PEKINGS IDEOLOGISCHE KOUDE
OORLOG MET DE SOVJET-UNIE
Heeft Mao Tse-To gelijk?
Chinese communisten zijn niet vergeten dat Moskou
hen vroeger steeds in de steek heeft gelaten
ZATERDAG 29 FEBRUARI 1964
Erbl]
door Raymond Scheyven, Belgisch oud-minister
Betwist gebied
Scherper en duidelijker dan waar ook, kan
men in Peking constateren hoe diep de kloof
is, die tussen China en de Sovjet-Unie is ont
staan. Als de Chinezen de Russen uitmaken
voor „revisionisten", dan klinkt dit woord in
hun mond beledigender dan als zij het Westen
en in het bijzonder de Amerikanen uitschel
den voor „imperialisten".
De regering van Peking, die de pers be-
heerst, dirigeert een anti-Sovjetcampagne,
die bij de Chinezen des te gemakkelijker
inslaat, omdat zij alles wat blank is of van
blanke herkomst, in zekere zin wantrouwen.
Het volk reageert ongeveer zoals het Neder
landse volk in de bezettingstijd. Nu bijvoor
beeld fruit en groenten dit jaar overvloediger
voorhanden zijn dan in vorige jaren, heet het:
„Het duidelijkste bewijs, dat zij - dat zijn de
Russen - er met alles vandoor gingen!"
Men kan zich buiten China moeilijk
voorstellen, hoever de Chinezen hun
afkeex voor de Russen doordrijven,
vaak tot op het kleinzielige af. Zo ben
ik een uur te laat gekomen bij de
Sovjet-ambassadeur in Peking, die
mij voor een diner had uitgenodigd,
omdat mijn chauffeur, hoewel ik die
via mijn tolk nauwkeurige instructies
had gegeven, voorwendde, dat hij de
Russische ambassade niet wist te vin
den en vervolgens verdwaald was.
Sedert veertig jaar
Papieren tijger
Misverstand
Veel incasseren
Leider van berooiden
Niet naast Stalin
Het is een zeer moeilijke opgave in één
artikel een overzicht te geven van het
Chinees-Russische geschil. Tientallen boe
ken en duizenden artikelen zijn erover ge
schreven. In de jongste tijd volgen de Chi
nese en Russische nota's elkaar snel op.
Beschuldigingen en scheldpartijen lichten
geleidelijk een tipje op van de sluier over
een recente periode. Het is ondoenlijk in
kort bestek ook maar de grieven van beide
partijen op te sommen of de tragedie te be
lichten want een „tragedie" is dit geschil.
China ligt wat technische ontwik
keling betreft tientallen jaren bij
de Sovjet-Unie en de westerse
mogendheden ten achter. De Chi
nezen hebben het gevoel dat zij
die achterstand zelf in enkele jaren
kunnen inlopen. In de kringen van
de Chinese regering te Peking
weet men echter wel, dat het land
eigenlijk best grootscheepse steun
van het Westen zou kunnen
gebruiken.
Azië en China. China is een land, dat
gedeeltelijk in de feodaliteit en gedeel
telijk in een koloniaal bewind leeft
en zijn zeer talrijke bevolking leeft
voortdurend aan de rand van de hon
gersnoodAndere volken in Zuid-
oost-Azië, die in dezelfde omstandig
heden verkeren, ondergaan vanzelfspre
kend de invloed van China".
De Chinese communisten hebben nooit
nagelaten de volken van Azië of van
het zuidoosten van Azië te beïnvloeden.
Zelfs op het hoogtepunt van de Chinees-
Russische vriendschap gedroegen zij
zich reeds als de dynamische vleugel
van het internationale communisme.
Maar de Chinese ambities zijn gegroeid
in evenredigheid met de verzwakking
van de Chinees-Russische banden. Voor
bij is de tijd, dat de Sovjet-Unie de
revolutionaire ijver van de Chinezen
kon controleren en matigen. Thans pro
beert China niet alleen zijn buurlanden
in beroering te brengen; het is in de
gehele wereld aanwezig, overal waar
ontwikkelingslanden de revolutionaire
strijd beginnen.
Het Chinees-Russische geschil wordt
tenslotte nog aangevuurd door China's
territoriale aanspraken. Ik had dit wel
vermoed verleden jaar, toen ik mij
afvroeg, waarom de Russen zo'n haast
maakten met de „bezetting" van Si
berië. De tijd van de vermoedens is
voorbij; thans eisen de Chinezen bijna
openlijk het gebied van Port Arthur
op, Dairen, de Amoer-eilanden en het
gebied van de Oessoeristroom, en zelfs
enkele streken van Mongolië en het
uiterste Oost-Siberië.
De territoriale problemen zijn het
scherpst gesteld in Sinkiang. Deze pro
vincie in het centrum van Azië heeft
steeds de belangstelling genoten zowel
van Rusland als van China. Sinkiang
is rijk aan ertsen en petroleum en wordt
bewoond door een niet-Chinese bevol
king, verwant aan de bevolking van
de Russische zijde van de grens in het
gebied van het Balkasjmeer en in de
Illivallei.
Al die gebieden hebben de Russen
volgens de Chinezen verkregen door
middel van verdragen, die een verslagen
en verzwakt China werden opgedron
gen. Daarom moeten die verdragen her
zien worden.
In 1950 had Stalin verklaard, dat hij
wel wilde onderhandelen over de her
ziening van die „dictaten". Maar kort
geleden heeft Kroesjtsjev ook op dat
gebied de destalinisatie ingeluid met
de verklaring, dat, als men dan toch
eeuwen in de geschiedenis terug wilde
gaan om uit te maken aan wie dit of
ander grondgebied toebehoort, men be
ter kan beginnen bij Adam en Eva,
de periode toen er nog geen staten en
geen grenzen bestonden.
Kabarovsk, dat ik in 1962 bezocht,
drukte als het ware een uitdaging aan
het adres van China uit. Het ligt nau
welijks dertig kilometer van de gren*
in het gebied ten oosten van de Amoer,
dat de Chinezen door de Tsaren werd
„ontstolen". Het wordt door de Sovjet-
Unie geïndustrialiseerd als een specta
culaire bevestiging van Ruslands' rech
ten. En verleden jaar vertelde mij een
Russisch academielid met een knip
oogje: „Natuurlijk industrialiseren wij
Siberië om economische redenen. Maar
het is mogelijk, dat wij ook politieke
motieven hebben...!"
Het Chinees-Russisch geschil wortelt
in een ver verleden en het vertoont
allerlei aspecten, in die zin, dat het
door meer dan één factor is beïnvloed.
„Het ijs vriest geen drie voet dik in
één nacht", zegt een Chinees spreek
woord.
De Chinese communisten zijn niet
vergeten, dat Moskou hen in de steek
liet toen Tsjang Kai-Sjek de Kwomin-
tang oprichtte en hun bevel gaf hun
revolutionaire legers te ontbinden en
met Tsjang samen te werken. Zij zijn
evenmin vergeten, dat Moskou nog in
1949, onmiddellijk vóór hun overwin
ning nog met Tsjang Kai-Sjek onder
handelde om de Russische belangen in
Sinkiang veilig te stellen.
Eerst in 1950, na Mao's bezoek aan
Moskou, kreeg China de eerste finan
ciële hulp van de Sovjet-Unie. Het
bedrag was belachelijk laag 300 mil
joen dollar in vergelijking met de
enorme rijkdom, die de Sovjet-Unie
verwierf uit de ontmanteling van de
industrie in Mantsjoerije. Deze ont
manteling moest vreemd genoeg
gelden als „herstelbetaling" door Japan
na Ruslands goedkope „overwinning"
in 1945.
Maar vooral de laatste jaren hebben
de incidenten tussen Rusland en China
zich opgestapeld. In juni 1959 heeft de
Sovjet-Unie eenzijdig en zonder waar
schuwing de honderden contracten ver
broken voor de bouw van fabrieken en
zodoende het gehele Chinese industriali
satieprogramma in de war gestuurd.
Eveneens in 1959 aan de vooravond
van het bezoek van Kroesjtsjev aan
de Verenigde Staten heeft Rusland
het Chinees-Russische akkoord van
oktober 1958 opgezegd en geweigerd
China de toegezegde atoomgeheimen te
onthullen. Nog in 1959 zou Kroesjtsjev
tijdens de beroemde gesprekken van
Camp Davis de eis hebben laten vallen,
dat Amerika Formosa moest afschrij
ven voor het de regering in Peking
kon erkennen.
In de zomer van 1960 riep Moskou
plotseling de Sovjet-deskundigen terug,
die ter beschikking van China waren
gesteld. Deze deskundigen vertrokken
hals over kop. Dit jaar tenslotte, deelde
de Sovjet-Unie de Chinese leiders mee,
dat zij een overeenkomst had gesloten
met de Amerikaanse regering en voort
aan gekant was tegen de verspreiding
van kernwapens. Deze laatste „slag"
heeft China erg getroffen en het ge
hele Russische beleid sedert 1959 wordt
er thans voorgesteld als een onderdeel
van een reusachtig komplot.
Dit „komplot" vertoont meer dan één
aspect. Het eerste is van ideologische
aard. Mao Tse-Toeng is een consequente
Marxist: hij roemt nog altijd de
„universele draagwijdte van de weg
van de oktoberrevolutie". Hij zegt
voorts met klem, dat „de revolutie een
noodzaak is voor de volken, die nog
onder de heerschappij van de impe
rialisten en de kapitalisten leven
dat de volken die de weg naar het
socialisme reeds zijn ingeslagen de re
volutie moeten voltooien".
Trouw aan zijn ideologie blijft de
Chinese leider geloven, dat er onont
beerlijke en te verantwoorden oorlogen
bestaan: de eigenlijke revolutionaire
oorlog, die de kapitalistische heerschap
pij aan het wankelen moet brengen.
Hij weigert aan te nemen, dat het
bestaan van kernwapens die onont
beerlijke en te verantwoorden oorlogen
verbiedt, zoals de Russen denken. Het
ergert hem, dat Kroesjtsjev beweert:
„De kernbom kent geen klasse-onder-
scheid Het is de historische zending
van de communisten de strijd van de
Dit verschil in het bereikte ontwik
kelingspeil verklaart waarom in China
nog Stalins uur slaat.
vijandig gezind zijn. Die vijandigheid
brengt ons samen maar ieder van ons
is tevens het produkt van een natio
nale geschiedenis en wij bevinden ons
op een verschillend peil van de revo
lutionaire ontwikkeling. China door
loopt nu de etappes, die wij dertig jaar
geleden hebben afgelegdWij ge
nieten van een hoger levenspeil; ons
volk heeft dagelijks nieuwe behoeften
en verlangt dat die worden bevredigd.
Wij kunnen van onze mensen niet
langer de opoffering vragen, die de
Chinezen zich opleggen. Wij vinden
dat het erg genoeg is, laten wij een
weinig rust nemen: de socialistische
wereld leeft toch in veiligheid. De Chi
nezen zien dat anders. Zij willen dag
in dag uit de maximale prestaties leve
ren en klagen er dan over, dat onze
machines niet tegen dergelijke inspan
ningen bestand zijn. Zij zijn zeer trots.
Zij willen op gelijke voet worden be
handeld. Wij hebben het recht geëer
biedigd te worden veroverd. Zij vechten
nog voor dit recht. Zij zullen het berei
ken op hun manier, die voor hen onge
twijfeld de geschiktste is. Er bestaat een
Russische spreekwoord, dat voor die
situatie als geknipt is: „Men kan het
hoofd van de ene mens niet op de
schouders van de andere plaatsen."
volken tegen het gevaar van een we
reldoorlog met kernwapens te organi
seren en te leiden!" Het ergert Mao
nog meer, dat de Russen nu verkon
digen, dat elke oorlog thans onver
mijdelijk een wereldoorlog wordt en
met kernwapens zal worden uitge
vochten.
Mao Tse-Toeng houdt staande, dat
Kroesjtsjev in feite wijkt voor de ka
pitalisten encapituleert door te
wijken voor de kernbomchantage. De
onontbeerlijke en gewettigde oorlogen
moeten, aldus de Chinese leider, ook
nu nog mogelijk zijn!
Men mag natuurlijk het gevaar van
een kernoorlog niet onderschatten. Maar
niet iedere oorlog behoeft een kern
oorlog te worden. Zijn er in Korea,
Cuba en Algerije geen revolutionaire
oorlogen tot een goed einde gebracht
zonder dat er kernwapens werden ge
bruikt? Waarom zouden de Aziatische
volken dan geen strijd kunnen voeren
tegen het kapitalisme zonder een kern
oorlog te ontketenen?
Kroesjtsjev's antwoord daarop luidt
als volgt: „Wie zich niet wil inspannen
om de wereldoorlog uit het leven van
de volken te bannen, om een massale
mensenslachting en de vernietiging van
de beschaving te vermijden, verdient
veroordeeld te worden Het is duide
lijk, dat de Chinese kameraden het
gevaar van een kernoorlog onderschat
ten".
Maar het dovemansgesprek wordt
voortgezet: „Waarom zou onze ideolo
gie haar optimisme moeten verliezen?
vraagt Peking zich af. Niet de mens
zal door het kernwapen worden ver
nietigd maar het kernwapen door de
mens, wiens scheppend genie spoedig
een „anti-kernwapen" zal uitvinden.
Wij zijn er vast van overtuigd, dat de
mens niet overwonnen kan worden door
de bom en daarom noemen wij haar
een „papieren tijger". Maar ons ideolo-
De Chinezen hebben gebroken met
de Sovjet-Unie. Zij hebben voor
Kroesjtsjev en zijn politiek geen
goed woord over. De Chinese pers
voert met veel succes een cam
pagne tegen de Sovjet-Unie. Zij
misprijst alles wat blank is. Haar
communiqués worden door dui
zenden, vooral jongeren,
verslonden.
gisch optimisme maakt ons toch niet
overmoedig. Onophoudelijk hebben wij
een algemeen kernwapenverbod bepleit
en wel een verbod op de produktie,
de proeven, het opslaan van voorraden
en op het gebruik van kernwapens.
Bovendien hebben wij herhaaldelijk
voorgesteld het gebied van de Stille
Oceaan kernwapenvrij te maken en
een ruim kemvrij gebied in te stellen,
dat alle landen zal omvatten, die de
Oceaan raken, de Verenigde Staten in
begrepen".
De Chinezen beseffen niettemin wel,
dat de Verenigde Staten nooit zullen
instemmen met een ontwapening, die
in feite de revolutionaire oorlogen zou
aanmoedigen. Zij rekenen dus met de
mogelijkheid van een kernoorlog.
„Mocht een kernwapenoorlog uitbre
ken", aldus een Chinese regerings
woordvoerder op 1 september 1963,
„dan zou slechts de helft van de we
reldbevolking van drie miljard eraan
ten offer vallen. Maar de proletarische
helft zou overblijven om de laatste
imperialisten te begraven
De Chinese leiders zijn inderdaad in
hun binnenste van oordeel, dat een
kernbom met het vermogen tweehon-
Trots en hoogmoedig zijn de Chine
zen! In Peking hoorde ik voortdurend
hetzelfde refrein: „De Russen hebben
altijd de mond vol over de hulp, die
zij ons verleend hebben. Maar zij zeg
gen nooit een woord over de aanzien
lijke steun, die wij hun gegeven hebben.
Wij hebben ten dele de grondstoffen
geleverd voor de Spoetniks en de kern
wapens. De Sovjet-Unie heeft ons kre
dieten gegeven, zeker, maar het ging
om bescheiden bedragen, de rentevoet
was vrij hoog en bovendien hebben
wij er al een deel van teruggestort en
wij zullen niet nalaten de Sovjet-Unie
tot de laatste kopeke terug te betalen!"
De Chinese nadruk op de bijdrage aan
de Russische voortuitgang is als het
verwijt van de pot aan de ketel.
Eén van de laatste Russische nota's
bevat immers de volgende zinsneden,
die door de herhaling zonder meer ver
nederend worden: „Wij hebben China
geholpen Het Sovjetvolk heeft zijn
bezit edelmoedig gedeeld met zijn Chi
nese broedersDank zij de actieve
hulp van de Sovjet-Unie kon China
198 hypermoderne bedrijven bouwen
Met Russische samenwerking heeft
China nieuwe industrietakken opge
richt Duizenden Chinese specialisten
en arbeiders hebben hun opleiding ge
kregen in de Russische scholenDe
Sovjet-Unie verleent haar technische
medewerking aan China
Welk volk zou niet geprikkeld wor
den door dergelijke dingen? Wat de
Chinezen echter het meest heeft ge
kwetst is, dat zij onophoudelijk van de
Russen hebben moeten horen: „Wij
hebben u moeten helpen". Hoe is het
mogelijk, dat de Russen niet hebben
ingezien, dat zij van China de profeet
en de „specialist" van het communisme
voor arme landen zouden maken door
het hun hulpverlening te ontzeggen?
Zo komen wij vanzelf terecht op de
Chinese roeping, het Chinese messianis
me. „De grote verdienste van Mao
Tse-Toeng", zo schreef de huidige pre
sident van de republiek, Lioe Sjao-Tsji,
in 1946, „is, dat hij de Chinese en
Aziatische vorm van het marxisme
heeft geconcipieerd. Marx en Lenin
waren Europeanen, die in een Europese
taal hebben gesproken over de Euro
pese geschiedenis en problemen. Zij
hebben zich niet beziggehouden met
Het tweede aspect van het Chinees-
Russische geschil houdt verband met
het verschil in ontwikkelingspeil. In
China slaat het uur van Stalin en in
Rusland dat van Kroesjtsjev. Nog op
het 21ste congres van de Russische com
munistische partij in 1959 zei Kroesj
tsjev: „Theoretisch zou het juister zijn
aan te nemen, dat de socialistische
landen min of meer tegelijkertijd zullen
overgaan naar de hogere fase van de
maatschappelijke ontwikkeling: de
communistische samenleving". Wij zijn
thans wel ver van die theorie ver
wijderd!
De Sovjet-Unie is er zich van bewust,
dat zij een aanzienlijke voorsprong
heeft op China. Kroesjtsjev belooft
voortdurend, dat het tempo van de
opmars naar de vooruitgang zal worden
versneld. Hij kan er niet langer aan
denken de middelen, die hij nodig heeft
om het ontwikkelingstempo van de Rus
sische economie op te drijven, te be
steden aan verre revolutionaire oor
logen. Hij kan er zelfs niet aan denken
op China te wachten.
In Peking heeft een Russische histo
ricus het volgende heldere beeld van
de toestand gegeven (geciteerd naar
„Snow: the other Side of de River",
bladzijde 662):
„Zeker, wij vormen twee socialistische
landen, twee landen, die het kapitalisme
derd miljoen mensen te doden, er in
China nog vijfhonderd miljoen in leven
zou laten. Dezelfde bom zou in de Sov
jet-Unie of in de Verenigde Staten de
gehele bevolking uitroeien. Dit ont
hutsende argument maakt iedere ver
dere discussie natuurlijk onmogelijk.
Het staat vast, dat de Chinezen ver
trouwen op het „incasseringsvermogen"
van hun zeer talrijke bevolking
