een wonderwereld in de RAI
Stereo-FM-radio is
het grote nieuws
Vreemde talen leren met
een bandrecorder
ÏVHi
c
s
u
•I
Beeldbuis
van 12 m 2
Dertiende Firato
open op vrijdag
de dertiende
Geluidsjagers
„Mexicaanse hond" is de „vader
van het electronische orgel
De leraar thuis
IA**»
DONDERDAG 12 SEPTEMBER 1963
9
Sterkere beeldbuizen
L
O
E
„Stereo-voorbereid"
Morgen wordt in het nieuwe RAI-gebouw in Amster
dam de Firato '63 geopend, een dorado voor iedereen
die iets met elektronica te maken heeft. De Firato is
géén warenhuis, waar men op z'n gemak een nieuw
tv-apparaat, radiotoestel of platenspelertje komt uit
zoeken. Men zou er trouwens door de bomen het bos niet
meer zien. Toch heeft de elektronische industrie met die
kostbare tentoonstelling de bedoeling de verkoop van
haar produkten te stimuleren. Zij heeft echter in plaats
van de brallende reclame de weg gekozen van voorlich
ting en demonstratie, die een grotere belangstelling voor
en kennis van de snelle technische ontwikkeling kunnen
bevorderen. En dan wordt er tenslotte toch wel gekocht.
De vorm, waarin de Firato na dertien jaren van onstui
mige groei wordt gepresenteerd, is bijzonder aantrek
kelijk. Meer dan ooit heeft de leek van 13 tot en met
22 september in de RAI de gelegenheid iets te zien en
vooral iets te begrijpen van die wonderwereld der
elektronica, waarmee iedereen dagelijks heeft te maken.
Twee evenementen op de Firato trekken sterk de aan
dacht: de compleet ingerichte en doorlopend in vol be
drijf zijnde televisiestudio van de N.T.S. en het grote
voorlichtingscentrum „Het Elektron", waar de geschie
denis, maar vooral de schier onbegrensde mogelijkheden
van de elektronische toepassingen worden duidelijk ge
maakt. Op deze pagina's vertelt onze Amsterdamse
redacteur Fred van Sluis meer van deze belang
wekkende manifestatie.
p
K
N
O
P
ëimWÊBrnmmmmMmm
fjp~ ~T
i
1
mmmm
Cu
FIRATO '63
Er is in feite maar één nieuwe belang
rijke ontwikkeling op de Firato '63 te
beleven: de komst van het multiplex-
FM-systeem in de radio, met andere
woorden: stereo-radio, die reeds enige
jaren geleden door de stereo-weergave
van grammofoonplaten was voorafge
gaan. Gedurende de tentoonstelling zal
een experimentele zender van de Neder
landse Radio Unie dagelijks in het RAI-
gebouw uitzenden. De uitzendingen zijn
via de vele stereo-ontvangers op de
stands te beluisteren.
Er is ieder jaar een Firato, maar er
zijn niet ieder jaar revolutionaire ontwik
kelingen op het gebied van radio en t.v.
Gelukkig maar, ons toestel kan dus nog
een paar jaar mee. De kleine veranderin
gen, die zich hebben voltrokken op veler
lei gebied, zijn echter legio. En omdat het
tevens verbeteringen zijn, waarmee iedere
radio- en t.v.-bezitter te zijner tijd te ma
ken krijgt is het nuttig zich hiervan een
beeld te vormen.
Op televisiegebied is het voornaamste
nieuws het ontbreken van het veiligheids
glas vóór de beeldbuis. Een beeldbuis is
een luchtledig apparaat, dat aan een enor
me druk van buitenaf bloot staat. Men is
er nu in geslaagd de voorzijde van die
kwetsbare buis zo te versterken, dat het
veiligheidsglas kon vervallen. Voordeel:
De soms hinderlijke spiegelreflex is ver
dwenen. Door de voorzijde van de buis
een wat grijze tint te geven hebben enke
le fabrikanten de contrastwerking van het
beeld iets kunnen vergroten.
Een tweede ontwikkeling is de „com-
mercial"-toets bij Philips en Aristona,
waarmee beeld esn geluid kunnen worden
onderbroken zonder de netvoeding uit te
schakelen,.
Erres komt met het snufje van de beeld
vergroting. Via een afstandsbediening kan
men door een druk op de knop de centrale
beeldpartijen anderhalf maal vergroten.
Zo'n close up kan o.a. prettig zijn bij
voetbalwedstrijden.
Voor de luiaards: Nordmende brengt
een nieuw volautomatisch afstemsysteem.
Door het indrukken van een toets zoekt
het toestel zelf alle ontvangbare zenders
op en stelt zich ook automatisch in. Het
enige dat men zelf moet doen is het in-
en uitschakelen van het toestel.
Voor de pechvogels: De Deense Arena
ontvangers zijn voorzien van een sectie-
chassis-systeem. Dit systeem heeft uitwis
selbare bedradingspaneeltjes, die bij sto
ring snel door een nieuw kunnen worden
vervangen. Het toestel behoeft niet meer
naar de werkplaats en de reparatie vergt
als alles meezit, slechts enkele ogenblik
ken.
Voor de klein-behuisden: Een uit Enge
land afkomstig G.E.C.-toestel, dat ondanks
het grote beeld van 59 cm. op de boeken
plank kan staan. Het toestel is boven 21
cm en onder 24,5 cm. diep.
Vóór de T.V.-verslaafden: Diverse
draagbare T.V.-ontvangers die men kan
meenemen naar bos en hei.
Voor de practici: Een grote collectie
inbouwmeubelen voor televisietoestellen.
Op alle toonaangevende radiostands zijn
apparaten te vinden voor de ontvapgst van
de komende stereo-uitzendingen. Andere
toestellen zijn „stereo-voorbereid" en kun
nen tezijnertijd worden vervolmaakt mid
dels een inbouwapparaat.
Dit Erres-toestel is voorzien van een
close up-knop. Hierdoor kan men
desgewenst centrale beeldpartijen an
derhalf maal vergroten. Het systeem
is uitgerust met afstandsbediening,
zodat men tijdens het kijken rustig in
zijn stoel kan blijven zitten.
Erres exposeert een stereo-F.M.-ontvan
ger, waarvan één der luidsprekers kan
worden verwijderd om hem elders In de
kamer op te stellen.
s.
'bh
De Firato '63, die morgen, op de 13de
september wordt geopend, is de dertiende
tentoonstelling in de Firato-reeks. De eer
ste vijf tentoonstellingen werden in Bel-
levue in Amsterdam gehouden, voor de
eerste maal op een oppervlakte van
slechts 500 vierkante meter. In 1953 was de
oppervlakte al vervijfvoudigd en in 1959
vertwintigvoudigd. In 1955 was de Firato
inmiddels verhuisd naar het oude RAI-ge
bouw en in 1961 verhuisde zij mee naar
de nieuwe RAI aan het Europaplein. Van
de 36.500 vierkante meter expositieruimte
van het RAI-complex wordt verreweg het
grootste deel 32.000 vierkante meter
voor de Firato '63 gebruikt. Van deze
ruimte is bijna 5000 vierkante meter in
gebruik voor de televisiestudio van de
N.T.S. Aan de tentoonstelling wordt deel
genomen door 146 standhouders. De geëx
poseerde produkten komen uit Nederland,
België, West-Duitsland, Zwitserland,
Frankrijk, Italië, Engeland, Zweden, De
nemarken, de V. S., Hongkong en Japan.
Het gebruik van de bandrecorder be
perkt zich allang niet meer tot bedrijf
i-n beroep. Mede door de populaire uit
voeringen en prijzen, die op het niveau
van die van radiotoestellen liggen, is de
.geluidsregistratie voor iedereen mogelijk
geworden. Voor velen is dat registreren
van geluid een hobby geworden. Velen
zjjn ware „geluidsjagers" geworden. Er
is zelfs een Nederlandse Vereniging van
Geluidsjagers, die op de Firato een in
lichtingenstand heeft. Men vertelt daar
geïnteresseerde tentoonstellingsbezoe
kers van de vele mogelijkheden van de
bandrecorder, zoals geluidsregistratie
bij al of niet zelf opgenomen films en
dia's en het uitwisselen van bandjes
met geluidsjagers in andere landen. Er
is gelegenheid om reportages van ge
luidsjagers uit vrijwel de gehele wereld
te horen, waarbjj dan op een groot ta
bleau, waarop de beide wereldhelften
zjjn afgebeeld, een lampje gaat bran
den op de plaats vanwaar de opname
afkomstig is.
Philips brengt een geheel getransisto-
reerd huiskamer-radiotoestel, dat geschikt
is voor lichtaansluiting. Het voordeel is,
dat de kosten van stroomverbruik zijn te
ruggebracht tot 1 cent voor tien uur spelen:
Technische nieuwigheden bij de platen
spelers moet men met een lantaarntje zoe
ken, al zullen velen verliefd worden op
een wandmeubeltje van Aristona, waarin
platenspeler, versterker en luidspreker zjn
samengebracht. B.S.R. demonstreert een
platenspeelautomaat met een antikras-in-
richting.
Dé Firato is er niet alleen voor de ge
wone particulier, maar is een manifesta
tie van de gehele elektronische industrie.
Voor de vakman is er de speciale afde
ling bedrijfselektronica, die in de Noord-
De elektrogrammofoon, die niet op
de radio behoeft te worden aange
sloten, wint steeds meer terrein.
Philips heeft een opvallend model,
waarbij luidspreker en versterker
bef,dé' in het deksel' Wn onderge
bracht. De platenspeler kon hierdoor
een zeer plofte v.qt,m krijgen.
hal van de RAI is ingericht, buiten de
„loop" van het gewone publiek en alleen
voor vaklieden toegankelijk.
Voor de liefhebber is het goed toeven
in de RAI-hallen. Hij zal tal van kleine
verbeteringen Ontdekken, zoals de stereo-
fonische hoofdtelefoons van Sennheiser of
de hoogwaardige microfoons met een gro
tere 'stroomdichtheid van Westinghouse.
Bosch heeft nieuwe mcrbilofooninstallaties
voor auto's en batterijenfabrie'k Herber-
hóld exposeert spéciale batterijen voor
transistortoestellen en voor de P.T.T.-se-
mafoon. De groep van Engelse exposan
ten laat o.m. nieuwe geluidsversterkers
zien en bandrecorders voor taalonderwijs.
Er zullen de komende dagen duizenden
mensen op de Firato langs de nieuwste
televisie en radio-toestellen, de bandrecor
ders, de platenwisselaars, de stereoluid
sprekers en de draagbare radiootjes in
talloze uitvoeringen wandelen. Maar de
elektronische industrie toont ook dit jaar
weer een nieuw „huiskamer-artikel", het
elektronische orgel.
In de reclame wordt erop gewezen, dat
het elektronische orgel zo geschikt is
„voor de hedendaagse mens, die geen tijd
of geduld meer hegft voor langdurige mu
ziekstudie". En verder: „Men kan er na
melijk met betrekkelijk weinig studie en
oefening al gauw een prachtig vol geluid
uithalen, dat geraffineerd en geroutineerd
aandoet".
De meningen over dit elektronische mu
ziekinstrument zijn verdeeld. Sommigen
vinden het een fraai geluid (aannemende,
dat Cor Steyn of Johan Jong aan het kla
vier zit en niet de beginnende neef Piet
„die geen tijd of geduld heeft voor lang
durige muziekstudie".) Anderen prefereren
een „eerlijk" instrument als piano en
viool. Het moderne elektronische orgel is
echter een waar wonder der techniek.
Merkwaardig is, dat de klankoverbren
ging in feite berust op hetzelfde verschijn
sel als het beruchte „gillen", dat de oude
ren zich herinneren uit de begintijd van
de radio, en dat toen bekend stond als„de
Mexicaanse hond". Het snerpende geluid,
dat men genereren noemde, is in de loop
der jaren in gereguleerde banen geleid
met het gevolg, dat men er nu fraaie to
nen en klankcombinaties mee kan voort
brengen in zulk een rijke verscheidenheid,
dat men er als het ware een heel orkest
mee kan imiteren.
Een elektronisch orgel is niet goedkoop
Dat kan ook niet. als men bedenkt welk
een indrukwekkend aantal schakelingen,
verbindingen en buizen er nodig zijn voor
zulk een verrassend grote klankvariatie.
Een zelfs nog bescheiden tweeklaviers-in-
strument met een half pedaal kost dan
ook f 3000 a 4000.
Om een groter publeik te bestrijken heb
ben twee fabrikanten, Philips met Phili-
corda en Vreeken met Eminent, eenvou
dige uitvoeringen gemaakt, die bestemd
zijn voor de beginneling. Philips brengt
een eenvoudig model voor 1100 a 1200
voor aansluiting op een radiotoestel en
voor 1500 a 1600 compleet met bij
behorende versterker, luidsprekers en na
galm. Vreeken heeft een tweeklaviers met
half pedaal in een eenvoudige uitvoering,
die 1995 kost.
De ijver, waarmee de elektronische
industrie propaganda voert voor het ge
bruik van de bandrecorder spruit niet
voort uit de nobele ingeving de mens
heid te willen dienen. Men heeft ook
en eerlijk gezegd meer oog voor
de verkoopcijfers. Maar het een behoeft
het ander niet uit te sluiten. Zo kan men
Dit elektronisch orgel is speciaal ge
maakt voor de huiskamer. Een fraai
meubel met een enorme klanken
variatie. De prijs van f 3975 voor
komt vooralsnog, dat het eenzelfde
aftrek zal hebben als bijvoorbeeld
televisietoestellen.
ife'i 3#8. 3
rónder overdrijving zeggen, dat de toe
passing van de bandrecorder bij de-
talenstudie tot verrassende resultaten
kan leiden.
Volgens betrouwbare gegevens studeer
den er in 1952 meer dan 150.000 Neder
landers (buiten de normale dagscholen)
een vreemde taal. Een zeer klein deel
nam privé-lessen, de massa echter vólgde
een schriftelijke cursus of klassikaal on
derwijs. De meeste taalbeoefenaars in de
ze groep hebben als enige doel enige
spreekvaardigheid te krijgen. Voor hen
was de vinding van de gesproken gram
mofoonplaat al een grote vooruitgang.
Maar één ding ontbrak bij deze methode:
de zelfcontrole. Men kon weliswaar de zin
nen zo goed mogelijk nazeggen, maar er
was geen leraar die de nodige correctie
kon geven.
De bandrecorder heeft de mogelijkheid
geschapen de ideale toestand van de pri-
véles te benaderen. Door telkens na de
gesproken zin op de band ruimte te la
ten voor het nazeggen kan de leerling on
middellijk bij opnieuw afdraaien horen of
zijn uitspraak met die van de leraar
overeenstemt. Zo niet, dan kan hij zijn
eigen stem uitwissen en het nog eens over
doen.
Deze methode heeft zich inmiddels ortt-
wikkeld tot een geraffineerd opgezet
systeem voor klassikaal ondërwijs op mid
delbare scholen en universiteiten. Men
voegde aan eén aantal bandrecorders een.
„masterrecorder" voor de leraar en een
schakelpaneel toe en het „talenpracticum"
neemt veel intensiever aan de les deel
dan bij normaal klassikaal onderwijs.
Hoe zo'n talenpracticum in de praktijk
werkt kan men op de Firato zien. Er is
er een ingericht en men hoopt vooral op
bezoek van belangstellenden uit onderwijs
kringen.
Vastgesteld is, dat in normaal klasver-
band een bepaalde leerling tijdens een
taalles van een uur slechts enkele minuten
toekomt aan het spreken van de taal. Bij
het talenpracticum kan de leerling vrijwel
de helft van de tijd spreken en de andere
helft luisteren naar wat er tegen hem
wordt gezegd. Zowel leraar als de leer
lingen beschikken ieder over een specia
le bandrecorder, waarmee men tegelijker
tijd kan afluisteren en naspreken. De le
raar kan zich via het schakelpaneel in
verbinding stellen met elke leerling.
De resultaten, die tot dusver met deze
methode in verschillende landen zijn ge
boekt, zijn bijzonder gunstig. Er wordt be
ter en sneller geleerd en elke leerling
Op de Firato kan men kennismaken met
een tot dusver ongekend groot televisie
beeld. De beeldbuis die is gemonteerd in
de tot televisiestudio omgebouwde Oosthal
en waarop de toeschouwers op de tribune
het resultaat kunnen zien van het werk
der cameralieden op de speelvloer, is drie
bij vier meter groot!
Bijna van hef begin van de televisie af
is gezocht naar grotere beeldschermen.
Er wéren echter grenzen, die zich moei
lijk lieten overschrijden. In de eerste plaats
kon men de beeldbuis niet te groot ma
ken vanwege de grote druk op de luchtle
dige buizen. In de tweede plaats treden
bij vergroting van het beeld sterke licht-
verliezen op.
De „reuzenbeeld"-televisie op de Firato
is gebaseerd op een zeer bijzonder sy
steem. Het licht wordt geleverd door een
1800 watt gasóntladingslamp. Het wordt
gebundeld en via drie spiegel-strippen op
een holle spiegel geworpen, waarop een
min of meer kleverige olielaag van zeer
bijzóndere samenstelling is aangebracht.
Deze olielaag vormt de clou van de vin
ding, want zij heeft de eigenschap gevoe
lig te zijn voor bestraling met een elektro
nenbundel. Onder deze bestraling vertoont
zij namelijk vervormingen en wel prefcies
volgens de intensiteit van de elektronen
bundel, dus volgens het erop geworpen
beeld. Een wat ingewikkeld apparaat
voor de huiskamer, maar daar is het ook
niet voor bedoeld. Het reuzenscherm zaLi
zijn toepassing vinden bij weergave vak-
grote evenementen, die door vele mensa è-
tegelijk willen worden gezien.
