Vandaag brengt paus Paulus een
c
bezoek
aan
de Heilige Grafkerk in het oude Jeruzalem
r HOE IS HET ONTSTAAN?
r
De
H
i OSRAM
9m
pauseiijKe stoet arriveert morgen
in de Israëlische stad Megiddo
Barbediende wordt
vervolgd na
dood van huzaar
Proces over de risico
clausule in bouwcontract
Bovenhuis uitgebrand
op Nieuwendijk
in Amsterdam
Bejaarde drogist
in arrest
N.O.V. wil recente
gegevens over
schooljeugd en t.v.
Militair weekeinde
van vrijdag tot
zondagavond
K.A.B. heet nu
N.K.V.
t 0 $g '-*S
JERUZALEM
ZATERDAG 4 JANUARI 1964
HM
■91'Mm
Megiddo
Nazareth
Kapernaüm
Berg Tabor
Berg van
Zaligsprekingen
Berg Sion
Geboortekerk
Dit woord:
ALLERLEI
Dit woord:
AF LASSEN
Dit woord: DUTJE
Dit woord: ERGENS
®f. W i
P, -F, P -
4 i"
'I'M f - I
Onbevoegd opgetreden
als apotheker
lampen
Nazareth, met het Franciskaner klooster en de kerk van St. Joseph.
JORDANIË
Vijvers van m H.Anna
Bethesda -
ST.ÏSTEFAANS
d+mandsr^f
AMASCUS POORT
7anrf: :'i
Kerk van net
Graf van%
de H. Maagd
cce Homo
Hof van
Olijven
BERG MOR!A
Veronica
H.Graf
(Golgotha)
Omar Moskee
Herodus'Tempel
Moskee
El Aksa
Klaagmuur
Paleis
van
Herodes
CM© Kruisweg
Q 300ro
(Van onze correspondent)
JERUZALEM Op de dag van zijn aankomst in het
Heilige Land brengt paus Paulus VI een bezoek aan de
Heilige Grafkerk in de oude stad van Jeruzalem, op Jor
daans grondgebied. Het gebouw met zijn donkere koepel
ligt op de heuvel Golgotha, een naam, die afgeleid is van
het hebreeuwse „goelgolet" dat „schedel" betekent. Een
eeuwenoude traditie zegt dat de schedel van Adam hier
werd begraven en volgens een legende uit de middel
eeuwen kwamen tijdens de kruisiging een paar druppels
van Jezus' bloed met deze rest van de eerste mens in aan
raking. Het schijnt, dat deze plek in de periode van de
tweede tempel buiten de stadsmuur lag, zodat het moge
lijk was hier te begraven. Volgens joods gebruik werd
namelijk niemand ter aarde besteld binnen de ommuring.
In de vroeg-christelijke jaren werd hier een kerk ge
bouwd, maar niet de huidige. Die dateert uit de dagen
van de kruisvaarders en dan maar half, want in de loop
van de eeuwen zijn er herhaaldelijk delen aan toegevoegd.
Vlak bij de ingang wordt de bezoeker een steen getoond
die bij de zalving van Jezus zou zijn gebruikt. Het graf
zelf ligt onder het centrum van een ronde hal met twee
kapellen. Een daarvan wordt de kapel van de engel ge
noemd, omdat daar de engel Jezus' graf met een steen
zou hebben afgesloten. De steen zelf, in marmer gevat,
is nog steeds te zien. Een lage deur geeft toegang tot de
eigenlijke grafruimte. De plek waar Jezus begraven zou
zijn is met marmer bedekt.
In het Grieks-orthodoxe deel van de
kerk, het „catholicon", wijst men een soort
vaas aan, die precies in het middelpunt
van de aarde zou staan. Van het „catholi
con" voert een trap naar een eeuwenoude
kapel, genoemd naar Helena, de moeder
van keizer Constantijn. Volgens de traditie
zou zij in het jaar 326, tijdens een bezoek
aan Jeruzalem, dank zij goddelijke be
stiering op die plek het kruis van Jezus
hebben gevonden.
Achter het graf ligt een kleine, donkere
ruimte waar Joseph van Arimathea be
graven zou zijn. De man die Jezus van het
kruis nam, zoals dat in het evangelie van
Marcus wordt verhaald. Hier zijn ook de
graven die de stoffelijke resten van de
kruisvaarderskoningen Godfried van Bouil
lon en Boudewijn I zouden bevatten.
De kerk van het Heilige Graf is het eind
punt van de Via Dolorosa, de weg, die
Jezus ging van het Praetorium, de Romein
se gerechtsplaats, naar Golgotha, waar de
kruisdood aan hem werd voltrokken.
In Megiddo zal de paus voor het eerst
voet op Israëlisch grondgebied zetten. Op
gravingen herinneren aan de tijden, waar
in Megiddo een stad van betekenis was.
Oude Egyptische geschriften verhalen, dat
de machtige koning Thotmes III haar in
1478 voor Christus aanviel. De stad had
destijds grote strategische waarde. Zij lag
aan de hoofdweg van Egypte naar Assy-
rië, die de Romeinen later de Via Maris
noemden en die in het Oude Testament
wordt aangeduid als Derech Hayam: de
weg naar de zee. In de dagen van koning
Salomo, dus omstreeks de tiende eeuw
voor de christelijke jaartelling, was Me
giddo een belangrijke vesting. In Koningen
I wordt verteld, dat Salomo er ruiters en
gevechtwagens had gestationeerd en op
gravingen hebben inderdaad de resten
van gebouwen aan het licht gebracht, die
met stallen gelijkenis vertonen. In latere
tijden werden hier eveneens grote veldsla
gen gevoerd, zodat Megiddo een symbool
van oorlog werd. Volgens de christelijke
traditie zal hier „aan het einde der da
gen" nogmaals een hevige slag worden ge
leverd: die tussen goed en kwaad. In
Openbaringen 16 16 wordt verhaald van
„de krijg van die grote dag des almach-
tigen Gods". Het Nieuwe Testament
spreekt van Armageddon, naar het He
breeuwse Har Megiddo, een berg van Me
giddo.
In Nazareth zal Paulus VI de nieuwe
kerk van de Aankondiging (Annunciatie)
bezoeken, een pompeus gebouw, dat de
veel bescheidener kerk vervangt, die in
1955 werd afgebroken en in 1730 door de
Franciscanen was gebouwd op de over
blijfselen van een kruisvaarderskerk.
De kerk van de Aankondiging markeert
de plaats, waar overeenkomstig de chris
telijke traditie Maria van de engel de
blijde boodschap van Jezus geboorte ont
ving. In de grot van de Aankondiging wijst
men een granieten zuil aan, die de plek
aangeeft, waar de engel zich zou hebben
bevonden en een andere, die aanduidt,
waar Maria stond, toen haar de geboorte
van Jezus werd verkondigd. Op het altaar
staan de woorden van Johannes 1 14:
„Hier is het woord vlees geworden."
Het monumentale nieuwe gebouw, dat
de Israëlische maatschappij Solel Boneh
uitvoert volgens de plannen van de Ita
liaanse architect Giovanni Muzio uit Mi
laan, krijgt een betonnen koepel met een
gewicht van 10.000 ton. De fundering is
vijftien meter diep. De kosten zullen,
naar men aanneemt, zes miljoen dollar be
dragen. Ongeveer tweederde deel van het
werk is tot dusver voltooid.
In Tabgha, aan het meer van Tiberias,
bezoekt de paus de kerk van de Verme
nigvuldiging van de broden en vissen, al-
Aan de Israëlische zijde van de Man-
delbaumpoort in Jeruzalem, waar
voor het eerst sinds 1947 het prikkel
draad op de grens tussen Israëlisch
en Jordaans gebied zal worden ver
wijderd, werken arbeiders aan de
verbetering van het wegdek.
Telefoto
De kerk van de Verheerlijking (tram-
figuratie) op de berg Tabor in Galilea.
dus genoemd naar de gebeurtenis, die in
Marcus 6:34 wordt verhaald. De vloer be
vat een prachtig mozaiek uit een Byzan
tijnse kerk, die hier eens stond: afbeeldin
gen van planten en dieren van bewonde
renswaardige gratie.
Drie kilometer van Tabgha dat een
Arabische verbastering is van het Griekse
heptapegon („zeven bronnen") ligt Ka
pernaüm, in het Hebreeuws Kefar Na-
choem, met de overblijfselen van de be
roemde synagoge waar Jezus zou hebben
gepredikt. Ook deze prachtig geconser
veerde resten worden door de paus be
zocht. Kapernaüm was in Jezus' dagen een
niet onbelangrijke stad. Het lag aan een
grote weg naar het noorden en had een
garnizoen. Omstreeks de zesde eeuw raak
te het in verval. De Franciscanen kochten
de plek in 1894, groeven de resten van de
stad op en reconstrueerden gedeeltelijk de
oude synagoge, waar de gemeente, zoals
in Marcus wordt verhaald, zich over Je
zus verbaasde.
Op de berg Tabor staan, 588 meter bo
ven de zeespiegel, een rooms-katholieke
en een Grieks-katholieke kerk. De eerste
behoort aan de Franciscanen. Ze werd in
1921-1923 gebouwd op de overblijfselen
van een byzantijnse kerk uit de zesde en
een kruisvaarderskerk uit de twaalfde
eeuw. De Franciscaner kerk wordt de ba
siliek van de Verheerlijking genoemd,
naar Mattheüs 17: „En na zes dagen nam
Jezus met zich Petrus en Jacobus en Jo
hannes, zijn broeder, en bracht hen op
een hoge berg alleen. En hij werd voor
hen veranderd van gedaante. En zijn aan
gezicht blonk gelijk de zon en zijn klede^
ren werden wit gelijk het licht". Ook in
het Oude Testament wordt de Tabor her
haaldelijk genoemd. Van de top af heeft
men een indrukwekkend vergezicht, dat de
niet gemakkelijke klim rijkelijk vergoedt.
Op de berg van de Zaligsprekingen met
zijn prachtig uitzicht op het meer van Ti
berias zou Jezus zijn beroemde bergrede
hebben uitgesproken en zijn twaalf aposte
len hebben gekozen. De paus bezoekt hier
het klooster en de kerk van de Francis
caner zusters uit Italië. De kerk was ge
bouwd in 1937, of, zoals het opschrift in
de vloer luidt: „het vijftiende jaar van het
Italiaanse volk", een herinnering aan het
fascistisch regime van Mussolini.
Van Galilea rijdt de pauselijke stoet
naar de Israëlische sector van Jeruza
lem. waar de zaal van het laatste avond
maal (cenakel) en de Dormitio-abdij op
de berg Sion worden bezocht. Het cena
kel is het vertrek, waar volgens de tra
ditie Jezus en zijn discipelen de eerste
avond van het paasfeest doorbrachten en
Christus het Laatste Avondmaal nuttigde.
Zeven weken later zou op dezelfde plek
de geest Gods op de discipelen zijn neer
gedaald, zoals in handelingen wordt ver
meld (2:1-4). De kerk en het klooster van
de Dormito staan op de plek, waar Maria
haar eeuwige slaap inging. Het gebouw
werd in 1906 ingewijd. Het behoort aan de
Benedictijnen. In de kerk met haag af
beeldingen van Israels' profeten en de
symbolen van de maanden, bevindt zich
een krypte met, onder een baldakijn, het
beeld van Maria op haar sterfbed en een
afbeelding van Jezus, die zijn moeder ten
hemel noodt. Rondom zijn afbeeldingen
van vrouwen uit de bijbel: Eva, Mirjam,
Rachel, Ruth en Esther, en kapellen, ten
geschenke gegeven door verschillende sta
ten. De Hongaarse kapel bevat afbeeldin
gen van heiligen en Hongaarse koningen,
de Oostenrijkse eert minister-president
Dolfuss, die in 1934 werd vermoord.
De pauselijke bedevaart wordt besloten
met een bezoek aan de kerk in het (Jor
daanse) Bethlehem, gebouwd boven de
plaats, waar Jezus werd geboren. Keizer
Konstantijn bouwde hier in de vierde eeuw
een grote basiliek, die achthonderd jaar
later door de kruisvaarders werd ver
nieuwd. Rooms-katholieke, Grieks-katho
lieke en Armenische gemeenschappen be
heren ieder een deel van de kerk, een re
geling, die jarenlang tot veel getwist en
onverkwikkelijke tonelen aanleiding heeft
gegeven. De grote hal bevat vier zuilen
rijen van roodachtige steen, die omstreeks
de twaalfde eeuw werden opgericht. Som
mige zuilen zijn beschilderd met de af
beeldingen van heiligen. De muren waren
jaren geleden met mozaiek versierd,
maar veel is daarvan niet overgebleven.
De Geboortegrot wordt door kaarsen
verlicht. Een grote ster duidt de plaats
aan, waar Jezus volgens de traditie werd
geboren. Een inscriptie vermeldt: „hier
werd Jezus Christus uit de maagd Maria
geboren". De geboortekerk trekt het hele
jaar door, maar vooral in de kersttijd,
drommen bedevaartgangers en toeristen.
Zij vormen een bron van inkomsten voor
de stad, waar koning David het levens
licht zag en in wier nabijheid de aarts
vader Jacob naar het woord van de bijbel
zijn lievelingsvrouw Rachel begroef.
De moeilijkheid van dit woord schuilt
in de staart: het woorddeel -lei. Men
kan het vergelijken met a 11 e r h a n-
d e, waarmee allerlei in vorm en
betekenis overeenstemt. L e i betekende
vroeger: soort, wijze, evenals hand
vroeger in enkele gevallen. Beide woor
den, allerlei en allerhande
staan in de tweede naamval enkelvoud
en in beide heeft a 1 niet de strikte
betekenis van: zonder uitzondering,
maar die van: vele verschillende.
Daar het begrip soort al wordt uit
gedrukt door 1 e i of door hand, mag
men feitelijk niet zeggen en schrijven:
allerlei soort of allerhande
soort. Toch klinkt ons een titel als:
Mensen van allerlei slag niet als fout
in de oren, omdat de betekenis van
le i totaal vergeten is.
Een werkwoord a f 1 a s s e n bestaat
in het geheel niet; desondanks komt
men het wel tegen, vooral in zinnen als:
wegens de toestand van het veld heeft
de commissie de wedstrijd moeten
a f 1 a s s e n.
Het goede werkwoord is: afgelas
ten en de betekenis is: een gegeven
bevel herroepen. Abusievelijk is men
nu afgelast gaan opvatten als bijv.
afgedankt. Daaruit vloeit de mis
vatting voort dat het werkwoord zou
luiden: af las ten (vergelijk a f d a n-
k e n). Anderen vergeleken onbewust
afgelast met afgepast, het
voltooide deelwoord van afpassen.
Zo is a f 1 a s s e n in gebruik gekomen.
Een dutje is een kort, licht slaapje
dat overdag genoten wordt. Het woord
is afgeleid van het werkwoord dutten
dat, merkwaardig genoeg, oorspronke
lijk betekende: doen als een waanzinni
ge, fazen. Hij die raast is buiten bezin
ning, laat zijn geest niet werken. Van
daar dat dutten later gaat betekenen:
bedwelmd, versuft zijn,
soezen. Dezelfde betekenis heeft het
Engelse to dote. Maar ook voor: ver
keerde denkbeelden hebben, onzeker
zijn, weifelen wordt dutten gebruikt.
Iemand uit de dut helpen is
ook thans nog een vrij gewone zegs
wijze voor: een einde maken aan
iemands onwetendheid of twijfel. In de
verte verwant met dut en dutten zijn
bedotten en duizelen.
Het woord ergens is met een bij
woordelijke s gevormd van het oudere
erg en dat ook reeds betekende: op
de een of andere plaats, hier of daar.
In de laatste tijd wordt ergens in
bepaalde kringen, bijvoorbeeld die van
journalisten en wetenschapsbeoefenaars
veelvuldig gebruik in geheel andere be
tekenissen. Carmiggelt schrijft: „ik
voel mij ergens een verrader" en wil
daarmee klaarblijkelijk zeggen: op de
een of andere wijze. Ook een vage on
zekerheid wordt met behulp van
ergens uitgedrukt. Men zegt: ik heb
ergens het gevoel dat hij onwaar
heid spreekt.
Merkwaardig is dat dit gebruik van
het woord (nog) in 't geheel niet door
gedrongen is tot de kringen van mid
denstanders en arbeiders.
VW0
'lm
«k
Êr -4i
s'v.z.
SSSfe. s i
V. i
i K -.'V4
-'Jt'
In antwoord op vragen van het Tweede
Kamerlid de heer Franssen (P.v.d.A.) over
de dood van een huzaar in de legerplaats
't Harde zegt de minister van Defensie,
de heer De Jong, dat de officier van Ju
stitie in Zwolle de barbediende, die de
huzaar van alcohol had voorzien, zal' la
ten vervolgen.
De huzaar L. de Bruin werd op 9 okto
ber in de legerplaats 't Harde dood in
bed aangetroffen, vermoedelijk na het ge
bruik van een grote hoeveelheid alcohol.
Op de vraag van het Kamerlid of de hu
zaar tijdens het „ontgroenen" gedwongen
zou zijn tot het drinken van alcohol, ant
woordt de minister dat een justitieel on
derzoek heeft uitgewezen, dat er onvol
doende termen aanwezig zijn om de bij
deze zaak betrokken militairen naar de
krijgsraad te verwijzen. Vanwege het wel
aanwijsbare krijgstuchtelijke aspect is
hun zaak in handen gesteld van de com
manderende, officier ter krijgstuchtelijke
afdoening. Voorts deelt de bewindsman
mede dat, in afwachting van de rechter
lijke uitspraak, de toegang tot het betrok
ken café voor militairen verboden zal blij
ven.
De procureur-generaal bij de Hoge
Raad, mr. G. E. Langemeijer, heeft ge
concludeerd tot verwerping van het be
roep van een aannemingsbedrijf in Me-
demblik tegen het arrest van het ge
rechtshof in Amsterdam van 7 maart
1963, dat inhoudt dat een risicoclausule
in een bouwcontract tussen de firma en
de gemeente Den Helder onverbindend is.
Dit cuntract dateerde van vóór de uit
vaardiging van een prijzenbeschikking voo
het bouwbedrijf in 1960. De beschikking
is in 1962 vervallen.
Namens het aannemingsbedrijf wasge-
steld dat het verbod van toepassing van
de risicoclausules met betrekking tot een
bepaalde loonsverhoging, vervat in de prij
zenbeschikking, de civielrechtelijke ver
houding bij een overeenkomst niet bein-
vloedt Als die invloed wel zou moeten
worden aangenomen, zou deze zich in ie
der geval niet meer doen gelden nadat
de prijzenbeschikking was vervallen.
In de conclusie van mr. Langemeijer
wordt gezegd dat het recht geen mede
werking verleent aan dat deel van de uit
voering van de overeenkomst dat verbo
den is. Voor het overige behoudt de over
eenkomst haar werking. Indien een ver
bod, zoals hier het geval is, na het aan
gaan can de overeenkomst wordt uitge
vaardigd, bestaat de mogelijkheid dat
partijen gebonden zijn aan een rechts
betrekking die zij niet zouden hebben ge
wild als zij dat hadden kunnen voorzien.
De wetgever, die een dergelijk verbod
uitvaardigt en de civielrechtelijke wer
king niet uitsluit, hetgeen in dit geval
niet is geschied, neemt een zware ver
antwoordelijkheid op zich en moet de be
langen goed tegen elkaar afwegen. Over
de werking van de üeschikking wordt in
de conclusie gezegd dat niet blijkt dat
van de zijde van de wetgevende instan
ties deze vraag de grote aandacht heeft
gehad, die zij verdient.
De Hoge Raad zal op 14 februari arrest
wijzen.
Op de Nieuwendijk in Amsterdam zijn
gistermiddag de eerste en tweede verdie
ping boven een confectie-atelier geheel uit
gebrand. De vermoedelijke oorzaak van
de brand is een omgevallen oliekachel. Er
was bij het uitbreken van de brand nie
mand aanwezig.
Door het snelle ingrijpen van de brand
weer bleef de derde verdieping nagenoeg
gespaard. Ook kregen de vlammen geen
kans over te slaan naar de belendende
percelen in dit dichtopeengebouwde ge
deelte van de oude binnenstad.
Het in de benedenverdieping gevestigde
confectie-atelier kreeg geen brandschade,
maar wel veel waterschade. De eerste,
tweede en derde verdieping maken deel
uit van een kamerverhuurbedrijf. Het
meubilair ging verloren.
In Amsterdam is een 72-jarige drogist,
gearresteerd. Hij wordt ervan verdacht
onbevoegd als apotheker te zijn opge
treden en medicijnen op recept te hebben
geleverd.
Bij het onderzoek in de winkel werden
verscheidene soorten verdovende midde
len aangetroffen en ook diverse verpakte
geneesmiddelen, die uitsluitend door apo
thekers mogen worden verkocht. Hierbij
bevonden zich ampullen vaccins, waar
van de geldigheidsduur reeds lang was
verlopen. Ook werden recepten, die door
artsen waren uitgeschreven, in beslag
genomen. In het pand van de drogisterij
was vroeger een apotheek gevestigd. De
drogist is opgesloten in het hoofdbureau
van politie.
De algemene vergadering van de Neder
landse Onderwijzers Vereniging heeft het
hoofdbestuur verzocht een onderzoek te
laten instellen naar de mate, waarin des
avonds door scholieren naar de televisie
wordt gekeken, naar de aard van de ge
kozen programma's, alsmede naar de ge
volgen die dit voor de school en de leer
lingen heeft of kan hebben, ten goede of
ten kwade.
Het N.O.V.-hoofdbestuur verklaarde dit
onderzoek zelf niet te kunnen verrichten,
maar verwees naar het uit 1959 daterende
rapport van het Centraal Bureau voor de
Statistiek „Schooljeugd en televisie". De
indieners van het voorstel vonden dit rap
port te oud, want er waren in 1959 390.000
t.v.-toestellen en nu anderhalf miljoen.
Bovendien had het betrekking op leerlin
gen van middelbare scholen. De N.O.V.
zal het C.B.S. nu vragen met recente ge
gevens te komen, vooral ook over leer
lingen van het lager onderwijs.
Per 31 januari zal voor de opleidings-
ecnheden (scholen en depots) van de Ko
ninklijke Landmacht een gewijzigde rege
ling bewegingsvrijheid van kracht worden.
De tot nu toe geldende regeling van het
zogenoemde korte en lange weekeinde
komt hiermede te vervallen.
Volgens de nieuwe regeling kunnen alle
militairen elke vrijdag na de avondmaal
tijd vertrekken en des zondagsavonds te
rugkeren. Mede dank zij de medewerking
van de Nederlandse Spoorwegen is het
thans niet meer noodzakelijk dat zoals
tot nu toe bij het lange weekeinde het
geval was de militair in opleiding van
vrijdag op zaterdag nog de nacht in de
kazerne doorbrengt. Allen kunnen op vrij
dagavond thuis zijn. Indien iemand bij
vertrek op het voorgeschreven uur zijn
woónplaats niet meer vóór middernacht
zou kunnen bereiken, zal desgevraagd toe
stemming worden verleend om op een eer
der tijdstip te vertrekken.
Voor militairen, die op religieuze gron
den bezwaren hebben tegen het reizen op
zondag, wordt de gelegenheid geboden om
eens per twee weken zulks in overeen
stemming met de thans geldende regelin
gen 's maandagsochtends terug te ke
ren.
De naam „Katholieke Arbeiders Be
weging" bestaat niet meer. De katholieke
vakcentrale heeft koninklijke en kerkelij
ke goedkeuring gekregen op haar nieuwe
statuten en heet nu van 1 januari af
Nederlands Katholiek Vakverbond, afge
kort N.K.V.
