De stereotechniek gaat het nu mogelijk
maken, dat het verschil met direct horep
(zoals in een concertzaal, bij verkeersge
luiden of bij onderlinge conversatie) zal
zijn uitgewist. Met andere woorden: na 40
jaar radio is men op het punt gekomen
van het „natuurlijke geluid." Daarmee is
in de techniek van de geluidsoverdracht-
op-afstand de eindfase bereikt.
Voor stereo-per-radio komt uitsluitend
de FM-band in aanmerking. De methode
zelf heet multiplex-FM. De invoering zal
niet lang meer op zich laten wachten en
de studio-apparatuur in Hilversum is er
dan ook reeds geheel voor ingericht.
Enkele fabrikanten tonen op de Firato
al vol-stereo-radio'si Verscheidene nieuwe
re radiotoestellen, soms reeds in de mid
denklasse, zijn als „stereo-voorbereid." Op
de Firato kan men met deze nieuwe vorm
van geluidsweergave kennis maken dank
zij de stereo-proefuitzendingen van de Ne
derlandse Radio Unie.
